InfoHub Logo

Tátti kúıdiń atasy Táttimbet bolsa kerek. Olaı deıtinimiz, ásem sazdy, yrǵaqty, júrek qylyn shertetin áýen Táttimbet kúılerinde jatyr ǵoı. Táttimbet týraly áldeneshe qanatty sózder, qyzyq ańyzdar elge tarady. Arqada «Táttimbettiń tátti kúıin, «Saryjaılaýdaı» sátti kúıin, «Sylqyldaq», «Bylqyldaq» sıaqty bapty kúıin tyńdamaı, kókirek balqyp, kóńil jýsaıma» degen sóz de bar.

Táttimbet Qazanǵapuly osy kúngi Qaraǵandy oblysy, Egindibulaq aýdanyna qarasty Dastar taýynyń baýraıynda týyp, ósken. Kúıshiniń ákesi Qazanǵap orta dáýletti kisi bolypty. Jastaı án-kúıge beıim ósken Táttimbet el arasynda qadirli, ónerli jigit bolyp ósedi. Ónerli adamdy syılaý, erkeletý keńshiligine qoly jetken Táttimbet ın-kúıdiń qyzyǵyna berilip, dombyrany alýan naqyshpen tartatyn, halyq kóńilin sergitip, kúı órnegin molaıtýdy maqsat etedi.

Táttimbet 1817 jyl shamasynda týyp, 1862 jyly dúnıeden qaıtqan adam. Osy jasynyń ishinde onyń aty keńinen málim boldy. Onyń «Sarjaılaý», «Sylqyldaq», «Bylqyldaq», «Kókeıkesti», «Qosbasardyń» birneshe túri, «Alshaǵyr», «Kósh jınaǵan», «Terisqaqpaı» sıaqty kúıleri dombyrashylardyń súıip tartyp, tyńdaýshylaryn súısindiretin kóńil kúıine aınaldy. Táttimbettiń kúıdi kimnen úlgi alyp tartqanyn, kúıshilik ónerine berilýine ne nárseniń túrtki bolǵanyn eshkim taldap aıta almaıdy. Uly ónerdiń izi sýymaıdy ǵoı. Táttimbettiń keıbir kúıleriniń tartylý tarıhyn el ańyz etip aıtady.

Táttimbettiń jas jigit kezinde bir úlken jut bolyp, úıirli jylqynyń kúıi ketip, el qatty qysylady. Ondaı kezde eldiń bedeldi azamaty atqa minip, mal panalar qonys izdep, jer sholady, jekjat izdeıdi. Osy qysylshań kezinde «Aqshataý», «Muzbel» degen Syban, Naıman men Tobyqty eliniń jaılaý ústirtinde qar qaǵym, malǵa óris bar degendi estip, el jylqyny sonda kóshirmekshi boldy. Keshti bastap barý sybaǵasy ónerli jas jigit Táttimbetke tıedi. Táttekeń joldaǵy eldiń Qaǵyldan degen óristerine jaıa jylqysyn jyljyta túnetip, Aqshataýǵa jetip qosyn tikkizedi. Býlardan buryn baryp jylqy qystatyn jatqan Tobyqty, Syban elderiniń qosymen qanattasyp, jylqysyn óristetedi. Sol jolynda bir adyrdyń alqabynda otyrǵan eki úıge kez bolady. Keshkilik ýaqyt eken, at basyn tiregende eki úıdiń úlkendeý bireýinen dombyranyń úni estiledi. Oǵan onsha mán bere qoımaıdy. İshke kirip jaıǵasqan soń, aldymen kózge túskeni boıjetken qyz boldy. Súıekti tósek aǵashqa súıeýli betine aına salǵan dombyrany kóredi. Birazdan keıin qonaqtar dalaǵa shyǵyp, úıge qaıta kiredi. Baǵanaǵy boıjetken qyz Táttimbet tartqan dombyrany alyp, tartyp otyr eken. Kúıdiń aıaǵyn bitirer bitirmesten qaıtadan qulaq kúıin burap ornyna qoıady. Qyzdyń dombyrashy kúıshi ekenin baıqaǵan Táttimbet endi qyzdyń kúı tartatyn enerin anyqtap bilgisi keledi. Alyp qarasa, dombyra Táttimbettiń ózi tartatyn «Qosbasardyń» qulaq kúıinde burap tartady. Úı-ishi kúıshiniń sheber qaǵyp, sheshilte sóıletken kúıin qumarta tyńdaıdy. Tarta tússe eken dep alǵys aıtyp, kótermeleı túsedi.Biraq Táttimbet asa sheshilip ketpeı tartynshaqtap:

— Bizdiki qur ermek qoı, qaryndastyń qoly jatyq kórinedi. — dep dombyrany qyzǵa usynady.

— Qonaq kádeńiz bar ǵoı, siz tartyńyz. Biz ot basyndaǵy adambyz ǵoı, — dep qyz dombyraǵa umtyla qoımaıdy. Qyzdyń ákesi:

— Shyraǵym Táttijan, bizdiń bala oryndy aıtty-aý deımin, qonaq káde degenniń orny bar sóz ǵoı, — dep Táttimbettiń tartqanyn qalaıdy.

— «Aýyldyń alty aýyzy» degen de jol bar ǵoı dep, Táttimbettiń joldasy sózge aralasyp, dombyrany qyzǵa usynady. Qyz dombyrany alyp «Azamat»,«Qoja», «Erke atan», «Bulań jigit» kúılerin tartady. Qyzdyń dombyraǵa sheber ekenin sezip otyrǵan Táttimbet kezegimen qyz usynǵan dombyrany alyp «Sylqyldaq», «Saryjaılaý» taǵy birneshe kúı tartady. Eki dombyrashy kezekpe-kezek dombyra tartyp, májilis qyzady. Aýyl adamdary jınalady. Qyz ben jigit birinen-biri sheberlik asyra almaı toqtalady.

Eki kúıshiniń dombyrasyna qyzyqqan jurt erteńine taǵy jınalyp, qonaqtardy jibermeı otyryp alady. Eki kúıshi kezek tartysyp, birinen-biri óner asyra almaı, kópke deıin taǵy kezektesedi. Táttimbet ózi erteden tartqan «Saryjaılaý», «Balbyraýyn», «Qara atty» men «Tory atty», «Aqsaq qulan», «Ketbuǵanyń tolǵaýy» sıaqty eski kúılerdiń bári tirilip, el qulaǵyna tıedi. Birazdan keıin qonaq pen aýyl jurtshy kóbeıip qyzǵan kezde Táttimbet ózgeshe óner bastaıdy. Ol dombyranyń tıegin alyp tastap, qulaǵyn bosańdaý burap, saýsaǵynyń ish jaǵymen dombyranyń shegin bylqyldata tartady. Dombyranyń sheginen baıaý da syrly ózgeshe bir kúı syzylyp shyǵady. Qaǵyp, shertip tartqan emes, myna kúıdiń tartylý úni basqasha bir jaıly áser etedi.

Qyzdyń ákesi: — Shyraǵym, myna kúıiń bylqyldap ishke kirip barady, aty ne degen kúı? — dep suraıdy.

— Aqsaqal, bul kúıdiń atyn ózim de qoıa almaı júr edim, siz taptyńyz, munyń aty «Bylqyldaq» boldy ǵoı, — depti.

Otyrǵan el: «Aqsaqal durys aıtty»,-dep, biraýyzdan kúı aty «Bylqyldaq» dep gýlesipti. Kezegi kelip, dombyrany usynǵanda qyz:

— Men toqtadym. Men bulaı kúı tartyp kórgen joq edim.menen jol alyńyz, — dep Táttimbettiń ıyǵyna jibek shapan jaýyp, at mingizipti. Mine, osydan Táttimbettiń alystaǵy Naıman eline, myna jaǵy Syrǵa deıin ataǵy shyǵyp, kúı taraıdy.

Táttimbettiń kúıin óz týysqandarynan ustaǵany Jaqsymbet degen inisi eken. Jaqsymbet kúıdi óner kórip, kásip etpegen, tek úıinde, májiliste ǵana tartatyn bolǵan.

Táttekeń jaıynda el aýzynda saqtalǵan bir ańyzdy joǵaryda sóz ettik. Endi meniń ózimniń sol daryndy kúıshi ómirine qyzyǵa, ol kisi jaıly el aýzynan estigenimdi eskerip jaza júrýime eń basty sebep — Árip Táńirbergenovtyń Táttimbet jaıly óleńin «Birjan-Sara» aıtysynan oqyǵanym.

Men Semeı qalasyndaǵy orys mektebinde oqyǵanda Ǵúmar Júnisov degen bala birge oqydy. Ol balanyń úıine demalysta, keıde oqýdan erte shyqqanda birge baryp júretin edim. Ol úıdiń bizdiń aýylmen súıek jaqyndyqtary da bolatyn. Ǵumardyń ákesiniń inisi Báýkish degen kisi ber jebeı aıdap kásip etetin. Bir kúni Ǵúmarmen sol úıge kelsem, Áýkish úıinde eken. At jekpegen kúni bolsa kerek. Tósek tapshanynyń ústine shyntaqtap jantaıyp dombyra tartyp otyrady. Baıqasam, dombyrasynda tıek joq, bir ádemi qońyr kúıdi syzyltady. Azdy-kópti dombyradan habarym bar, tıek bolmaı kúı tartqandy tamasha kórip biraz otyrdym.

Bul kisiniń úıinde buryn bolǵandarymda bulaısha kúı tartqanyn kórmep edim. Al myna tartysy bir erekshe jańa túr. Sonan kúı syryna qyzyǵyp, ol kisiden dombyranyń shegine tıek salmaı tartý ádisinen áńgime suradym. Sózge sarańdaý kisi edi, degenmen, sol kúni ózi kóńildi otyr eken, dombyrasyn tartyp otyryp sóz bastady:

— Bizdiń úlken sheshemiz Malqara Turpan qyzy Abaıdyń sheshesi Uljannyń apasy bolatyn. Sol kisi dombyrashy, kúı tartatyn edi. Men kishkene kúnimde sol sheshemniń baýyrynda boldym. Meni aldyna alyp otyryp osy kúıdi tartyp, meniń kishkene saýsaqtarymdy birge sherttiretin-di. Onda kúıdi uǵyp tartqanym joq. Ájemniń saýsaǵymen qolymdy júgirtkenimdi qyzyq kóretinmin. Sol ájem men estıar bolǵansha dombyra tartýyn tastamady. Sondaǵy óziniń asa súıip tartatyny Táttekeńniń kúıleri edi. Myna saýsaqtyń ishki jaǵymen tartatyn kúıdi «Táttekemniń bylqyldaǵy» deıtin. Meniń de qolyma sol bala kúnimnen qulaǵyma sińip, kókiregime ornaǵan osy kúı oraldy. Sonan qolym bosaǵan kezde osyny tartamyn.

Sol Áýkish aǵaıdyń tartqan dombyrasynyń dybysy áli qulaǵyma, aıtqan áńgimesi de áli esimde.

Semeı qalasynyń tamaq bazarynyń bir shetinde qymyzshylardyń shaǵyn-shaǵyn bólmeleri bolatyn. Ol kezdegi qala jataǵynyń bas qosyp, áńgime sherter jerleri osy qymyzshylar bólmeleri edi. Osy qymyzshylardyń bólmesine úzdiksiz keletin qymyzqordyń biri jupyny kıimdi, ashań qońyr óńdi, shoshqa saqaldy bir qart adam bolatyn. Ol kisi kelse boldy, qymyzshynyń lebizi ózgerip:

— E, Kúsheke, kelińiz. Dombyrańyzdy ala otyryńyz, — dep aldyna sary aıaqqa quıylǵan qymyzdy usynady. Bul qymyzshyny jurtshylyq óz atymen atamaı, «Aqıyq» deıtin. Óıtkeni ol qymyzyn sapyrǵanda ıyǵyna aq súlgi oramaldy aıqara tastap, keýdesin oraı shalyp otyrady.

Kúshikbaı qymyzdy sabyrly juta otyryp, dombyrany saıratady. Onyń dombyrasynyń úni shyǵysymen-aq qymyzshynyń kishkene dúkeni adamǵa lyq toly. Óıtkeni sonaý qala Turǵyndarynyń kópshiligi usaq kásip, saýda-sattyq isteıdi... Ózderi kúni keshe qyrdan kelip, qala mekendep, dalanyń ánin, kúıin ańsaıdy. Ol kezde búgingideı saırap turǵan radıo, oınap turǵan magnıtofon joq. Jan azyǵy án men kúıge qushtarlar ári qymyzǵa sýsyndap, ári asqaq kúıshiniń dombyrasynyń únine uııdy.

Kúshikbaı el bas qosa bastasa, kúıdi ekilenip tartady. Tartqanda ol árbir kúıdiń atyna saı ózekti saryn shertedi. Kúıdi bastaǵanda Alshaǵyrdyń ashshy kúıinen kúmbirlete bastap, Táttimbet kúılerine kóshedi. Aldymen «Sylqyldaqty» bir sydyrtyp alyp, «Kósh jınaǵan», «Kókeıtesti» kúılerin bezektetedi. «Táttekeńniń kúıiniń bárin tartyp bitire alamyn ba, myna bir kúıdi de tyńdańdar», dep, «Jekenniń jelpýi» degen kúıin quıqyljytady. Ony tartqanda óziniń dalbalanǵan shapanyn serpip tastap jelpinedi. Onyń áńgimesin qysqalap aıtyp: «Jeken degen qyzdyń uzatylyp bara jatyp tartqany eken», deıdi. «Bozaıǵyr» kúıin bir ańyratyp tastap, «qalmaqtyń, qazaqtyń qara jorǵalary» degen kúılerine kóshetin edi. Táttekeńniń kúılerin Semeı halqynyń qulaǵyna kep sińirgen osy Kúshikbaı kúıshi edi. Ol kisi bizdiń óner izin zertteýshileriniń qolyna túspeı, 20-30 jyldardyń aralyǵynda dúnıeden qaıtqan adam.

Kúshikbaıdyń týysy Oktábr revolúsıasyna deıin Qarqaraly ýezi, Abraly bolysyna qarasty, «Qanbar» dep atalatyn atanyń urpaǵy. Kúshikbaıdyń jastyq ómiri Jamanbaı aýylynyń mańynda bolǵan degen málimet bar. Ol kúıshilik óneri de sol tóre aýylynyń ánshi, kúıshilerinen úırenip bastaǵan. Táttekeńniń kúılerin sol kezdegi kúı taratýshylardan úırenip, joqtyqpen Semeı qalasyn jaǵalaǵanda ala barǵanyn aıtady kóne sózdi kóp tergen Jaqsylyq Tólenov qarıa.

Táttimbet kúıiniń erte kezde taǵy bir qulaǵyma tıgeni — 1914 jyly jazda, oqýdan demalysqa shyǵyp, aýylǵa kelgenimde. Men kelgende ákem bar, aýyl adamdary Qoıandy jármeńkesine barýǵa qamdanyp jatyr eken. Men de ákemmen erip sol jármeńkege júrdim. Jármeńkege beket jolymen júrmeı, el ishimen, Qoıandy jármeńkesine janaı baryp jaılaıtyn Aqbota, Dastar, Tar bolysyna qarasty shonjar elderiniń ishimen júrdik. Túńlik ózeniniń boıyna jańa qonǵan bir aýylǵa keldik. Aýyl shetinen jolyqqan bir adamnan ákem jón surap edi: «Bul keshe kelip qonǵan Táttekeń aýyldary» dedi. Ákem sol kisiden Qysataı aýylyn surap alyp, solaı júrdi.

Kóshpeli eldiń saltyndaǵy jappaly aýylǵa kelip at basyn tiregende, bir jas jigit kelip sálem berip, attan ákemdi túsirip, aýyl jónin aıtty. Úlken aq jappa Qysataı aqsaqaldyń úıi eken, týra soǵan bastap alyp júrdi. Sálem berip kirgen ákem bastaǵan bizdi jappanyń tórinen oryn berip, syılap qabyldady. Dóńgelek qaratory óńine ájim izderi syzat salǵan qoı kózdi, dóńgelek býyryl saqaldy kisi ákemdi tanı:

— E, Jurtekemniń kenje jıeni Ysqaq ekensiń ǵoı, tórlet, — dep óte jyly ajarmen izet kórsetti. Sálemdesip, amandyq, jaı-kúı suralyp biraz otyrystan keıin qymyz sapyryldy. Qymyz kezinde aýyl adamdary da bas qosyp, áńgime bastalyp, sózden sóz týyp, birazdan soń áńgime Táttekeń jaıyn kóship, ol kisiniń qaı kúıdi qaı jaǵdaıda tartqany sóz boldy. Men ákemdi «aǵeke» deýshi edim. Bir áredikte «aǵeke, ana kisi naǵashysynyń kúıin tartatyn shyǵar, surańyzshy» dedim. Ózi de suraǵysy kelip otyr eken ákem:

— Qyseke, myna jıensharyńyz sizden úlken naǵashysynyń kúıin biletin bolar, tartpas pa eken, dep maǵan sybyrlaıdy: Eger orynda kórip, qabyldasańyz, ana dombyrańyzdyń únin estisek — dep tilek aıtty.

— Á, jıenshardyń tilegi bolsa, syıymdy qolqa, jıendigine qabyldansyn, al naǵashy atasynyń ózim biletin bir kúıin tartyp bereıin, — dep, «Qosbasar» degen kúıin ádemilep turyp tartty. Osy kúıdi aıaqtap, dombyrany júkaıaqqa súıeı saldy. Bizdiń Isataı degen kenje inimiz boldy. Ákemniń óner murasyn ustaǵan sol edi. Arman ne, kóp jasaı almady. Erte ólip qaldy. Ol kisiniń kúı ónerin óz týystarynan qumarta qýǵan ákesi bir, sheshesi bólek Jaqsymbet degen inisi boldy. Ol orazasyn kúımen ashady desem, artyq aıtqan bolmaspyn, — dep Táttekeńniń kúı tartý jáıinen osyndaı áńgimeler aıtty.

Bizdiń aýyldyń qysqy mekeni Dególeń taýynyń soltústik baýyrynda edi. Sol bizdiń aýyldan tórt-bes shaqyrymdaı jerde «Sadyr aýyly» deıtin úsh-tórt úı kedeı aýyl bolatyn. Sol úsh-tórt úıdiń bireýi Túlkibaı degen kisiniń úıi. Aýyl arasynda bizdiń bala kezimizde osy Túlkibaıdyń Esim degen qyzyn Táttimbet alypty. Sol Esim óte esti áıel bolypty. Esimdi Táttimbettiń qalaı kezdesip alǵany jaıynda el arasynda mynadaı bir áńgime aıtylǵan. Ony bala kezimde el aıtýynan uqqanym bar edi.

Táttimbet bir kúni joly túsip Degeleń taýynyń soltústik bókterimen keshtetip kele jatady. Qarasha aıynyń aıaq kezi bolsa kerek. Kún burqaqtap.qara jańbyrdyń arty qarǵa aınalyp, ymyrt jabylyp, aldaǵy baramyz degen keń kezeńdegi aýylǵa áli biraz jer bar. Sol kezde taý alqabynyń bir saıyndaǵy aýyldyń oty kórinedi. Myna túnde jaýyn mynaý, nesine el izdeımiz, osy aýylǵa baraıyq desip, ot kóringen aýylǵa keledi.

Aýyl jupyny, tápıgen jas qorashyq, shetki úıge kelip at basyn tartqanda, abalaǵan ıt dybysynan óleń alǵan úı ıesi shyǵady. Sálem berip, qonaqlsaılylyq izet kórsetedi. Attan túsirip, úı ıesiniń bastaýymen shaǵyn da alasa tas qoranyń tórindegi bólmege kelip kiredi. Ala kóleńke qazandyq otynyń jaryǵymen tórlete otyrysyp, amandyq surasyp til qatysady. Jón aıtysa kelgende, qonarǵynyń Táttimbet ekenin bilip úı ıesi:

— Shyraǵym, Tátijan, «joryqtyda jaý kelmeıdi, jabdyqtyda qonaq kelmeıdi» degen bar edi. Biz myna tas qoramyzǵa keshe ǵana kóship kelip, jyly úıimizge kire almaı, shoshala úıimizde ury-qarydan saqtanyp, birdi-ekili sıyrymyzdy da osynda baılap otyr edik. Aıypqa qoıa kórme, — dep ótinish aıtyp, bir toqtysyn soıyp, barymen kútedi.

Et jep, sorpa iship bolǵan qonaqtarǵa qol súrter oramal berilmeıdi. Táttimbettiń joldasy:

— Ýa, jeńgesi, qoldyń maıyn súrter maılyq joq pa? — deıdi.

— Qonaǵym, oramalymyz joq edi, qolyńyzdyń maıyn qasyńyzdaǵy sıyrdyń ústine súrte salyńyz, — depti úı ıesi áıel.

— Jeńgesi, maılyq sıyryńyz qaısysy, sýlyq sıyryńyz qaısysy edi, — dep Táttekeń kúle surapty. Áıel sóz taba almaı bógelip qalǵanda qyzy:

— Eki sıyrdyń da saýyr jaǵy maılyq, jaýyryn jaǵy sýlyq, — depti. Qyzdyń sheshesi bógelip qalǵanda julyp alǵandaı aıtqan jaýabyna súısinip Táttekeń:

— Ony qalaı belgilep qoıǵansyńdar? — depti.

— Qonaq aǵaı, sıyrdyń jatqanynda eki sany jer ıiskep, jaýyryny kók ıiskep jatatynyn kórgen joq pa edińizder? Al sıyrlar tańerteń turysymen jalanyp, taranady. Sondyqtan sıyrlarymyzdyń jaýyryny jotasy taraqtaýly taza júredi de, saýyry men sany saǵaldanyp turady. Osydan baryp ózimizdiń sıyrymyzdyń jaýyryn jaǵyn sýlyq, saýyr, san jaǵyn maılyq etýshi edik, — depti.

Táttimbettiń osy kelip qonǵan úıi Túlkibaı deıtin eti tiri kedeıleý adamnyń úıi eken. Ákesi men sheshesiniń ataýynan qyzdyń atynyń Esim ekenin uǵyp, Táttimbet Esimniń tapqyr sózderine erekshe súısinedi. Táttimbettiń osynyń az aldynda áıeli qaıtys bolyp, ózine serik bolar adamdy qarastyryp júrgen kezi bolady. Oılamaǵan jerden jupyny, ataǵy joq úıdiń otynyń basynan kezdesip, qyzdyń sóz tapqysh, esti, kórikti sıpatyna qulaı yntyzar bolǵan Táttimbet birden qudalyq sóılesýdi retsiz kórip, Túlkibaıdyń aǵaıyndarynan jón biler adamdy izdestirip, belgili el adamy' Qoıshybaıdy tabady. Túlkibaı Qoıshybaıǵa jaqyn aǵaıyn eken. Óziniń oıda joqta kezdesip, kóńili aýǵan, otynyń basyn jańǵyrtý, ıesiz turǵan úıine jan kirgizý jáıin jetkize aıtatyn adamyn saılap jiberedi.

Túlkibaı burynnan jaqsy biletin ári zamandas, ári úzeńgiles adamy Qoıshybaıdy yqylasty qabyldap:

— Táttimbetke aıt, sóz salyp otyrǵan syryn túıdim. Kimdi qaıyn etemin degeni ǵoı, ózi olqylanbasa, biz zorsynbaımyz. Uzatyp alýǵa daıyndala bersin. Meniń aıtarym, bizdiń qyzdy unatsa, ol syryn dombyranyń sheginen estirmiz, — deıdi.

Sodan Táttekeń Esimdi aıttyryp alady. Esim jas ta bolsa, aýylǵa bas bola bilgen.Táttimbettiń óz boljaýyndaı, ordasyna uıtqy, balalaryna aq jarqyn ana bolady. Táttimbettiń oılaǵany ornynan shyǵyp, Esimniń elge tanylyp qalǵan kezinde ádeıi, arnaıy bola ma, áıteýir Qoıshybaı keledi.

Jaılasa otyrǵan kezde Táttimbet:

— Ózińdi kútip júr edim. Al tyńdaı ber, — dep bir ásem kúı tartady. Kúı baıaýlaı shyǵyp, quıqyljı yrǵalyp, júrekti terbep kókeı syńǵyryn elestetedi. Kúıdi aıaqtap, Táttimbet dombyrasyn júkke súıeı bergende:

— Táttimbet, bul kúıdi bizdiń Esimge arnadyń ba, joq burynnan tartylyp júrgen be edi? — depti Qoıshybaı kúı áýenine tolqyp.

— Ony myna qaryndasyńyz aıtsyn, — deıdi Táttimbet qymyz sapyryp otyrǵan Esimge qarap.

— Kúı tıegi qaryndasyma bolsa, er tıegi de alysta bolmasa eken, — dep sheshen Qoıshybaı shattana kúlipti.

— Aǵaı, myrza kúnde kóńili tússe, birneshe kúı tartyp, ózi demalys etedi. Ásirese bir jıynǵa baryp qaıtqanda, ne bir el arasynyń aıtys-tartysyn sheshkende osy bir kúıdi shertip, «áli de jetildire túsý kerek eken», dep, dombyrasyn súıep qoıyp, maǵan oılana qarap otyrǵany esimde. Shynynda, myrzanyń bul kúıi kóp tartylmaǵan edi, — depti.

— Kúıdiń kókeıge qonyp turǵan kóńildi syry bar-aý, sirá, — dep Qoıshybaı Táttimbetke ázildeı qarapty.

— Áı, Qoıshybaı, seniń aýzyńa sóz qaltarysta qaıdan orala ketedi. Meniń ózim bul kúıdi «Kókeıtesti» dep atamaqshy edim. Seni sony estip qoıǵandaı «kókeıge qonyp túr» dep qostaı kettiń, — dep kúlipti.

— Táttekeńniń «Kókeıkesti» degen kúıi súıikti jary Esimge arnalǵan eken degendi el aýzynan de, aýyldastarynan da estigen edim.

Táttekeń Arqa jerinen ken izdeýshilerge jetekshi ári basshy bolǵany arhıv qoımalarynan barlyq dálelimen tabylyp otyr. Budan Táttekeńniń tek kúı óneriniń danasy emes, jaratylys tanýda da erekshe sezimtal bolǵan adam ekenin kóremiz. Osy 1974 jylǵy 6 apreldegi «Vechernáá Alma-ata» gazetine N.Torskıı degen ınjener Táttimbettiń óziniń Arqa alqabyndaǵy kenderdiń kózin ashyp, qazyna tabýǵa Omby general-gýbernatoryna 1856 jyly jazǵan ótinishine, oǵan Reseı qazyna mınıstri ruqsat etip, kómekshi kenshi ınjenerlerdi uıymdastyrý isin qolǵa alǵanyn arhıvten taýyp jazdy. Torskıı Táttekeńdi «aqyn jáne qazaqta birinshi kenshi» dep jazdy. Táttekeńniń kúıshil ónerin aqyndyq dep topshylap aıtylǵannan alyp otyr ǵoı. Táttekeń aqyndyq jolmen aıtqan óleń-jyry bolmaǵan kisi. Al sezimtal erekshe talantymen ken ushyǵy bar jerlerdi dál taýyp, onyń ashylýyna basshylyq etken tapqyrlyǵy dál aıtylǵan.

Qazaq halqynyń án, kúı óneri qolǵa alynyp, zerttele bastaǵan kezde Ortalyq Qazaqstandaǵy el aýzynda saqtalǵan kúıdiń kópshiligi Táttimbet atyna baılanysty bolyp aıtylyp, surastyra bastady. Sonyń bala kúnnen oıda saqtalyp qalǵan Táttekeń jaıly áńgimeler maǵan da qozǵaý saldy.

Sol qozǵaýdyń yqpalymen Táttekeń jaıynan biledi degen adamdary izdestirgende ár jerde jumys jaımen mekendep júrgenderdiń jobasyn taýyp aldym. Bul jaǵdaıda maǵan dáleldi de ornyqty maǵlumat bergen Isaǵululy Ahmet degen kisi boldy. Ahmet Isaǵululy Jaqsymbettiń nemeresi. Al Jaqsymbet Táttimbettiń kishi sheshesinen týǵan inisi. Ahmet Táttekeń kúıleriniń áńgimesin, ómirdegi keıbir eleýli jaılardy osy úlken ákesi Jaqsymbetten estip uqqan. Jaqsymbet kóp jasap, myna nemeresi jigit bolǵan kezde qaıtqan adam kórinedi. Jaqsymbettiń ózi asa dombyrashy, kúı tartqysh kisi eken. Táttimbettiń kóptegen kúılerin dombyrashylar Jaqsymbetten úırenip edi degendi aıtty. Ahmet 1947 jyly ádeıi arnaıy baryp áńgimeleskende, ol kisi úlken atasy Jaqsymbettiń Tátekeńniń belgili, ózi arnaıy shyǵaryp tartqan kúılerinen basqa «Qara atty men tory atty», «Tepeńkók», «Alshaǵyrdyń ashshy kúıi», «Balbyraýyn», «Kempir men qyzy» deıtin kúılerdi tartatyn edi deıdi.

Táttimbet ózi óner adamdaryn óte jaqsy kórgen, qadir tutatyn. Jeke ánshilik, kúıshilik ónerine aǵaıynnyń talaptaryn úıretken, baýlyǵan. Táttimbet kóp jasaǵan adam emes. Biraq sol az jasynyn, ishinde erekshe ónerimen aty búkil qazaq dalasynyń keń ólkesine taralyp, keıde ańyz, áńgimege aınalǵan.

Táttekeń jaıly birneshe kitaptar jazsa da áńgime ózegi marjandaı tizilip, qulpyra berer edi. Biz sol asqan ónerli, kúı kúmbezindeı asyl, asqar tulǵaly kompozıtor jaıly estip bilgenimizdi ǵana jazdyq.

Jigitke óleń de óner, óner de óner,
Qas júırik salsań órge órshelener...
(Halyq áninen)

---