InfoHub Logo

Júsipbek Elebekov (1904-1977) — ánshi (tenor). Qazaqstannyń halyq artısi. Qaraǵandy oblysynda týǵan. Elebekov bes jasynan án aıtýdy bastaǵan. Án ónerine ony aǵasy J. Balǵabaıuly baýlıdy. Keıin Ǵ. Aıtbaevtan, Q. Baıjanovtan, Á. Qashaýbaevtan dáris alady. Elebekov mýzykalyq fólklordyń talantty nasıhattaýshysy bolyp tabylady. Halyq kompozıtorlarynyń shyǵarmalary (“Ardaq”, “Aıtbaı”, “Qulager” jáne t. b.) Elebekov repertýarynyń negizin qalaıdy. Abaı ánderin de ol asa sheberlikpen oryndaǵan. Qazaq drama teatrynyń sahnasynda ol Japal beınesin (M. Áýezov “Eńlik-Kebek” ) , mýzykalyq teatr sahnasynda Álibek (M. Áýezov pen I.V. Kosykanyń “Aıman-SHolpany”), Tólegen (E. G. Brýsılovskııdiń “Qyz Jibegi”) beınelerin somdady. Elebekov óneri kóńil-kúı ıirimderi, sezim baılyǵymen erekshelenedi.

Daryndy maıtalman ánshi Qazaq KSR-ń halyq ártisi, halqymyzdyń dástúrli án mektebiniń kórnekti ókili Júsipbek Elebekovtyń shyǵarmashylyǵy kóp qyrly.

Júsipbek Elebekov óziniń kópqyrly san-salaly ánshilik talanty arqyly otandyq mýzykalyq mádenıetimizdiń tarıhyna ólsheýsiz úles qosty. Ol halqymyzdyń án óneriniń jarqyn betterinde sónbeıtin jaryq juldyzyna aınalyp onyń ataq-dańqyn bıikke kótergen, búkil qazaq dalasyn onyń ár tasy men jylǵasy, ár aýylyna deıin ánge kómgen, halqy men jerin ánge bólegen óner tarlany.

Ataqty Ámire Qashaýbaev, Qalı Baıjanov, Ǵabbas Aıtpaev, Manarbek Erjanovtar máńgi óshpeıtin dańqyn shyǵarǵan eki ǵasyrlyq tarıhy bar halqymyzdyń án mektebi qazaq eline túgeldeı taraǵan. Bul arqa nemese sary-arqa dástúri delinedi. Arqa — Sary Arqa jeri respýblıkamyzdyń ortalyq, soltústik jáne shyǵys oblystary.

Arqanyń ánderi men ánshilik dástúri eń bir kóp taraǵan mol jaıylǵan bedeldi de beldi dástúr. Bul ózi ánderiniń sany men kóptigi, keremet sulý ánder shyǵarǵan avtorlarynyń barshylyǵy jaǵynan 20-ǵasyrdaǵy Qazaqstan kompozıtorlarynyń shyǵarmashylyǵynda keń kórinis tapqan tanymal dástúr. Osy arqa dástúri ánshileriniń kórnekti ókili Ámire Qashaýbaev 1925 jyly Parıjde ótken Búkilálemdik mýzykalyq kórmede Qazaqstan mýzyka mádenıeti tarıhynda birinshi ret kúlli Evropa halqyn súısinte tań qaldyryp óziniń erekshe bıik, asqaq ta kúshti ádemi sulý daýsymen, eren ánshilik sheberligimen tánti etti. Júsipbek osy arqa dástúrindegi aty ańyzǵa aınalǵan Ámireniń ánshilik jolyn ustap jónin qýǵan tikeleı ózinen úırenip dástúrin jalǵastyrǵan ánshi. Qazaq mýzykanttarynyń shyǵarmashylyǵyn kóp zerttegen jýrnalshy Maqsutbek Maıshekınniń aıtýy boıynsha Ámireniń ózi — “Arqa dástúrin ustap meniń ónerimdi jalǵastyrǵan Júsipbekten asqan ánshini áli estigen emespin” — dep senim artyp batasyn berip dombyrasyn ustatyp ketken deıdi.

Týǵanyna 100 jyl tolý merekesi bıyl atalyp ótilmekshi ánshi Júsipbek Elebekov Egindibulaq aýdany Qaraǵandy oblysynda 28.08.1904 jyly dúnıege keledi. Aǵasy belgili ánshi Jaqypbekten tálim alǵan ol óz boıyna halyq arasyndaǵy jeztańdaı Ǵabbas Aıtpaev, Qalı Baıjanov, Ámire Qashaýbaev, Isa Baızaqovtardan úlgi- ónege alyp, arqanyń san-alýan baı án dástúrin boıyna sińire bildi. Osylarmen qosylyp jıyn-toılarda, jármeńkelerde, kópshilik arasynda keshterde án salǵanda jas ánshi nebári 15 jastan endi asqan edi. Júsipbektiń ánshilik jáne akterlik talantyn baıqaǵan el azamattary ony 1920-1922 jyldary Semeıdegi “Es-Aımaq” atty drama úıirmesine tartady, onda ol alǵash ret konsertterge shyǵyp sahnalyq qoıylymdarǵa qatynasady.

1931-1935 jyldary Júsipbek Elebekov Qazaq drama teatrynda ártis bolyp isteıdi, onda ol tek ánshilik qyrynan kórinip qana qoımaı kóptegen este qalarlyq dramalyq jáne operalyq keıipkerler beınesin jasaıdy. “Aıman-SHolpan” mýzykalyq komedıasynda Álibek, “Eńlik-Kebekte” Japal, alǵashqy qazaq operasy “Qyz-Jibekte” Tólegen bolyp oınady.

Birtindep kópqyrly ánshi talantynyń syry ashyla bastaıdy. Kele-kele ol erteden bastaý alǵan halqymyzdyń ulttyq ánshilik dástúrin keń óristetip damytýǵa - qazaqtyń klasıkalyq ánderin dombyramen súıemeldep aıtýǵa birjola bet burady. Onyń 1935 jyly fılarmonıaǵa aýysyp 1960 jylǵa deıin sonda isteýi zańdy da tabıǵı nárse bolatyn, 1960 jyldan 1977 jylǵa deıin Qazaqkonsertte isteıdi. Bul kezde ol ánshilik ónerdiń naǵyz has sheberi, maıtalmany, asqan oryndaýshy dárejesine kóteriledi. Bul onyń ataqty ánshi retinde halqynyń mahabbatymen zor qurmetine bólengen tusy edi.

Júsekeń qazaqtyń klasıkalyq án ónerin nasıhattaýshy ári ony asqan sheberlikpen oryndaýdyń eren úlgisin kórsetip respýblıkadan basqa shet jurttarǵa shyǵyp tanyta bildi. Ánshi 1936 jáne 1958 jyldary Máskeýde ótken qazaq óneri Dekadalarynda, 1950, 1955 jyldary Qytaıda, 1960 jyly Monǵolıada, 1967 jyly Indıada bolyp án saldy, onyń daýysyn Qyrǵyz, Ózbek, Túrkimen, Qaraqalpaq eli de súısine tyńdady. Ol qazaq radıosynda ánshi bolyp jumys istedi, ánderi radıodan shyrqalyp jatty, óziniń qatysýymen telefılm túsirildi.
Júsipbek Elebekovtyń ómiri men shyǵarmashylyǵyndaǵy eń bir eleýli kezeńi — onyń Estrada-sırk stýdıasynda ulttyq án salý dástúrinen dáris berip ustazdyq etken 1967-1977 jyldary edi. Arqanyń dombyramen án salý dástúri úzilmeı jalǵasyp qaımaǵy buzylmaı saqtalyp bizge jetip otyr. Búgingi Mádenıet Eshekeev, Jánibek Kármenov, Qaırat Baıbosynov syndy óner sańlaqtary osy uly Júsekeńniń shákirtteri.
Júsipbek Elebekovtyń repertýarynda Segiz seri, Birjan sal, Aqan seri, Mádı, Ybyraı, Estaı, Maıra, Jarylǵapberli sıaqty qazaqtyń halyqtyq kásibı kompozıtorlarynyń el arasyna keń jaıylǵan jarqyn da tamasha ánderi boldy. Ánshi bulardy naqyshyna keltirip árlep, óńdep óz mánerimen shırata, sharyqtata klasıkalyq dárejede bıikke kóterip minsiz etip oryndaı bildi.

J.Elebekov shyǵarmashylyǵynda Abaıdyń án murasynyń oryndalýy aıryqsha shoqtyǵy bıik, orny ózgeshe. Júsipbek Abaıdyń lırıkalyq án qazynasyn aıtýshylardyń ishindegi asqan sheber, ǵajap oryndaýshysy edi. Ol “Tatánanyń haty”, “Segiz aıaq”, “Kózimniń qarasy”, “Boıy bulǵań”, “Ata-anaǵa kóz qýanysh” ánderin tek aıtyp qana qoımaı, bul ánderdiń mýzykalyq- estetıkalyq kórkemdigin, aıtar oıyn, mazmun-maǵanasyn, án boıyndaǵy jańalyǵyn, sazdyń sulýlyǵyn barynsha kórkemdep, árlep tyńdaýshyǵa jetkizýshi edi.

Úlken ónerpaz, tarlan talant ıesi Júsipbek óneri kózi tirisinde laıyqty dárejede óz baǵasyn aldy da. Ol otanymyzdyń sol kezdegi eń joǵarǵy dárejeli Lenın jáne “Qurmet belgisi” ordenderimen marapattaldy, Qazaq KSR-ń halyq ártisi, Qazaq KSR-y Memlekettik sılyǵynyń laýreaty qurmetti ataqtaryn ıelendi.

Júsipbektiń asqan ánshilik óneriniń yqpaly búgingi kúnde — qaıta jańǵyryp, qaıta túlep jatqan dástúrli mýzyka oryndaýshylarymyz arasynda órkendep, onyń jolyn qýǵan jas býyn ánshilerimiz uly ánshi, has sheberdiń án murasyn ózderiniń shyǵarmashylyq úrdisine nysana etip jalǵastyryp saqtap keledi.

---