InfoHub Logo

«Ózin - ózi taný» pánimen ıntegrasıalanǵan jaratylystaný sabaǵynyń senarııi
5 synyp
Taqyryby: «Jerdiń zattyń quramy, taý jynystary jáne paıdaly qazbalar».
Maqsaty: Jerdiń zattyń quramy, paıdaly qazbalar týraly túsinik bere otyra qıanat jasamaý qundylyǵynyń maǵynasyn ashý.
Mindetteri:
1. Oqýshylarǵa Qazaqstannyń paıdaly qazbalary, taý jynystary týraly túsinik berý.
2. Oqýshylardyń oı - órisi men bilim, bilik, daǵdy iskerligin damytý arqyly pánge degen qyzyǵýshylyǵyn arttyrý.
3. Oqýshylardy ádeptilikke, uqyptylyqqa, ekologıalyq tálim arqyly adamgershilikke elin - jerin súıý arqyly patrıottyqqa tárbıeleý Sabaqtyń tegi: jańa sabaq
Sabaqtyń túri: aralas
Sabaqtyń ádisi: suraq - jaýap, túsindirý, áńgimeleý
Kórnekiligi: taý jynystarynyń úlgileri, Qazaqstannyń fızıkalyq kartasy

Sabaqtyń barysy
İ Uıymdastyrý kezeńi:
İİ Úı tapsyrmasyn suraý jáne qorytý
Berilgen sózderdiń uǵymyna túsinik berý
Mantıa, jer qyrtysy, ıadro, lıtosfera, sýnamı
Deńgeılik tapsyrma: Jer sharynyń ishki qurylysynyń qandaı qabaty týraly aıtyp otyrǵanyn anyqta.
1. Mantıa 2. Jer qyrtysy 3. Iadro
a) Jerdiń ortasyna jaqyn
á) Qalyńdyǵy 5 - 80 shq aralyǵynda
b) Latyn tilinen aýdarǵanda «shapan» degen maǵynany bildiredi
v) Temperatýra +4000S, +5000S jetedi
g) Jerdiń syrtqy qabaty
d) Qalyńdyǵy 2900 shq
e) Qatty jáne qoımaljyń zattardan turady
j) Materıktik jáne muhıttyq bólikterden turady
z) Negizgi element temir
Sáıkestendirý kezeńi «Oılan da, tap»
Atmosfera ------------- qatty qabyǵy
Gıdrosfera ------------- jerdiń ózegi
Iadro ------------- aýa qabyǵy
Bıosfera ------------- shapan
Mantıa ------------- sý qabyǵy
Lıtosfera ------------- tirshilik qabaty
Qorytý: «Oılanyp kór» Ne úshin jerdi taýyq jumyrtqasymen salystyrady?

İİİ Jańa sabaq.
1. Taý jynystary koleksıasyn kórsetý
(Myna sýrette ne kórip tursyńdar)
Tabıǵı altyn Tabıǵı mys Ák tas (İzbesti tas) Kalıı tuzy
Tas kómir Vanadı Munaı óńdeý Altyn
Temir keni Myrysh keni Tuz óndirý

Taý jynystary degenimiz - jer qyrtysyn qalyptastyrýshy tyǵyz jáne borpyldaq massalar jıyntyǵy. Jer qyrtysy ár túrli taý jynystarynan qurylǵan. Olardyń negizgi úsh tıpi bar:
Taý jynystary
metamorfty
magmalyq
shógindi
Magmalyq taý jynystar janartaýdyń áserinen paıda bolǵan lavanyń sýynyp birtindep qatýynan paıda bolady. Olardyń qataryna granıt, bazalt, t. b. jatady. Shógindi jynystar ár túrli jaǵdaıda paıda bolady. Erterekte paıda bolǵan taý jynystary syrtqy kúshterdiń áserinen buzylyp qum, saz sıaqty shógindilerden, tiri azalardyń is - áreketiniń saldarynan túri ózgergen bor, tas kómir sıaqty shógindiler paıda bolǵan. Metamorfty jynystar (grek tilinendegi «metaforos» - ózgergen ) jer qoınaýyndaǵy shógindi jynystarǵa joǵarǵy temperatýra men qysymnyń áreket etýinen bolady. Jerdi qalyptastyrýshy taý jynystaryn bizder kóbine paıdaly qazbalar retinde kóbirek bilemiz.
gaz
altyn kómir
kúmis munaı
tuz
bor
temir
Paıdaly qazbalardyń toptasyp jınaqtalǵan jerin ken orny dep ataımyz. Qazaqstandaǵy iri ken oryndaryna Qaraǵandy kómir alaby, Teńiz munaı keni, Altaı taýyndaǵy tústi metaldar ken oryndaryn jatqyzamyz. Bizdiń elimiz paıdaly qazbalarǵa baı memleketterdiń biri. Tabıǵatta paıdaly qazbalardyń sarqylatyn jáne sarqylmaıtyn resýrstary kezdesedi. Kún sáýlesi, jel, sýdyń tolysýy sarqylmaıtyn resýrsqa jatady, al kómir men munaı sarqylatyn resýrsqa jatady.
Paıdaly qazbalar
(qoldanylýyna qaraı)

janǵysh ken emes
munaı ken tuz
gaz temir fosforıt
kómir altyn áktas
mys
(shartty belgilermen tanystyramyn)
Dáptermen jumys (atlas kartadan ken oryndaryn anyqtaý)

Aqmola oblysy, Esil aýdany, Svobodnyı aýyly
Svobodnyı orta mektebiniń ózin-ózi taný muǵalimi
Musataı Tursynkýl Ánýarbekqyzy