InfoHub Logo

Sabaqtyń taqyryby: Kún – jaryq pen jylýdyń kózi.
Sabaqtyń maqsaty: Kún jáne onyń tirshilik úshin mańyzy týraly maǵlumat berý
1. Kún, júıesi týraly bilimderin tolyqtyrý.
2. Tabıǵatty qorǵaýǵa, elin, jerin súıýge, izdengishtikke, eńbeksúıgishtikke tárbıeleý.
3. Oqýshylardyń dúnıetanymdaryn keńeıtý, tanymdyq qyzyǵýshylyqtaryn arttyrý.
Kórnekiligi: Kún júıesiniń sýreti, globýs, qosymsha sýretti oqýlyqtar, qıma qaǵazdar, lýpa.
Ádisi: kórnekilik, túsindirý, suraq - jaýap.
Sabaqtyń túri: aralas sabaq.

Sabaqtyń barysy: 1. Uıymdastyrý
a) Psıhologıalyq daıyndyq
Tabıǵat!
Tirshiliktiń tunyp turǵan.
Sen – Kúnsiń!
Kóterilgen kúlip qyrdan.
Sen – Kólsiń, Sen – Ormansyń, Sen – Bulaqsyń,
Adamdy sulýlyqqa qunyqtyrǵan.
(Ortasha, jaı temppen aıtý kerek)

Úı tapsyrmasyn tekserý
«Ǵarysh degenimiz ne?» taqyryby aýyzsha suralady.
Úı tapsyrmasyn bekitý suraqtary:
- Ǵaryshtyń quramdas bólikterin ata.
- Ǵaryshtyń quramdas bólikterin ata: juldyzdyq júıeler – galaktıkalar, álemdik shań tozańdar, bos keńistikter, gaz shoǵyrlary, túrli sáýleler jatady.
- Planeta degen ne?
- Ózinen jaryq shyǵarmaıtyn salqyn deneler.
- Ǵaryshqa jol qashan ashyldy?
- Ǵaryshqa jol 1957 jyly 4 qazanda ashyldy. Bul kúni burynǵy Keńes Odaǵynda Jerdiń tuńǵysh jasandy serigi ushyryldy. Al 1961 jyly 12 sáýirde adam balasy tarıhynda birinshi ret Iý. A. Gagarın ushty.

3. Jańa sabaq
- Balalar, sonymen bizder aldyńǵy sabaqta kún júıesindegi planetalar olardyń zerttelýi týraly bildik. Endi, kúnniń ózin alyp qaraıyq.
a) toptaý
- «Kún» degen sózdi estigen kezde oılaryńa ne keledi, kózderińe ne elesteıdi, neni sezesińder? Aldaryńdaǵy kúnniń sáýlelerine oılaryńdy jazyp, taqtaǵa ile qoıyńdar.
Jylý jaryq energıa kózi
Baýyrsaqqa uqsaıdy meıirim shýaǵy
Aptap ystyq baǵyttaýshy
- Olaı bolsa, búgingi sabaǵymyzdyń taqyryby «Kún – jaryq pen jylýdyń kózi»
á) Maǵynany taný
Sýretpen jumys
- Ne baıqadyq?
Bizdiń planetamyzdyń ósimdikter men janýarlar álemi, adamzattyń tirshiligi úshin jylý men jaryqtyń alatyn orny erekshe. Al, jaryq pen jylýdyń negizgi kózi – Kún. Kún – jerge óte jaqyn ornalasqan kádimgi juldyz, keremet úlken gazdy shar. Ol kún júıesindegi orasan zor dene. Juldyzdar jaı kózge tek túnde ǵana kórinip, kúndiz kórinbeıdi. Onyń sebebi:

Kún sáýlesi olardyń jaryǵyn jeńip ketedi. Kúnniń massasy Jerdiń massasynan 333 000ese úlken. Jerden Kúnge deıingi qashyqtyq shamamen 150 000 000 km. Kúnniń jasy shamamen 5 mıllıard jyl. Onyń betindegi temperatýra +6000° S-ge jýyq. Al ishki jaǵyndaǵy temperatýra odan da kóp. Jerge Kún qýatynyń 2 mıllıardtan bir bóligi ǵana jetedi. Kúnnen shyqqan jaryq jerge 8 mınýt 19 sekýndta jetedi. Kún kókjıekten neǵurlym joǵary kóterilse, soǵurlym kúshtirek jylytady. Kún sáýlesi jer betin birkelki jylyta almaıdy. Ǵalymdardyń esepteýinshe jer betindegi tirshiliktiń paıda bolǵanyna 4mlrd jyldan asypty. Osyndaı uzaq ýaqyt ishinde bir kletkaly qarapaıym organızmnen ár túrli ósimdikter men janýarlar damyp jetildi. Kún sáýlesi bolmasa jasyl ósimdikter aýadaǵy kómirqyshqyl gazyn sińirip, ottegin bólip shyǵarmas edi. Ottegimen jan - janýarlar, adamdar tynys alyp, ómir súredi. Kún sáýlesi túspegen jerde ósimdikter óspeıdi. Adamdar ómir súrý úshin qajetti kıim, tamaq, úı, dári - dármek, janýarlar úshin azyq ta ósimdikterden alynady. Olaı bolsa, Kúnnen shyǵatyn jaryq pen jylýsyz Jer betinde ataýly bolmas edi.
b) Mátinmen jumys
- Daýystap oqý (muǵalimniń oqýy)
- Kún júıesiniń quramyna qandaı aspan deneleri kiredi
- Kún jáne ony aınalyp júretin planetalar men olardyń serikteri Kún júıesin quraıdy.
- Kúnniń betindegi temperatýra qandaı?
- 6000° S - ge jýyq
- Kún qýaty qalaı paıdalanylady?
- Kún uýaty elektr energıasyn óndirýge, úı jylytýǵa, astyq jáne kókenisterdi keptirýge t. s. s qoldanylady.
- Ǵaryshtan alynatyn aqparattardyń sharýashylyq úshin qandaı mańyzy bar?
- Jerdiń jasandy serikteri halyq sharýashylyǵyna úlken qyzmet kórsetedi. Ǵaryshtan túsirilgen sýretter aýa raıyn boljaýǵa, asa apatty qubylystardan aldyn - ala saqtanýǵa múmkindik týǵyzady. Arktıkada júzetin kemeler jasandy serikterden alynatyn sýretterden qalqyma muz jaǵdaıyn bilip, júzý jolyn yńǵaılap belgilep otyrady. Jasandy serikter arqyly habarlar beriledi, alys jerlermen radıo, telefon baılanystary júrgiziledi.
V) Tájirıbe
- Qalyń dóńes shyny (lýppa) arqyly kún sáýlesin biraz ýaqyt qaǵazǵa túsirip turyńdar.
- Ne boldy?
- Qaǵaz nege kúıdi?
G) Ózindik jumys
Kitaptaǵy mátindi, óz bilgenderińdi paıdalanyp, myna mamandyq ıelerine kúnniń mańyzy týraly áńgimele.
Dáriger -
Dıqan –
Saıahatshy –
Aýyzsha tekseriledi.
D) oı qozǵaý
Shyǵarmashylyq jumys

RAFT strategıasy
Ról – Kún
Aýdıtorıa - tyńdaýshy adamdar
Jetkizý formasy – óz qalaýyńsha
Taqyryp – «Nurly álem»
- Búgingi sabaǵymyzda basty rólde – Kún. «Nurly álem» taqyrybynda óz qalaýlaryńsha aqynnyń júregimen, sýretshiniń kózimen, jazýshynyń tilimen Kúnge rızashylyǵymyzdy bildiremiz. Jetkizý formasy óz qalaýlaryńsha bolǵandyqtan sýret arqyly, óleń joldarymen, qara sózben, hat arqyly bildirýge bolady.
(aýyzsha tekseriledi)

Bekitý
Ne bilemin?
Ne tańqaldyrdy?
Ne bilgim keledi?
(aýyzsha oqytý)
Suraq - jaýap
- Qandaı áreketter oryndadyq?
Oqýshylardyń bilimin baǵalaý

Úıge tapsyrma berý.
105 - 105 – better
- Sabaǵymyzdy qoryta kele kún shýaǵyn shartarapqa shyraılana shashyp, meıirimin sizderge tóge bersin, elimizde beıbitshilik bolsyn dep sabaǵymyzdy inmen aıaqtaıyq.
Hor: «Árqashan kún sónbesin!»