InfoHub Logo

Estelikter men estigender

ÓNER SHALQARY SHASHÝBAI

— Men endi sizderge osy joly jármeńkeden úırenip kelgen jańa ánimdi aıtyp bereıin, — dep dombyrasynyń qulaq kúıin ózgertip, «Aq qaıyń» ánin shyrqady. Ásirese qaıyrmasyn ásemdeı keltirip:

Ótti-aý jalǵan, Qaldym qaıran.
Jigittik daǵýasynda-oı
Saldym saıran, —

dep qubyltty.

Ánniń osy qaıyrmasyn shyrqaǵanda:

— Shyraǵym Rahymbek, myna jańa ándi kimnen úırendiń, ózi bir tógilip Turǵan syr ǵoı, taǵy bir aıtyp jibershi, — dep otyrǵan úlkendi-kishili qaýym bári shý ete qaldy. Rahymbek álgiden de qubylta, únin mánerine keltire shyrqady. Ándi aıaqtap:

— Osy jolǵy Qoıandy jármeńkesinen meniń tapqan oljam osy án boldy. Bir kúni qostan erterek attanyp, dýdyń qalyń jeri — mal bazaryna keldim. Óıtkeni osy mal bazaryna úıirlep jylqy ákelip, qoralap qoı ákelip satatyn baılardy, mal jınaǵan kópesterdi jaǵalaı kep aqyndar óleń aıtady, ánshiler án shyrqaıdy degendi estigenim bardy. Sondaıǵa kezdessem degen oı edi.

Men kelip bazar shetine iline bergende, ár jerde úıirile toptalǵan adamdar álde kimge qarap tyna qalypty. Men de sol el úńilgen tamashaǵa kóz salsam, bir adam qolynda garmon, at ústinde oınaqtaı tolqyp án shyrqaıdy. Onyń atyn jetektegen adam da ánshimen birge tolqıdy. Álgi ánshi bir áredikte garmonyn atqosshysyna bere salyp, erdiń qasynan ustap, attyń ústine tóbesimen tik turdy. Sóıtti de joldasy qolyna ustatqan eki shybyqshany sekirte oınatyp, aıaǵymen oınaqy bı bıledi. Joldasy biraz onyń atyn aqyryndaı jetektep, topty jara jyljydy. Árıne bul oıyndar uzaq bolǵan joq. Bireýden-bireý «bul kim?» desip surastyrǵanda: «Bul myna Balqashtaǵy Dadan tobyqty Shashýbaı degen aqyn», desip uǵynysyp jatty.

Sondaǵy Shashýbaıdyń shyrqaǵan áni osy «Aq qaıyń» edi. Árıne, bir kúnde utyp ala almadym. Tań raýanynan qostan attanam da, sol Shashýbaı oıyn kórsetetin mal bazaryna kelem. Ol birneshe kúndeı kelmeı júrip, aqyry taǵy keldi. Meniń tilegenim bolyp, ándi aýzymdy asha tyńdap, oıymdy uıytyp, úırengen boldym. Mine sizderdiń otyrǵandaryńyz sol Shashýbaıdyń «Aq qaıyń» áni, — dep kerbez seri Rahymbek áńgimesin aıtqanda qumarta tyńdap, sol ónerpazdy kórer me edi dep yntyqqanmyn.

Onda men jańa-jańa eskishe hat tanyp kele jatqan aýyl shákirti edim. Arada birneshe zaman belesterinen asyp, 1923 jyly Qarqaralynyń shalǵaı eline halyq soty qyzmetine belgilenip keldim. Men sýdıa bolyp kelgen aýdanǵa «Qotan bulaq», «Balqash» bolystaryna qaraıtyn Dadan tobyqty aýyldary da qarady. Aýdannyń halyq sottary el ishiniń barlyq naýqandaryna qatynasyp otyratyn. 1924 jyly gýbernıalyq mekemelerden arnaýly qatynas hat keldi. Bul hatta samolet jasaýǵa elden erikti járdem jınaý naýqanyn ótkizip, halyq arasynda úgit jumysyn júrgizý tapsyrylǵan. Sol hatqa ilese Qarqaralydan kelgen ýákilder de sonda ornalastyq. Halyq joǵary orynnan kelgen, Lenınniń ózi qol qoıǵan arnaýly hatty asqan yqylaspen tyńdap, árkim áline qaraı járdem retinde maldaryn ótkizdi. Jınalys óte kóńildi bolyp, ýezen kelgen ýákilder de, oǵan ún qosyp, at salysqan biz de halyqqa aıryqsha rızalyq bildirip jıyndy aıaqtadyq.

Osylaı kóńildenip otyrǵan kezde bizge qyzmet istep júrgen jigit sypaıy ádeppen:

— Sot aǵasy, sizge aıtar dátim bar. Shashýbaı aqyn kelip tur, ruqsat bola ma? — dep surady. Shashýbaıdyń atyn estigende qulaǵym óleń etti. Sonaý bala kúnimde Rahymbekten estigenim esime túse ketti.

— Ruqsat, kelsin, — dedim qýanyp. Jupyny kıingen, orta boıly, saqal-shashyna aq kirgen, sary sur kisi úıge óleńderge kirdi:

Balasy Qoshqarbaıdyń Shashýbaımyn,
Bolsam da malǵa kedeı, sózge baımyn.
Halyqtan qabym toly olja alsam da,
Qaltamnyń túbi tesik, baıymaımyn.
Assalaýmaǵaleıkúm, Halyq bıi,
Sıezge basyn qosqan halqyń jıi.
Jasaýǵa aeroplan aıanbastaı,
Azýly at, atan túıe eldiń syıy.
Ýákilder saspaı jınap ala bilsin,
Ornyna adastyrmaı sala bilsin.
Baılyǵyn Balqash eli kórsetkenin
Qyr emes, búkil anaý qala bilsin, —

dep kelip, otyra ketti. Qolynda dombyrasy bar. Bizdiń hatshy jigitter:

— Aqyn joǵarylatyńyz, — dep kishilik istep, izet kórsetti. Bizge ajarly janaryn bir tóńkerip:

— Halyq bıine aıtar aryzym bar edi. Myna jıynǵa shaqyrdy. Sonan ekeýin de birden bitireıin dep osynda keldim, — dep tynymdady.

— Aqyn, jaıǵasa otyryńyz, — dep, aqynǵa jyly ún qattym. Qabyl alyp, jaılana otyrdy. Aqyndy bizdiń qurmetteı qarsy alǵanymyzǵa bizge qyzmet istep júrgen adamdar unata jymyńdasyp júr. Óıtkeni el ishine kelip júrgen ýákilder de, burynǵy sot, tergeýshiler de aqyndarǵa iltıpat túgili qaıta olardy mańaılaryna jolatpaıdy eken.

Biraz jaılana otyrystan keıin bolystyq atqarý komıtetiniń predsedateliniń orynbasary Ábdirahman degen jigit bir tili oramdy, qyzmetine ornyqty kisi eken. Sol sóz bastap:

— Sot aǵasy ruqsat etse, men myna aqyn aǵamyzdy tanystyramyn, — dep ádep kórsetti. Biz ruqsat ettik.

— Ruqsat bolsa, bul kisi, jańa ózi esikten kire bere aıtty ǵoı, Shashýbaı aqyn. Bul aqyn aǵamyzdyń kóp ómiri Jetisý óńirinde ótti. Qyrǵyzǵa deıin baryp, kóp el kórgen, kóp aqyndarmen aıtysa-tartysa, boıyna óner jınaǵan kisi. Jasyraq kezinde Qoıandy jármeńkesinde at ústinde oınap, garmonmen tamyljyta án shyrqap, Birjan salǵa da sálemdesken kisi, — dep toqtady.

Ábdirahmannyń shejireleýine qaraǵanda, bir óner ıesiniń ortamyzǵa kelgenin ańǵaryp, izetti túrde qabyldap, aqynnyń keıip-kelbetine kóz júgirtip, sabyr tutyp turamyz. Aqyn da kúldirgi, oıly kózin áldeneshe qubylta qarap, boı saqtaı otyrdy.

— Biz sizdiń aryzyńyzdy keıinge qaldyryp, búgingi keshti sizdiń áńgime, ónerińizge arnap otyrmyz. Bizge sizdiń sonaý Jetisý eline barǵanda sol elde kórip-bilgenderińiz qyzyqty áńgime bolar edi, — dep qozǵaýdy ózim saldym.

Meniń sózimdi otyrǵan jurt qoshtaı jóneldi. Aqyn biraz oılanyp otyryp:

— Basynda men ol Jetisýǵa Aǵybaı batyrdyń Sopy deıtin balasymen erip bardym. Qonaqjaı Jetisý eli Sopyny asa qadirlep qarsy aldy. Jetisýdaǵy qazaq-qyrǵyz elderi as bergish, kókpar tartý sıaqty oıyndy ete qyzyqtaıdy eken. Jáne ondaı jıyndarda aqyndary aıtysyp, úlken saıysqa túsetin kórinedi. Meniń ol eldegi erekshe ataǵymdy shyǵarǵan garmonmen shyrqaǵan ánim boldy. Aıtysqa da túsip kórdim. Jetisý eliniń Qýandyq, Sarybas, Jambyl degen belgili aqyndarymen de san ret aıtystym. Sol Jetisýǵa men barǵan kezde Shóje de bardy. Shójeniń arǵy tekteri qyrǵyz bolsa kerek.Sol ata-babasynyń elin kóremin dep barǵan eken. Sol jolyqty. Shójemen kezdesip, birge bolyp, qyrǵyz, qazaqty biraz dýyldattyq, men oǵan ini bolyp ónerin úırendim. Sonda Shójeniń óz aýzynan Kempirbaı aqynmen aıtysqanyn tyńdap, jattap aldym, — dep biraz tynymdady.

Aqynnyń osy bir qyzyǵa jattap alǵan eki dáý aqynnyń aıtysyn qumarlana aıtatyn syryn sezip, sony bizge aıtyp berýdi suradyq. Oǵan Shashýbaıdyń ózi de yntalana qolyna dombyrany alyp, aıtysty burqyrata bastady. Bizdi tańdandyrǵan Shashýbaıdyń Shójeniń ózi bolyp kózin aqshańdatyp, dombyrasyn qarmana, kezek kelgende typyrshyǵan túrin aınytpaı salǵany. Kempirbaıdyń da áýelete aqyra aıtatyn ekpindi únin salǵany unady.

Osy aıtysty aıaqtaǵannan keıin biraz demalys jasap Ábdirahman:

— Shasheke, ezińniń «Aq qaıyń» ánińdi myna sot azamattarǵa shyrqap berseńshi, — dedi. Shashekeń oǵan da keren aýyldyq istemedi. Óziniń ásem, ashyq únimen «Aq qaıyńdy» tógilte siltedi. Osymen Shashýbaı únin alǵashqy estigen keshti aıaqtadyq. Aqyn tilegin erteńinde. tekserip, kóńilin tyndyrdyq.

Ýaqyt kerýeni zyrlap júrip jatty. Men qyzmet babymen Almatyǵa kóship keldim. Bul 1935 jyldyń jazy edi. Ol kezde «Temirjolshy» gazetinde isteıtinmin. Iýl aıynyń ishinde «Kamenskoe plato» sanatorııinde demalyp júrdim. Munda Qazaqstannyń kóp jerinen kelip, demalyp, emdelip júrgender bolatyn. Bizben birge demalyp jatqandardyń ishinde Manarbek te bar edi. Bir kúni keshkilikte Manarbekke qolqalap án aıtqyzdyq. Sonda Manarbektiń birinshi aıtqan áni Shashýbaıdyń «Aq qaıyń» áni boldy. Taǵy birneshe ánderdi aıtty.

Manarbektiń áni toqtalyp, án tyńdaýshylar ánshige degen yqylas, alǵysyn aıtyp tolastaǵan kezde, shetkerirek otyrǵan orta jastaǵy adam sóılep ketti:

— Meni sizder bile bilmessizder. Men Qońyrat keninde isteıtin burǵyshy edim. Jolym túsip sizdermen kezdesip otyrmyn. Jańa ana ánshi inim Manarbek Shashýbaıdyń ánin aıtqanda saı súıegim syrqyrady. Men sol Shashekeńniń aýlynan bolamyn. Myna Manarbek te bizge bóten emes. Keshegi bir alaı-túleı kezde árkim óz jolymen jan baǵyp ketti ǵoı. Biz Balqash kóliniń balyǵyn aýlap, jańa ashyla bastaǵan Qońyrat keninde jumys istep, atamekende qalyp qoıdyq. Al Shashekeń sol jyly joq bolyp ketken edi. Ótken jylǵy kúzde el ishinen Alǵazy aralyna qatynasqan bir adam Shashýbaıdy sol jerden kóripti. Bala-shaǵasymen sonda balyq aýlap, ózi qasqyrǵa, túlkige qaqpan quryp, ańshylyq isteıdi eken, — dep áńgimelegeni.

Bizge osy áńgimeni aıtqan Kenjeqara degen kisi eken. Shashýbaıdyń aman-saý habaryn estip biz qýanyp, ásirese Manarbek qýanyp, ol Kenjeqaradan anyqtap, qaıta-qaıta surastyrdy. Men de anyqtap jazyp aldym, osydan eki jyl buryn Almatyda halyq ónerpazdarynyń bas qosý májilisi shaqyrylyp, Jambyl aqsaqal bastaǵan halyq aqyndarynyń ózara aıtystary uıymdastyryla bastaǵan-dy. Manarbek Kejeqaradan estip alǵan jobasymen Shashýbaıdyń turaǵyn anyqtaýdy mindetine alyp, men jazýshylar odaǵy uıymdastyratyn halyq ónerpazdarynyń jınalysyna shaqyrtýdy izdestiretin boldym.

Ýádesin oryndap Manarbek Alǵazydaǵy aǵaıyndarymen habarlasyp, Shashekeńniń turaǵyn anyqtady. Men jazýshylar odaǵyndaǵy halyq aqyn ónerpazdarynyń jumysyn basqaratyn seksıa adamymen baılanys jasap, 1936 jylǵy halyq aqyndarynyń jıynyna shaqyrtýdy belgilettim.

Shashýbaı Almatyǵa arnaıy shaqyrtýmen 1936 jyly keldi. Sol jylǵy halyq aqyndarynyń bas qosqan ónerpazdar keshine qatynasyp, óziniń ejelgi ónerinen «Úsh shybyq» oıynyn, «Taqıa taıtańy» deıtin ónerin kórsetip, án shyrqady. Osy jolynda ol óziniń qart áriptesi Jambyl aqsaqalmen dıdarlasyp, sonaý bir jyldardaǵy óleńmen beldeskenderin esterine túsirisip, syr shertisti. Orynbaı, Doskeılermen qatar otyryp jyr tolǵasty.

Osy kelgeninde Shashekeńe sálem berip, endi qart aqynnyń ónerin óristeter kún týǵanyn túsindirip, biraz keńestim. Sona bir kezdeskende jete tanysa almaǵanymdy aıtyp, endi ómirbaıanyn ózine aıtqyzyp, qaǵazǵa túsirdim.

— TTTúkir, biraz jasadyq qoı. Bul ómirde san qyzyqty da, san alýan qıyndyqty da kórdi ǵoı, Shashekeń, — dep bastady qart ónerpaz. — Men burynǵy Qarqaraly ýezine qarasty Balqash bolysynda, Balqash kóliniń jaǵasynda 1865 jyly týyppyn. Ákem Qoshqarbaı shildesinde shyraq kórmegen kedeı edi. Jasym onnan asqan kezde ákem ólipti. Endigi bas kóterer sheshem jarymjan. Úı ishiniń qolqanaty boldym. Biraq joqtyq úıde otyrǵyzbady. Ózimizge jerles Aıtbek degen dáýletti adamǵa malshy boldym. Aqym eki toqty. Aıtbektiń qystaı qoıyn jaıyp, aqyma alatyn toqtyny surap edim. «Ázir osyny al» dep bir serkesh bergeni. Jetimniń sózin eler kim bar, aryz aıtar jerim joq. Serkeshti almaı, Aıtbektiń aýylyna bir top atqaminerler kele qalǵanda ústerine kirip kelip, Aıbekke:

Men saǵan jaldanǵam joq toqtyǵymnan,
Alty aı qys qoıyń baqtym joqtyǵymnan.
Taban et, mańdaı terim suraǵanda
Týlaısyń ustaǵandaı shoqtyǵyńnan.
Men sekildi kedeıdiń syny bar ma,
Aqysyn suraǵannyń mini bar ma,
Aıtbek baı qyljaqtamaı aqymdy ber,
Shashýbaıda ákeńniń quny bar ma? —

dep túıildim. Aıtbek anaý adamdardyń kózinshe maǵan qol jumsaı almady. Buryn qoıshy bala bolyp júrgen meniń óleńimdi otyrǵan adamdar tańdana tyńdasty. Otyrǵandardyń ishindegi Jobalaı degen aqsaqal:

— Aıtbek, myna baladan aqysyn berip qutylsańshy, seniń janyńdy qoıatyn bala emes qoı, — dedi. Basqalar da Jobalaıǵa qosyldy. Aıtbek qınala aqymdy berdi. Sol kúnnen bastap, meniń óleńge tusaýym kesilgendeı boldy.

El arasynda ánshi, bala atanyp, seri júris, aıt pen toıdyń áýenshisi boldym. Ol kez alaman kez ǵoı, el arasynda shaıpaý júris, shalys basar adamdar bolmaı týra ma.

Meniń kámelet jasqa kelgen kezimde el ishindegi eti tiri bir janserik dosym boldy. Soǵan ilesip Qoıandy dýmandaryna baryp, san alýan óner darqandaryna kezdesip, aqyndyq, ánshilik ónerimdi óristete berdim. Maǵan orasan áser etken Birjan áni boldy. Sáti bolyp bir jylǵy jármeńkege Birjan salda kele qaldy. Árıne, ol kezde el jınap konsert qoıatyn kez emes qoı, tek qymyzshynyń úıinde bas qosyp, el serileri májilis jasaıdy. Bir kúni sondaı bir dýmannyń ústinen túskenim. Qalaı kezdesip, ánin estip, ózin kórem dep júrgen ataqty ánshini ortaǵa alyp dýmandap otyrǵan toptyń ústine aıt-úıt joq kirip keldim. Otyrǵan jurt máz-máıram. Tap tórde otyrǵan, suńǵaq boıly qara kisiniń qolynda dombyra. Meni eshkim elegen joq. Birazdan soń jańaǵy kisi basyndaǵy tóbesi shoshaq qundyz bórkin bir shekesine sál qısaıta kıip, dombyrasyn qulaq kúıine keltirip, «Jambas sıpar» ánine basty. Án aspandaı quıqyljı úıirilip, saı-súıekti syrqyrata ıindep toqtady. Aýzymdy ashyp qalyppyn. Shetter otyrǵan bir kisiden «Birjan osy ma?» dep surap edim, ol basyn ızedi. Qýanyp kettim, ol kúni sol úıdiń mańynan ketpeı, Birjandardyń jolyń tostym.

Májilisi barǵan saıyn qyzyp, kún batqansha Birjan toby taramady. Amalym joq, kún bata ózimizdiń qosqa qaıttym. Túnimen yńyldap aıtqanym «Jambas sıpar» boldy.

Endigi armanym sol asqaq ánshige únimdi qalaı estirtip, bir aýyz sózin estımin degen oı boldy. Budan eki jyl buryn osy Qoıandy bazarynan on alty baspaly garmon satyp alǵanmyn. Sol garmonǵa ánimdi qosyp, at ústinen teńsele tolqyp án shyrqaıtynmyn. Ándi jármeńkeniń jurt kóp jınalǵan jerine kelip, aıtatynmyn. Endigi oıyma kelgeni ana Birjan saldyń bazar tobyna keler kezin ańdyp, at ústinen bir ańyratsam deımin. Erteńine ózimniń jan serigim — atymnyń basyna ıe bolatyn serigimdi ertip bazar ortasyna bet aldym. Bazardyń bas-aıaǵyna kóz jetkisiz, qaptaǵan jármeńkeshi jurt. Biz jaǵalap jylqy bazary tusyna keldik. Óıtkeni Qoıandyǵa Arqanyń jylqyly baılary san sańlaǵyn toptap ákelip satady. At qumar seri jurtshylyq osy bazarda bolady. Shetinen aralap júrip, bir qalyń toptyń ishinen keshegi Birjan saldy kórdik. Aınalasy tolǵan jurtshylyq Ár eldiń atqa minerleri bar toptala, jylqy bazaryna kóz sala, sóılesip Turǵanyn kórdim. Qýanyp kettim. Ne de bolsa belgili ádetime basyp án shyrqap, at ústinde oınaqtaýdy oıladym.

— Budan artyq sátti jaı kezdespeıdi. Men attardyń er-turmanyn ázirleıin. Óziń ánińe ázirlen, — dep joldasym jel berdi. Toptyń bir shetine shyǵyp, at ústinde garmon tartardaǵy daıyndyǵymdy istep ázirlendim. Joldasym attardyń aıyl-turman tartpa, úzeńgi baý, ómildirigin ábden qarap, durystady. Sonan men garmondy alyp atyma mindim. Joldasym meniń atymnyń shylbyr tizginin qolyna alyp, ádettegi júrisin bastady. Men at ústinde teńsele tolqyp, garmondy ońdy-soldy sermep, ándi shyrqadym. Joldasym attyń basyn álginde kórgen Birjandar turǵan topqa qaraı bastady. Topty jara, attyń eki jaǵyna teńsele tolqyp, shyrqap kelem. Bazarshy topty qaq jara Birjandardyń toby kóringen kezde ándi oınaqtata, attyń qulaǵynda oınadym. Biz taıana bergende Birjandar toby tańdana qaraǵandaı bolyp bizge jol asha berdi. Men onan saıyn jelige án saldym. Biz qasynan óte bergende Birjandar tobynan bir jigit bizge taıanyp kelip, án aıaqtaǵan sátti tosyp:

— Sizderdi Birjan sal buryla ketsin, dep tur, degeni. Qýanyp kettim. Joldasym atynyń jetegin buryp saldyń qasyna kelip, óleńdete sálem berdim. Birjan jymıa qarap, qolymen ısharat etip meni shaqyrdy. Qolymda garmon attan túse qalyp «Aq qaıyńdy» shyrqap jiberdim. Ándi aıaqtap, saldyń aldyna kelip basymdy ıip tura qaldym. Birjan sabyrly únmen aty-jónimdi, qaı jerlik ekenimdi surady. Aıtyp berdim.

— Jaraıdy, jigitim, óner qýǵan jastyń birisiń ǵoı. Óziń eshqaıda ketpeı, búgin bizdiń qasymyzda bol, — dedi.

Qýanyshym qoınyma sımady. «Qup bolady, aǵa» dedim. Garmonymdy jınap alyp, atymnyń basyn ózim ustap, saldyń tobyna kirdim. Birazdan keıin Birjan topty bastap, bazardy qaq jara, keshegi qymyzshy sulýdyń úıine kelip tústi. Biz de tústik. Qymyz sapyryldy. Májilis dýyldap, el qalaýy ánge kóshti. Sóz ánge aýysqanda Birjan maǵan oılana qarap:

— Jigitim, ándi aıtar jeriń keldi. Myna jurt meniń ánimdi kúnde estip júr ǵoı. Búgin án kezegi seniki, — dedi. Meniń bar maqsatym osy bir aýyz sózdi estý! Ózim biletin arqanyń ánderin siltedim. Birjannyń ózi ánimdi unatyp, keıde kótermelep qoıǵanda tóbem kókke jetkendeı bolyp, ándi ekilene siltedim. Anaý otyrǵan jurttyń da súısindi, qabaq, kótermelegen úni rýhtandyryp otyr. Bir kezde Birjannyń: «Endi dem al, — dep dombyrany qolyna alyp, baıaý qońyr únmen:

Arqada kim týmaǵan óner kernep,
Saıradyń syrnaıyńdy kókke sermep,
Tartynba, talabyńdy taryqtyrma,
Aıta ber óristetip ánnen órnek, —

dep batasyn bergeni. Osymen bul májilis aıaqtalǵanda:

— Biz erteń, myna jármeńkeden úıge qaıtamyz. Ánshi jigit, oıynyń men ánińe qaraǵanda ónerli ekensiń, — dep Birjan maǵan kóńildi qarady. Men orasan qýanyp kettim. «Asyl aǵa, erteń ózińizdi shyǵaryp salýǵa kelem», — dedim. «Jarar», — dedi ol.

Erteńine ertelep kelip.Birjandarmen birge ilesip, eki kún birge bolyp, Aqmola eline qaraı shyǵaryp saldym.

Men osy jármeńkeden óte oljaly qaıttym. Oljam Birjannyń óz aýzynan «Jambas sıpar», «Shider» degen eki ánin úırenip, ózimniń án baılyǵymdy molaıttym. Jármeńkeden elge oralysymen «Aǵybaı eli» deıtinbiz burynǵy shubyrtpaly elin, sol elge bardym. Batyr aýylyna burynda birer barǵanym bar edi. Ol bir saýyqshyl, er kóńildi aýyl ǵoı. Meniń úıir bolyp, tanysqan adamym Aǵybaı batyrdyń Sopy degen balasy edi. Sol Sopy meni qýana qarsy aldy.

— Shashýbaı, shaqyrǵandaı týra keldiń. Men myna Jetisý jaqqa, ana qyrǵyz eliniń shetine deıin baryp qaıtýǵa daıyndalyp otyr edim. Menimen sol jaqqa baryp qaıtýǵa qalaısyń, — degeni. Meniń maqsatym jer kórý, el kórý, qup bolady dedim. Qoıshy, Sopyǵa erip Áýlıeatany betke alyp júrip kettim. Joly qıyn bolǵanymen, qyzyqty júris boldy. Joldaǵy eldiń bári de qurmettep qarsy aldy.

Sopynyń bul jaqqa kelgendegi kezdespek adamy Pishpek qalasynda turatyn Qalı degen erterekte kelgen qazaq eken. Ol kisi bul Jetisý eline qyrǵyz-qazaqqa qadirli asa dáýletti adam eken. Óziniń balalary oqyǵan, óte sándi turatyn mol qoldy, keń peıildi bir er adamdar boldy. Sopy kúzde elge qaıtty. Meni Qalıdyń balalary ánshi, aqyn etip ustap, alyp qaldy. Men sodan Jetisý elinde on jyldan asa turyp qaldym. Bul Jetisý eli, as bergish, saýyqshyl, ásirese aqyndar aıtysyn dáripteıtin el eken. Men sol aıtysqa aralasyp Uly júzdiń sol kezdegi belgili aqyndarymen aıtyspaǵanym bolǵan joq. Sarybas aqyn, Qýandyq aqyn, Maıkót aqynmen de kezdestim.

Meniń Jetisý eline barmaǵan qala, aralamaǵan aýylym bolmady. Birde Almatyǵa kelip, osy qaladaǵy Baýbulan, Baımolda deıtin aǵaıyndardy taýyp, solardyń qolynda boldym. Osy júrisimde men Jetisýdyń eń ataqty aqyny Jambylmen kezdesip, aıtystym. Meniń Jetisý aqyndary arasyndaǵy aıtys-aıqasymnyń eń aıtýlysy da osy Jambylmen kezdesý boldy, — dedi Shashýbaı aqsaqal bul jolǵy áńgimesin aıaqtap.

Endi Shashýbaıdyń sol Jambylmen aıtysqanynyn, bastan-aıaq ishinde bolǵan, sony barynsha órnekti túrinde aıtyp bergen Ybraıym Beısembet balasy degen aqsaqaldan jazyp alǵanymdy keltire keteıin.

Ybyraıym aqsaqal Jambylǵa jaqyn aǵaıyn. Ómiri irgesi ajyramaǵan jerlesi. Ózi aqyndyq qurmaǵanymen aýyl arasynda jattandy óleń, qaıym aıtystyń adamy bolǵan. Jambyl-SHashýbaı aıtysyn ylǵı aıtyp júretin bolǵan. Ybyraıym aqsaqal ata taratýda da shejireligi bar.

Ybyraıym aqsaqal Jambyl men Shashýbaıdyń aıtysqany 1904jyly bolǵanyn dáleldeıdi. Úmbetálide, Ómirzaq ta tap osy Ybyraıym aıtqan jyl mólsherin maquldaıdy.

Shashýbaıdyń aqyndyq, kompozıtorlyq eneriniń óristeýine sabaq bolǵan óziniń izdengish, alǵyr ónerpazdyǵynyń ushqyny bolsa, otan lep berip, qanat qaqtyrǵan Qoıandy jármeńkesinde bas qosyp, ener salystyratyn halyq ónerpazdary bolǵan. Shashýbaıdyń án órnegin arshyndy quıqyljytýynda birinshi úlgi alǵan ataqty Birjan sal, al Jetisý eline kelgende kezdesip saparlas bolǵan adamynyń biri Shóje aqyn. Sol sıaqty ol sonaý elde júrgen áýenine eliktep án shyrqaǵan bir ustazy — Áset aqyn bolǵan. Ásetke ol osy Jetisýda da kezdesip, birsypyra saırandas bolsa kerek.

Shashýbaıdyń ózi shyǵarǵan ánderiniń erteden elge áıgilisi «Aq qaıyń», «Kerbez ker», «Jamalǵa», «Jetim qyz», «Mamyq», «Maıda qońyr», taǵy birneshe ánderi bolǵan. Shashýbaıdyń bir erekshe áni «Syrǵaqty».

Shashýbaıdyń ánshildik, aqyndyǵymen qatar erekshe bir óneri at ústinde birde ıyǵymen shanshylap, birde attyń eki jatyna kezek tóńkerilip, garmonyn suńqyldatatyn oınaqy. Shashýbaı úsh sabaýdy saýsaǵynyń basyna qondyryp oınatatyn ónerin osy Almatyǵa 1943 jylǵy aıtysqa kelgende de kórsetti. Al, taqıasyn basyn shyn aınaldyra yrshytqanda oınaq qaǵyp, kóz tundyratyn-dy.

Shashýbaı, segiz qyrly óner óreni, ózgeshe talant edi. Eger ónerge baýlyr óristi búgingi mektepke kezdese qalsa, dúnıe júzine áıgili ónerpaz bolar edi.

Shashýbaıdyń ónerin sovet ókimeti joǵary baǵalady. Keshegi uly Jambyl bastaǵan qazaq halqynyń qadirli halyq aqyny ataǵyn aldy.

Shashýbaı shyǵarmalary «Sóıle Shasheke» degen atpen 1942 jyly jeke jınaq bolyp basylyp shyqty. 1941 jyly Shashýbaıdyń aqyndyq, ánshi-kompozıtorlyq óneri joǵary baǵalanyp «Qazaqstannyń ónerine eńbegi sińgen qaıratker» degen ataq berildi.

1945 jyly «Qurmet belgisi» ordenin omyraýyna taqty. Shashekeń osy qurmetimen 1952 jyly 87 jasynda dúnıe saldy. Artynda óshpes óneri, aǵyl-tegil ánshilik, aqyndyq murasy qaldy.

---