InfoHub Logo

Bul óńirdiń jazy shyńyltyr yssy keledi. Jaýyn-shashyny da tym sırek, aıda-aptada tandyr jelinnen shyqqan tamshydaı sirkirep óte shyǵar edi. Keıde kókjıekten kóringen kún kózi qyzǵylt tartyp, kúmis kirpikterin munar shalǵandaı, mújik taýlardyń basynan manaýraı kóteriler edi. Al daýyly bolsa, keıde tipti apta boıy basylmaı qoıady. Dalanyń qaǵý kórmegen tentek jeline tákabbar teńiz ǵana bas ımeıtin tárizdi. Arystan jaldy tolqyndary alasuryp, bar qarý-qaıratyn dál qazir kórsetip qalaıyn degendeı órshelene túser edi. Keıde keshqurym tomaǵa — tuıyq jatady. Sosyn ana juldyzdy aspanǵa kókiregin qushtyryp, terbeter edi. Sol sátte aıdyn tósinde meńireý bir tynyshtyq ornaıdy.

Ol teńizdiń osyndaı keshki kórinisin tamashalaýdy unatady. Qos baltyryn súıip qashatyn qytyqshyl kishkene tolqyndardy qýyp, alysa ketkisi keledi. Keıde kóńili tolmaıdy: jatqan bir shetsiz, sheksiz aq aıdyn; qanshama jumbaq syry bar — uǵyp bolmaısyń. Aqtaryla ańqyldap, aq kóńilin aldyńa jaımaıdy. Sol baıaǵy tuıyqtyq. Osynaý jaǵalaýdan bastalatyn kóz jetkisiz dalanyń astynda dál osyndaı buǵyp jatqan teńiz bar desedi. Sol teńizdi kórýge munyń jany qushtar. Osy bir oıdy kóńiline uıalatyp ketken Klara degen qyz edi. Onda Salıha bar bolǵany jetinshi klasty bitirgen. Oǵan da qazir úsh jyl bolyp qalypty... Sol jyly jazda Lenıngrad qalasynan kelgen ekspedısıa Fort-SHevchenko qalasynyń shetine palatkalaryn tigip ornalasty. Geologtardyń arasynda Klara degen taldyrmashtaý orys qyzy bar-tyn. Ol kún saıyn keshkilik teńizge túsýge barǵanda, poselke turǵyndarynyń ishinde osy bir bota kózderi qaraqattaı móldiregen, aqquba, qaǵilez qyz bala ylǵı munyń janyna kelgishtep júretin. Birer aptada bular tanysyp ta úlgerdi. Ózi alty klasty oryssha bitirip, jetinshi klasty qazaqsha oqyǵan eken. Klaraǵa onyń asa sezimtal, ańǵarympazdyǵy, ár nárseni bilsem, kórsem degen balalyq qushtarlyǵy unap qaldy. Birde Salıha qoıar da qoımaı Klarany úıine ertip keldi.

— Qyz balaǵa únemi túzde júrý ońaı ma, qaıtsin endi, — dep Zerkúl apaı jap-jas qyzǵa aıaýshylyqpen qarady. — Kelip sháı iship tur, qyzym! — Klara onyń ymdap túsindirgenine máz bolyp kúlip aldy. Sodan bir kúni úshty-kúıdi Salıha joq bolyp ketti. Sonyń aldynda ǵana «Klaramen birge ekspedısıaǵa baryp keleıin be?» dep surap edi. «Osy yssyda dalada ne bar qańǵyp, shóldep óleıin dep júrsiń be?!» — dep anasy yńǵaı bermegen. «Qoly bosap ketse, teńizge júgiretin edi, o qyz sýǵa ketip qalǵan bolar», — dep úı-ishi bolyp jaǵany sharlap, aýyldyń balalary:

— Salıha baǵana ekspedısıanyń mashınasymen dalaǵa ketip bara jatqan, — degesin, bári úıge qaıtyp keldi.

Geologtar mingen ashyq mashına soltústik-shyǵysqa qaraı tartyp keledi. Býdaq-býdaq kóterilgen shań tyrbıǵan boz jýsandy búrkep qalyp jatyr.

Sizder osy daladan ne izdeısizder? — dep surady Salıha sáskelikte bir mań dalaǵa kelip, jerdi kartaǵa túsirip, ólshep júrgenderge tańdana qarap.

— Kórip tursyń ba, qandaı suryqsyz dala? — Klara basyndaǵy qalpaǵyn kótere túsip, aınalaǵa qarady. Kún shyjyp, sonadaıda saǵym teńizi dirildeıdi. «Suryqsyz bolsa, túý Lenıngradtan nemenege kelip júrsińder?» degendeı oılana qalǵan Salıhanyń arqasynan qaqty. — Bul dalanyń talaı jumbaq syrdy kókiregine túıip jatqanyn bilesiń be? Munyń astynda teńiz bar.

— ? ?

— Iá, ıá, kádimgi anaý Kaspııdeı teńiz bar. Biz sony izdep júrmiz. Erteń oqý bitirgen soń, óziń de izdeıtin bolasyń. Múmkin oǵan deıin tabylyp ta qalar...Klaranyń bul sózi qyz kóńilinen ketpeı qoıdy. Ol ne qylǵan teńiz jer astyńda tyǵylyp jatqan... Eger ol teńiz tabylyp, jer betine shyǵa qalsa, bizdiń aýyl qaıda kóshedi? Túý, sol teńizdi nesine izdeıdi, bar emes pe teńiz kerek bolsa... Munyń bárin qyńqyldap suraı berýge Salıha arlandy.

Klara Salıhaǵa jer astyndaǵy teńiz týraly beımaza bir oı tastap, kúzge qaraı ekspedısıamen Túrikmenstan asyp ketti. Olardan keıin de neshe túrli ekspedısıa partıalary kelip-ketip jatty. Qazdıǵan-qazdıǵan munaralar paıda bola bastady. Aýyl adamdarynyń ishinen de ekspedısıaǵa jumysqa ornalasamyz dep ketip qalǵandar boldy. Mine, soǵan bıyl úshinshi kóktem. Ótkende «Jetibaıdan maı shyǵypty. Shyqqanda anaý-mynaý emes, teńiz ben atqylap jatyr deıdi», — degen habar aýylǵa jetti.

— Ne de bolsa, qaıyrymen bolǵaı osy!

— Igilikke jaratsyn!

— Qaraǵym-aý, o maıdy qaıda aparady, qalaı aparady sonda?

— E, jol salyp tasıdy da!

— Erteń-aq Gýrevtegi qyzyńa poezben baratyn bolasyń áli...

Ortadaǵy úlken kıiz úıdiń kóleńkesindegi kempir-shaldardyń áńgimesin qyzyǵa tyńdaǵan balalar eki qoldaryn búgýli tizege taıap, aınala qorshap alypty.

— Ana jyly bizdiń Salıha: «Mama, jerdiń astynda keremet teńiz bar» dep qoımaıtyn-dy, — dep Zerkúl jeńgeı, ıirip otyrǵan urshyǵyn janyna qadaı salyp, shúıkesin oraı bastady.

Bul habardy mektepten estigen Salıhanyń qýanyshynda shek bolǵan joq. Kópten beri ishteı tolǵanyp, kókeıine qonǵan armanyn qolyna ustaǵandaı. Mektep bitirýge de az-aq kún qalǵan. Búgin mamandyq tańdaý tóńireginde klass balalary bolyp ózdi-ózi pikirlesip edi. Úndemeı ǵana kúlimdep otyrǵan Salıha Janseıitovaǵa qarap qoıyp Márıa apaı:

— Salıha jýrnalıs ne ádebıetshi bolady, qabileti bar, — dedi. Qyz kóńili dalada edi. Ol kózin súıikti ustazynyń sol jaq ıyǵyna qadaǵan kúıi únsiz qaldy. Sonaý bir balalyq qıaldaǵy kóńiline uıalap qalǵan jer astyndaǵy teńiz muny áli de shaqyryp turǵandaı sezim qushaǵynda otyr.

İİ.

Kýpeniń ishi qapyryqtanyp ketti. Baǵana Shetpe stansıasynan shyǵa bere stýdentter me, mektep bitirýshiler me — áldenege máz bolysqan bir top jas jigitter men qyzdar kirip-shyǵa bergen soń, Saıd kýpeniń esigin jaýyp tastaǵan.

— Sender tómenge jaıǵasyńdar, joǵaryǵa shyǵyp júresińder me, — degen Rahat pen Saıdty tyńdamaı, Salıha men Gúljıan joǵarǵy orynǵa shyǵyp alǵan-dy. Salıha terezeni túsirip jiberdi de, shaǵyn kópshikti qoltyǵyna ala etpetinen jatyp, jazyq dalaǵa qarady. Poezd emes, anaý jol jıegindegi baǵanalar dalanyń tóbe-tómpeshikterimen qosa áldeqaıda júgirip bara jatqandaı. Ómirdiń ózi de osylaı zymyrap barady ǵoı dep oılady ol. Janyndaǵy Gúljıanǵa qarap edi, ol irgege qarap kitap oqyǵan kúıi uıyqtap ketken eken. Sonsoń qıal teńizine jalǵyz ózi súńgip, júzin birqyryn esken samalǵa tosyp jata berdi. Bir kezde osynaý dalanyń astynda shalqyǵan teńiz bar degenge kádimgi teńiz eken dep qaıran qalatyn kezin esine aldy. Sol bir qushtarlyq aqyry ony Ashhabad polıtehnıkalyq ınstıtýtyna alyp baryp edi. Oqý bitirip, Mańqystaýǵa kelgenine de biraz bopty. Munaı fontanynda kidiris bolyp kórgen emes, qaıta alǵashqy jyldarda tasyp úlgere almaı jatty emes pe... Mańqystaý múnaıy vagonmen, tankermen tasyǵanǵa úlgeriler me?! Ásirese qysta qandaı boldy. Teńiz sýy qatyp qalyp, eń ónimdi transport deıtin tankerler júre almaı qaldy. Tipti skvajınalardy ózderi jaýyp tastady emes pe?

— Qyzdar, tamaq ishpeımiz be? — degen Rahattyń daýysy Gúljıannyń uıqysyn, Salıhanyń oıyn bólip jiberdi.

— Keshegi Shevchenko ónerpazdary «Eńlik-Kebekti» qalaı tamasha qoıdy, á? — dep Rahat otyrǵandarǵa qarap qoıdy.

— Keremet eshteńesi joq qoı. Bizdiń klýbtyń drama úıirmesi onan da kúshti shyǵarar edi!

Gúljıan Shevchenko qalasynan jalǵyz da, qalǵan úsheýi Ózennen bolatyn.

— Kúshti bolǵanmen oryn ala almaı qaldyńdar ǵoı.

— E, bıyl almasaq, aldaǵy baıqaýda alarmyz. Áıteýir senderdeı qur alaqan emespiz ǵoı...

— Óı-dóıt degen, taptyń teńestirýdi! Shevchenkonyń qala bolǵanyna qansha jyl! Biz bolsaq, oń-solymyzdy jańa tanyp jatqan joqpyz ba?!

- Ekeýiń Mańqystaýdy bólip alaıyn dep otyrǵannan saýmysyńdar, eı? — dep Salıha Gúljıan men Saıdqa qarap kúldi. Bular aıtysýmen Shevchenko qalasyna kelgende, Gúljıan túsip qaldy. Kún ekindige taıanyp, dala dıdary batar kúnniń qyzǵylt nuryna malynyp jatyr. Sol jaqta shyraqtary alaýlap Jetibaı qalyp barady. Bul — jer astynan munaımen aralas shyqqan gaz. Oǵan qysqa ǵana trýba ornatady da, ot jiberedi. Sonda munaıdan bólingen gaz kúndiz-túni mazdaıdy da túrady. Salıhanyń oıyna enesi Aıshanyń sózi túsip, myrs etip kúlip jiberdi.

Salıha bastaýysh komsomol uıymynyń hatshysy edi. Birde jumys sońynan komsomol jınalysyn ótkizip, úıge keshteý oraldy. Úıde Fort jaqtan kelgen bir-eki qonaq bar eken. Anasy elektr plıtkaǵa birese sháınekti, biresi qýyrdaq salǵan kastrúldi qoıyp, asyr-sabyr bolyp júr.

Qudaı-aý, osy dalada bosqa janyp jatqan gázin aıaı ma, úıge qondyrmaı... Shevchenkidegi Tórejannyń úıleri rahat — neshe túrli tamaǵyńdy áı deýge barmaı, pisirip ákele qoıady, — dep kúńkildegen anasyna:

— Túý, apa-aı, baıaǵyda tezek jaǵyp ta otyrdyq emes pe! Sonda da kózdi ashyp-júmǵansha tamaqty ázir qylatyn ediń ǵoı, — dep Maqsat kúldi.

— Iá deısiń-aý, zaman túzelgen saıyn asyp-tasa qalatyn ádetimiz ǵoı bizdiń.

Enesiniń áp-sátte basyla qalǵanyna Salıha kúlgen de qoıǵan. Shofer jigitten basqa bulardy kútip alýǵa kelgen eshkim bolmady.

— Maı aıdaıtyn qubyr qurlysy aıaqtalyp, búgin alǵashqy ret aıdaǵaly jatyr. Qala túgel sonyń basynda, — dep túsindirdi jigit mashına esigin jaýyp jatyp.

— Endeshe bizdi de sonda jetkiz! Úsheýiniń qýanyshty úni qosarlana shyqty.

— Al, master joldas, endi jospar oryndalatyn boldy! — dep Rahat Salıhaǵa qarady.

Salıha óz ýchastoginiń qyzdary men jigitterin taýyp aldy.

— Ótkendegi toqtatyp qoıǵan eki skvajınany búgin qaıta ashý kerek bolyp tur, — dedi ýchastok bastyǵy Mansur qýanyshyn jasyra almaı kúlimdep. Sonsoń Qadısha, Kúntýǵan, Nurmaǵambet — bári ýchastokqa keldi. Túngi vahtada Zoıa eken.

— Ne boldy, munaı júrdi me? — dep býdkadan júgire shyqqan ol bularǵa sonadaıdan daýystady.

— Joq, júrgen joq. Zoıa kelmese, júrmeımin dep tur! Kún týǵannyń sózine bári kúlisip aldy. Olar aldymen № 4 toptyq qondyrǵydaǵy skvajınany ashty. Sosyn № 88 qondyrǵydaǵy skvajınany iske qosyp bolyp, býdkaǵa kire berip edi, telefon shyr etti.

— Álgi skvajına jumys istemeı qaldy deıdi ǵoı! — Salıha osyna aıtty da, telefonǵa qaıta buryldy. — Katá, býferdegi qysym qansha? Nol?

— Shtýserdi tazalaý kerek, — dedi ol skvajınany ári-beri qaraǵannan keıin. Bular skvajınany iske qosyp bolǵanda, saǵat on ekige taıap qalǵan edi.

— Jer astyndaǵy teńiz endi toqtaýsyz tolqıtyn boldy, — dedi Salıha elektr sáýlesimen shaǵylysqan alyp qondyrǵynyń qushaq jetpeıtin trýbasyn ustap turyp. Master sóziniń mán-maǵynasyna jete túsinbese de, analar yqylasty ısharat bildirdi. Sosyn bári baǵanadan beri kútip turǵan avtobýsqa qaraı aıańdady.

Bıdaı óńi balbul janǵan master kelinshek jer astyndaǵy tákabbar teńizdiń bas úırengen asaýdaı momaqansyp, qan tamyrlaryndaı, aıqysh-úıqysh tartylǵan osynaý júıeniń boıymen júıtkigen kúıine rahattanyp bara jatqandaı edi.

---