InfoHub Logo

Erte ýaqytta Mahmut degen han bolypty. Kúnderdiń bir kúninde han qol astyndaǵy halqyna tegis habar salypty. «Úsh aýyz sóz suraımyn, sony sheshken adamǵa at basyndaı altyn beremin. Qart bolsa, aqylshy qylyp óz qasyma alamyn. Jas bolsa, ornymdy berip sońyna eremin»,– deıdi.

Sonymen bar halqy jınalǵannan keıin han óziniń maqsutty suraǵyn halyqqa aıtady. Han: «Birinshi – táttide ne tátti? Ekinshi – qattyda ne qatty? Úshinshi – aýyrda ne aýyr?» – deıdi.

Jıylǵan kópshilik qansha oılasa da taba almaıdy. Sol kezde bosaǵadan bir qyz turyp sóıleýge ruqsat suraıdy.

— Jasym onda, atym – Kúlshe. Balyqshy shaldyń qyzymyn. Bala dep sertińizden taımasańyz men bul úsh sózińizdiń mánisin sheship bereıin, – deıdi qyz. Han ruqsat beredi, sonda qyz:

— Baldan tátti – jigittiń adal jary, tastan qatty – joqtyqtyń ótken zary. Shyn ýaǵdadan aýyrdy kóre almadym, ýaǵdaǵa baılanysty erdiń ary, – dep jaýap berdi. Sonda han:

Kúlshe qyz al altyndy taptyń ras,

Sonda da sóz qısynyn aıtpaı bolmas.

Arasyn erli-zaıyp qaıdan bildiń,

Kórmegen mahabbatty órimsiń jas.

Joqtyqtyń jas balaǵa zary óte me.

Baladan aýyr ýaǵda dámete me.

Nelikten jas júrekke túsken sana 

İs eken tańǵalarlyq retine?! – depti.

Sonda qyz aıtady:

— Men teńizdiń jıeginde balyqshy  shaldyń jalǵyz qyzymyn. Shaldyń menen basqa balasy joq. Shaldyń kúndelik balyqtan basqa tapqan maly da joq. Men ákemmen birge qarmaq, aý salyp teńiz jaǵasynda balyq ustap kúneltemin.

Keshke jatqanda áke-sheshem: «Janym-kúnim, jalǵyzym», – dep ortasyna alyp jatýshy edi. Tańerteń uıqymdy ashyp turǵanymda shette jatam. Sonda oılaýshy edim: «Qandaı jaqsy bolsa daǵy ózi súıgen jarynan tátti jaqyn bolmaıdy eken», – dep.

Ekinshi – tastan da joqshylyq qatty degenim, qaısy kúni aýdan jalǵyz shabaq ta ala almaı qaıttyq. Sol kezde kári ákem teń-qurbysy kelgende dám taýyp bere almaı: «Qaıran, joqshylyq», – dep qaıǵyryp otyrǵanyn kóp kórdim.

Sonda joqshylyq tastan da qatty eken-aý dep oıladym. Úshinshi – ýaǵda aýyr degenim, osy úsh sózge ýaǵda jeńil bolsa, at basyndaı altyndy nege berdińiz? Osydan ýaǵda aýyr dep eseptedim, – deıdi Kúlshe qyz. Sonan soń han qyzǵa:

— Úsh kúnnen qaldyrmaı ákeńdi maǵan jiber. Ýaǵda jaıyn biletin balasyń ǵoı, sózimdi aıaqsyz qaldyrma! – deıdi.

Sonan soń qyz hannan alǵan at basyndaı altyndy úıine alyp kelip, áke-sheshesin qýantty. Úsh kúnnen keıin qyz bergen ýaǵda boıynsha ákesin hanǵa jiberedi. Hanǵa jiberý aldynda ákesine: «Osydan siz hanǵa baryńyz, eger suraq bolsa, ózińiz jaýap aıtarsyz. Qıyn soǵatyn suraq bolsa, úsh kúnge ruqsat alyp qaıtyńyz», – deıdi. Shal barǵannan keıin han ony ordasyna shaqyryp alyp: «Keshe qyzyńa at basyndaı altyn berdim, ózińe taǵy dúnıe-mal beremin, joqshylyqpen ómir ótkizgen adam ekensiń, ómirlik baılyqqa jetkizem. Buryn alty qatynym bar edi, osydan bir perzent kórmedim. Endi keshegi qyzyńdy toqaldyqqa ber, sózim osy», – deıdi.

Sonda shal:

Jas shybyq qý terekke teń bola ma?

Teńizge telmirtkeniń jón bola ma?

Jibekpen jóke joldas bolǵan emes,

Bekerge men qosqanym em bola ma?

Saǵan qyzymdy toqaldyqqa satyp kóp altyn, mal alǵanymnan ózimniń eńbekpen alǵan kúndelikti shabaǵym artyq, – deıdi. Han bul sózge qatty ashýlanyp, jendetterine shaldy darǵa asýǵa jarlyq etedi. Sonda shal sasqalaqtan úsh kúnge hannan ruqsat suraýǵa tili ázer keledi. Han aıtady: «Shal, saǵan úsh kúnge ruqsat, eger aıtqanymdy oryndamaı kelseń, osy qurylǵan dar osylaı sen kelgenshe qurylǵan qalpynda turady. Báribir darǵa asylasyń», – deıdi. Shal jylap-syqtap úıine baryp hannyń sózin qyzyna aıtady. Sonda qyz:

— Bul úshin siz jylamańyz, myń kún ólik bolǵannan bir kún tirlik artyq. Siz hanǵa qaıta baryńyz, kóp berdi dep altynyn alma, meniń ózim aıtqan qalyńmaldy berse rızalyq etińiz. Birinshi, kıiktiń oń kulaǵyn bersin, jıyrma tiri túlki, otyz qasqyr, qyryq arystan, elý at, alpys shider, jetpis arqan, seksen qany joq kepken júrek bersin. Muńsyz-qaıǵysyz qart adamǵa nekemdi qıǵyzsyn, osynyń bárin oryndap berse, rıza bolyńyz,– deıdi. Bul sózge shal ań-tań bolyp amalsyzdan hanǵa barady. Shal hanǵa qyzdyń sálemin aıtady. Bul sózge han qýanyp shalǵa kóp altyn syı berip: «Osy aıtqan qalyńmalyn taýyp berem», – dep shaldy úıine qaıtarady.

Sodan keıin han ýázirleri men aqylshy qarıalardy shaqyryp jınap, qyz aıtqan ańdardy qalaı ustaýdyń ádisin suraıdy. Sonda qarıalardyń bireýi turyp:

 — Qasqyr, túlkini ustaý ońaı. Al arystandy qalaı ustaýǵa bolady? – deıdi. Kópshilik qaıran bolyp otyrady.

Osynyń aıtýyn bilgen qyz, ustaýyn da biledi. Sondyqtan qyzdyń ózin alǵyzyp suraý kerek, – deıdi. Sodan keıin han qyzǵa kisi jiberip, qyzdy shaqyrtyp aldyrady. Qyzdy ortalaryna aldyryp han:

— Saǵan osy arystan, qasqyr, ańdardyń keregi qansha, onyń ornyna altyn alsań bolmaı ma? Osy ańdardy aldyrǵanda sende ne maqsat bar? – deıdi. Qyz azyraq úndemeı otyryp:

— Otyrǵan atalar, aǵalar! Men ań suraǵan joq edim, ózimniń qatarlas qurbyma barý úshin hannan basyma bostandyq suraǵan edim:

On jasta qyz kıiktiń laǵy ras,

Elýde at bolmaı ma qamal buzbas.

Jıyrmada áıel túlki bulańdaǵan,

Alpysta shiderleýli bolmaı ma bas.

Osydan nápsi qasqyr jalmaıtuǵyn,

Jetpiste arqan atty baılaıtuǵyn.

Qasqyrǵa qaırat qylmas arqandaýly at.

Jastyqpen jerim osy oılaıtuǵyn.

Qyzyqta nápsi arystan bolar tolyp.

Seksende júrektegi qany solyp,

Ar jaǵynda tirliktiń ne sáni bar,

Sanda bar, sapada joq bolmaı ma ólik.

Endi nekemdi muńsyz adamǵa qıdyr degenim jer sharynda muńsyz adam bolmaıdy. Muńsyzdy sen taba almaısyń. Sonyń úshin nekemdi saǵan men qımaımyn degenim edi, endi han, aqsaqal, qarıalar sizderden meniń bas bostandyǵyma erik berip bosatýlaryńyzdy suraımyn. Jáne osy otyrǵan han, qarıalar ózderińizdiń on jastaǵy qyzdaryńyzdy bir elýdegi shal alamyn dese, qandaı tórelik berer edińizder, meni de sol óz balalaryńyzdaı esepteńizder, – deıdi. Sonda qarttardyń bireýi otyryp:

— Han, siz sabyr etińiz! Balam, sen baqytty bol, jolyń bolsyn! – dep, qyzǵa ruqsat beredi. Sonda han daǵdaryp eshbir jaýap aıta almaı otyryp qala beredi.

---