InfoHub Logo

Bizdiń aýyldyń ońtústik shetinde Kámentoǵaı degen tereń saı bar. Saıdyń ishi ıt tumsyǵy ótpesteı bop syńsyp ósken, ný jynys qalyń aǵash: kúmis japyraqty kók terekten bastap qaıyń, úıeńki, qaraǵashtyń birneshe túri, ıtmuryn, eń aıaǵy jabaıy ósken shilik taldarǵa deıin bar, jap-jasyl bop tunyp, kózdi arbap turady. Bul toǵaı soǵystan keıingi elýinshi jyldarda paıda boldy. Onan buryn saı ishinde qaraqoǵa men balquraq qana ósetin, túbi túıe tússe shyǵa almaıtyn byǵyp jatqan tartpa qoryq batpaq bolýshy edi. Adam men mal mańaıyna jolamaı, anadaıdan aınalyp ótetin.

Bir jazda kórshi kolhozdan Kámen degen kóp balaly bireý kóship keldi de, tereń saıǵa tik qulama jarqabaqtyń ústinen eki bólmeli kirpish tam salyp aldy. Kúzde, dál qar jaýardyń aldynda, jer tońdanyp qatqan kezde batyr tulǵaly Kámen ózinen basqa adamnyń qarymy jetpes úsh qulash shalǵysyn alyp saıdyń tabanyndaǵy qalyń ósken balquraq pen qaraqoǵany typ-tıpyl ǵyp shaýyp tastady. Onan soń álgi qoryq batpaqty jaǵalap júrip tolyp jatqan usaq shybyqtar shanshydy. Onyń bul áreketine kúle qaraǵan aýyl adamdary:

— Oý, jańa týysqan, bul jerdi toǵaı etkende saǵan túser paıda ne? — desken ájýalap.

— Ne paıda túser deısiń, óse bersin, — dedi Kámen. Árıne, o kezde bul jerdiń, toǵaı bop keterine eshkim sengen joq, tipti senbek túgili tústerine de kirmeıtin jáne mundaı esh paıdasy joq qaraket te bizdiń aýyl úshin tek kelemej kúlkige tıek eter ájýa ǵana jaı edi.

Osydan bastap aýyl adamdary burynǵy Qoǵalysaıdy «Kámentoǵaı» dep atady. Áý basta jurt bul atpen kúlki úshin atasa da kele-kele ol keleke-kúlki jaıyna qalyp birtindep eski Qoǵalysaı aty umytylyp, onyń ornyna «Kámentoǵaı» degen jańa aty shynymen jarasym taýyp, úılesip, aqyry, múlde sińisip ketti. Jyldar ótip jatty. Kámen bolsa kóktem saıyn boı bergisi kelmeı qaýlap ósken quraq pen qoǵany qaıtalaı otap, qoryq batpaqtan kebersigen aýmaqty keńeıte túsýmen boldy, jáne bosaǵan jerge ylǵı shybyq ústine shybyq shanshyp otyrdy. «Bul nendeı aǵash, bul ne ájetke jaraıdy-aý?!» dep tańdap ta jatpaıdy, qolyna ilikken shybyq bolsa-aq aparyp saıdyń tabanyna shanshyp jatqany. «Óse bersin» — dep qoıatyn. Kúrekteı qoldyń meıirimin sezgendeı álgi jas shybyqtar keler kóktemde buralyp japyraq jaıyp birin-biri jarysa qýalap óse beretin.

Basqalardyń tamyrymen qazyp ákep ornatqan aǵashtary ala jazdaı búr jara almaı sıdıyp semip turǵanda Kámenniń synyq butaqty shansha salyp ósirýi tań qalarlyq jaı edi... «Apyr-aý, bul shirkinniń aǵash ósirýde ne sıqyry bar eken-eı», — desetin kórshileri.

Saıdy keýlep órleı jelkildegen jas toǵaıdyń aýmaǵy jyl ótken saıyn ný jynysqa aınalyp keńeıe berdi. Birtindep boı túzegen jas shybyqtar kózdi arbaǵan sulý súmbil terekterge aınaldy. Sál jel tursa japyraqtary sýyldap tóńirek shýǵa tolyp ketedi. Shildeniń qapyryq ystyǵynda kóleńke izdegen adamnyń ańsary endi sol toǵaıǵa aýatyn boldy. Bir aýyq aǵash arasynyń saıaly kóleńkesinde dem alǵysy kelgen aýyl adamdary endigi jerde qoly bosap ketse oılanbastan týra Kámentoǵaıǵa tartatyn. Qus bitkenniń ordasy bolǵan jas toǵaıdyń ishi shynynda da janǵa saıa, kóńildi edi.

Adam ǵana emes-aý, búkil tabıǵattyń ózi osynaý alaqandaı jerdegi jas toǵaıǵa eriksiz qaıyrylatyn sıaqty edi. Samal jel tursa Kámentoǵaıdyń ústinen ǵana sýsyldap esetin boldy, ánshi qus kelse Kámentoǵaıǵa uıalaıtyn boldy. Tipti buryn bizdiń aýyl estimegen, bilmegen beımálim kórikti qustar paıda bola bastady.

Bıik jerdegi aǵashtarǵa saı túbindegi syldyraı aqqan bulaqtan sýdy qolmen tasyp quıýǵa týra kelgen. Bul jumysty Kámenniń tolyp jatqan qara borbaı balalary atqarady.

Bir qyzyǵy: toǵaımen birge jyldar ótken saıyn Kámenniń balalary da kóbeıe berdi. Olar erteńdi-kesh shelek súıretip toǵaıdan shyqpaıdy. Úırektiń balapanyndaı úpir-shúpir bop byq-byq etip shýlap júrgenderi de bir qyzyq. Áıeli «Batyr ana» ordenin alǵannan keıin, eki ret egiz baladan týdy, onan keıin araǵa eki jyl salyp úsh ul birdeı qatarynan dúnıege kelgen, gazetterde aılar boıyna Kámenniń semásy týraly neler qyzyq maqalalar basyldy. Radıo-televıdenıeden qanshama tilshiler keldi, kıno da túsirildi, áı, armansyz-aq shýlatty-aý!..

Árıne, jazý da, kınoǵa túsirý de — bári de jaqsy ǵoı, biraq osynsha tolyp jatqan balany tárbıelep, ósirý taýqymetin esińe alǵanda tóbe shashyń tik turatyn. Kámenniń úıinde birer saǵat otyryp shyqqan adamnyń ózi eki qulaǵy tunyp, basy aınalyp, eseńgirep qalatyn. Úlkeni bar, kishisi bar, óńsheń qara sıraq balalar: biri sekirip, biri tóbelesip, biri tyrqyldap kúlip, biri baqyryp jylap qashan da azan-qazan bolyp shýyldasyp jatady. Al Kámen men áıeli bolsa ózderiniń bul turmystaryna dán rıza. Bir qabaq shytyp keıigen jandar emes. Áıeli erteden qara keshke deıin kúıbeń-kúıbeń: balalarynyń kirin jýyp, kıim-keshegin jamap-jasqap, tamaǵyn pisirýmen-aq bolady, al Kámen jumystan qaıtsa-aq, áýeli úı tóńiregindegi sharýalaryn tyndyryp jaıǵastyrady da, onan soń demalýdyń ornyna, qalyń shýdyń ortasyna kep kirip balalarynyń talapaıyna túsedi. Biri basyna shyǵyp, biri moınyna minip, asyr salyp domalańdaǵan balalarynyń astynda alyp deneli Kámen — úlken taı týlaq qusap jatatyn. Bundaı sátterde balalary erkeliktiń shyńyna shyǵatyn, ony qulaǵynan, murnynan julqylap, búıirine tepkilep, istemeıtinderi qalmaıtyn; birese at bolady; sóıtip balalary onymen ábden sileleri qatyp sharshaǵanǵa deıin oınaıtyn da, aqyrynda ákeleriniń tóńireginde umar-jumar bop buıyqqan qozylardaı biriniń basy, biriniń aıaǵy aıqasyp, biri búktise tońqaıyp, biri shalqasynan túsip, qarny jaltyrap uıqyǵa ketetin.

Ákesine búıtip tek kishileri ǵana emes, tipti es kirip, estıar bolǵan úlkenderi de qatty erkeleıtin. Bir rette sharýa jaıymen úılerine kirip kelgenimde óz kózime ózim senbeı ańyryp turyp qaldym. Kámen taqyr edende júrelep otyr da boı jetip qalǵan úlken qyzy — Áıken ákesiniń ıyǵyna minip ap: «Áke, turshy káne! Kúshti bolsań meni kóterip turshy» dep búıirge tepkilep, inilerine bas bolyp aıqaılap otyr eken. Meni kórip, estıar qyzdarynyń myna qylyǵyna qysylyp qalǵan sheshesi:

— Já, bylaı tur! Óı, ádepsiz neme... — dep ursyp tastady. Betin basyp uıalǵan Áıken, tasyrańdaı júgirip syrtqa shyǵyp ketti. Kámen bolsa:

— Uryspasańshy balaǵa, — dep qoıdy áıeline.

— Qoıshy ári! Erkeletkenniń jóni dep, o ne? Qyz degenge bir aýyq qataldaý bolsańshy dep qansha aıttym, — degen áıeli burqyldaı túsip.

— Páli, shirkin sózińe bolaıyn. Ózi qyz bolmaǵandaı sóıleýin, — dep Kámen de berisken joq. — Qyz bala degen ata-ananyń az kúngi qonaǵy emes pe, qaıta uldan góri solardy kóbirek erkeletken jón.

— Iá, so boıjetkenshe, moınyńa mingizip júr.

— Boıjetkeni nesi, eı!.. Áli bala emes pe. Osy sen, qatyn, sońǵy kezderde balalarǵa tym qatal bop barasyń-aý, á?..

Meniń kózimshe daýlasqysy kelmedi me, kim bilsin, áıeli kúńkildeı sóılep tysqa shyǵyp ketti. Kámen basyn shaıqap kúlip qoıdy.

— Biz de keıde óstip shekisip qalamyz, — dedi aqtala sóılep.

Keler jazda Kámenniń úıine ýaqytsha sál bir kirbiń endi. Álgi «áli bala ǵoı» dep júrgen tuńǵyshy Áıken kórshi kolhozdaǵy bireýge kúıeýge qashyp ketipti. Mundaı jańalyq symsyz telefon arqyly bizdiń aýylda tez taraıtyn. Bul joly da qyzyl ińirde qyz qashty da, el orynǵa otyrmaı-aq osy habar búkil aýylǵa málim boldy. Kámenge kóńili jaqyn degen aýyl azamattary attary barlary bir-bir atqa minip, qoldaryna soıyl ustap, qala berdi motosıklderge mingesip, mashınaǵa tıelip, ilezdiń arasynda qyzdy izdeýge jınalyp ta qalǵan. Egile jylaǵan Kámen ózi bas bop atqa qondy, jigitterge jalyna turyp:

— Aınalaıyndar, ustasańdar eshkimge qol jumsamańdar. Tek áıteýir Áıkenimdi úıge alyp qaıtsańdar boldy, — dep ótindi.

Qýǵynshy attylardyń jan-jaqqa shapqylaǵan tuıaq dúbirleri, farlary jarq-jurq etken motosıklder men mashınanyń tyryl-gúrilderi en dalany jańǵyryqtyryp osy aımaqtaǵy aýyldardy tegis dúrliktirdi. Biraq qyz ben jigit sýǵa sińgendeı iz-túzsiz ustatpaı ketti. Túni boıy at tizginin tartpaı oı men qyrǵa shaba-shaba ábden qaljyraǵan Kámen erteńgisin úıine kep qulap tústi. Sol jatqannan úsh kún boıy ornynan turǵan joq.

Úshinshi kúni jubatyp basý aıtýshylardyń biri bop aýyl aqsaqaldarymen birge Kámendikine men de bardym. Kámen basyn kóterdi. Mundaı borkemik adam bolar ma? Úsh kúnniń ishinde sylyp alǵandaı-aq júdepti. Kishirek kózderi shúńireıip, jaq súıekteri shoshaıyp, qońqıǵan murny ǵana qapty.

— Batyr-aý, qoı endi. Túk kórmegendeı munsha kúıremegiń ne?! Bir balań ekeý bolypty, qaıta qýanbaısyń ba? Qosaǵymen qosa aǵarsyn dep jaqsy tileýińdi aıtsańshy, — dep ortamyzdaǵy aqsaqal adam oǵan zekip qoıdy.

— Qashyp ketkeni batady, qashyp ketkeni, — dedi Kámen daýsy ázer shyǵyp. Osy tusta shaı qamynda júrgen áıeli:

— Qaıdan, qashpasa sen jiberetindeı boldyń ba?! Bir-eki ret qyzyńnyń tilegin bildirmek bop: «Áıkenjannyń sondaı oıy bar sıaqty» dep qulaq qaǵys etkenimde, jarylyp kete jazdamap pa eń, — dedi ony kinálap. — Aınalaıyn, qarǵashym, áldekimderge usap qashyp-pysyp ketti ǵoı, aqyry...

Áıeli sóziniń sońyn sybyrlaı jutyp, kóz jasyn teris qaraı turyp syǵymdap aldy. Kámen de budan ári ózin-ózi ustaı almaı, tómen qarap otyrǵan kúıi tanaýyn qors-qors tartyp qońqyldap:

— Bala edi ǵoı, áli bala edi ǵoı, qarǵashym, — deı berdi.

Oılap otyrsam sonan beri de biraz jyl ótipti. Kámenniń toǵaıy bul kúnde burynǵysynan da keńeıip ósip ketken. Kúmis japyraqty záýlim kók terekterdiń boıy tereń saıdyń deńgeıinen áldeqaıda asyp turady. Aýylymyzdyń kórki dese de bolǵandaı. Buryn bizdiń aýyl aǵash ataýlyny ósirip kórmegen. Al qazir kósheniń ár tusynan, dál sol Kámenniń terekterine uqsaǵan súmbil jas terekter kózge jıi túsedi. «Meniń toǵaıymnyń butaqtary ǵoı», — deıdi Kámen.

Kámenniń qara borbaı balalary da shetinen er jetip ósip keledi. Boı jetip qalǵan qyzdar, jasóspirim bozbalalar toǵaıdyń tóńireginde kóp-aq. Ótken kúzde úsh uly birdeı ásker qataryna shaqyrylǵan, olardy Kámen ózi aýdan ortalyǵyna deıin azyq-túlikterin arqalap baryp, sát sapar tilep attandyryp sap qaıtty. Aýdandyq soǵys komısarıaty bir ulyn birer jylǵa keıinge qaldyrmaq bolǵan eken. Kámen ózi kónbepti: «Ony óz qatarynan keıinge qaldyryp, obalyna qap qaıtem?! Baryp, mindetti boryshyn kezinde ótep qaıtsyn», — depti. Taǵy bir jańalyq: ótken jyly Kámenniń Áıkenge tete taǵy bir qyzy — Máıken ózimizdiń kolhozdyń ekinshi brıgadasyndaǵy esepshi jigitke turmysqa shyqqan. Kámen men áıeli bul qyzdaryn uzatarda da Áıken qashyp ketkendegideı qatty qapalandy. Sonda Kámen: «Á, balanyń kóp bolǵany jaqsy-aý, biraq osylardyń ulyn uıaǵa, qyzyn qıaǵa qondyramyz degenshe biz beıbaqtarda shash ta qalmas» dep, qamyǵa otyryp syryn aıtqan maǵan. Biraq ne degenmen ómirdiń óz zańy bar ǵoı. Kimdi de bolsa baǵyndyrady. Sol zańǵa Qámen de moıynsuna bastaǵandaı edi.

Bıyl pishen bastalǵaly Kámen ekeýmiz maıa salyp júrmiz. Dala qosynda bir jatamyz. Erteńdi-kesh jumysqa birge baryp, birge qaıtyp, óte jaqyn aralasyp kettik. Men juqaltań bir jigitpen maıanyń ústindemin de, uzyn boıly Kámen aıyrmen tómennen bizge shóp kóterip berip turady. Mundaı da qaıratty adam bolady eken! «Áýp!» dep shirenip turyp siltegen kezde bir shómele shópti maıanyń ústine bir-aq laqtyrady. Biz maıanyń ústindegiler ekeýlep júrip ázer jaımalaımyz. Sondaıda men: «Borkemiktik osy qaıratpen bir boıyna qalaı syıysyp júr eken» dep tań qalamyn.

Búgin kúndegideı emes, Kámen tańerteńnen-aq jumysqa kóńilsiz kiristi. Uıqysy qashqan adamdaı óńi surlanyp, aýyq-aýyq aıyryna súıene turyp, aýyl jaqtan keletin qara jolǵa eleńdep qaraı berdi. «Apyr-aı, óz-ózinen júregimniń aýzyma tyǵylyp turǵany, qýanyshqa bolǵaı...» — dep kúbirlep qoıady.

Endi birde ol mazasy bolmaı turǵanyn brıgadırge de bildirdi. Sáti túsip, Kámen ekeýmizdi brıgadır bir kúnge aýylǵa baryp dem alyp qaıtýǵa bosatqany. Kóliktiń reti bolmaǵan soń, biz bes-alty shaqyrym jerge jalǵyz aıaq súrleýmen tóteletip, jaıaý tarttyq.

Sáske tús bop qalǵan kez. Kún shyjyp tur. Belýardan ósken kók maısa shabyndyqtyń ortasynda kelemiz. Shyrmaýyq shópter aıaǵymyzǵa oralyp zyń-zyń etken shybyn-shirkeı, shildelikter attaǵan saıyn jyrtylyp aıyrylady. Balqýraı men sıyr jońyshqanyń usaq gúlderi balaýyzdanyp tur, jabaıy aralar olardyń birinen birine ushyp, jelimge qonǵandaı jabysa qalady. Ańqyǵan jupar ıisten bas aınalǵandaı. Ystyq aptaptan talmaýrap qalǵyp-shulǵyp ilbı basamyz. Uıyqtaǵan kúıi júrip kele jatqandaımyz. Sondaıda aspandaǵy adasqan qazdaı ár tustan qalyqtaǵan aqsha bulttardyń biri kep dál tóbemizde aınalyp turyp alady, kóleńke túsip selt etip oıanǵandaı bolamyz, mańdaıymyzdan qońyr samal jel sıpap jelpip ótedi, boıymyz sergip, bulttan ary boıap qoıǵandaı shymqaı kók aspanǵa qaraımyz.

— Shirkin, zaman osy ǵoı, mine. Adamǵa munan ózge ne kerek, — deıdi Kámen. Sóıtedi de alqynǵandaı bop keýdesin ustaıdy: — Áı, myna júregi qurǵyrdyń aýzyma tyǵylyp kele jatqany-aı... qýanyshqa kóringeı... — deıdi.

Kámenniń tynyshy bolmaı keledi, aýyq-aýyq alqyna toqtaıdy. İrk-irk etken iri denesin ter basyp ketti. Álden ýaqytta:

— Biz bir atadan on bes aǵaıyndy edik, — dedi bas joq, aıaq joq. Onan irkilissiz sóılep keledi. Daýsy jasyp aıanyshty shyqty. — Ne kerek, toz-toz boldyq qoı. Bireýleri erterekte ashtan óldi, bireýleri aýyryp óldi, endi bireýleri soǵystan qaıtqan joq. Sonan jalǵyz, men-aq qaldym. Shirkin-aı, nebir sabazdar edi, bir de biriniń artynda tuıaq qalmady-aý... Áıteýir, meniń sońyma ergen biraz kúshikterim bar, til-kózden solar aman bolsa eken dep tileımin de... Bárinen de soǵys degen pále bolmasyn deseńshi. Sen gazetterdi qur jibermeı oqyp júresiń ǵoı. Saıasattyń beti oń ba?..

— Oń bolady ǵoı. Kámeke. Kúsh degen kimdi aqylǵa salmas deısiz, — dep men ózim oqyp bilgen biraz jaılardy áńgimeleı bastaımyn.

— Kúsh degen jaqsy ǵoı, biraq barlyq jaq birdeı kúsheıe berse onyń nesi jaqsy deısiń, — dedi Kámen meniń, sózimdi bólip. — Meniń oıymsha so soǵys degen páleńdi bala-shaǵasy joq qýlar shyǵaratyn bolý kerek.

Áńgimelese júrip dál Kámentoǵaıdyń tusynan saıǵa tústik. Úpir-shúpir bop shýyldap oınap júrgen óńsheń bir qara domalaq balalar bizge qaraı lap qoıdy. Kele birinen keıin biri Kámenniń aıaǵyna oralyp, ol eńkeıip bireýlerin súımek bolǵan kezde, boıy jetkenderi tyrbańdaı jabysyp arqasyna, moınyna minip aldy. Kámen balalarynyń birin de jerge túsirgen joq. Moınyna, ıyǵyna, arqasyna mingizip, qalǵandaryn qoltyǵyna qysyp kóterip júrdi. Onyń boıyndaǵy alyp qaırattyń, eń áýeli, dál osyndaıda qajet ekenin men sonda birinshi ret uqqandaı boldym. Esiginiń aldyna jetkenimizde bul úıden buryn men kórmegen taǵy bir qara domalaq bala áltek-táltek basyp qarsy shyqqan. Basqalaryndaı «ákelemeı» «atalap» júgirdi.

— Qarashyǵym, qarashyǵym, — dep Kámen ony da jerden ilip aldy.

Biraz kún kórmegenge balalary da saǵynyp qalsa kerek, ákelerinen aıyrylar emes: biri qulaǵynan tartyp, biri murnynan ustap, endi bireýleri jeńinen julqylap esin shyǵaryp jiberdi. Kámen bolsa eki ezýi eki qulaǵyna jete yrjıyp, solardyń talaýyna túskenshe raqattana masaırap otyr. Álginde ǵana sharshap, shólirkep kelgeni de múldem esinen shyǵyp ketken sıaqty. «Atalap» shyqqan eki kishkene balany nusqap:

— Sizderde mundaı bala joq edi ǵoı? — degem. Kámen ol balany erekshe mekirene ıiskep:

— Tuqym ǵoı, bul meniń butaǵym ǵoı... — dedi.

Osy kezde úıden Kámenniń áıeli de shyqty.

— Áı, atasy, súıinshi... Súıinshimdi ápkel, — dep ózi bir hatty usyna berdi. — Jańa ǵana Áıkenjannyń aýylynan bir shopyr bala kelip, berip ketti. Aınalaıynym, aman-esen bosanypty...

Kámen hatty jumarlaı ustaǵan kúıde:

— Báse, báse... — dep kúbirledi. — Erteden beri júregim aýzyma tyǵylyp mazam bolmap edi... Báse...

Sálden keıin kóńili qýanyshtan ornyqqandaı bolǵan soń, hatty ashty.

— Myna shirkin qalaı jazǵan eı, adam tanymaıtyndaı etip. Sy-á-ly-e-m-y... sálem, hy-a-ty, hat... — dep ejiktedi de budan ary áıeline:

— Iapyr-aı, álgi kúıeý balanyń ózi kep, aıtpaǵanyn qarashy-aı! — dedi.

— Kúıeý bala taýdaǵy malǵa tuz tartyp áketken kórinedi.

— Á! Báse! Áıtpese, o shirkin súıinshi surap ózi jetip keler edi, endigi, — dep Kámen máz bop kúldi. — Ol shirkinniń minezi sondaı, ańqyldaq.

Ol qolyndaǵy hatty aýdarystyryp ustaǵan kúıde:

— Al, kempir, ne isteımiz? — dedi, áıeline suraqty keskinmen burylyp.

Onyń oıyn birden uqqan áıeli:

— Quda-qudaǵıdan uıat bolar, birinshi balasyn aldyq qoı, — degen.

Kámen de birden kelisti.

— Iá, ıá, uıat qoı, amal qansha, — dep qostaı tústi de, artynsha kóńili basylǵandaı kúrsinip qoıdy.

— Tuqym ǵoı, tek, tiri bolsyn... Sen kempir, ondyq-mundyq qant-shaı, jentińdi alyp, búgin-erteń baryp qaıt. Men keıinirek, pishen aıaqtalǵan soń bararmyn, — dedi.

— Búgin-erteń qaıdan baram. Álgi qyz ben ul ekeýi birdeı qosarlanyp ınstıtýtqa túsýge baramyz dep júr emes pe. Bıylsha ul ǵana barsyn dep edim, áneý kúni óziń seni de jiberemiz dep qyzdy da jeliktirip ketipsiń, — degen áıeli keıis únmen.

— Endi qaıtesiń, qatarynan qalǵysy kelmeı tursa.

— E, qoıshy, sonda da osy seniń emeshegiń erekshe úzilip turady. So qyzdyń bıylsha úıde-aq qalatyn jóni bar edi.

— Bıylsha degenmen keıin-aq onyń múlde qalǵany ǵoı oqýdan, kempir. Já, osy bizge bitken qyzdyń báriniń mańdaıyna orta mektep bitirip kúıeýge tıýdi jazyp qoıyp pa? Eń bolmasa, bireýi joǵarǵy oqýǵa barsyn da. Bálkim, munan keıingi qyzdar sodan úlgi alyp oqýǵa umtylar. Solaı emes pe? — dep Kámen sózine qostaý kútkendeı maǵan qarap qoıdy. — Al jol qarajatyna, myna kórshilerdiń bireýinen qaryz ala tur. Osy aıdyń aıaǵynda qaıyryp beremiz ǵoı, qazir myna pishenniń eńbegi jaqsy júrip jatyr. Sóıt, — dep osymen bul áńgimeni tujyrǵandaı raı tanytty.

Munan ári otyra berýdi qolaısyz kórip kete bermek edim, Kámen etegimnen ustaı aldy.

— Áı, bıdaı kóje iship ket.

— Raqmet.

— Já, raqmetińdi sonan keıin aıtarsyń.

— Oıbý, sózge aınalyp men de otyryp qappyn ǵoı, — dep áıeli degbiri qalmaı ushyp turyp úıge qaraı ketti.

Sálden keıin eki úlken tostaǵanǵa shipildete quıyp bıdaı kóje alyp shyqty. Aıran qatqan ashqyltym kóje muzdaı salqyn eken, tisti syrqyratyp jiberdi. Shólimiz qanyp, boıymyz salqyndap múlde raqattanyp qaldyq.

— Balalardan hat bar ma? — dep suraǵan endi Kámen áskerdegi balalaryn esine alyp.

— Egiz ekeýinen bar, álgi Qaztaıdan joq. Túneý kúngi urysqanymyzǵa ókpelep qaldy ma, jaman neme, qaıdam.

— Óziniki de jón be endi?! Áskerde júrip qyzben sýretke túsken degen nemene?

Kámen endi maǵan burylyp áńgimeleriniń jaıyn túsindire bastady.

— Álgi úlkenirek ulymyz Poltavada slýjıt etetin. Sonda bir orystyń qyzymen sýretke túsip, sonysyn osyndaǵy teteles inilerine jasyryp salyp jiberipti. Jaman nemeniń maqtanǵandaǵysy da. Balaly úıdiń urlyǵy jata ma, táıiri, kishileri urlap ákep ony sheshesi ekeýmizge kórsetkeni. Kúshiktiń sonysyna ashýlanyp, ursyp hat jazyp em: qyz qýyp sandalmaı jaıyńa júr, áskerı qyzmetińdi durys atqar dep. Onyń ústine osynda ózimen bir klasta oqyǵan myna kórshimizdiń jap-jaqsy qyzy bar, áýelgi kezde sonymen hat alysyp turady dep estıtinbiz. Oǵan myna sheshesi ekeýmiz kádimgideı ishteı qýanyp júretinbiz de. Sonan keıin istep júrgen isin qarashy kúshiktiń... — endi qaıtadan áıeline buryldy: — Aıtpaqshy, baıqastap kórmediń be, myna Tasybektiń qyzyna keshirim suraǵandaı bop hat jazbap pa?

— Joq. O, baıǵus, habar kútkendeı jaýtańdap ózime qaraıdy. Áı, jaqsy bala-aý, tárbıeli, kórgendi... Aırylyp qalamyz ba, dep qorqam. Átteń álgi kóksheshegim qolymda bolsa janyn shyǵare-ep turyp, osy Tasybektiń qyzyna úılendirer em-aý.

— Iá, jaqsy bala, — dep Kámen de qostap qoıdy.

Men de jónime kettim. Bylaı shyqqan soń burylyp artyma qaradym. Kámen úıiniń irgesindegi bıik jardyń ústinde tur eken. Aýyldyń ár tusyndaǵy boı túzegen kúmis japyraqty kók terekterge qarap turǵan sekildi. «Meniń toǵaıymnyń butaqtary ǵoı» dep kúbirlep turǵandaı kórindi maǵan.

Birer saǵattan keıin aǵashtyń kóleńkesinde jatyp kitap oqyp demalaıyn dep Kámentoǵaıǵa keldim. Kóleńkesi moldaý terektiń túbin saılap ap, sozyla túsip jata bergenim sol edi, tapyraqtaı júrgen aıaqtyń dybysy estildi, basymdy kótergem, anadaı jerde Kámen ketip barady eken. Meni ańdar emes. Baǵyty baǵanaǵy ózimiz pishennen kelgen jalǵyz aıaq súrleý.

— Oý, qaıda kettińiz? — dedim daýystap. Ol selt etip toqtady da meni kórip:

— Á, sen ekensiń ǵoı, — dedi — demalyp jatyrsyń ba?

— Iá.

— Árıne, sender kitap oqyp demalǵandy jaqsy kóresińder ǵoı. Al men jumysqa qaıtyp baram.

— Demalmadyńyz ba?

— Nesine demalam, sharshap júrgem joq qoı. Kóńil ornyna tústi. Endi jarty kún bolsa da, tábilge eńbek jazylǵany durys ta.

Sóıdedi de qorbańdaı basyp júrip ketti. Deneli adamnyń asyqqany qyzyq qoı, empeleńdep ońqa-shońqa qulap túserdeı bop barady, mı qaınatardaı shyjǵyrǵan ystyq kún oıyna da keler emes.

---