InfoHub Logo

(Úrmiz qarttyń áńgimesi)

İrgejal degen bıik jaldyń túbinde úshinshi fermanyń shtaby ornalasqan. Kóktemge qaraı bul ara ǵajap sulýlyqqa bólengen jer eken. Tóńirektegi qum shoqaldarǵa syńsı ósken sekseýilder tegis búr jaryp, qaıda qarasań da kókpeńbek bop kóz tundyrady. Tipti qum arasynda turǵanyńa sengiń de kelmeıdi, ormandy alqapqa tap bolǵan kúıge enesiń.

Kún sáskege kóterilip qalǵan. Túngi shyq áli degdı qoımaǵan. Qum arasyndaǵy aýanyń da qońyr salqyn kezi. Tabıǵattyń maýjyraǵan asa bir ásem shaǵy edi. Biz mingen mashına shoqaldar arasyndaǵy qumy áli de esile qoımaǵan dymqyl jolmen tolqyp osy shtabqa jetip bir-aq toqtady.

Ieginde ǵana bir ýys shoqsha saqaly bar, shegir kózdi, jyly júzdi qart adam qarsy aldy. Amandyqtan soń-aq «al, shyraqtarym, shaı daıyn, júrińder» dep bastap ketti de, esik aldyna jetkende kilt buryldy.

— Kıiz úıge kiresińder me, joq myna tamǵa ma? — dep surady.

Biz «shtabtyń» úsh bólmeli kirpish tamnyń, irgesine tigilgen kıiz úıge bettedik. Úıdiń ishi jupyny ǵana jınalǵan eken. Tabaldyryǵynan tórine deıin kórpeler jaıylǵan. Kirip kelgende birden kózge túskeni: keregege ilingen qyzyl syrly dombyra men qoldan jasalǵan qobyz boldy. «O, úı ıesi ónerli adam eken». Kóp kidirmeı býy burqyraǵan samaýryn da keltirildi úıge.

Shaıdan keıin sóz arasy ǵyp qonaqtardyń biri:

— Aqsaqal, aıyp bolmasa qobyz tartyp berseńiz, — dep ótindi sypaıy ǵana.

Bul tilekti basqalar da qostaı jóneldi.

— Balalardyń tilegin oryndamaı bolmas. Zeınep, qobyzymdy alyp bershi, — dedi aqsaqal kempirine.

Qarttyń júzi qalyń oıǵa shomǵandaı bir sátke tunjyrap qaldy da, qoldan jonǵan qyl ishekti qobyzyn sóılete jóneldi. Syńǵyrlamaı, qańǵyrlamaı ásem sazdy jumsaq ún tereńnen býlyǵa shyqqandaı baıaý syzylady. Oıǵa toly nazdy daýsy adam kóńilin nebir syrly kúıge bólep, jaqsy qıaldarǵa jetelep keldi de, kenet úzdiktirip baryp tyna qaldy.

Qart qobyzyn kókiregine qysa túsken kúıde biraz otyrdy da, onan soń «boldy osymen» degendeı bizderge qarady:

— Zeınep, ilip qoıshy ornyna, — dedi bir túrli jabyrqaý únmen.

Shaıdy uzaq iship, terlep-tepship otyrǵan tolyq deneli qara jigit osy kezde:

— Álgi, Muhańa oınap beretin kúıińiz osy emes pe?! — dep qoıdy.

Qart basyn ızedi. Onan soń ózine-ózi sóılegendeı sabyrly, salqyn ǵana:

— Osynda dál eki jyl buryn kóktemniń osyndaı jaıma-shýaq bir kúninde kelip edi. Tyńdap edi, sonda... — dedi.

«Muhań» degen esimdi estigende qatty eleń etistik.

— Bu kisiniń Muhań dep otyrǵany — Muhtar Áýezov, — dedi mán-jaıdy burynnan biletin álgi qara jigit.

— Iá, jaryqtyq, sol kisi tap osy jerde otyryp, qolymnan dám tatqan, — dedi Zeınep shesheı de bul tusta maqtanyshyn jasyra almaı.

***

1961 jylǵy aprel aıynyń alǵashqy kúni bolatyn. Qum arasyndaǵy kóktemniń naǵyz sabasyna tolǵan shaǵy edi. Aspan shymqaı ashyq. Erteńgi qońyr salqynmen ańǵa shyqqan Úrmiz qart kún sáskege jetkenshe talaı jerdi sharlap tastaǵan. Qanjyǵasyna ilikkeni tek bir qoıan boldy. Qumnyń ysı bastaýynan qashyp ań bitken Betpaqtyń dalasyna qaraı aýyp ketse kerek, tańerteńnen beri ne bir qaraquıryq, ne bir kıik kezdespedi ańshyǵa. Aty

da qara terge túsip júrisi shabandaı bastady. Endi aldaǵy bıikteý shoqydan sońǵy ret tóńirekke kóz jiberip keri qaıtýǵa bekingen. Aty oqys jalt burylyp eleń ete tústi. Oń jaq ókpe tustan jan ushyra qashqan kıik kórindi. «Áp, berdi qudaı». Bıikteý jerge jele shyǵyp, myltyǵyn oqtana bergen qart kıiktiń shoıqańdaǵan júrisine qarap, aqsaq ekenin bildi. Aldyńǵy aıaǵynyń birin kóterip apty. Oıbaı-aý, áneń qara, laǵy da bar eken. Buta-butalarǵa soǵylyp anasynyń sońynan o da shybyn-shirkeı bop barady. Qart myltyǵyn kezenip turdy da, keri tartyp aldy. Atqan joq. Laǵyn ertken aqsaq kıikti kózden tasa bolǵansha qalyń oıda turyp uzatyp saldy. Bir sátke kóńili uıqy-tuıqy bop, daýyl soqqandaı gýildep ketti. Jaı gýil emes, quı bop ańyraǵan, osynaý toń-torys jatqan qumdy ólkeni zýlap ótýdi qalaǵan belgisiz bir asaý sezim edi.

Úrmiz qart bozbala shaǵynda osylaısha at ústinde turyp, myltyq ornyna qolyna qobyz ustaǵanda osyndaı sezimder bıleıtin boıyn. Qyl shekten áıgili «Aqsaq kıiktiń» kúıi shyqqanda, búkil dala demin ishine tartyp tyna qalǵandaı bolýshy edi. O! Ol kezde Úrmiz barmaǵynan bal tamǵan kúıshi edi-aý! Jappas ekeýi qyz-bozbala bas qosqan oıyn saýyqty jerlerde básekelese óner salystyratyn. Jappas ta kúshti qobyzshy. Sol kezden-aq qobyz tartýǵa birjola qulaı berilip, osy ónerdiń sońyna myqtap tústi. Qazir ǵoı, áne, barsha jurtqa aty málim Jappas Qalambaev atandy. Ol tartqan kúıler radıo arqyly beriledi. Al Úrmiz she?! Qobyzdan góri ańshylyqqa beti aýyp, sharýa basty bop ketti. Tek anda-sanda osyndaı bir oraıy kelgen sátterde kóńili qobyz bop kúıge tolady. Bolǵany sol-aq.

Aqsaq kıik áldeqashan ǵaıyp boldy. Myltyq qart qolynda oqtaýly qalpy tur. Kánigi ańshylardyń yrymy boıynsha oqtaýly myltyq kezelgen soń atylýǵa tıis, áıtpese qarýy qaıtyp qalmaq mergenniń.

«Eń bolmasa qaraqus, ne kúshigen kórinbes pe eken» dep kókke qarady. Qyraǵy kóz shyrqaý bıiktegi qalyqtap aınalyp júrgen jalǵyz noqatty shalyp qaldy. «Oý, mynaý búrkit qoı! — dedi kúbirleı sóılep. — Shamasy, osy mańǵa uıa salǵan-aý, á. Toqta, toqta, qaı tusty aınalyp júr... Búrkit qıanyń ústi boldy. Jaryqtyq-aı, á. Bul jaqtan búrkittiń aýyp ketkenine kóp jyl ótip edi, oralǵan eken-aý!..»

Úrmiz kóp oılanyp turmastan atyn tebine túsip, bıik jal — Búrkit qıaǵa qaraı tartty. İlgerilegen saıyn usaq butalar sırep, sýsyldaǵan qumǵa at tizesinen batyp keledi.

Búrkit qıa.

Bul — osy tóńirektegi basqa jaldardan jony áldeqaıda bıikteý bop kúdireıip jatatyn, esilgen qumy qalyń jal. Ár jerde bir boz tartqan kári sekseýilder ǵana ósedi. Úlken sekseýilder. Búkil Moıynqumdaǵy sekseýildiń báıteregi osy arada dese de bolady. Osylardyń basyna búrkit uıa salady. Kez kelgen jerge uıa salmaıtyn qus áýlıesiniń dál osy aradaǵy sekseýil basyn tańdaýy da jaıdan jaı emes-aý!

Júris aýyrlaı bastady. Aprel kúni óziniń eń bıik shegine shyǵyp alyp, tas tóbeden kúıdireıin dedi. Qum arasyn qapyryq ystyq basty. Munan ári atty baılap, bıikke qaraı jaıaý órmeleýge týra keldi. Áne, anaý turǵan úlken sekseýilde uıa bolýǵa tıis. Bir adym jerdi eki attap, úsh attasa qos adym artqa syrǵyp, sýsyldaǵan qumǵa qarsy alǵa jyljydy. Qara terge tústi. Shóldedi. Biraq uıaǵa jetpeı qaıtpaýǵa bekindi. Ýh, sekseýilge de jetti-aý. Endi onyń ushar basyndaǵy uıany alýdyń ózi bir kúsh. Uıada eki balapan bar eken. Biraz demin basýǵa otyrǵan qart aıaq astyndaǵy jemtikter qaldyǵyna kóz jiberdi. Búrkittiń alǵyrlyǵy jemtigine de baılanysty ǵoı...

Bul kúni qart úıine kesh oralsa da úlken oljamen qýanyshty keldi. Qanjyǵasyndaǵy jalǵyz qoıandy kempirine usyna berdi de:

— Osynyń etine tıispeshi, myna balapandarǵa berelik, — dedi. Kózderi ıneshe qadalyp, jaýtań-jaýtań etken sary ezý eki balapandy jylylap uıa jasap, tamnyń bir buryshyna ornalastyrdy.

Jasynan talaı qusty baptaǵan jáne olardyń jaqsy-jamanyn da tanyp úırengen qart, áýelgi kúnderde-aq eki balapandy synap úlgergen. Qart oıynsha: úlken balapan nashar, jasyq bop shyqty. Óıtkeni kózi otsyz, týra qaraı almaıdy; tamaqty berseń jeıdi de bermeseń buǵyp jata beredi; al kishisi ondaı emes. Janary ótkir, otsha janyp turady, onyń ústine óte mazasyz, tamaǵyn ýaqtyly bermeseń shańqyldap tıysh jatpaıdy. «Mine, bul qyran bolady» dep túıdi.

Osydan úsh kún ótkennen keıin, tańerteńgilikte Zeınep samaýryn tutatyp, Úrmiz atyn sýǵaryp kep, jemge qoıyp júrgen bolatyn. Dúr ete túsken mashına úni estildi de, sóıtkenshe bolǵan joq, qos jeńil mashına júıtkip kep, kıiz úı men tamnyń aralyǵyna tura qaldy. «Bastyqtar kelgen bolar», — dep oılady qart. Shynynda da bir-eki adamnan ózgesi aýdan, sovhoz basshylary edi. Biraq bulardyń dál qazirgi kelisterinde ár ýaqyttaǵydaı bastyqtyq nyshan joq. Bári jaıdary, jaı el qydyryp júrgen adamdar ispetti. Aýdan basshylary da, sovhoz dırektory da aldyńǵy mashınadan túsken — keń mańdaıly, qasqa bas adamǵa jol berip, ózderi sol kisini qoshemettep júrgendeı syńaı tanytty. Qartpen barlyǵy da qol alysyp amandasty.

— Úıge kirińizder.

Álgi qasqa bas adam bastap qonaqtar kıiz úıge kirdi. «Apyr-aý, túsi tanys sıaqty, bul kim boldy eken? — dep oıǵa qaldy qart. — Jaı adam emes. Eshqandaı bastyq ta emes. Júris-turysy, sóılegen sózi múldem aıryqsha...»

Úıge kirip barǵan adamnyń kózi birden tórde ilýli turǵan qyzyl syrly dombyra men qobyzǵa tústi.

— Báli, bul bir óte kóńildi úı ǵoı, — dedi dán rıza bolǵan kóńilmen.

Ádeıilep burylyp Úrmiz qartqa asa bir jyly shyraımen barlaı qarap ótti. Áldeneni esine myqtap tutqysy kelgendeı oń qolyn kótere berdi de, nasybaı ıiskeıtin qart adamnyń ádetinshe tanaýyn sıpap qoıdy. Qońyr kúreń oıly júzi, bárin sezip, uǵyp otyratyn tereń nurly qara kózderi, jarqyraǵan úlken shekesi, samaıynan artyna qaraı buıralana ósken kókbýryl shashy Úrmiz qartqa qatty áser etti. «Qaıdan kórdim, qaıdan kórdim?» — dep óz-ózine ishteı áldeneshe ret suraq qoıdy. Biraq qapelimde esine túsire alatyn emes.

Zeınep shaı ázirlemek bolatyn:

— Jeńgeı, shaıdan góri, eger bar bolsa aıran berseńiz, — dep ótindi álgi adam.

Kórim bolǵanda sol kúngi aıran mundaı jaqsy uıyr ma. Bal qaımaqtaı tátti edi. Zeınep usynǵan bir tostaǵan aırandy qasqa bas adam súısine, maqtaı otyryp ishti. Úrmiz qarttan qobyz oınap berýin surady. Qobyzdy qolyna alǵan qart oıyna anaý bir kúngi shoqańdaı qashqan aqsaq kıik tústi, sol sáttegi alaı-túleı bolǵan sezim de qaz qalpymen qaıtyp oralǵan tárizdi. Oınaı jóneldi. Tyńdaýshysynyń aıryqsha mán bergeninen be, qart óz kóńilindegi qaınap jatqan nebir ushqyr sezimderin qyl ishekke bar áýezimen jetkize almaı qınaldy. Qoly dirildep, kúı yrǵaǵynan jańyla berdi.

Úrmiz qart qobyz oınap bolǵannan keıin qasqa bas adam halyq arasynda qaınap týǵan nebir ásem týyndylar men nebir sańlaq ónerpazdar jaıynda, olardy qurmettep, qadyr tutý kerektigi týraly janyndaǵy adamdarǵa óziniń kóp-kóp oılaryn aıtty. Babyna keltire syrlap, symbattap sóıledi. «Búıtip tek sheshenniń shesheni ǵana sóıler» — dep súısindi onyń aıtqandaryn uıyp tyńdaǵan Úrmiz qart. «Kim boldy bul?»

Ketýge jınalǵan qonaqtar raqmet aıtyp tysqa shyqty. Mashınalaryna bettegen. Úrmiz qart kelgenderdiń birinen qasqa bas adamnyń kim ekenin surap qalýǵa oqtaldy da, biraq yńǵaısyz kórdi. «Kórgen adamym ǵoı, áli-aq esime túsirermin», — dep oılady.

Dál osy kezde tamnyń ishinen kishkene balapannyń «pyshqaldap» shańqyldap bermesi bar ma. Mashınaǵa otyra bergen álgi qasqa bas adam tez qozǵalyp qaıta tústi de:

— Mynaý búrkit balapanynyń úni ǵoı, — dedi kózi jaınap:

Úrmizdi ertip tamǵa kirdi. Buryshta jatqan balapandardy

kórgende balasha qýanyp:

— Mine, munyńyz óte jaqsy nárse. Páli, shirkin, siz de qus qumar ekensiz-aý, a? Men de qusqa asa qumarmyn. Qus baptaǵandy unatamyn. Bárekelde, bul bir qaıyrly nyshan... Taý búrkiti me, qum búrkiti me, qaıdan aldyńyz? — dep bastyrmalata surady.

Endi birde:

— Munyń qaısysy alǵyr bolady? — dedi.

Qart balapannyń kishisin maqtady, óz topshylaýlaryn aıta kep, «naǵyz qyran osy» dedi.

— Qyran bolatynyn qaıdan bilesiz?

— Óıtkeni uıa túbindegi jemtikter arasynan tasbaqanyń qaldyǵyn da kórip edim. Al tasbaqany sheńgeldep ustaǵan qus osal bolmaıdy ǵoı. Anasy qyran eken...

Qart óziniń jas kezinde kórgen qyran búrkitteri týraly, olardyń minez-qulyqtary jaıly áńgimelep ketti. Al álgi adam bolsa asyǵystyǵyn múldem umytqandaı qart sózderin qyzyǵa, qumarta tyńdaıdy. Sóz arasynda qus jaıyn jaqsy biletinin ózi de ańǵartyp qoıady. Endi birde qustyń qyrany týraly bul kisi de sheshile áńgimelep ketti. Kúle otyryp, tyńdaýshysyn da ózimen birge elitip, qyzyqtyra túsedi.

Edáýir ýaqyt ótken soń joldastarynyń kútip qalǵanyn endi ǵana ańǵarǵandaı, álgi adam qartpen qos qoldap qosh aıtysty. Oıly júz qartqa barynsha rıza bolǵan keskinmen sońǵy ret týra qarady. «Ýaı, búl kisi Muhtar Áýezov qoı, — degen oı qart kóńiline sap ete qaldy. Tipti daýystap ta jibere jazdady. — Túý, kári shandyr es-aı, masqara bop sol kisini tanymaǵanyn qarashy. Oý, anaý úıde turǵan kitapty ashqan saıyn birinshi betinen osy kisiniń sýretin kórmeýshi me edi. Kókten kúter qonaǵy emes pe edi. Endi, mine, qarashy, qudaı uryp tanymaǵanyn...»

Qartta degbir qalmady. Óziniń áýelden-aq tanymaǵanyna ishteı kúıinip ketti. Degenmen de sezdirmeý kerek. Mundaı qonaqty qaıtse ǵana rıza ǵyp attandyrar. Abaı jaıyndaǵy kitapty ejiktep otyryp, bir kúlip, bir túıilip, endi birde kózinen jasy sorǵalaı otyryp oqyp, oqyǵan saıyn egilip osy bir adamǵa degen alǵysy sheksiz bolýshy edi. «Bir kórsem, aıaǵyna bas urar edim-aý» dep armandaıtyn. Al sol adam tap qazir úıinen dám tatyp, azdy-kópti suhbattasyp, qos qoldap qosh aıtysyp attanyp barady. «Ne syılasam eken?..»

— Muha, buıymtaıyńyzdy aıtpadyńyz-aý. Men renjimesin deseńiz, ana qyran qusymdy ala ketińiz. Alyńyz, — dep esi ketken qart shańqyldaǵan balapandy alyp shyqty.

Bul — halyqtyń qarapaıym ókiliniń óz ortasynan shyqqan asyl perzentine, ardaqty azamatyna degen ystyq qoshemettiń biri edi. Bul — jazýshyǵa degen úlken mahabbattyń belgisi edi. Muhań almaımyn dep aıta almady. Osy bir qalbalaqtaǵan qart kóńiline tıtteı de kirbiń salǵysy kelmedi. Tipti endi bir sátte, óziniń de qus qumarlyǵy oıanyp, júzinde aıryqsha bir ásem kúlki, úlken adamǵa tán oınaqylyq paıda boldy.

— Túý, bul bir úlken syılyq qoı, aqsaqal, — deı berdi.

Úrmiz qart balapandy jaılylap orap mashınaǵa salmaq edi, tek osy tusta Muhańnyń janyndaǵy adamdar balapandy dál qazir alyp ketýdi jón dep tappady. Ózi jas balapan, uzaq jolda mashına ústinde ólip qalýy múmkin, ázirge qarttyń ózi kútip-baptap, jazǵa salym ushýǵa talpynar kezinde Almatyǵa Muhańa óz qolynan jetkizip bersin dep uıǵarysty.

— Dál ıýl aıynyń bas kezinde respýblıkamyzdyń qyryq jyldyǵyn toılasýǵa Almatyǵa baratyn delegattarǵa qosyp jiberemiz, — dedi aýdan basshylarynyń biri.

— Iá, solaı bolsyn. Kelińiz sonda. Áli kóp-kóp áńgimelesemiz, — dedi Muhań da.

Sóz baılamy osy boldy. Qosh aıtysyp qonaqtar júrip ketti. Shyǵy kebe bastaǵan ulpa qumnyń ústinde Muhańdar mingen mashınanyń oıý-órnekke toly izi qaldy.

Úrmiz qart úshin naǵyz mazasyz kúnder bastaldy. Jazǵa qaraı shtabtaǵy jumystar kóbeıdi. Sovhozdan júmysshylar kelip, qora jóndeý, pishen shabý sıaqty tolyp jatqan sharýalardyń barlyǵyna qarttyń bas-kóz bolýyna týra keldi. Osylarmen qabat, búrkit balapandaryn kúndelikti kútip-baptaý da ájeptáýir jumys edi. Olarǵa únemi qyzyl berip otyrý úshin, ańǵa shyǵyp turý kerek. Eger balapannyń birin Muhańa dep ósirmegen bolsa, qart osynshama shala búlinip sharq urmas ta edi. Muhańnyń aldynda uıatqa qalmaý úshin oǵan naǵyz qyran qus etip baptap berý úshin baryn saldy qart.

Birde erterek turǵan Zeınep tamǵa kirip shyqty da, túsi buzylyp ketti. Endi kıingeli jatqan Úrmizge:

— Aqsaqal-aý, tez. Qaısysy ekenin bilmeımin, balapannyń biri ólip qapty! — dedi shoshyna.

— Ne deıdi?!

Úreıi qalmaǵan Úrmiz tamǵa ish kıimsheń qalpynda umtyldy. «E, qudaı, Muhańnyń qusy aman bola kórgeı...» Barsa, bir balapan shynynda da ólgen eken. Kóterip aldy. Joq. Muhańdiki emes, óziniki eken. Jylan shaqsa kerek. «E, meıli, Muhańnyń qyrany aman bolsa boldy», — dedi qýanǵan qart.

Sol kúni kıiz úıdiń irgesinen jas taldan toqyp ádemilep kúrke jasady da, jalǵyz balapandy sonyń ishinde kútti.

Bul kezde balapan qaraqanattanyp, ájeptáýir eseıip qalǵan edi. Endi daýsy da kádimgideı túzelip, úlken búrkitterdikindeı shańqyldap shyǵady. Salaly balǵyn tuıaǵymen sekseýilden jasaǵan aǵashty qus syǵymdap jibererdeı bolady.

— Muhańa aparǵanda bas-aıaǵy bir qulash úlken qus bolatyn boldy, — deıdi qart ta maqtanyshpen.

Jer-kókti shyjǵyrǵandaı qapyryq ystyqpen ıýn aıy da bitip qalǵan. Úrmiz qart Almatyǵa júrer kúnniń jaqyn qalǵanyn sanap, aýdannan keler shaqyrtý habardy elegize kútýmen boldy. Iýnniń eń sońǵy kúnderiniń biri edi. Qart kempiri ekeýi radıo-qabyldaǵyshty ashyp, Almatydan berilgen erteńgi konsertti tyńdap, shaı iship otyrǵan. Kenet dıktor kezekti ándi habarlaýdyń ornyna, kókten túsken jaıdyń oǵyndaı ǵyp sýyq bir habardy aıtty. Moskvada Muhańnyń qaza bolǵanyn aıtty. Qaıtalap aıtty. Úrmiz ben Zeınep bir-birine bedireıe qarasqan kúıde kóz sharalary ystyq jasqa tolyp, tym-tyrys otyryp qaldy.

Úlken adam dúnıe saldy.

Kıiz úıdiń qaıyrýly esiginen qumdy ólkeniń talaı jeri kórinip tur. Aýyr qazany estigendeı jym-jyrt bop, búgjıip jaldar jatyr. Syńsyp ósken sekseýilderdiń búri qart ananyń shashyndaı aqshýlan bop, búkil qum ústin saǵalap kete bergen. Dál búgin túnde ǵana aǵaryp shyqqandaı. Qobyz kúıi estilgendeı bolady. Birde azynaǵan, birde syńsyǵan mazasyz muńdy kúı. Úlken adam dúnıeden qaıtty.

Radıodan konsert jalǵastyryla berdi. Daryldaǵan áıel úni «ahahaýlap» shyrqaı jóneldi.

Úrmiz qart sandyqtaǵy «Abaı» romanynyń birinshi kitabyn aldy. Alǵashqy betindegi Muhańnyń sýretin ashty. Sol kóktem aıynda kelgendegi jyly shyraıly, oıly qalpy myna sýretinde de tur.

— Qaıran Muha, topyraǵyń torqa bolsyn!..

Úrmiz qart Muhańnyń balapanyn úlken búrkit etip kúzge deıin ósirdi. Bul naǵyz qyran qus boldy. Qanatyn jaıǵan kezde úı ornyndaı jerdi bir-aq jaýyp alady. Qum arasynda kúzgi salqynnyń syzy biline bastady. Kún salqyndaǵan saıyn qus ta boı jetken sulýdaı taralyp, qulpyra tústi. Kúnderdiń bir kúninde qustyń qanaty, ábden qatty-aý, endi kók júzinde erkin júze alady-aý degen shaqta Úrmiz kart ony jaqsylap turyp babyna keltirip bir qaıyryp, aıaq baýyn sheship aldy da, úı irgesindegi shoqaldyń ústine alyp shyǵyp, áýelete serpip qap bosatyp jiberdi. Bosap shyqqan qus áýeli óz kúshin baıqaǵysy kelgendeı birazǵa deıin jer baýyrlap ushyp bardy da, onan soń birden shyrqap tike kóterildi. Kók júzine shyǵyp alǵan soń, aspan keńistigin sharlap uzaqqa, alysqa bet túzedi. Úrmiz qart qus sońynan kózi talǵansha syǵyraıa qarap uzaq turdy. Býaldyr kók kúzgi aspan asa bir jaımashýaq, meıirimdi raıyn tanytady...

***

Muhań jaıyndaǵy qart áńgimesin tyńdap bop, syrtqa shyqtyq. Kún ysı bastapty. Tóbemizden bir top úırek dúrlige ushyp ótti. Anadaı jerdegi shoqal ústinde kúshigen ushyp júr. Teginde kóktemge qaraı qum ishinde jemtikke úıirilgen kúshigen, qaraqustar kóp bolady eken. Olardy jalp-julp etip qanat qaqqanynan-aq tanısyń... Al, túý, sonaý shyrqaý bıikte qara noqat qalyqtap júr. «Ol qyran» deımiz barlyǵymyz da bir aýyzdan. Qanat qaqpaıdy, kók júzinde erkin jyljıdy. Búkil dalany ústinen sholyp júrgendeı.

---