Kompúter qurylǵylarynyń mindetteri men múmkindikteri
Atyraý oblysy,
Isataı aýdany, Zıneden selosy,
Iý.Gagarın atyndaǵy orta mektebiniń
ınformatıka pániniń muǵalimi
Rahımova Nazgúl Qydyrqyzy
Kúni: 12.10.2012j Synyby: 7«B»
Sabaqtyń taqyryby: Kompúter qurylǵylarynyń mindetteri men múmkindikteri
Sabaqtyń maqsaty: Aparattyq qurastyrý.
Bilimdilik: Oqýshylardy DK-men, onyń negizgi bloktarymen, jáne olardyń mindetimen tanystyrý. EEM-niń múmkindikterin kórsetý. Kompúterdiń negizgi qurylǵylary –prosesormen, JJQ-men tanystyrý;
Tárbıelik: Oqýshylardyń pánge degen qyzyǵýshylyǵyn arttyra otyryp, ınformatıka kabınetindegi tehnıkalyq quraldarmen jumystar jasap tanysqan kezde jáne praktıkalyq jumystar jasaǵan kezde qaýipsizdik erejelerin saqtaýǵa tárbıeleý
Damytýshylyq: Oqýshylardyń oılaý qabiletin, logıkalyq –abstraksıasyn damytý.
Sabaqtyń túri: Aralas sabaq.
Sabaqtyń ádisi: Túsindirmeli, úıretý
Sabaqtyń qoldanylatyn kórnekti quraldar: kompúter, ınt.taqta,
Sabaqtyń ótý barysy:
1. Oqýshylardy uıymdastyrý.
2. Úıge berilgen tapsyrmany tekserý.
3. Jańa taqyrypty tekserý.
4. Sabaqty bekitý.
5. Úıge tapsyrma berý.
Ótkendi qaıtalaý suraqtary
1. Esepteý qurylǵylary paıda bolmaı turyp adamdar neni paıdalandy?
a) Qol saýsaqtaryn, tastardy, aǵash taıaqtardy;
á) Esepshotty;
b) Kálkýlátordy.
2. Esepshottyń jasy neshede?
a) 1000-2000 jyl shamasynda;
á) 2000-5000 jyl shamasynda;
b) 5000-7000 jyl shamasynda.
3. “Abaq” dep esepshotty kimder ataǵan?
a) Qytaılyqtar;
á) Eýropalyqtar;
b) Grekter;
4. Kompúterdiń “atasy” atanǵan ǵalym?
a) Blez Paskal;
á) Charlz Bebbıdj;
b) Robertson.
5. 1660 jyly logarıfm syzǵyshynyń ıdeıasyn usynǵan ǵalym:
a) Isaak Núton;
á) Leıbnıs Paskal;
b) Djon Ekkert.
Jańa túsinikter: Kompúter “sózi” esepteýish” degendi bildiredi, ıaǵnı esepteýge arnalǵan qurylǵy.kompúter - derekterdi baǵdarlamalap óńdeýge arnalǵan elektrondar qurylǵy. Qazirgi kompúterler tek eseptep qana qoımaı, sıfrlyq emes (mátinder,dybystar, grafıka jáne t.b.) aqparatty óńdeıdi, ár túrli tehnologıalyq prosesterdi, derekter bazasyn jáne basqalardy basqarady. Bul tıpti kompúterlerdi dúnıe júzinde júzdegen óndirýshiler shyǵarady. Olar ózara ónimdiligimen, jadynyń syıymdylyǵymen jáne birqatar fýnksıonal múmkindikterimen erekshelenedi. DK-si. biraq DK-lerdiń barlyq tıpteriniń aqparat óndeý jáne adammen qarym-qatynas jasaýynyń negizgi prınsipteri birdeı. Derbes kompúter ónerkásip buıymy retinde ózara jalǵastyrýshy kabeldermen baılanystyrylǵan birneshe bloktardan turady.
Bloktardyń nomenklatýrýasy ár túrli bolýy múmkin,biraq kez kelgen kompúter jumys isteýi úshin, úsh bloktan turatyn jınaq kerek. Basqa qurylǵylardyń barlyǵy qosymsha dep atalady. Olarǵa prınter, dybys kolonkalary, qulaqqap, mıkrofon, modem, skaner, maýs, trekbol, terte jatady. Kompúterdiń atalǵan negizgi jınaǵynyń basty elementi - júıelik blok. DK júıelik blogy – kompúterdiń negizgi toraptary ornalasqan tik tórtburyshty qorapsha, onda: mıkroprosesory men jedel jady jáne t.b. analyq taqsha, adapterler, qorektendirý blogy, ıilgish jáne qatqyl dıskidegi jınaqtaýyshtar, kontroler ajyratpalar ornalastyrylǵan.
DQ (derbes kompúter dep atalýynyń – bir-aq adam qoldanady) qazirgi kezde kópshilik arasynda keń taraı bastady. Kez-kelgen kompúterler birneshe qurylǵydan turady.
Monıtor, júıelik blok, pernetaqta, mýltımedıa kolonkasy, modem, maýs.
Bul qurylǵylardyń eń negizgisi Monıtor, júıelik blok, pernetaqta.
Kompúterdiń barlyq qurylǵylary onyń artyndaǵy ajyratyp qosqyshtar arqyly ajyratylady. Kompúterdiń prosesory men jedel jadysynan basqalary onyń syrtqy qurylǵylary bolyp tabylady.Olar: monıtor, pernetaqta,prınter,maýs,modem.Árbir syrtqy qurylǵy prosesormen arnaıy bloktar – adapter nemese kontroler arqyly jalǵasady. Kontroler nemese adapterdiń mindeti – prosesordan kelip túsken aqparatty qurylǵylardyń jumysyn basqaratyn sáıkes sıgnaldarǵa aınaldyrý.
Júıelik blok-munda kompúterdiń negizgi qurylǵylary ornalasqan. Kompúterdi qosyp óshirý batyrmasy, dıskjetek, kompakt-dıskini oqıtyn CD-ROM ornalastyrylǵan. Júıelik bloktyń ishinde analyq plata, prosesor, CD-ROM, beınetaqtasha, dybys taqtashasy men t.b. bar.
Prosesor - kompúterdiń eń basty bóligi.Ol kompúterdiń «mıy». Ol búkil kompúterdiń jumysyn basqarady jáne baǵdarlamadaǵy barlyq komandalardy oryndaıdy. İs júzinde kompúterdiń oryndaıtyn jumysynyń bárin onyń bas mıkroshemasyna – mıkroprosesor atqarady. Qazirgi kezde eń kóp taraǵan «pentıým» prosesor. Sondyqtan kompúter de pentıým dep atalady.Prosesor jadpen jumys isteıdi.Jad mıkroshemasynan prosesor ózine qajetti aqparatty alady.
Jedel jad - bul kompúterdiń ishki jady.Jedel jad nemese operatıvti jadtaıtyn qurylǵy (OJQ) – ol qajet aqparattardy ózine jyldam jazýǵa jáne odan oqýǵa múmkindik beredi.Biraq onda aqparattar ýaqytsha saqtalady, ıaǵnı kompúterdi óshirgenshe.Eger kompúterdi óshirse onda jedel jadtaǵy barlyq aqparat óshedi. Kompúterdiń ishki jadysynyń eki túri bar:turaqty jadtaıtyn qurylǵy TJQ (OZÝ) – aqpartty ýaqytsha saqtaıtyn jad. Engizý qurylǵylary: pernetaqta, maýs,djoıstık,ólsheý aspaptary, skaner. Shyǵarý qurylǵysy – prınter, dıspeı, grafoproektor.
Dıspleı – kompúterdiń ekranyna aqparatty shyǵaratyn qurylǵy. Dıspleı: elektrondyq – sáýleli tútiksheden (EST) (elektronnaıa lýchevaıa trýba ELT), qorektendirý blogynan jáne sáýleli basqarýshy elektrondyq bloktan turady. Monıtor túrli tústi monohromdyq bolady.
Monıtor - aqparatty kompúter ekranyna shyǵarý qurylǵysy. Monıtordy eki belgisi boıynsha jikteýge bolady.
Beıneleý túsi boıynsha Shyǵaratyn aqparaty boıynsha
Monohromdyq (qara, aq, gradıasıasy sur) Sımvoldyq, (tek mátindik aqparatty beıneleıdi)
Túrli tústi Grafıkalyq (grafıkterdi, sýretterdi shyǵarýǵa múmkindik beredi)
Pernetaqta (Klavıatýra)
Pernetaqta - kompúterge aqparat engizetin qurylǵy. Onda 101 nemese 105 perne bolady. Tańbalyq derekterdi engizý qyzmetin atqarady jáne negizgi engizý qurylysy bolyp tabylady.
Pernetaqtanyń áreketeriniń prınsıpteri:
1.Perneni basqanda pernetaqtaǵa ornatylǵan arnaıy mıkroshema ıdentıfıkasıalaıtyn skan-kod jiberiledi.
2. Skan-kod mıkroshemaǵa túsedi, ol óz kezeginde prosesorǵa bekitilgen nómiri bar túzý beredi.
3. Úzýdi alyp, prosesor aǵymdaǵy jumysyn keıinge qaldyryp, túzýge nómiri boıynsha túzýge qyzmet jasaıtyn baǵdarlamanyń adresin tabady.
4. Úzýdi óńdegennen keıin prosesor aıaqtalmaǵan iske qaıta oralady.
5. Engizilgen (biraq óńdelmegen) sımvoldar pernetaqtanyń býferine túsedi de, oǵan arnalǵan baǵdarlama olardy alyp ketkenshe saqtalady.
Shartty túrde pernetaqtany 5-bólikti bólýge bolady:
- basý pernetaqtasy (alfavıtti - sıfrlyq jáne tańbalyq perneler)
- fýnksıonal perneler: F1-F12
- arnaıy operasıalar perneleri: Enter, Esc, Tab6, Ctrl, Alt, BackSpace
- meńzerdi basqarý jáne redaksıalaý pernetaqtada.
- sandyq pernetaqta.
Fýnksıonaldyq perneler - Olar sımvoldyq pernelerdiń ústinde ornalasqan. Olar kompúterdiń kúrdeli operasıalaryn tez oryndaı. Ár túrli programmalardy ár túrli qyzmet atqarady.
Sımvoldyq perneler – pernetaqtanyń negizgi bóligi. Sımvol, sıfr engizýge bolady.
Nusqaýshy nemese meńzerdi ekranda basqarý pernesi. Meńzerdi ekranda jyljytýǵa arnalǵan.
Sıfrlyq-qosyma NumLock pernetaqta arqyly qosylyp ajyratylady.
Enter - engizý pernesi – belgili bir áreketti aıaqtaǵanda basylady.
Bos oryn – sımvoldardy bir-birinen ajyratady.
← nemese Backspace pernesi aldyńǵy sımvoldy óshiredi.
Shift - bul kishi áripterdi alken etýge jáne kerisinshe oryndaýǵa bolady.
Caps Lock - alken áripter engiziledi.
Delete - meńzerdiń oń jaǵynda ornalasqan sımvoldardy óshiredi.
keıbir amaldardy oryndaý úshin pernelerdiń kombınasıasyn paıdalanady. Ctrl Alt
Tyshqan. Qazirgi kezdegi kompúterler taǵy da bir aqparattardy engizý qurylǵysy – «Tyshqan» manıpýlátorymen jabdyqtalǵan. Budan bylaı ony tek tyshqan (maýs) dep qana ataıtyn bolamyz. Onyń aty tyshqan dep beker atalmaǵan. Sebebi ol-sur tústi, tyshqannyń quıryǵyna uqsaıtyn kompúterge jalǵanǵan ıilgish symy bar qorap. Ol alaqanǵa yńǵaıly jáne kilemshe betinde erkin jyljıtyn arnaıy qurylǵy.
Djoıstık. Djoıstık degen kompúterlik oıyndarda ekrandaǵy jyljıtyn obektilerdi basqarýǵa arnalǵan rychagty manıpýlátor.
Prınter. Aqparattardy qaǵazǵa basyp shyǵaratyn qurylǵy. Ol dıspleıge ne shyǵarylsa, sonyń bárin qaǵazǵa basyp shyǵarýǵa múmkindik beredi. Prınterge mátindik, kestelik, grafıkalyq aqparattardy shyǵarýǵa bolady. Prınterdiń úsh túri bar: matrısalyq, sıa búrikkish, lazerlik.
Matrısalyq prınterler – bul qarapaıym basý qurylǵylary. Derekter qaǵazǵa ınelerdiń boıaıtyn taspa arqyly soǵýynyń nátıjesinde paıda bolady.
Lazerlik prınterler polıgrafıalyq baspadan kem emes baspa sapasyn qamtamasyz etedi.Olar mınýtyna bet baspaǵa shyǵý jyldamdyǵymen ólshenedi. Sıa búrikkish prınterler. Keskin boıaýdyń tamshylarynyń qaǵazǵa túsýiniń nátıjesinde aıda bolady. Sıa búrikkish prınterler túrli tústi baspadan keńinen qoldanylady
Syrtqy jad – syrtqy jad retinde magnıtti dısk paıdalanylady. Dıskiler qazirgi derbes kompúterlerde aqparat tasýshy bolyp tabylady, olar aqparatty turaqty túrde saqtaýǵa arnalǵan. Magnıtti dıskilerdiń eki tıpi bolady. Birinshi tıpke ıilgish, almaly-salmaly dıskiler nemese dısketter jatady.
Kompakt –dıskiler. Kompakt dıskini lazerlik dıski dep te ataıdy. Onyń syıymdylyǵy óte úlken, olardaǵy aqparatty tek oqýǵa bolady. CD-R kompakt –dıskilerine basqa jańa aqparattar jazýǵa nemese aqparattardy qaıta jazýǵa bolmaıdy. Al CD-RW dıskilerine aqparatty jazýǵa, qaıta jazýǵa bolady.
Fleshka - jınaqtaýyshtar jáne jady kartalary. Fleshka – aqparatty saqtaý úshin eń qolaıly konteıner bolyp tabylady. Olarǵa 32 Mbaıt-8 Gbaıt deıin aqparat saqtaýǵa bolady. Salmaǵy jeńil, qolaıly fleshkalardy USB –portqp qosady, sekýndyna 1-10 Mbaıt jyldamdyqpen aqparat jazýǵa bolady.
Skaner - qaǵazdaǵy keskindi (jazýdy , sýretti) túsirip, dıspleı ekranyna shyǵarýǵa múmkindik beretin qurylǵy. Onyń kómegimen sýretti, grafıkti, mátinderdi skanerleýge (túsirip alýǵa) bolady.
Sabaqty bekitý suraqtary
1. Kompúterdiń “atasy” dep, kimdi aıtýǵa bolady? (Ch. Bebbıdj)
2. Aqparatty engizýge arnalǵan qurylǵy? (pernetaqta)
3. Aqparatty shyǵarý qurylǵysy? (prınter, monıtor)
4. Qaǵazdaǵy kórinisti ekranǵa túsirýshi (skaner)
5. Barlyq aqparattyq prosesterdi júzege asyratyn negizgi qural? (kompúter)
6. Adam kózi men monıtor arasyndaǵy araqashyqtyq qansha (sm) bolý kerek? (60-70sm)
7. Aqparattyń eń kishi ólshem birligi? (bıt)
8. Kompúterdiń “mıy” dep qaı qurylǵyny ataıdy? (júıelik blok)
9. Kompúter janynda turatyn ósimdik ataýy? (kaktýs)
10. Dybys tyńdaý qurylǵysy? (kolonka)
11. Bir kılobaıt qansha baıtqa teń? (1024 baıt)
12. Qazirgi pernetaqtadaǵy perneler sany? (105)
13. Kompúterdiń “tili”? (monıtor)
14. Internetpen baılanys jasaıtyn qurylǵy? (modem)
Tapsyrmalar: Qateni tabý
Maǵan beınelerdi kompúterge engizý kerek bolsa, aldymen skanerdi iskeqosamyn. Beınelerdi kóshirip alyp, olardy saqtap qoıamyn. Sonan keıin kompúterdiń júıelik blogyn iske qosyp, skanerden ótkizilgen málimetterdi túzetemin. Sońynan monıtordy qosyp, ne shyqqanyn kórip shyǵamyn. Men osylaı kompúterdiń aparattyq qurylǵylary men elektr energıasyn únemdep jumsaımyn.
3 qate bar: 1. Aldymen monıtor men júıelik blokty iske qosý qajet.
2. Júıelik blok iske qosylmaı, skanerdegi málimet engizilmeıdi.
3. Monıtor qosylmaı, málimet túzetilmeıdi jáne ony saqtaý da qıyn
Tapsyrma №2
1. Kompúterdiń pernetaqtasy men baspa mashınkasynyń uqsastyǵy kóp
2. Maýs mátindik málimetti kompúter jadyna qolmen termeı engizý úshin qajet
3. Júıelik blok kompúterdiń aqyl – oıy tárizdes
4. Monıtor – kompúterdiń aqparatty kórinetindeı etip beıneleıtin qurylǵy
Úıge tapsyrma: Derbes kompútermen. Kompútermen tanysý. Kompúterdiń qurylymy.
Baǵalaý.
Isataı aýdany, Zıneden selosy,
Iý.Gagarın atyndaǵy orta mektebiniń
ınformatıka pániniń muǵalimi
Rahımova Nazgúl Qydyrqyzy
Kúni: 12.10.2012j Synyby: 7«B»
Sabaqtyń taqyryby: Kompúter qurylǵylarynyń mindetteri men múmkindikteri
Sabaqtyń maqsaty: Aparattyq qurastyrý.
Bilimdilik: Oqýshylardy DK-men, onyń negizgi bloktarymen, jáne olardyń mindetimen tanystyrý. EEM-niń múmkindikterin kórsetý. Kompúterdiń negizgi qurylǵylary –prosesormen, JJQ-men tanystyrý;
Tárbıelik: Oqýshylardyń pánge degen qyzyǵýshylyǵyn arttyra otyryp, ınformatıka kabınetindegi tehnıkalyq quraldarmen jumystar jasap tanysqan kezde jáne praktıkalyq jumystar jasaǵan kezde qaýipsizdik erejelerin saqtaýǵa tárbıeleý
Damytýshylyq: Oqýshylardyń oılaý qabiletin, logıkalyq –abstraksıasyn damytý.
Sabaqtyń túri: Aralas sabaq.
Sabaqtyń ádisi: Túsindirmeli, úıretý
Sabaqtyń qoldanylatyn kórnekti quraldar: kompúter, ınt.taqta,
Sabaqtyń ótý barysy:
1. Oqýshylardy uıymdastyrý.
2. Úıge berilgen tapsyrmany tekserý.
3. Jańa taqyrypty tekserý.
4. Sabaqty bekitý.
5. Úıge tapsyrma berý.
Ótkendi qaıtalaý suraqtary
1. Esepteý qurylǵylary paıda bolmaı turyp adamdar neni paıdalandy?
a) Qol saýsaqtaryn, tastardy, aǵash taıaqtardy;
á) Esepshotty;
b) Kálkýlátordy.
2. Esepshottyń jasy neshede?
a) 1000-2000 jyl shamasynda;
á) 2000-5000 jyl shamasynda;
b) 5000-7000 jyl shamasynda.
3. “Abaq” dep esepshotty kimder ataǵan?
a) Qytaılyqtar;
á) Eýropalyqtar;
b) Grekter;
4. Kompúterdiń “atasy” atanǵan ǵalym?
a) Blez Paskal;
á) Charlz Bebbıdj;
b) Robertson.
5. 1660 jyly logarıfm syzǵyshynyń ıdeıasyn usynǵan ǵalym:
a) Isaak Núton;
á) Leıbnıs Paskal;
b) Djon Ekkert.
Jańa túsinikter: Kompúter “sózi” esepteýish” degendi bildiredi, ıaǵnı esepteýge arnalǵan qurylǵy.kompúter - derekterdi baǵdarlamalap óńdeýge arnalǵan elektrondar qurylǵy. Qazirgi kompúterler tek eseptep qana qoımaı, sıfrlyq emes (mátinder,dybystar, grafıka jáne t.b.) aqparatty óńdeıdi, ár túrli tehnologıalyq prosesterdi, derekter bazasyn jáne basqalardy basqarady. Bul tıpti kompúterlerdi dúnıe júzinde júzdegen óndirýshiler shyǵarady. Olar ózara ónimdiligimen, jadynyń syıymdylyǵymen jáne birqatar fýnksıonal múmkindikterimen erekshelenedi. DK-si. biraq DK-lerdiń barlyq tıpteriniń aqparat óndeý jáne adammen qarym-qatynas jasaýynyń negizgi prınsipteri birdeı. Derbes kompúter ónerkásip buıymy retinde ózara jalǵastyrýshy kabeldermen baılanystyrylǵan birneshe bloktardan turady.
Bloktardyń nomenklatýrýasy ár túrli bolýy múmkin,biraq kez kelgen kompúter jumys isteýi úshin, úsh bloktan turatyn jınaq kerek. Basqa qurylǵylardyń barlyǵy qosymsha dep atalady. Olarǵa prınter, dybys kolonkalary, qulaqqap, mıkrofon, modem, skaner, maýs, trekbol, terte jatady. Kompúterdiń atalǵan negizgi jınaǵynyń basty elementi - júıelik blok. DK júıelik blogy – kompúterdiń negizgi toraptary ornalasqan tik tórtburyshty qorapsha, onda: mıkroprosesory men jedel jady jáne t.b. analyq taqsha, adapterler, qorektendirý blogy, ıilgish jáne qatqyl dıskidegi jınaqtaýyshtar, kontroler ajyratpalar ornalastyrylǵan.
DQ (derbes kompúter dep atalýynyń – bir-aq adam qoldanady) qazirgi kezde kópshilik arasynda keń taraı bastady. Kez-kelgen kompúterler birneshe qurylǵydan turady.
Monıtor, júıelik blok, pernetaqta, mýltımedıa kolonkasy, modem, maýs.
Bul qurylǵylardyń eń negizgisi Monıtor, júıelik blok, pernetaqta.
Kompúterdiń barlyq qurylǵylary onyń artyndaǵy ajyratyp qosqyshtar arqyly ajyratylady. Kompúterdiń prosesory men jedel jadysynan basqalary onyń syrtqy qurylǵylary bolyp tabylady.Olar: monıtor, pernetaqta,prınter,maýs,modem.Árbir syrtqy qurylǵy prosesormen arnaıy bloktar – adapter nemese kontroler arqyly jalǵasady. Kontroler nemese adapterdiń mindeti – prosesordan kelip túsken aqparatty qurylǵylardyń jumysyn basqaratyn sáıkes sıgnaldarǵa aınaldyrý.
Júıelik blok-munda kompúterdiń negizgi qurylǵylary ornalasqan. Kompúterdi qosyp óshirý batyrmasy, dıskjetek, kompakt-dıskini oqıtyn CD-ROM ornalastyrylǵan. Júıelik bloktyń ishinde analyq plata, prosesor, CD-ROM, beınetaqtasha, dybys taqtashasy men t.b. bar.
Prosesor - kompúterdiń eń basty bóligi.Ol kompúterdiń «mıy». Ol búkil kompúterdiń jumysyn basqarady jáne baǵdarlamadaǵy barlyq komandalardy oryndaıdy. İs júzinde kompúterdiń oryndaıtyn jumysynyń bárin onyń bas mıkroshemasyna – mıkroprosesor atqarady. Qazirgi kezde eń kóp taraǵan «pentıým» prosesor. Sondyqtan kompúter de pentıým dep atalady.Prosesor jadpen jumys isteıdi.Jad mıkroshemasynan prosesor ózine qajetti aqparatty alady.
Jedel jad - bul kompúterdiń ishki jady.Jedel jad nemese operatıvti jadtaıtyn qurylǵy (OJQ) – ol qajet aqparattardy ózine jyldam jazýǵa jáne odan oqýǵa múmkindik beredi.Biraq onda aqparattar ýaqytsha saqtalady, ıaǵnı kompúterdi óshirgenshe.Eger kompúterdi óshirse onda jedel jadtaǵy barlyq aqparat óshedi. Kompúterdiń ishki jadysynyń eki túri bar:turaqty jadtaıtyn qurylǵy TJQ (OZÝ) – aqpartty ýaqytsha saqtaıtyn jad. Engizý qurylǵylary: pernetaqta, maýs,djoıstık,ólsheý aspaptary, skaner. Shyǵarý qurylǵysy – prınter, dıspeı, grafoproektor.
Dıspleı – kompúterdiń ekranyna aqparatty shyǵaratyn qurylǵy. Dıspleı: elektrondyq – sáýleli tútiksheden (EST) (elektronnaıa lýchevaıa trýba ELT), qorektendirý blogynan jáne sáýleli basqarýshy elektrondyq bloktan turady. Monıtor túrli tústi monohromdyq bolady.
Monıtor - aqparatty kompúter ekranyna shyǵarý qurylǵysy. Monıtordy eki belgisi boıynsha jikteýge bolady.
Beıneleý túsi boıynsha Shyǵaratyn aqparaty boıynsha
Monohromdyq (qara, aq, gradıasıasy sur) Sımvoldyq, (tek mátindik aqparatty beıneleıdi)
Túrli tústi Grafıkalyq (grafıkterdi, sýretterdi shyǵarýǵa múmkindik beredi)
Pernetaqta (Klavıatýra)
Pernetaqta - kompúterge aqparat engizetin qurylǵy. Onda 101 nemese 105 perne bolady. Tańbalyq derekterdi engizý qyzmetin atqarady jáne negizgi engizý qurylysy bolyp tabylady.
Pernetaqtanyń áreketeriniń prınsıpteri:
1.Perneni basqanda pernetaqtaǵa ornatylǵan arnaıy mıkroshema ıdentıfıkasıalaıtyn skan-kod jiberiledi.
2. Skan-kod mıkroshemaǵa túsedi, ol óz kezeginde prosesorǵa bekitilgen nómiri bar túzý beredi.
3. Úzýdi alyp, prosesor aǵymdaǵy jumysyn keıinge qaldyryp, túzýge nómiri boıynsha túzýge qyzmet jasaıtyn baǵdarlamanyń adresin tabady.
4. Úzýdi óńdegennen keıin prosesor aıaqtalmaǵan iske qaıta oralady.
5. Engizilgen (biraq óńdelmegen) sımvoldar pernetaqtanyń býferine túsedi de, oǵan arnalǵan baǵdarlama olardy alyp ketkenshe saqtalady.
Shartty túrde pernetaqtany 5-bólikti bólýge bolady:
- basý pernetaqtasy (alfavıtti - sıfrlyq jáne tańbalyq perneler)
- fýnksıonal perneler: F1-F12
- arnaıy operasıalar perneleri: Enter, Esc, Tab6, Ctrl, Alt, BackSpace
- meńzerdi basqarý jáne redaksıalaý pernetaqtada.
- sandyq pernetaqta.
Fýnksıonaldyq perneler - Olar sımvoldyq pernelerdiń ústinde ornalasqan. Olar kompúterdiń kúrdeli operasıalaryn tez oryndaı. Ár túrli programmalardy ár túrli qyzmet atqarady.
Sımvoldyq perneler – pernetaqtanyń negizgi bóligi. Sımvol, sıfr engizýge bolady.
Nusqaýshy nemese meńzerdi ekranda basqarý pernesi. Meńzerdi ekranda jyljytýǵa arnalǵan.
Sıfrlyq-qosyma NumLock pernetaqta arqyly qosylyp ajyratylady.
Enter - engizý pernesi – belgili bir áreketti aıaqtaǵanda basylady.
Bos oryn – sımvoldardy bir-birinen ajyratady.
← nemese Backspace pernesi aldyńǵy sımvoldy óshiredi.
Shift - bul kishi áripterdi alken etýge jáne kerisinshe oryndaýǵa bolady.
Caps Lock - alken áripter engiziledi.
Delete - meńzerdiń oń jaǵynda ornalasqan sımvoldardy óshiredi.
keıbir amaldardy oryndaý úshin pernelerdiń kombınasıasyn paıdalanady. Ctrl Alt
Tyshqan. Qazirgi kezdegi kompúterler taǵy da bir aqparattardy engizý qurylǵysy – «Tyshqan» manıpýlátorymen jabdyqtalǵan. Budan bylaı ony tek tyshqan (maýs) dep qana ataıtyn bolamyz. Onyń aty tyshqan dep beker atalmaǵan. Sebebi ol-sur tústi, tyshqannyń quıryǵyna uqsaıtyn kompúterge jalǵanǵan ıilgish symy bar qorap. Ol alaqanǵa yńǵaıly jáne kilemshe betinde erkin jyljıtyn arnaıy qurylǵy.
Djoıstık. Djoıstık degen kompúterlik oıyndarda ekrandaǵy jyljıtyn obektilerdi basqarýǵa arnalǵan rychagty manıpýlátor.
Prınter. Aqparattardy qaǵazǵa basyp shyǵaratyn qurylǵy. Ol dıspleıge ne shyǵarylsa, sonyń bárin qaǵazǵa basyp shyǵarýǵa múmkindik beredi. Prınterge mátindik, kestelik, grafıkalyq aqparattardy shyǵarýǵa bolady. Prınterdiń úsh túri bar: matrısalyq, sıa búrikkish, lazerlik.
Matrısalyq prınterler – bul qarapaıym basý qurylǵylary. Derekter qaǵazǵa ınelerdiń boıaıtyn taspa arqyly soǵýynyń nátıjesinde paıda bolady.
Lazerlik prınterler polıgrafıalyq baspadan kem emes baspa sapasyn qamtamasyz etedi.Olar mınýtyna bet baspaǵa shyǵý jyldamdyǵymen ólshenedi. Sıa búrikkish prınterler. Keskin boıaýdyń tamshylarynyń qaǵazǵa túsýiniń nátıjesinde aıda bolady. Sıa búrikkish prınterler túrli tústi baspadan keńinen qoldanylady
Syrtqy jad – syrtqy jad retinde magnıtti dısk paıdalanylady. Dıskiler qazirgi derbes kompúterlerde aqparat tasýshy bolyp tabylady, olar aqparatty turaqty túrde saqtaýǵa arnalǵan. Magnıtti dıskilerdiń eki tıpi bolady. Birinshi tıpke ıilgish, almaly-salmaly dıskiler nemese dısketter jatady.
Kompakt –dıskiler. Kompakt dıskini lazerlik dıski dep te ataıdy. Onyń syıymdylyǵy óte úlken, olardaǵy aqparatty tek oqýǵa bolady. CD-R kompakt –dıskilerine basqa jańa aqparattar jazýǵa nemese aqparattardy qaıta jazýǵa bolmaıdy. Al CD-RW dıskilerine aqparatty jazýǵa, qaıta jazýǵa bolady.
Fleshka - jınaqtaýyshtar jáne jady kartalary. Fleshka – aqparatty saqtaý úshin eń qolaıly konteıner bolyp tabylady. Olarǵa 32 Mbaıt-8 Gbaıt deıin aqparat saqtaýǵa bolady. Salmaǵy jeńil, qolaıly fleshkalardy USB –portqp qosady, sekýndyna 1-10 Mbaıt jyldamdyqpen aqparat jazýǵa bolady.
Skaner - qaǵazdaǵy keskindi (jazýdy , sýretti) túsirip, dıspleı ekranyna shyǵarýǵa múmkindik beretin qurylǵy. Onyń kómegimen sýretti, grafıkti, mátinderdi skanerleýge (túsirip alýǵa) bolady.
Sabaqty bekitý suraqtary
1. Kompúterdiń “atasy” dep, kimdi aıtýǵa bolady? (Ch. Bebbıdj)
2. Aqparatty engizýge arnalǵan qurylǵy? (pernetaqta)
3. Aqparatty shyǵarý qurylǵysy? (prınter, monıtor)
4. Qaǵazdaǵy kórinisti ekranǵa túsirýshi (skaner)
5. Barlyq aqparattyq prosesterdi júzege asyratyn negizgi qural? (kompúter)
6. Adam kózi men monıtor arasyndaǵy araqashyqtyq qansha (sm) bolý kerek? (60-70sm)
7. Aqparattyń eń kishi ólshem birligi? (bıt)
8. Kompúterdiń “mıy” dep qaı qurylǵyny ataıdy? (júıelik blok)
9. Kompúter janynda turatyn ósimdik ataýy? (kaktýs)
10. Dybys tyńdaý qurylǵysy? (kolonka)
11. Bir kılobaıt qansha baıtqa teń? (1024 baıt)
12. Qazirgi pernetaqtadaǵy perneler sany? (105)
13. Kompúterdiń “tili”? (monıtor)
14. Internetpen baılanys jasaıtyn qurylǵy? (modem)
Tapsyrmalar: Qateni tabý
Maǵan beınelerdi kompúterge engizý kerek bolsa, aldymen skanerdi iskeqosamyn. Beınelerdi kóshirip alyp, olardy saqtap qoıamyn. Sonan keıin kompúterdiń júıelik blogyn iske qosyp, skanerden ótkizilgen málimetterdi túzetemin. Sońynan monıtordy qosyp, ne shyqqanyn kórip shyǵamyn. Men osylaı kompúterdiń aparattyq qurylǵylary men elektr energıasyn únemdep jumsaımyn.
3 qate bar: 1. Aldymen monıtor men júıelik blokty iske qosý qajet.
2. Júıelik blok iske qosylmaı, skanerdegi málimet engizilmeıdi.
3. Monıtor qosylmaı, málimet túzetilmeıdi jáne ony saqtaý da qıyn
Tapsyrma №2
1. Kompúterdiń pernetaqtasy men baspa mashınkasynyń uqsastyǵy kóp
2. Maýs mátindik málimetti kompúter jadyna qolmen termeı engizý úshin qajet
3. Júıelik blok kompúterdiń aqyl – oıy tárizdes
4. Monıtor – kompúterdiń aqparatty kórinetindeı etip beıneleıtin qurylǵy
Úıge tapsyrma: Derbes kompútermen. Kompútermen tanysý. Kompúterdiń qurylymy.
Baǵalaý.
You Might Also Like
-
fızıka jáne ınformatıka pániniń muǵalimi
