Árqaısymyz ádemi bolǵymyz keledi, alaıda ýaqytymyzdyń joqtyǵyn syltaýratyp, basqa amalymyz joq qoı dep, ol úshin kóp eshnárse jasaı qoımaımyz. Tańǵalarlyq shyǵar, alaıda kúnine bar bolǵany azdaǵan mınýt bóle otyryp, uzaq merzimge saqtalatyn áserli nátıjelerge qol jetkizýge bolady.

Úlken maqsattarǵa qol jetkizý úshin azǵantaı ǵana kúsh-jiger kerek ekenin Buffer-diń bas gýrý kontenti Exist saraptaý tuǵyrnamasynyń negizin qalaýshy – Bell Bet Kýperdiń (Belle Beth Cooper) oqıǵasy dáleldeıdi. «Azdap, biraq turaqty túrde jasa» erejesine súıene otyryp, bir jyldyń ishinde ol qomaqty nátıjege qol jetkizdi:

- Fransýz tilin úırenýge kúnine nebári 5 mınýtyn ǵana bóle otyryp, Bell fransýzsha tez oqýdy, jazýdy jáne sóıleýdi úırendi;

- Uıyqtar aldynda bir betten oqı otyryp, ol bir jyldyń ishinde ádettegiden bes ese kóp kitap oqyp shyqty.

Mundaı jetistiktiń qupıasy uzaq ýaqyt boıyna jasalatyn kishigirim kúndelikti rásimderde, solardyń arqasynda joǵaryda aıtqan úlken jetistikterge qol jetkizdi. Ony Stenford ýnıversıtetiniń ǵylym qyzmetkeri B.Dj.Foggtyń (B.J.Fogg) zertteýlerdi de dáleldeıdi.

Kez-kelgen kishkene paıdaly daǵdy erte me, kesh pe sizdiń ómirińizdi jaqsy jaqqa ózgertedi. Ol úshin basty tórt qaǵıdany ustanyńyz:

1. Azdan bastańyz jáne kúndelikti kishigirim bir áreketti qaıtalańyz

Aýqymdy maqsattarǵa jetýdegi sátsizdiktiń basty sebebi – ózińe óte úlken talaptar qoıý. Onyń bastalǵan kezi men siz qol jetkizgińiz keletin sol nátıjeniń arasynda, bútin bir tuńǵıyq shyńyraý jatyr. Sondyqtan daǵdylardy qalyptastyrýda durys qadam jasaý óte mańyzdy.

Ózdiginen damý taqyrybynda jazyp júrgen blogshy Djeıms Klır (James Clear) mundaı qadamdy úsh R erejesi dep ataıjy: Reminder (eske salý), Routine (rejım) jáne Reward (yntalandyrý).

Úsh R ózara bir-birimen ajyraǵysyz baılanysqan, jáne de biri ekinshisinen kelip shyǵady. Birinshi R – trıgger tárizdi iske qosylatyn dabyl, ol ekinshi R-di jiberedi, shynynda úshinshi R-ge, ıaǵnı qalaǵan nátıjege ákeletin qajetti áreket. Ómirden alynǵan qarapaıym jáne kórneki mysal: baǵdarshamnyń jasyl kózi janǵanda, biz joldan ótemiz jáne mejeli orynǵa jaqyndaımyz.

Alǵashynda daǵdynyń tıimdiligine emes, turaqty túrde qaıtalanýyna kóńil qoıý mańyzdy. Basqa sózben aıtqanda, alǵashynda mólsheri, sosyn baryp sapasy. Mysaly, siz óz tisterińizdi karıesten qorǵaǵyńyz keledi ǵoı, jáne de tis pastasy men shetkasynyń kómegimen qarapaıym tazalaýmen qatar, ózińizdi tis jibin paıdalanýǵa daǵdylandyrýǵa bel býdyńyz. Eger siz tis jibimen barlyq tisterińizdi birden tazalaı bastasańyz, onda bul shamamen 10 mınýttaı ýaqytyńyzdy alady – siz eń kóp degende bir aptaǵa shydaısyz. Al eger de birinshi aptada bir ǵana tisten bastasańyz, bir aptadan keıin ekeýin tazalańyz, sodan keıin – úsheýin jáne osylaısha taǵy basqalaryn qosa berseńiz, onda nátıje óz-ózinen keledi.

Az-azdan bastaý – sýper kúshtiń ıesi bolý tárizdi.

Mine Bell Kýper osy sýper kúshti óz maqsattaryna jetý úshin qalaı qoldanǵan.

Oqý: uıyqtar aldynda bir bet

Bell odan da kóp oqı alatyndyǵyna qaramastan, eń bastysy maqsatqa nazar aýdardy, óıtkeni bir bettiń ózi jetistik bolyp sanalatyn. Keıinnen, bul daǵdy jaqsy qalyptasqan kezde, Bell 15 mınýtqa taımer qoıyp, osy ýaqyt aralyǵynda oqıtyn, alaıda keıin kúnde keshke shamamen jarty saǵattaı jáne týra sonsha ýaqyt tańerteń oqyǵan bolyp shyǵatyn.

Bir betten bastaı otyryp, ol 2014 jyly 22 kitapty jáne 2015 jyly tutastaı 33  kitapty oqyp shyqqan. Bul degenimiz 2013 jyly oqylǵan shaǵyn jeti kitaptan bes ese kóp bolatyn.

Fransýzsha: kúnde tańerteń bir sabaqtan

Bell buryndary da fransýzsha úırenýge tyrysqan, alaıda onyń bastamalary nátıjesiz aıaqtalǵan. Ol óziniń fransýz tilin meńgerýin jaqsartýǵa naqty sheshim qabyldaǵannan keıin, onyń kún tártibinde jańa kúndelikti daǵdy-rásim – tańǵy kofesin iship otyrǵanda Duolingo-da bir sabaq ótý – paıda boldy.

Bir sabaq nebári 5 mınýt alatyn. Osy kishkentaı mindetteme tańǵy as iship, jumyssyz otyrǵanda ońaı oryndalatyn. Eń sońynda Bell ekiden, úshten, eger ony óte qyzyqtyrǵan bolsa, keıde tipti tórt nemese bes sabaqtan ótetin.

Óziń qansha oryndaı alasyń, sonshasyn orynda, tek bireýden kem emes.

Duolingo-nyń baǵalaýyna sáıkes, Bell qazirgi ýaqytta fransýz sózderiniń 41%-yn biledi. Jumsalǵan ýaqytty esepke alsaq, áserli jetistik, solaı ǵoı, á?

2. Bir daǵdyǵa zeıin qoıyńyz

Bizdiń keıipkerimizdiń tájirıbesinen kórgenimizdeı, ózińizdi birneshe daǵdyǵa bir mezgilde daǵdylandyrýǵa tyrysý sátsizdikke ákeledi. Sizdiń yntańyzdyń qanshalyqty bolǵanyna qaramastan, entýzıazm barlyǵyna birden jete bermeıdi. Bul týra sol áıgili kópmindettilik: bizdiń mıymyz bir mezgilde birden artyq iske zeıin qoıa almaıdy. Bellgeuıyqtar aldynda kitap oqý onyń kúndelikti daǵdysyna aınalǵanda, fransýz tilin úırenýmen aınalysý daǵdysyn ózine darytýǵa qol jetkizý múmkin boldy. Osydan mynadaı ereje týady:

Ózińizdi bir daǵdyǵa daǵdylandyryńyz jáne tek birinshisin avtomatty túrde oryndaýǵa jetken kezde ǵana kelesisine ótińiz.

Keıde daǵdyny qalyptastyrýǵa kóp ýaqyt ketedi. Biz barlyǵymyz 21 kún erejesi týraly bilemiz, biraq ol barlyǵy úshin jáne barlyq kezde oryndalmaıdy. Ózin saǵat altyda turýǵa daǵdylandyrý úshin, Belldiń shamamen tórt aıdaı ýaqyty ketti. Daǵdyǵa tóselý úshin 66 kún qajet degen jańa zertteý bar. Bálkim, bul shyndyqqa jaqyndaý bolar, alaıda daǵdylaný merzimi ár adamda ár túrli jáne ol kóbinese ózińizdiń tártibińizdi qanshalyqty túbegeıli ózgertkińiz keletindigine baılanysty. Saǵat toǵyzda turýdyń ornyna altyda turýǵa úırený, saǵat segizde turýdyń ornyna jetide turýǵa úırenýden áldeqaıda uzaǵyraq bolady.

3. Kedergilerdi joıyńyz jáne barlyq qajetti zattaryńyzdy qol astynda ustańyz

Ózińniń aldyńda óz mindettemelerińdi oryndaýǵa únemi bir nárse kedergi keltire me, sol sebepti bizdiń mindetimiz – osy «bir nárseni» alyp tastaý jáne tuıyqqa tireıtin shyrǵalań sheńberdi buzý. Eger de barlyq qajetti zattar bar bolsa, oıǵa alǵanyńyzdy oryndaý áldeqaıda jeńilirek. Mobıldik qosymshada fransýz tili sabaǵyn úırený úshin smartfon sizdiń qolyńyzda tursa, eshqandaı da kúsh jumsaýdyń qajeti joq, al kitap kereýetińizdiń qasynda tursa, uıyqtar aldynda kitapqa qolyńyz óz-ózinen sozylatyn bolady.

Jýrnalıs jáne sosıologıa jónindegi kitaptyń avtory Malkolm Gladýell (Malcolm Gladwell) muny betburys sáti dep ataıdy. Bir ǵana kishkentaı jáne eleýsiz ózgertý engizý úderiske aıtarlyqtaı áser ete alady. Oıǵa alǵanyńyzdy oryndamaı-aq qoıýǵa syltaý árqashanda belgili bir sátke deıin bolady, bul sátten keıin oıǵa alǵanyńyzdy oryndamaýdan góri, oryndaý áldeqaıda jeńil bolady.

1970-jyldary Iel ýnıversıtetinde sirespege qarsy ekpe jasaý kezinde júrgizilgen zertteý onyń aıqyn mysaly bolyp tabylady. Basshylyq túsindirý jumystaryn júrgizýge jáne stýdentterdi aýrýdyń qaýiptiligin aıtyp qorqytýǵa qanshalyqty tyryssa da, ekpe jasatýdy qalaýshylardyń kelýi óte az bolǵan. Jumys isteıtin ýaqytyn kórsete otyryp, vaksınalaý ornyn kampýs kartasyna qosqannan keıin stýdentterdiń kelýi 3%-dan 28%-ǵa ósken!

Osy aıla-tásildi daǵdyny ádetke aınaldyrý úshin de qoldanýǵa bolady. Bell ony ózine qoldanyp kórdi, jáne de ol shynymen de iske asty. Osy jyly bul qyz pıanınoda oınaýǵa kóbirek ýaqytyn bólmekshi. Buryndary onyń bul isi asa jaqsy shyqpaıtyn. Alaıda, ol aspapty kýhnáǵa jaqyn jerge jyljytyp qoıǵaly beri, áldeqaıda jaqsy shyǵatyn boldy, óıtkeni astyń ázir bolýyn kútip turǵan kezde Belldiń jattyǵýǵa múmkindigi paıda boldy. Kýperdiń aldyna qoıǵan ekinshi maqsaty, kún saıyn tańerteń júgirý bolyp tabylatyn. Ol jattyǵý kıimin kıip alǵan kezde, ózin kúshteı otyryp júgirýge shyǵý ońaıyraq ekenin baıqady. Sol sebepti, ony uıyqtar aldynda kereýetiniń qasyna qoıyp, oıynda basqa kezekti syltaýlar týyndamaı turǵanda, tańerteń birden kıip alatyn boldy.

4. Qalyptasqan daǵdylar negizinde jańa daǵdylar jasańyz

Jańa daǵdylardy múlde joqtan bastaý mindetti emes. Eskilerin trıgger retinde qoldana otyryp, olardy burynnan bar daǵdylardan jetildirý op-ońaı. Biz ol týraly tipten oılanbastan, qaıtalanatyn áreketterdiń birnesheýin jasaımyz. Kún ótken saıyn bir mezgilde biz uıyqtar aldynda tisimizdi tazalaımyz, tańerteń oıanǵan soń, kofe ázirleýge kelemiz – bulardyń barlyǵy da ózinshe bir daǵdylar.

Bunyń máni sol, burynnan bar áreketter tizbegine ózimizge qajetti, jańalaryn qosý. Bell «tańerteń – kofe» tizbegine fransýz tilin úırenýdi jalǵady jáne esh kedergisiz til úırenýge ár kúni azdaǵan ýaqyt bóle aldy. «Jatyn orynǵa jatý» trıggerine jańa daǵdyny tańý arqyly, ol uıyqtar aldynda kitap oqýǵa týra osylaı aıaq basty.

Jýyrdaǵy zertteýler kórsetkendeı, bir-birimen baılanysqan áreketter jańa daǵdyny bekitýdiń eń tıimdi tásilderiniń biri bolyp tabylady eken jáne olardyń aldaǵy ýaqyttarda saqtalýyna kepildik bere alady. Jetistikke jetýdiń kilti – bárin jańadan basynan bastamaı, burynnan bar irgetasqa kirpishter qalaı otyryp, daǵdylar qalyptastyrý.

---

Úlken ózgerister ózdiginen oryn almaıdy. Kez-kelgen maqsatqa jetý úshin, oǵan qaraı júrý qajet. Meıli kishkentaı ári senimsiz bolsa da, biraq nátıjege sózsiz jaqyndatatynadamdardan bastalsyn. Tipti azǵandaı kúsh-jiger jumsasańyz da, eger de ony únemi turaqty túrde jumsasańyz, erte me, kesh pe uly jetistikterge jetkizedi.

---