InfoHub Logo

Baıaǵyda Toqtar degen saýdager Ǵabbas atty jetim balany asyrap alyp, oǵan saýda-sattyq úıretpek bolypty. Bir jyly qolyna on dildá ustatyp, Ǵabbasty jármeńkege jiberipti. Bala on dildáǵa bir mysyq satyp ákelipti.

Toqtar qansha qapalansa da, «bala ǵoı, bir jolǵa keshireıin» dep úndemepti. Kelesi jyly jıyrma dildá berip, taǵy jiberipti. Jármeńkedegi eldiń bári qý, jamanyn jaqsy dep, kereksizdi kerekti dep birin-biri aldaıtyny belgili emes pe. Ǵabbasqa taǵy da esh nárse kezikpeıdi. Aqyry, qaıtarynda jıyrma dildáǵa bir kúshik satyp alady. Onyń myna isi Toqtar saýdagerge taǵy da unamaıdy. Sóıtip, ol balany qýyp jibermek bolady.

Sonda báıbishesi:

— Ana bolamyn dep baýyryma basyp edim. Er kezegi úshke deıin degen, taǵy bir ret keshir, – dep jalynady. Toqtar áıelinen asa almaı, taǵy da keshiredi. Bala mysyǵymen, kúshigimen oınap júre beredi.

Keler jylǵy jármeńkede Toqtar otyz dildá berip, Ǵabbasty taǵy da saýda jasaýǵa jiberedi. Bala búl joly otyz dildáǵa bir qarshyǵa satyp ókeledi. Úıge kelgen soń saýdager:

— Adam bolmaıdy ekensiń. Endi qaıda barsań, onda bar, – dep balany úıinen qýyp, qańǵyrtyp jiberedi.

Mysyǵyn, kúshigin, qarshyǵasyn alyp kele jatsa, aldynan bir músápir adam kezdesedi. Amandasqannan keıin ol Ǵabbasqa teri dorba beredi:

— Balam, bul teri dorbanyń aty - Talys. Ony basyńa eń bir qıynshylyq túskende ǵana ashasyń, – depti de, ǵaıyp bolypty. Odan keıin de Ǵabbas kóp júrip, kóp qınalypty. Mysyq, kúshik, balapan qarshyǵa – úsheýine tamaq taýyp berý qıynǵa soǵypty. Sóıtip júrgende, músápirdiń sózi esine túsip, aýlaqqa baryp, dorbanyń aýzyn ashyp qalsa, onyń ishinen úlken bir jylan ysqyryp shyǵa keledi. Bala talyp qalady. Jylan:

— Eı, jigitim, meniń saǵan zıanym joq. Kórgen kisi talyp qalatyn ádeti. Dorbanyń Talys dep atalýy da sondyqtan. Sen meni qapastan qutqardyń, endi ordama jetkizip sal. Jaqsylyǵyńdy jaqsylyqpen óteımin, –depti.

— Jaraıdy, – dep bala jylandy dorbaǵa qaıta kirgizip, arqalap alyp, ordany izdep kele jatady. Kenet bir saıdaǵy shóptiń arasynan kóp jylandy kóredi. Olar Ǵabbasty jutamyz dep tap beredi. Bala Talystyń aýzyn asha qoıyp edi, álgiler dorbadaǵy jylandy kórip, bastaryn jerge qoıyp, túgel taǵzym etedi. Talystaǵy jylan bir inge baryp kirip, odan jalǵyz bıdaı alyp shyǵady:

— Bul jalǵyz bıdaı - Dán atasy, baılyq kózi. Seniń Talysyń ǵylymnyń ydysy edi. Endi Talysyńdy qolyńa alyp turyp, qandaı tilek-maqsatyń bolsa da, tek oılasań bolǵany, bári de oryndalady. Men – Shahmaran degen jylan patshasymyn. Meni kórgen adam barlyq ósimdiktiń tilin biledi. Demek, sen ósimdikterdiń tilin biletin jannan asqan dıqanshy bolasyń, baılyǵyń, ataǵyń álemge jetedi. Biraq esh ýaqytta kisi aqysyn jeme, adamǵa zıan keltirme, – deıdi jylan.

Ǵabbas dorbany ala berip: «Mysyǵym, kúshigim, qarshyǵam ne boldy eken?» dep oılap qalyp edi, kózdi ashyp-jumǵansha olardyń qasynda turǵanyn kórdi. Biraz qaıran qaldy da: «Bıdaıdyń keremeti qandaı eken?» – dep oılady. Sol-aq eken, Dán atasy - jalǵyz bıdaı jer betinde shorshyp, sekirip bıleı jóneldi. Onyń tumsyǵy tıgen jerge sol zamatta qaýlap ósip, qalyń bıdaı shyǵyp jatty. Ǵabbas óskeleń eginge sý jiberip, aram shópterin julyp baptasa, mysyq astyqtyń jaýy - tyshqandardy qurtty, kúshigi kúzetti, qarshyǵasy eginniń jaýy - qara ala torǵaılardy joıdy.

Sóıtip, jetim Ǵabbas jete kele, ataqty dıqanshy, asqan baı bolypty. Ol endi qaı jerde panasyz jetim, malsyz kedeı bolsa, jınap alyp, enshiles baýyr, eńbektes joldas etip alady. Bara-bara Ǵabbas eshbir patshaǵa táýelsiz, óz aldyna el bolady. Halqy túgel dıqanshylyqqa kóshedi. Olar Ǵabbasty han kóterip, ózderine kósemi etip saılaıdy.

Bir kúni Ǵabbas serikterin ertip kele jatyp, toǵan basynda otyrǵan qazyq aıaq, qarǵa tumsyq kempirge kezdesedi.

— Men qaıyrshymyn. Seniń jomart ataǵyńdy estip ádeıi izdep keldim. Meni óz qaramaǵyńa alyp asyra, anań bolaıyn, – dep zarlapty kempir. Ǵabbas kempirdi úıine ákelip:

— Sheshe ornyna sheshem bol, – deıdi de, asyrap-saqtaı beredi. Kúnderden kún ótkende, bir kúni kempir otyryp:

— Rızyq berýshi balam, bir jerde qatar eki kún týyp turady, sony sen kórdiń be? – depti.

— Ol qaıda bolady eken? – dep surapty Ǵabbas.

— Shynma-shın degen elde. Onyń biri - kádimgi jaryq beretin álemniń kúni. Ekinshisi - óz nuryn sol kúnmen talastyratyn áıel patsha eken. Soǵan baryp, sálemdesip qaıt, men bastap aparaıyn,– depti.

Ǵabbas:

— Oǵan qalaı jetemiz? – dese:

— E, rızyq berýshim, sende bir jasyryn keremet dorba bar ǵoı. Sony ala júrseń bolǵany emes pe? – deıdi kempir.

Bul keremetti tań qala oılaǵan Ǵabbas Talysty ashyp qalǵan eken, kózdi ashyp-jumǵansha Shynma-shın shaharyna kelip túsipti. Qarasa, bul jerdiń de kúni bireý-aq eken.

— Sheshe-aý, kún ekeý degeniń qaıda? – dep surapty Ǵabbas.

— E, rızyq berýshim, ol kún tek tańerteń shyǵady, oǵan deıin uıyqtap dem alaıyq, – deıdi kempir.

Sonymen olar uıqyǵa ketipti. Tańerteń Ǵabbas qarasa, Talysy da, ondaǵy Dán atasy - jalǵyz bıdaı da joq. Kempir men bir bóten patsha Ǵabbasty mazaq qylyp, kúlip tur. Talys solardyń qolynda. Ǵabbas óziniń aldaýǵa túskenin sonda bir-aq biledi. Bul kezde mysyq, kúshik, qarshyǵa úsheýi bir sumdyqtyń bolǵanyn sezedi de, baıaǵy Shahmarandy izdep taýyp, bolǵan oqıǵany aıtyp, járdem suraıdy.          Sonda Shahmaran:

— Men bul oqıǵany bilip otyrmyn. Mystan kempir men Shynma-shın patshasy Talys pen Dán atasyn qoldaryna túsirdik dep, soǵan búgin úlken toı jasap jatyr. Erteń olar sol Talys pen Dán atasynyń keremetin paıdalanyp, búkil álemdi baǵyndyrmaqshy. Jer júzindegi ónerdi, baılyqty joq etpekshi. Men jylanmyn, tez júrip, jyldam jetý meniń qolymnan kelmeıdi. Biraq sender sol Talys pen Dán atasyn qaıtken kúnde de óz qoldaryńa túsirip, maǵan jetkizińder jáne ony osy túnnen qaldyrmaı tez oryndaý-senderdiń Ǵabbas aldyndaǵy boryshtaryń, – depti.

Dostyq boryshyn ótemekke bel baılaǵan mysyq pen kúshik jer betimen zymyrap, qarshyǵa aspanmen samǵap, Shynma-shınǵa kelse, patsha men mystan kempir Dán atasy salynǵan Talysty qolyna ustap, jurtqa kórsetip, maqtanyp tur eken deıdi.

— Qazir biz álemniń kúnin jerge túsirip, Shynma-shın shaharynan eki kún shyǵaramyz! – dep daýryǵady olar.

Sol mezgilde aspandap kelgen qarshyǵa patshanyń qolyndaǵy Talysty ilip ala jóneledi. Qustaryn qosyp, mergenderin jaýyp qýǵan patsha qolynan túk te kelmeı, jol ortada qala beredi. Qarshyǵa, kúshik, mysyq úsheýi kezektese kóterip, Talysty Shahmaranǵa jetkizedi. Shahmaran «Jylan ekesh jylan, men de jaqsylyqqa jaqsylyq jasadym, qus pen mysyq, kúshik te dostyqqa dostyq jasady. Barshylyqty kóre almaý - barlyq jandylarǵa qastandyq. Qurysyn aram oıly qyzǵanshaqtar!» depti.

Sodan beri Shynma-shın shaharynyń ozbyr patshasy men sumyraı kempiri qurypty da, Ǵabbas dıqanshy baıaǵy qalpynda óz eli, óz jerinde dán baılyǵyn molaıtyp, ǵylymnyń ydysy - keremet Talysty myqty ustap, jasaı beripti.

Jetim Ǵabbastyń ýálaıat urpaqtary: «Dánnen qudiretti nárse joq», – dep bıdaı dánin aıaqqa baspaı, ol jerde jatsa, túıe ústinen eńkeıip, bıikte tursa, Qurannyń ústine shyǵyp, terip alady eken degen ańyz sodan qalǵan, – deıdi qarttar.

---