InfoHub Logo

Baıaǵyda bir han bolypty. Hannyń sulý qyzy bar eken.

Bir kúni han: «Kimde-kim júz aýyz ótirik aıtsa, qyzymdy beremin!», — dep jarıalapty. Talanttynyń bári de ótirik aıtamyn dep odan-budan qurap aıtsa, ne dámin keltire almaı, ne júzge toltyra almaı, hanǵa basyn aldyra beripti.

Sonda bir sıyr baqqan tazsha bala: «Hanǵa men júz aýyz ótirik aıtamyn», — dep málimdepti. Han: «Aıt!» — dep ruqsat qylǵan soń, Tazsha bastap ketipti: «Bolmaǵan bozbala kúnimde, týmaǵan atamnyń tý jylqysyn baqtym. Atam arnap urǵashy ala taıǵa en sap berdi. Ala taıym aı jasap, jyl júrip bala baıtal boldy.

Baıtalymdy aıǵyrǵa qostym, buzaý boldy. Bir kúni jelini jetip júrgen ala bıem boshalap ketipti. Ákemniń sary bıesine shyǵyp kózdesem, kórinbeıdi. Atymnyń ústine quryǵymdy shanshyp shyǵyp qarasam, kórinbeıdi, quryǵyma qamshymdy shanshyp qarasam, kórinbeıdi. Qamshyma pyshaǵymdy shanshyp qarasam, kórinbeıdi. Pyshaǵyma bizimdi shanshyp qarasam, kórinbeıdi. Bizime tebenimdi shanshyp qarasam, alty darıanyń ar jaǵynda, bes darıanyń ber jaǵynda aıǵa qarap qulyndap, kúnge qarap ottap tur eken. Qulyn bıeniń belinen bylaı bir attap, bylaı attap túsedi eken. Quryǵymdy qaıyq qylyp, álgi darıadan á degenshe syrǵyp ótip qasyna jetip bardym. Enesine minip qulyndy óńgerip edim, kótere almaı omaqasa jyǵyldym. Qulynyna minip, enesin eńgerip alyp, alty darıany attap, bes darıanyń ber jaǵynan óte shyqtym, — degende Han: «Oı, ol darıa dep dardaı ǵyp aıtyp otyrǵanyń shuqanaqqa jańbyrdan irkilgen shalshyq-mal-shyq, — depti. Tazsha:

— Shalshyq-malshyq emes ekenin sodan baıqańyz, ber jaǵynan ertemen ushqan turymtaı keshke ar jaǵyna azar shyǵyp qondy.

Han:

— Áı, onyń turymtaı emes, qanaty jetilmegen balapan-salapan ǵoı.

Tazsha:

- Balapan-salapan emes ekenin sodan bilińiz, tuǵyrǵa baılaǵanymyzda tomaǵasy toǵyz qanatty úıdiń shańyraǵynan asyp turdy.

Han:

— Oı, onyń úı emes, balalardyń oıyn kúrkeshigi ǵoı.

Tazsha:

— Kúrkeshik-múrkeshik emes ekenin sonan baıqańyz, esiginen ókirgen ógizdiń daýysy tórine estilmeıdi.

Han:

— Oı, onyń bir taıynsha qashqannyń buzaý-muzaýy da.

Tazsha:

— Onyń buzaý-muzaý emes ekenin sonan bilińiz, bir saparda alpys kisi mingesip júrip, kisi basyna alpys altydan qoıan aldyq.

Sonda han:

— Oı, ógiziń qurysyn, baǵanaǵy bıeni óńgerip qulynmen qaıda kettiń? — depti. Tazsha:

— Darıadan ótip kele jatsam, espegen qoıan óre qashty. Tebenimmen tirep turyp, ınemmen eki salyp, bireýin soǵyp qaldym. Pisirip jeıin dep, bir etek tezek terip ákelsem, barlyǵy da bódene eken. Uıyqtap shı túbinde jatqanda, terip ala berippin. Ákelip tógip salǵanda, ushty da ketti. Qaıta baryp shyn tezek terip ákelip, qoıanymdy qaqtap jep, maıyn etigime jaǵyp, bıemdi bir qazyqqa baılap jatsam, uıyqtap qalyppyn. Bir mezette jaý shapqandaı tars-turs tóbeles shyǵady. Shoshyp oıanyp ketsem, aıaq jaǵyma tyqqan eki etigim qyzylsheke bolyp tóbelesip jatyr. Bir etigim birine: «Maǵan sý jaqty, saǵan maı jaqty!» — deıdi. Janjaly osy. Urystyń basy byljyramadan shyqqanyn bildim de, ekeýin eki qoıyp, orny-ornyna tyǵyp qoıdym. Taǵy uıyqtap qalyppyn. Tań qylanda tursam, maı jaqqan etigim jatyr, sý jaqqan etigim ókpelep, qashyp ketipti. Qansha uzady deısiń degen oımen syńar aıaqtap, izimen kettim. Bıem qazyqqa baılaýly qala berdi. Jele jortyp kún qýyppyn. Eń aıaǵynda etigimniń izi shyrmaıaq shyrdyń úlkenine soǵyp, adastyrdy da ketti. Ne bolsa da osy elden suraıyn dep, jaqyn jerdegi bir aýylǵa kelsem, shybyn-shirkeıdiń rýly aýly eken. Ataqty bir adamy qaza bolyp, qasqa shybyn soıyp, as berip jatyr eken. Surastyrsam, qashqan etigim sol asta tabaqshy bolyp, tabaq tartyp júr eken. Kóringen jerdeı kózimdi alartyp edim, qoryqqannan qos tabaq, sasqannan san tabaq ákep tartty. Etti jep, etigimdi eki qulaǵynan tartyp, tebine kıip, qaıtyp kele jatsam, baǵanaǵy ettiń tuzy ashty bolyp qatty shóldep ketkenim. Kún mı qaınaǵan ystyq. Sý isheıin dep qudyqqa barsam, qudyqtyń sýy qatyp qalypty. Baltalasam oıylmaıdy, teskilesem tesilmeıdi. Tepkilesem bolmaıdy. Shekemmen aqyryn ǵana nuqyp qoıyp edim, muzy oıylyp ketip, móldir sýy kórine ketti. İship, jýynyp, qanyp alyp, qaıtyp aýylǵa kele jatsam, joldaǵylar: «Janym-aý jarty bas qashan bolǵansyń, shekeńniń jartysy qaıda?» — dep kúlisedi. Bular ne aıtady dep sıpap kórsem, shekemniń jartysy baǵanaǵy muz oıǵan qudyqta qalyp qoıǵan eken. Qaıta júgirip kelsem, shekemniń sharasyna alpys úırek uıalap, qyryq qaz jumyrtqalap qalǵan eken. Barlyǵyn úrkitip jiberip, shekemdi ornyna ornatyp, bıeme qaıtyp kele jatsam, aldymnan alpys qumyrsqa shyǵyp: «Aýylǵa júrip, tústenip ketińiz!» — dep jik-japar bolyp bolmaǵany. Qabyrǵammen keńesip edim, úı-túzin kóre ketelik degendeı qylǵan soń, qumyrsqanyń aýlyna keldim. Tómengi úıdiń tórinen, toǵyz bólmeli úıdiń kórinen oryn berip otyrǵyzdy. Úı ıesi: «Myna kisige býranyń sanyn buzyp, qazanǵa sal», — degenine, bul shirkinderdiń býrasy qaısy dep otyrsam, shegirtkeniń súrlegen sany eken. Aldyma ákelip qoıǵanda, qara kózdikpen jambasty qaıshylaı týraǵanymda, qaıqaıma tabaq et shyqty. Artylǵanyn asatyp, qalǵanyn qatyn-balasyna berip, qaıtyp kele jatsam, jambasymnan janjal shyqty. «Bul ne?» — dep, qulaǵymdy salsam, qynym men pyshaǵym kúńkildesip urysyp keledi eken. Qyn pyshaqqa: «İship- jep alasyń da, ishime jatyp alasyń», — deıdi. Pyshaq: «Tumsyǵymdy tamaǵalap, tanaýymdy pysyldatyp, ishken-jegenimdi murnymnan shyǵaryp kelesiń ǵoı», — deıdi. Urysy osy, murtymnan myrs etip kúlip júre berdim. Bıada bes kún jaıaý, jalǵyz baıaǵy bıe baılaǵan jerge kelsem, bıe baılaǵan qazyǵym shońkıǵan qasqyrdyń moıny eken, qulynymen qosa bir japyraǵyn qaldyrmaı jep ketipti. Osymen tama júz aýyz boldy, haneke, — depti Tazsha. Han sonda Tazshany arqaǵa qaǵyp, qyzyn qosypty.

(Taldyqorǵan ýezi, Ǵalı Orman ulynan jáne basqalardan)

---