InfoHub Logo

Ertede Sapahı degen kisiniń teńdesi joq, óte sulý áıeli bolypty. Áıeliniń sulýlyǵy sonsha bir kórgen adam ekinshi kórýge qumarlanyp, sol kórgenin aýyzben aıtyp jetkize almaıdy eken. Eri Sapahı áıelin óte jaqsy kórip, áıeli úıde otyrsa úıde otyryp, tysqa shyqsa áıelimen birge tysqa shyǵyp, qashan uıqyǵa barǵansha áıeliniń betine qarap mólıip otyrýdan basqa tirshilik etpepti.

         Sonymen birneshe jyldar ótkizipti. Sapahı basynda jaqsy aýqatty adam bolsa da, basqa áreketi bolmaǵan soń, aqyry kedeılene bastapty. Bara-bara turmysy tipti nasharlanyp ketken soń, bir kúni áıeli otyryp Sapahıge:

         — Qoldaǵy mal-múlik, aqsha taýsyldy, jurt qatarly istep júrgen tirshiligimiz joq. Endi jandy qalaı baǵamyz, sen nege tirshilik etpeısiń? – depti.

         Sonda Sapahı áıeline qarap:

         — Men seni úıde qaldyryp, basqa jaqta júre almaımyn. Syrtqa shyǵyp bir qonyp, túnemek tursyn, bir saǵat seni kórmesem asyǵyp, ólip kete jazdaımyn, – depti. Sonda áıeli:

         — Sen anyǵyńda qalaı oılaısyń? Uzaq jolaýshy júrip ketseń álde bireýlermen meni kóńil qosyp, ketip qalady dep oılaımysyń, – dep surapty. Sonda Sapahı:

         — Shynynda, seni kórmeı tura almaımyn, ári alysqa ketsem, bireý alyp kete me dep te qaýiptenem, – depti. Sonda áıeli Sapahıge:

         — Men saǵan bir áńgime aıtaıyn, muqıat tyńdap otyr, – depti. Sondaǵy áıelinin ángimesi:

         — Burynǵy ótken zamanda bir jigit qyz tańdap, el aralap júrip, ózi unatqan bir sulý qyzdy alyp, ony qaıda barsa da tastamaı qasyna ertip júretin bolypty. Kúnderde bir kúni sol jigit qasyna qanshama quldaryn ertip, túıemen uzak jolǵa saýdaǵa shyǵyp, súıikti áıelin de qaldyrmaı ertip alady. Bular qanshama aı sapar shegip, bir darıaǵa kelgende túıeler darıadan ótpeı turyp alypty. Sonda sýǵa túıesin túsire almaı turǵan qulǵa álgi saýdager jigittiń áıeli aıǵaılap:

         — Eı, jigit, senin túıeń sýǵa túspeıdi. Sen, myna, meniń astymdaǵy túıeme minip basta, – dep, astyndaǵy túıesin jigitke bergen eken. Áıel mingen túıe toqtamaı sýdan óte shyǵyp, sonyń artynan barlyq túıeler ilese ketipti. Sýdan ótip alǵannan keıin, eri áıeline suraq qoıyp:

         — Sen, ana qul mingen túıeniń sýdan ótpeıtinin, óziń mingen túıeniń sýdan qoryqpaı ótetinin qaıdan bildiń? – dep surapty.Sonda áıeli:

         — Ol qul mingen túıeniń enesi qorqaq bolatyn, túıe enesine tartyp qorqaq bolady. Al endi, meniń astymdaǵy túıeniń enesi sýǵa qoryqpaı túsetin júrekti túıe edi. Men eki túıeniń de enesiniń syryn biletinmin, – depti.

         Sonda eri:

         — Árbir jandy zat óziniń týǵan sheshesine tarta ma? – dep surapty.

         — Iá, árbir jandy zat óziniń týǵan anasyna tartpaı qoımaıdy, – depti áıeli.Sonda eri turyp:

         — Endeshe, seniń shesheń óte zınaqor edi, sen de aqyry óz anańa tartady ekensiń. Sen sóıtip meniń kóńilimdi qaraıtqansha, osy kúnnen bastap ekeýimiz ajyrassaq bolady, – dep, eline kelisimen áıelin talaq qylyp, shyǵaryp jiberipti. Sapahıdiń áıeli áńgimesin aıaqtaı kelip:

         — Osy hıkaıa sıaqty meniń anamda, anamnyń anasynda, tipti rýhymda zınaqorlyq joq. Egerde men ondaı kelispeıtin isti istegim kelse, sen meni ańdyp, toqtata almas ediń, – degen eken. Áıeli osy sózderdi aıtyp bolyp erine:

         — Sen kóńilińe eshqandaı kúdik keltirmeı áreket etip, mal tabý úshin kete ber. Men ózimniń tazalyǵym úshin bir belgi beremin. Ol belgi mynaý, – dep, bir ıisti shóptiń gúlin erine beripti. Osy gúldi qulaǵyńa qystyryp alyp, tastamaı júr. Osy gúl qýrap, semse meniń kóńilimniń buzylǵany. Egerde gúl qýramaı osy kúıinshe tura berse, meniń kóńilimniń buzylmaǵany. Meniń adal-aramdyǵymdy osy gúlden ǵana bilesiń, – dep erin sendiripti.

         Sapahı áıeliniń sózine ábden senip, áıelimen qoshtasyp, uzaq saparǵa attanady. On bes kún júrip, bir shárige jetip, «Men isteýge qandaı jumys tabylar eken», – dep júrgende, sol eldiń patshasynyń balasyna kezigip qalady.

         Patshanyń balasy qyryq jigit nóker alyp, ár jigitke tıisti aqy berip, árdaıym oıyn-saýyq, tamashamen júredi eken. Sapahı kezigip qalǵanda patshanyń balasy:

         — Maǵan nóker bolsańyz tıisti aqyńyzdy beremin, – depti. Sapahı qyryk jigitke kosylyp, oıyn-saýyqpen júre beripti. Sapahıdiń bularǵa qosylǵany kóktem kezi eken. Sapahı áıeli bergen gúlin tastamaı kún saıyn qulaǵyna qystyryp júredi eken. Gúli jańa úzip alǵandaı túsin ózgertpegen soń, áıeline senimdi bolyp, esh nárse oılamaı júre beripti. Sonymen júre-júre kúz bolyp, barlyq shóptiń gúli túsip, qýraı bastapty. Bir kúni patshanyń balasy Sapahıdyń qulaǵyndaǵy qystyrýly gúldi kórip:

         — Sapahı, sen barlyq shóp qýrap ketkende sembeıtin gúldi kún saıyn qaıdan taýyp alyp júrsiń? – dep surady. Sonda Sapahı:

         — Men bul gúldi kún saıyn bir jerden alyp júrgen joqpyn. Bul gúldiń mán-jaıy mynaý: Meniń áıelim adamzattyń sulýy. Men áıelimniń betine qarap otyryp qanshama jyl ótkizip, aqyry kedeılenip, mal tabý úshin saparǵa shyǵarymda, áıelim bireýmen ketip qala ma dep qaıǵyrdym. Áıelim osy gúldi berip otyryp, «Bul qýrasa meniń kóńilimniń buzylǵany, qýramasa meniń tazalyǵym», – dedi. Mine, alty aı boldy, osy gúl áli bir qalypta, men áıelimniń tazalyǵyn osy gúlden bilemin, – depti.

         Sonda patshanyń balasy Sapahıdi jasytyp:

         — Oı, Sapahı! Sen áıeldiń qandaı bolatynyn áli bilmeıdi ekensiń ǵoı. Áıeliń seni kelistirip aldaǵan eken. Sen soǵan senip júripsiń-aý, – dep eki qolymen sanyn shapalaqtap, qarqyldap kúlipti. Sapahı oıǵa ketip, biraz jasyp qalypty. Sonda da gúlin tastamaı júre beripti. Patshanyń balasy, Sapahı joq jerde, barlyq jigitterin jınap alyp:

         — Sapahı osyndaı deıdi. Shynynda, áıeliniń eshkimge kóńili buzylmaı júrgeni ras bolýy múmkin.

         Endi osynyń gúlin synaý úshin, osy jigitterdiń ishinde Sapahıdiń shárisine baryp, sol áıeldiń kóńilin buza alatyn azamat barmysyńdar? Eger, ózine senimdi azamat bolsa, myń-myńdaǵan dilda, gaýharmen jiberemin, – depti. Sonda bir Qasen degen jigit turyp:

         — Qudaı-aý, erkektiń sózine kónbeıtin áıel bolýshy ma edi. Ol adamyna kezikpeı júrgen shyǵar. Eger siz meni jiberseńiz, men ony periniń qyzy bolsa da jónge keltirýge osy jigitterdiń aldynda ýáde berip, sizderdi sendire alamyn, – depti.

         Buǵan shahzada qatty qýanyp, esepsiz kóp altyn berip, Qasendi Sapahıdiń shárisine shyǵaryp salyp, qaıtyp kelýi úshin mólsherli ýaqyt belgilep jiberipti.

         Qalǵandary burynǵydaı oıyn-saýyqpen jata beripti. Qasen bir qanshama jol júrip, Sapahıdiń shárisine kelip, shárini baıqap júrgeninde, bir kúni oıyn-tamasha qylyp otyrǵan bir top óńkeı jas jigitterge kezdesip qalypty.

         Túr-sıpaty, kıim-saltanaty patshanyń balasynan artyq, tamashamen otyrǵan jigitter Qasendi qoshemetpen qarsy alyp, sharapty birge iship, bul qaısy shahzada eken dep, odan:

         — Ia, shahzada. Qaısy patshanyń balasy bolasyz, qaısy sháriden kelesiz? – dep surapty.

         Sonda Qasen ataqty patshanyń balasymyn dep, osy shárige kelgen sebebin baıandaı bastapty:

         — Jigit-jigittiń gúli degen ǵoı. Meniń tilegime qudaı sizderdi keziktirdi. Men sizderdiń shárińizde Sapahı degen kisiniń áıeline ǵashyq bolyp, birneshe aıshylyq joldan aryp-ashyp kelip otyrmyn. Egerde, meni muratyma jetkizseńizder, sizderge ómirlik altyn, dilda berer edim, – depti.   Sonda otyrǵan jigitter:

         — Iapyrmaı, hanzada-aı, bul iske bizdiń shamamyz kele qoımas. Nege deseńiz sol siz ǵashyq bolǵan áıelge osy otyrǵan jigitter - bárimiz de ǵashyq bolyp, ózimizdi-ózimiz áýrege salǵanbyz. Aqyry, ol áıeldi boıusyndyra almaı bárimiz de sharshap otyrmyz. Siz óte alystan kelipsiz, qymbatty zattaryńyz da jeterlik eken. Sonyń úshin sizge bir aqyl kórsetelik. Pálen jerde bir óte aılaly kempir bar. Sol kempirdi rıza ete alsańyz, sizdi muratyńyzǵa jetkizedi, – depti. Sonan keıin Qasen kempirdiń turǵan jerin surap alyp, sol kempirdi izdep taýyp, kóńildegi maqsatyn aıtyp, kempirge kóp altyn, dilda beripti. Kempir qýanyp ketip:

         — Balam, men ol adamǵa baryp kóreıin, ózin óte qatty dep esitken edim, kudaı abıyr berse, birdeme bolyp qalar, – dep, kempir Sapahıdiń áıeline júrip ketipti. Kempir kelse, Sapahıdiń áıeli úıinde jalǵyz otyr eken. Sonda kempir amandasyp, biraz otyryp, adam balasynyń jastyq kezindegi júris-turysyn aıtyp, sóıleı bastapty. Sonda kempir otyryp:

         — Balam, alla taǵala óz pendesin jaratqanda jastyq dáýirin lázzatty etip, oınap-kúlsin, jastyq mahabbatyn óz jolymen ótkizip, ózderine saı shahzadalarmen ashyna bolyp, kóńilin kóterip, qartaıa bastaǵanda táýba qylý úshin jaratty emes pe? Al endi, balam, sizdiń nur-sıpatynyzǵa ǵashyq bolmaǵan, ol úshin sizben bir kesh suqbattasyp shyǵý úshin basymdy qatyrmaǵan adam joq. Sonyń bárin de sizge laıyq kórmeı, esitken sózimdi ishime saqtaı berýshi edim. Osy jaqyn kúnde bir patshanyń shahzadasy sizdiń sulýlyǵyńyzdy estip, sizge ǵashyq bolyp kelgen eken. Ol shahzadany baıqap qarasam, qudaıym jaratqan sizge laıyq týylǵan eken. Ákelgen altyn, gaýharyna san jetpeıdi. Týysy tipti bólekshe. Ary-beri oılap qarasam, qaı jaǵynan da sizge laıyqty. Sol shahzadanyń bir tún ǵana kóńilin tapsańyz, qalaı bolar edi dep, sizben aqyldasý úshin kelip edim, – depti. Sonda Sapahıdiń áıeli otyryp:

         — Áı, sheshe-aı. Men ómirimde Sapahıden basqa er adamǵa etimdi tıgizip kórmegen edim. Biraq ta, sizdin aıtqan aqylyńyz da teris sıaqty kórinbeıdi. Sonyń úshin sonsha alystan ańsap kelgen shahzadanyn kóńilin qaraıtpaı, bir tún qondyryp jiberýdi laıyq dep bilemin. Al endi, shahzadanyz áýeli ózi kelip meni kórsin, eger ol meni jaqtyrsa, sizdiń aıtqanyńyzdaı bolsyn, sheshe, – depti. Kempir qýanyp:

         — Oı, balam, baqytty bol! – dep, batasyn berip, júgirip otyryp úıine kelip, «balam shúıinshi-shúıinshi» dep, shúıinshi surap alyp, barlyq bolǵan sózderdi baıandap beripti. Qasen qýanǵannan terisine syımaı:

         — Sheshe, sizge myńda-myń raqmet, eńbegińizdi aqtarmyn. Endi men, áýeli ózine baryp keleıin, – dep, jónin surap alyp, júgire basyp Sapahıdiń úıine kelipti. Sapahıdiń áıelin kórgende ne derin bile almaı esi shyǵyp, ań-tań bolyp turyp qalypty. Sonda áıel Qasenge:

         — Álgi, meniń sheshem aıtqan shahzada siz be edińiz? – depti. Qasen:

         — Ia, sonshalyq alys jerden  sizdiń atyńyzdy estip, sizge ǵashyq bolyp kelgen men edim,– depti. Sonda áıel turyp:

         — Men ózim osy ýaqytqa deıin, es bilgeli óz erkegimnen basqa bir adamǵa kóńil aýdarmaǵan jan edim. Siz sonshalyq alys jerden ádeıi izdep kelgen soń, sizdiń saǵyńyz synbasyn dedim. Al endi, meniń sol sózim - sóz. Endigi aqyl mynadaı bolsyn: men buryn mundaı iske aıaq baspaǵan adammyn, sondyqtan bizdiń jastyq mahabbatymyzdy aradaǵy kempir de sezbeı qalsyn. Siz ázir kempirdiń úıine qaıtyp baryńyz da kempirge bylaı deńiz: men óte sulý degen soń izdep kelip edim, ondaı artyqsha sulý  da emes eken, ondaı adamdar óz shárimizde de tolyp jatyr, sheshe. Men bul áıeldi jaqtyrmadym, sondyqtan elime qaıtýǵa týra keldi, – dep, kempirdiń úıindegi zattaryńyzdy alyp, «Men endi elime kettim»,– dep, kempirge qosh aıtyp, munda qaıtyp kelińiz. Munda kelgen soń ózimiz bilemiz, kempir «shahzada jaqtyrmaı ketti» dep qalsyn, – depti.

         Qasen bul sózdi esitkende qatty qýanyp, júgirip otyryp kempirdikine baryp, áıeldiń aıtqan sózderin túgelimen kempirge aıtyp beripti. Kempir tamsanyp:

         — Oıpyrmaı, balam-aı, bul kisiden de sulý adam bolady eken, á. Óziń bil, óziń bil, – depti.

         Qasen kempirdiń úıindegi altyn, kúmis qymbat zattaryn alyp, toqtalmaı júgirip otyryp, Sapahıdikine kelipti.

         Qasen kelse, Sapahıdiń áıeli túrlishe tamaqtaryn daıarlap, jaqsy kıimderin kıip, qonaqty kútip otyrypty.

         Qasen kelgen kezde kún batyp, qas qaraıypty. Sonda Sapahıdiń áıeli óziniń as jasaıtyn kútýshisine aıtypty:

         — Tamaq iship, jatar kezde sen syrtqy qaqpany qaǵyp-qaǵyp jiber de asyǵyp úıge júgirip kirip, «molda aǵań kelip qaldy» de.

         Sonymen tamaqty jaılap pisirip iship, endi jatýǵa da jaqyn qalypty. Qasen asyǵyp, júregi alyp ushyp, «qashan jatar ekenbiz» dep, tamaq ishe almaı, «tezirek jatalyq» dep, qaıta-qaıta aıta beripti. Áıel ydys-aıaqty jınap, tósekti jaılap salyp, endi jatýǵa taman yńǵaılanǵan kezinde, syrtqy qaqpa tars-tars etip qaǵylypty. Sonda Sapahıdiń áıeli «bul ne» dep, qulaǵyn tige qalypty.

         Sol kezde aspazshy áıel asyp-sasyp úıge júgirip kirip, «oıbaı-aı, molda aǵańyz kelip qaldy» degende anaý:

         — Oıbaı-aı, endi qaıttik, – depti. Qasen de asyp-sasyp:

         — Men qaıtemin, – depti. Sonda Sapahıdiń áıeli:

         — Ol kisi munda jatpas. Siz ázirshe, ol kisi ketkenshe taýyq qoraǵa kire turyńyz, – dep, Qasendi ertip kelip, taýyq qoraǵa kirgizip, sart etkizip, syrtynan sháýgimdeı qulyp salyp, ózi jaıymen tósegine jata beripti.

         Qasen: «Meni qashan shyǵaryp alar eken», – dep tań atqansha uıyqtamaı shyǵypty. Tan atyp kún shyqqan soń bular jaıymen turyp, asyqpaı shaılaryn ishipti. Sonan Sapahıdiń áıeli Qasendi qamaǵan taýyq qoraǵa kelip, bir tesiginen qarap turyp:

         — Eı, jigit, sen qaıdan keldiń? Kórmeı-bilmeı maǵan qalaı ǵashyqsyń? Káne jónińdi aıtshy? – depti. Sonda Qasen bolǵan ahýaldy bastan-aıaq túgel aıtypty. Áıel istiń jaıyn ábden túsingen soń:

         — E, jaraısyń azamatym, izdegeniń osy shyǵar, osy jatqan ornyńda jata ber, – dep, esikti ashpaı, kún saıyn ashtan ólmesteı etip tamaǵy men sýyn berip, tura beripti. Sonymen Qasen lajsyz uzaq ýaqyt qamaýda jatyp qalypty. Patshanyń balasy Qasen kelmegen soń, bir kúni Sapahıden ózge jigitterin jınap alyp:

         — Bul qalaı boldy. Qasen kóp keshikti. Onymen birge myna Sapahıdiń qulaǵyna qystyrǵan gúli de sembeı qoıdy, muny qaıtemiz. Sapahıdiń áıeline baryp, sol adamdy buza alatyn azamat barmysyń? – degende, Qasenniń inisi Qusaıyn degen jigit turyp:

         — Shahzada, ol jerge meni jiberińiz. Men qalaıda ol adamdy jónge keltirip keleıin, – depti. Sonan soń Qasenge bergendeı altyn-dildalardy buǵan da berip, Qusaıyndy Sapahıdiń shárisine shyǵaryp salypty.

         Qusaıyn sapar shegip, Sapahıdiń shárisine kelip, Qasen sıaqty o da aldymenen jigitterge kezigip, solardyń aqyly boıynsha kempirdi taýyp alypty. Kempir burynǵysyndaı Sapahıdin úıine kelip, Qusaıyn týraly aıtypty. Sonda Sapahıdiń áıeli:

         — Sheshe-aý, siz aıtqan soń bir jigitke maqul dep edim, ol kisi meni mensinbeı ketkenine osy kúnge deıin ózimnen-ózim uıalyp júrmin. Sizdiń sózińizdi tastamas edim, bul kisińiz de jaqtyrmaı ketedi ǵoı dep qorqamyn, – depti.

         Sonda kempir:

         — Qaraǵym, bul jolǵy shahzada ana ótkendegi jigit sıaqty emes, – depti. Sonda Sapahıdiń áıeli:

         — Áı, men senbeımin. Áýeli ózin jiberińiz, meni kórsin, – depti. Kempir qýanyp, Qusaıynǵa kelip, bolǵan sózderdi túgel uqtyryp, Qusaıyndy Sapahıdin úıine jiberipti. Qusaıyn Sapahıdikine kelgen soń, áıel Qasenge aıtqan sózderin buǵan da aıtypty. Qusaıyn da aǵasy sıaqty barlyq zattaryn alyp, Sapahıdikine kelipti. Aqyry aǵasyna istegen ádisterdi buǵan da istep, aǵasynyń qasyna Qusaıyndy da aparyp qamap qoıypty.

         Sonymen Qusaıynnyń keletin ýaqyty asyp ketip, patshanyń balasy: «bul qalaı boldy» dep, qaıran bolyp, qanshama kúnder kútip, aqyry kelmegen soń sharasyzdan bir kúni Sapahıge:

         — Elińizden shyqqaly kóp ýaqyttar bolyp ketti. Endi ekeýimiz sizdiń elińizge baryp, áıelińizdiń amandyǵyn bilsek qaıtedi, – depti.

         Bul sózge Sapahı qýanyp, shahzada men ekeýi óz shárisine kelipti. Shárige kelgende Sapahı shahzadadan buryn úıge kelip, áıelimen amandasyp, óziniń qojaıynynyń qonaqqa kele jatqanyn aıtypty.

         Sapahıdiń áıeli úı ishin túzep, kelgen qonaǵyn qurmetpen qarsy alyp, túrli tamaqtaryn daıyndaı bastapty. Kún batar mezgil eken. Sapahıdiń áıeli qamaýdaǵy Qasen men Qusaıynǵa kelip:

         — Búgin bizdiń úıge bir syı qonaq kelip qaldy. Sol meımandy tamaq berip kútisetin áıel joq. Siz ekeýińiz búginshe áıel kıimin kıip, osy meımandy kútisseńizder, sizderdi erteń azat etip, óz shárilerińizge qaıtaramyn, – depti. Bul sózge aǵaly-inili ekeýi qýanyp ketip: «Bolady, bolady» – dep, áıel kıimderin kıe bastapty.

         Ekeýi de áıel kıimin kıip alyp, móldiregen jas áıel bola qalypty.

         Tún bolyp, úıge sham jaǵyp, shahzadany tór aldyna otyrǵyzypty. Qasynda Sapahı bar, bular ózara áńgimemen kóp otyrypty. Shahzadanyń oıynan óziniń eki jigiti ketpeı: «Iapyrym-aý, bular qaıda eken, bulardyń habaryn qaıtyp bilemin» dep otyrǵanda, Qasen men Qusaıynnyń birine samaýryn kótertip, birine sháýgim men shylapshyn kótertip, ózi dastarqan men toqashtaryn kóterip, shahzada otyrǵan úıge Sapahıdiń áıeli kirip kelipti. Qasen men Qusaıyn tór aldynda otyrǵan shahzadany tanyp, uıalǵandarynan aıaqtaryn basa almaı esik aldynda turyp qalypty.

         Sonda tór aldynda otyrǵan shahzada óziniń eki jigiti áıel bolyp kelgenin kórip, ornynan ushyp turyp, Sapahıdiń áıeline jalbarynyp:

         — Menen qatelik ótti, keshińiz, – dep aıaǵyna bas uryp, keshirim surap bolǵan ýaqıǵany dál sol saǵatta ǵana Sapahıge aıtypty. Sapahıden de keshirim surap, Qasen men Qusaıynǵa óz kıimderin kıgizip, barlyǵy birge  otyryp tamaq ishipti. Erteńgisinde shahzada ózi alyp kelgen qanshalaǵan altyn, qymbatty zattarynyń barlyǵyn Sapahıdikine beripti. Ózi Sapahımen dos bolyp, eki jigitin alyp, eline qaıtyp ketipti. Aqyrynda shahzadanyń san jetkisiz mol zattary Sapahıdikinde qalyp, bular sonymenen joqshylyq kórmeı ómir súripti.

---