InfoHub Logo

Sosıalısik Eńbek Eri, akademık jazýshy Ǵabıt Músirepov bir suhbatynda: qoǵamymyzdyń tehnıkalyq progres jolymen jedel damyǵandyǵyn aıta kelip, mundaı progrestiń adamdardyń sanasyna, adamgershiligine de jasalý qajettigi týraly ózekti oı aıtqan edi. Bul ataly sóz - dáleldeýden góri ony júzege asyrýdy talap etedi. Qoǵam damýy men adamnyń adamgershilik qasıetteriniń damýy arasyndaǵy alshaqtyqty joıý úshin adamgershilik progresin jasaý, ony jedeldetý, osy uly murat jolynda qyzmet etý - abzal da abyroıly borysh.

«Revolúsıa» degen sózdiń uǵymy tereń. Ol eń aldymen ilgeri damýǵa yqpal etetin sapaly ózgeristermen sıpattalady. Iaǵnı ol áleýmettik ómirimizdiń jekelegen salalaryndaǵy jetistikter men jańalyqtarǵa súıene otyryp damıdy. Sondyqtan da eski men jańanyń, jaman men jaqsynyń arasyndaǵy kúres toqtamaq emes. Sapalyq ózgeristerge jol ashatyn da osy kúres bolmaq. Ia, óz boıyndaǵy enjarlyqtan bezinip, «órmekshi-kúdikten» arylý úshin, júregin qaq bólip berer jaqsyny jat kórmeýi úshin -ár adamnyń ómirine de revolúsıa kerek. Osy qaǵıdalardy murat tutqan aqyn Farıza Ońǵarsynova «Suhbat» atty jyr jınaǵynyń «Revolúsıa jáne men» degen sıkl óleńderiniń tizgin qaǵar tusynda:

Jańǵyrýy úshin janymda
mıym ba, oı ma, qanym ba –
toǵytyp toǵandy aǵynǵa
ot berer janǵa, janarǵa
revolúsıa kerek maǵan da! - dep oryndy tebirenedi.

Aqynnyń «Suhbat» jınaǵy - oqyrman jurtshylyqtyń, jyr súıer qaýymnyń úlken oljasy, aǵynan aqtarylatyn senimdi syrlasy. Aqyn men oqyrmannyń arasyn baılanystyryp turǵan - aqyndyq «men». «Men» - arqyly aqyn kóp syr ańǵartady, áleýmettik oı túıedi. Aqynnyń «meni» oqshaýlanbaı, jeke bastyń kúıki tirligimen tartpaı, ómirlik qubylystarmen astasyp jatyr. Óleńderdiń oı-tolǵamy, tujyrymdylyǵy - zerdeli adamdy beıjaı qaldyrmaı, ar tazalyǵyna umtyldyrady. Ómir ótkelderin, tirshilik-tynysyn tarazylatyp - enjarlyqtan, kúıki tirlikten silkinýge úndeıdi. Oı-sanasy men júreginde, qany men janynda revolúsıanyń daýylyn týǵyzady. «Ómir súrip júr ekem bekerge men» dep súreńsiz ótken kúnderine nalıtyn aqyn unjyrǵasyn túsirmeı, qyrandaı silkinip shyǵa keledi. Onyń sańq etken úni óktem de jigerli:

Endi úńilsem:
jer basqa, aspan da erek.
Kúshter de ózge júretin jasqap, jebep.
Tegi maǵan azabyn, taqsiretin -
bárin-bárin qaıtadan bastaý kerek!

Shyn daryn ıesi, óz tvorchestvosyna qatal syn kózimen qaraıtyn talant ıesi ǵana osylaı silkinse kerek! Áıtpese shyqqan tóbesin qanaǵat tutatyn, azdy-kópti dúnıesin dabyraıta kórsetýge tyrysatyn dańǵazalar az ba?

Kúıip-janyp, kóringenge qýanyp, túsi men óńinen shoshynyp júrgen aqyn júregi -nurly kúnge, jaqsylyqqa ǵashyq. Mazasyz aqynnyń tynyshtyq kúıge tússe, qaırańdaǵy balyqtaı tunshyǵatyny da sondyqtan. Áıtse de aqynnyń oılaǵany, degeni bolyp jatqan joq. Mundaı sátterde mazasyz júrek bar kináni ózgege aýdarmaı óz boıynan izdeıdi.

Kóp-aq meniń ózime taǵar minim,
kóńil olqy, basady janardy muń.
Kóretinim - kóleńke. Sonyń bári
tegi myna ózimniń jamandyǵym.

Farıza Ońǵarsynova - oqyrmannyń súıikti aqynyna, onyń jyrlary senimdi syrlasyna aınalǵaly qashan! Ne aıtsa da aǵynan jarylyp aıtatyn, ne jazsa da aqtaryla jazatyn aqyn qol tańbasyn - ár oqyrman jazbaı tanıdy. Tapqyr oılaryna, shuraıly tiline tánti bolyp, «Tasbulaqtyń» sýyndaı jyrlaryn tamsana oqıdy, izdep júrip oqıdy. Aqyn úshin munan artyq qýanysh, maqtanysh, qurmet bolar ma?!

Súıikti aqynnyń tvorchestvolyq laboratorıasyn sholyp, óleńderiniń ereksheligin bir sózben aıtyp berý múmkin emes. Tipti, osy «Suhbat» jınaǵy týraly da kesip-piship «bálendeı» dep oı aıtýǵa bolmaıdy. Jınaqta qysqa tujyrymnan týǵan kúrmeýge kelmeıtin kúrdeli dúnıeler qanshama?! Aqynnyń adamgershilikti tý etip kótergen, azamattyq úni asqaq. Óıtkeni ol ómir qubylystarynan túıgenin, kórgenin «mıdyń myń gradýstyq domnasynan» ótkizip baryp oqyrmanyna usynady. Usynǵanda da jalańashtap nemese álemeshtemeı jyr-sábıdi obrazǵa orap, qundaǵyn oralymdy oımen, kórkem tilmen kesteleıdi. Onyń jyrlarynyń oqyrmanǵa sábıdeı súıkimdi, jaqyn kórinetindiginiń bir syry da osynda. Sábıdeı súıkimdi bolatyndyǵynyń taǵy bir syry - shynshyldyǵy men aǵynan aqtarylatyn adaldyǵynda.

Farıza Ońǵarsynova - óleńiniń ǵumyrly bolýyn, jurtshylyq júreginen oryn alýyn basty maqsat tutatyn aqyn. Ol - ǵumyryn «jyr-tolǵaq qysqan bir túnge» aıyrbastap, «azapty taǵdyrdyń aıdynyn» keshýge ázir. Onyń «yqylyq atqan toq tirlikke» toıattamaıtyndyǵy da, lázzat almaıtyndyǵy da sondyqtan. Aqynnyń ar men adaldyǵyna anasynyń kózimen qaraıtyndyǵyna da senesiń.

Jınaqtaǵy «Oshaǵym - oqshaý qurlyǵym», «Qyz-taǵdyr» sıkldarynan shaǵyn memleket bolyp tabylatyn semádaǵy qarym-qatynastar, dostyq, týysqandyq, mahabbat jarqyn kórinis tapqan. Avtor semályq tynys-tirshilik tóńiregindegi jalqy oıdan jalpyǵa arnalǵan tujyrymdar jasaıdy. Kartaǵa áli túspegen, ǵalymdar da bilmeıtin, tósine san qalany syıǵyzatyn tynys-tirshiligi de ózgeshe.

Engendeısiń ǵajaıyp án eline,
joq saıasat, toptardyń álegi de.
Mundaǵy elder eshqashan qol suqpaıdy
bir-biriniń ishki ister álemine.
Shaqyrǵandaı erteńge arman appaq,
áz-uıanyń úreısiz tańdary atpaq.
Úlken-kishi bir-birin aıalaıdy
shulǵymaı-aq bas ızep, jalbalaqtap.

Bul qurlyqty arnaıy izdegen jan ǵana tabady. Ol - árkimniń óz oshaǵy, baspanasy, semásy. Qandaı áserli! Semádaǵy qarapaıym tirlik arqyly fılosofıalyq oı túıý, sony paıymdar men pikirler aıtý, áleýmettik qoǵamdyq qatynastarmen sabaqtastyrý -kemeline kelip, tolysqan talant ıesiniń ǵana qolynan keler is. Osy bir bas aıaǵy bes-aq shýmaq óleńde qanshama astar jatyr!

«Qyz-taǵdyr» sıkl óleńderi - jany názik, baýyrlaryn jetkizsem dep júdeıtin, qasirettiń ózinen qýanysh taýyp ana bolǵysy keletin adamdar arasyndaǵy qupıa qubylystyń syryn ashyp beredi. Osy tusta F. Dostoevskııdiń: «Adam - qupıa qubylys, onyń syryn ashý kerek... » degen sózderi oıymyzǵa oralady. Tabıǵat tylsymynyń ishindegi syry men qyry ashylyp bolmaǵan qupıa qubylystyń biri de -adamdardyń psıhologıasy, ishki jan syry bolsa kerek. Adamdar týraly bir ushty, aǵat pikir aıtýǵa asyǵystyq jasamaý qajettigi de sondyqtan. Tanyp-bildim degen adamnyń da qat-qabat ishki syrlarynyń qupıalary qanshama?! Farıza Ońǵarsynova adamdardyń, onyń ishinde qyz-taǵdyrdyń ár sáttik kóńilindegi jan-syryna úńiledi. Úńile otyryp, kórgen, túıgeninen tosyn oı aıtýǵa talpynady. Názik te buıyǵy bolyp kórinetin qyz armany asqaq ta bıik eken.

Qabyrǵam da qaıyssyn uly júkten,
jalt etpeniń bárinen túńilip te em.
(bári ótkinshi - uǵynǵam úńilip men).
Ótsem deımin óshpeıtin sezimimmen -
dúnıeni jibiter jylylyqpen,
jylylyqpen máńgilik muzyn úkken.

Muzdy eritkisi kelgen jylylyq, jaqsylyq ataýlyǵa ǵashyq júrek - ana bolýǵa asyǵady, ana bolýdy armandaıdy. Munan asqan uly arman bolmasa kerek?! «Abyroıy Kúnmen jarysqan, juldyzdaı jarqyn qyzdardyń» jasampaz ómirimizdegi tynys-tirshiligi, sezim-kúıi, oı-tolǵaýlary aqyndyq shabytpen, kesteli tilmen óriledi.

Tirlikti kóktep, syrmaqtap,
bolmasa da ómir muzdy arna -
kún keshý janmen nurly, appaq
ońaı deımisiń qyzdarǵa!

Aqynnyń pikiri proletarıattyń uly jazýshysy M. Gorkııdiń «adamnyń boıyndaǵy jaqsylyq ataýly kúnniń nurynan, ananyń aq sútinen jaralǵan» degen oıymen úndes jatyr. Ananyń aq sútiniń ulylyǵy - onyń appaq arynan bastaý alatyndyǵyn, bolashaq ana-qyzdardyń kıeli appaq aryn saqtaı bilýiniń ózi ulylyq ushqyny ekendigin aqyn jaqsy shendestire bilgen.

Sosıalısik Eńbek Eri, akademık jazýshy Ǵ. Músirepov «Suhbatqa» jazǵan alǵy sózinde»: «Men aqyn qyzymyz Farıza Ońǵarsynovany adaldyq, namysqoılyq, jany da taza, ary da taza, erlerge laıyqty bıikterde ǵana kóremin, qashanda sol bıiginde kórgim keledi»,- dep ataly tilek bildiripti. Biz de osy tilekke qosylamyz.

Taldyqorǵan. 1983 j.

---