Men zorlyq-zombylyqqa qarsymyn
Qyzylorda oblysy,
Qazaly aýdany, Qazaly aýyly
№100 orta mektebiniń 9 b synybynyń jetekshisi
Sısenbaeva Gúlmıra Ábdiǵanıqyzy
Taqyryby: Men zorlyq-zombylyqqa qarsymyn
Maqsaty: Oqýshylarǵa zorlyq zombylyq týraly maǵlumat berý, adamnyń eń jaman qasıeti ekenin aıtý. Adamnyń eń basty qundylyǵy onyń bostandyǵy, olaı bolsa oqýshylarǵa adamzattyq quqyqtarymen bas bostandyqtaryn qorǵaýy týraly úıretý
Zorlyq –zombylyq adam aǵzasyna tikeleı áser etetinin túsindirý.
Jaman ádetterden boılaryn aýlaq ustap, ondaı áreketterge bamaýǵa tárbıeleý, adamgershiligi mol sanaly azamat bolyp ósýine yqpal jasaý.
Taqyrypqa sholý.
Qoǵam úshin eń bastysy – táýelsizdik, adam úshin bas bostandyǵy jáne ýaıym qaıǵysyz ómir.
Onyń kepili – zańdylyq.
Táýelsizdik tórimizden oryn alǵan qoǵamymyzdaǵy eń basty qundylyq – adam bostandyǵy.
Adamnyń jáne adamzattyń quqyqtary men bas bostandyqtaryn qamtamasyz etý jáne qorǵaý – konstıtýsıalyq zańdylyqtyń basty talaby.
Qazaqstanda salaýatty ómir saltyna qol jetkizýde, densaýlyqty saqtaý men nyǵaıtýdaǵy basty mindettiń biri – bala quqyǵyn qorǵaý, zorlyq-zombylyqqa qarsy kúres júrgizý.
Eger jalpy aıtqanda zombylyqty fızıkalyq qasiret kórsetý áreketi dep anyqtaýy bolsa, onda turmystyq zombylyqta osy árekettiń bastaýy men aıqyndaý núktesi anyq belgilenedi.
Ol – januıa, ıaǵnı zulymdyqshy men onyń jemtigi eń jaqyn adamdar bolady. Olar – jubaılar men balalar.
Otbasyndaǵy zorly-zombylyq máselesi álemniń ár elinde erteden oryn alǵan. Zorlyq balalardyń denelik jáne psıhologıalyq densaýlyqtary jáne jan-jaqty damýlary úshin aýyr mashaqat bolyp tabylady.
Áıelder men balalarǵa qatysty zombylyqtyń aldyn alý jáne baǵyttalǵan profılaktıkalyq sıpattaǵy sharalardy júrgizýde aqparattyq úgitteýshilik jumystardy ótkizý qajet bolyp tabylady.
Kirispe.
Zorlyq-zombylyq quqyqta «Bir adamnyń ekinshi bir adamǵa, onyń jeke basyna tıispeýshilik quqyǵyn buzatyn tánı jáne psıhıkalyq yqpal jasaýy» delingen.
Tán azabyn shektirgen zorlyq – adamnyń aǵzasyna tikeleı áser etý, uryp-soǵý, denesine zaqym keltirý, taǵy basqa. Tán azabyn shektirgen zorlyqtyń saldarynan jábirlenýshiniń densaýlyǵyna zıan keltirilýi múmkin.
Jan azabyn shektirgen zorlyq – jábirlenýshiniń qarsylyq kórsetýine, óz quqyqtary men múddelerin qorǵaýyna degen erik jigerin jasytý úshin qorqytý, adamnyń psıhıkasyna áser etý. Jan azabyn shektirgen zorlyq júıke aýrýyna nemese tipti jan aýrýyna ushyratýy múmkin.
Adamnyń ómiri men densaýlyǵyna qaýipti ádis qoldanylyp jasalǵan qylmystar «Qazaqstan Respýblıkasynyń Qylmystyq kodeksiniń» tıisti baptaryna sáıkes jaýaptylyq pen jazany aýyrlatatyn mán-jaılar bolyp tabylady.
Negizgi bólim.
Elimizde zorlyq-zombylyqqa qatysty 20 daǵdarys ortalyǵy bar.
Áıelder men balalarǵa arnalǵan zorlyq-zombylyq problemasy elimizde eleýli mólsherde asqyndy. Statısıkalyq málimetke qaraǵanda elde jyl ishinde 500-deı áıel men bala turmystaǵy zorlyq-zombylyq qurbany bolady eken.
Otbasylardyń qıýy qashýynyń basty bir sebebi – januıadaǵy zorlyq-zombylyq.
«Otbasylyq qarym-qatynasta daǵdarys týyndaǵanda, odan eshkimniń eshteńesi ketpeıdi» degen túsinikten arylý kerek.
Kıkiljińi kóp bolatyn otbasynda ósken balalar eseıgen soń ne ákesiniń, ne sheshesiniń otbasynda ózin-ózi ustaý úlgisin alady.
«Joǵarydaǵy statısıka bizdiń bul máselege kóp ýaqyt kóńil aýdarmaǵanymyzdyń nátıjesi» dep paıymdaıdy N. Gladyr.
Zorlyqtyń túrleri:
- Emosıalyq zorlyq – balaǵattaý, qorlaý, sógý, balalardyń jeke ómirine qol suǵý;
- Fızıkalyq zorlyq – otbasy múshelerin mas kúıinde nemese saý kúıinde urýdy qoldanatyn emosıalyq zorlyq;
- Qaýip-qater – otbasyn tastap ketemin dep qorqytý, áıelin nemese balalaryn urý, óz-ózine qol jumsaýǵa ıtermeleý;
- Balalardy anasyna qarsy qoldaný, áıelin óz balalaryn eshqashan kórsetpeıtindigimen qorqytý, qorqytatyn joldaýlardy berý úshin balalardy qoldaný.
Qazaqstandaǵy turmystyq zombylyq týraly zańdy qabyldaý qajettigi týdy.Zorlyq zombylyq daǵdarystan shyǵý jáne damý kezindegi elimizdegi adamzat áleýetine qajettigi de týyndap otyrǵandyǵyn eskertedi.
Qazaq halqynyń dana sózi bar: «Áıel adamǵa rýhy álsiz er adam ǵana qol kóteredi». Buny halyq jazylmaǵan zań dep sanap osy ýaqytqa deıin saqtap keledi, alaıda ókinishke oraı keıbir er adamdar umytyp ketken syńaıly.
«Ata kórgen oq jonar, sheshe kórgen ton pisher» - demekshi balaǵa otbasy tárbıesiniń áseri mol. Tárbıege áser beretin ósken orta, ata-ananyń tárbıesi durys bolmasa, jaman áserler adamdy azǵyryp, túrli jaman minezdi juqtyrady.
«Ana – saıa bolar baǵyń bolsa,
Áke – asqar taýyń» deıdi qazaqta.
Bir kún bar jylatar kún, jubatar kún.
Bir kún bar qýantar kún muńaıtar kún.
«Jaqsydan jaman týady, bir aıaq asqa alǵysyz,
Jamannan jaqsy týady, adam aıtsa nanysyz» deıdi halqymyz.
Otbasyndaǵy ata-ananyń minez qulqy – balanyń kóz aldyndaǵy úlgi, ónege alatyn, oǵan qarap ósetin nysany.
Nashaqorlyq, temekige, ishimdikke úıirlik buzyqtyq jolǵa túsip zorlyq-zombylyq jasaýǵa múmkindik týǵyzady, eńbek etýge, qoǵamǵa, densaýlyqqa, urpaqqa, otbasyna zıanyn tıgizedi.
Salaýatty ómir súrýdiń bir negizgi kúrdeli máselesi – jaman qylyqtardan, ıaǵnı zorlyq-zombylyqtan aýlaq bolý. İshimdikke úıir adam esinen aıyrylyp, qasyndaǵy adamdarǵa zıanyn tıgizedi, otbasyna oıran salady, otbasy múshelerine oǵash qylyqtar kórsetip mazasyn alady. Bul balanyń psıhologıasyna keri áserin tıgizedi. Bala ózine kerekti rýhanı dúnıeniń barlyǵyn qorshaǵan ortadan alady.
Zorlyq-zombylyq tárbıesizdikten de týyndaıdy. «Tárbıesizdik – ol adamzattyń qas jaýy, tárbıesiz berilgen bilim keleshekte adam ómirine apat ákeledi» degen bolatyn uly babamyz Ábýnasyr ál Farabı.
Júsipbek Aımaýytov 1918 jyly óziniń «Abaı» jýrnalyna jarıalaǵan «Tárbıe» atty maqalasynda bylaı degen:
«Tárbıe áser beretin nárse - ósken orta, ata-ananyń tárbıesi»
«Sútpen kirgen súıekpen ketedi», bala jasynda qandaı tárbıe alsa, erjetkende sol ádet qalmaıdy degen sóz.
Ultymyzdyń qanyndaǵy izettilik dórekilikke, qaıyrymdylyq qatygezdikke, jomarttyq toǵysharlyqqa, adaldyq aramdyqqa, parasattylyq parasyzdyqqa aýyspasyn degen úlken úmit tur.
Otbasyndaǵy turmystyq qatynastar salasyndaǵy quqyq buzýshylyqtyń aldyn alýǵa baǵyttalǵan zańdy normalar jetildirildi. Qazaqstan Respýblıkasy Úkimetiniń zań jobalarynyń jumystaryn iske asyrý josparynyń 29 pýnktine sáıkes 2004 jyldyń 13-jeltoqsanynda Qazaqstan Respýblıkasy Premer mınıstriniń taǵaıyndaýymen «Turmystyq zombylyqqa qarsy áreket etý týraly» zań jobasy ázirlendi.
Zań jobasynyń negizgi maqsattary
- Adamnyń qyzyǵýshylyǵyn, bostandyǵyn, zańdy quqyqtaryn qorǵaýǵa, kepildeme berýdi kótermeleý.
- Otbasylyq turmystyq qatynastar salasyndaǵy quqyq buzýshylyqty tómendetý jóninde tıimdi sharalar qabyldaý.
- Turmystyq zombylyqsyń aldyn alýdyń kóp deńgeıli júıesin júrgizý
Atalǵan zańdy qabyldaý – otbasylyq turmystyq qatynastardaǵy azamattardyń qyzyǵýshylyqtaryn jáne bostandyqtaryn, quqyqtaryn qorǵaýdaǵy tıimdilikti arttyrý, osy saladaǵy quqyq buzýshylyqtyń deńgeıin tómendetý.
Áıelder men balalarǵa qatysty zombylyqtyń aldyn alýǵa baǵyttalǵan profılaktıkalyq sıpattaǵy sharalardy júrgizýde aqparattyq úgitteýshilik jumystardy ótkizý kerek isi bolyp tabylady.
Turmystyq zombylyq qylmystyq is bolyp tabylady.
Bul qasaqana adam denesine júıeli zombylyq áreket nemese uryp soǵý jolymen denesine zaqym keltirý nemese psıhologıalyq zaqym keltirý negizinde qasaqana áreket etý.
- Zombylyqshynyń áreketi ákimshilik quqyq buzýshylyq retinde kvılıfıkasıalanady:denege áser etý, kemsitý, sózben tıisý, úı tynyshtyǵyn buzý, azamattardy syılamaý, jeke ómirine qol suǵý.
- Zorlyqshy áreketinen ákimshilik quqyq buzýshylyq belgileri de, bolmasa qylmystyq ister de baıqalmaıdy. Biraq ol óziniń minez qulqy men jábirlenýshiniń ómirine qolaısyz jaǵdaılar jasaıdy.
Zorlyq zombylyqtyń balanyń minez-qulqyna áser etý erekshelikteri bar. Ata-anasy jáne basqa da zańdy ókilderi ata-analyq quqyqtaryn júzege asyrǵan kezde balanyń dene jáne psıhıkalyq densaýlyǵyna, onyń ımandylyq damýyna zıan keltirýge quqyly emes. Balany tárbıeleý tásilderinde balanyń adamdyq qadir-qasıetine mensinbeı qatar, dóreki qaraý, ony qorlaý nemese qanaý bolmaýǵa tıis.
Balalar quqyǵyn qorǵaý – egemen elimizdiń asty qundylyqtarynyń biri. Sol úshin óskeleń urpaqtyń durys tárbıe alyp, qoǵamdaǵy quqyqtarynyń saqtalý jolynda aıanbaı eńbek etýi kerek.
«Balalardyń ómir sapasyn jaqsartý – erteńgi bolashaqtyń kepili. Sondyqtan da balalardyń quqyqtaryn qorǵaý máselesi qashan da ózekti bolyp qal bermek» deıdi oblystyq balalardyń quqyqtary qorǵaý departamentiniń bastyǵy Gúlbaram Naýryzbaeva.
Balalar quqyǵyn qorǵaý.
7 taraý. Bala jáne qoǵam.
36-bap. Balany áleýmettik ortanyń teris yqpalynan saqtaý.
1. Memlekettik organdar, jeke jáne zańdy tulǵalar balany onyń densaýlyǵyna, ımandylyq jaǵynan jáne rýhanı damýyna zıan keltiretin áleýmettik ortanyń, aqparattyq, nasıhat pen úgittiń teris yqpalynan qorǵaýǵa mindetti.
2.SÓS nasıhattaý men balaǵa quqyqtyq bilim berýdi memleket óz saıasatynyń basym baǵyttarynyń biri dep tanıdy.
3. Qylmystyń, zorlyq-zombylyqtyń nemese ózge de zańsyz árekettiń saldarynan tán nemese jan jaraqatyn balaǵa densaýlyǵyn qalpyna keltirý jáne áleýmettik beıimdelý úshin qajetti kómek kórsetilýge tıis.
4-taraý. Bala jáne otbasy
22-bap. Balanyń otbasyndaǵy quqyqtary.
Bala otbasynda Qazaqstan Respýblıkasy konstıtýsıasynda, osy zańda jáne QR-nyń ózge de zań aktilerinde belgilengen quqyqtarǵa ıe.
Búgingi kúni otbasyna qatysty memlekettik saıasattyń beınesi bolatyn jáne onyń qyzmet aıasy men qorǵaýynyń quqyqtyq kepildikterin ulǵaıtatyn osyndaı qalyptaǵy zańdardy qabyldaý qajettiligi týdy.
Zorlyq-zombylyqpen tabysty kúresý úshin birinshi kezekte osy máselege qoǵamnyń kózqarasyn ózgertý kerek.
Balalarǵa qamqorlyq jasaý, balanyń abyroıy men quqyqtaryn qurmetteý – bul tek memlekettiń ǵana emes, sonymen qatar jekelegen árbir adamnyń mindeti...
Qorytyndy.
«Men zorlyq-zombylyqqa qarsymyn» taqyrybyndaǵy Ǵylymı jobany bylaı qorytyndylaǵym keledi.
Nemistiń uly aqyny V. Gete serýenge shyǵarda qaltasyna túrli gúlderdiń tuqymyn salyp shyǵyp, shalǵyndardan, ormannan ótkende, taýǵa shyqqanda gúl tuqymdaryn seýip júrýdi jany súıgen. Onyń júrgen jerleri mezgili kelgende keremet gúlder ósip shyǵatyn.
Gete sepken gúl me, álde tabıǵı jolmen ózderi kóktedi me, ony bilý mindetti emes. Degenmen sulýlyq álemi, ásemdik álemi baıydy. Sol sıaqty dúnıede zorlyq-zombylyq bolmasa adam ómiri, adamzat dúnıesi sulý da ásem bolar edi.
Adamzat dúnıesiniń ásemdigi, álemniń ádemiligi úshin ne úles qosyp júrmiz?
Men bylaı degim keledi.
Álemniń bir adamy retinde
Aq júregimmen sóz beremin
Ózime, janymdaǵylarǵa
Kúnniń shýaǵyn, gúldiń náziktigin syılaımyn.
Qarańǵyny nurlandyramyn,
Sýyqty jylytamyn.
Dál qazir maǵan qıyn bolǵanmen jasymaımyn,
Ár kúni ózimniń jan dúnıemdi
Tazartýǵa tyrysamyn.
Meniń júregim qýanyshqa, mahabbatqa,
Meıirimge bólenedi.
Keler kúnniń shuǵylaly bolaryna senemin,
«Men zorlyq-zombylyqqa qarsymyn».
Qazaly aýdany, Qazaly aýyly
№100 orta mektebiniń 9 b synybynyń jetekshisi
Sısenbaeva Gúlmıra Ábdiǵanıqyzy
Taqyryby: Men zorlyq-zombylyqqa qarsymyn
Maqsaty: Oqýshylarǵa zorlyq zombylyq týraly maǵlumat berý, adamnyń eń jaman qasıeti ekenin aıtý. Adamnyń eń basty qundylyǵy onyń bostandyǵy, olaı bolsa oqýshylarǵa adamzattyq quqyqtarymen bas bostandyqtaryn qorǵaýy týraly úıretý
Zorlyq –zombylyq adam aǵzasyna tikeleı áser etetinin túsindirý.
Jaman ádetterden boılaryn aýlaq ustap, ondaı áreketterge bamaýǵa tárbıeleý, adamgershiligi mol sanaly azamat bolyp ósýine yqpal jasaý.
Taqyrypqa sholý.
Qoǵam úshin eń bastysy – táýelsizdik, adam úshin bas bostandyǵy jáne ýaıym qaıǵysyz ómir.
Onyń kepili – zańdylyq.
Táýelsizdik tórimizden oryn alǵan qoǵamymyzdaǵy eń basty qundylyq – adam bostandyǵy.
Adamnyń jáne adamzattyń quqyqtary men bas bostandyqtaryn qamtamasyz etý jáne qorǵaý – konstıtýsıalyq zańdylyqtyń basty talaby.
Qazaqstanda salaýatty ómir saltyna qol jetkizýde, densaýlyqty saqtaý men nyǵaıtýdaǵy basty mindettiń biri – bala quqyǵyn qorǵaý, zorlyq-zombylyqqa qarsy kúres júrgizý.
Eger jalpy aıtqanda zombylyqty fızıkalyq qasiret kórsetý áreketi dep anyqtaýy bolsa, onda turmystyq zombylyqta osy árekettiń bastaýy men aıqyndaý núktesi anyq belgilenedi.
Ol – januıa, ıaǵnı zulymdyqshy men onyń jemtigi eń jaqyn adamdar bolady. Olar – jubaılar men balalar.
Otbasyndaǵy zorly-zombylyq máselesi álemniń ár elinde erteden oryn alǵan. Zorlyq balalardyń denelik jáne psıhologıalyq densaýlyqtary jáne jan-jaqty damýlary úshin aýyr mashaqat bolyp tabylady.
Áıelder men balalarǵa qatysty zombylyqtyń aldyn alý jáne baǵyttalǵan profılaktıkalyq sıpattaǵy sharalardy júrgizýde aqparattyq úgitteýshilik jumystardy ótkizý qajet bolyp tabylady.
Kirispe.
Zorlyq-zombylyq quqyqta «Bir adamnyń ekinshi bir adamǵa, onyń jeke basyna tıispeýshilik quqyǵyn buzatyn tánı jáne psıhıkalyq yqpal jasaýy» delingen.
Tán azabyn shektirgen zorlyq – adamnyń aǵzasyna tikeleı áser etý, uryp-soǵý, denesine zaqym keltirý, taǵy basqa. Tán azabyn shektirgen zorlyqtyń saldarynan jábirlenýshiniń densaýlyǵyna zıan keltirilýi múmkin.
Jan azabyn shektirgen zorlyq – jábirlenýshiniń qarsylyq kórsetýine, óz quqyqtary men múddelerin qorǵaýyna degen erik jigerin jasytý úshin qorqytý, adamnyń psıhıkasyna áser etý. Jan azabyn shektirgen zorlyq júıke aýrýyna nemese tipti jan aýrýyna ushyratýy múmkin.
Adamnyń ómiri men densaýlyǵyna qaýipti ádis qoldanylyp jasalǵan qylmystar «Qazaqstan Respýblıkasynyń Qylmystyq kodeksiniń» tıisti baptaryna sáıkes jaýaptylyq pen jazany aýyrlatatyn mán-jaılar bolyp tabylady.
Negizgi bólim.
Elimizde zorlyq-zombylyqqa qatysty 20 daǵdarys ortalyǵy bar.
Áıelder men balalarǵa arnalǵan zorlyq-zombylyq problemasy elimizde eleýli mólsherde asqyndy. Statısıkalyq málimetke qaraǵanda elde jyl ishinde 500-deı áıel men bala turmystaǵy zorlyq-zombylyq qurbany bolady eken.
Otbasylardyń qıýy qashýynyń basty bir sebebi – januıadaǵy zorlyq-zombylyq.
«Otbasylyq qarym-qatynasta daǵdarys týyndaǵanda, odan eshkimniń eshteńesi ketpeıdi» degen túsinikten arylý kerek.
Kıkiljińi kóp bolatyn otbasynda ósken balalar eseıgen soń ne ákesiniń, ne sheshesiniń otbasynda ózin-ózi ustaý úlgisin alady.
«Joǵarydaǵy statısıka bizdiń bul máselege kóp ýaqyt kóńil aýdarmaǵanymyzdyń nátıjesi» dep paıymdaıdy N. Gladyr.
Zorlyqtyń túrleri:
- Emosıalyq zorlyq – balaǵattaý, qorlaý, sógý, balalardyń jeke ómirine qol suǵý;
- Fızıkalyq zorlyq – otbasy múshelerin mas kúıinde nemese saý kúıinde urýdy qoldanatyn emosıalyq zorlyq;
- Qaýip-qater – otbasyn tastap ketemin dep qorqytý, áıelin nemese balalaryn urý, óz-ózine qol jumsaýǵa ıtermeleý;
- Balalardy anasyna qarsy qoldaný, áıelin óz balalaryn eshqashan kórsetpeıtindigimen qorqytý, qorqytatyn joldaýlardy berý úshin balalardy qoldaný.
Qazaqstandaǵy turmystyq zombylyq týraly zańdy qabyldaý qajettigi týdy.Zorlyq zombylyq daǵdarystan shyǵý jáne damý kezindegi elimizdegi adamzat áleýetine qajettigi de týyndap otyrǵandyǵyn eskertedi.
Qazaq halqynyń dana sózi bar: «Áıel adamǵa rýhy álsiz er adam ǵana qol kóteredi». Buny halyq jazylmaǵan zań dep sanap osy ýaqytqa deıin saqtap keledi, alaıda ókinishke oraı keıbir er adamdar umytyp ketken syńaıly.
«Ata kórgen oq jonar, sheshe kórgen ton pisher» - demekshi balaǵa otbasy tárbıesiniń áseri mol. Tárbıege áser beretin ósken orta, ata-ananyń tárbıesi durys bolmasa, jaman áserler adamdy azǵyryp, túrli jaman minezdi juqtyrady.
«Ana – saıa bolar baǵyń bolsa,
Áke – asqar taýyń» deıdi qazaqta.
Bir kún bar jylatar kún, jubatar kún.
Bir kún bar qýantar kún muńaıtar kún.
«Jaqsydan jaman týady, bir aıaq asqa alǵysyz,
Jamannan jaqsy týady, adam aıtsa nanysyz» deıdi halqymyz.
Otbasyndaǵy ata-ananyń minez qulqy – balanyń kóz aldyndaǵy úlgi, ónege alatyn, oǵan qarap ósetin nysany.
Nashaqorlyq, temekige, ishimdikke úıirlik buzyqtyq jolǵa túsip zorlyq-zombylyq jasaýǵa múmkindik týǵyzady, eńbek etýge, qoǵamǵa, densaýlyqqa, urpaqqa, otbasyna zıanyn tıgizedi.
Salaýatty ómir súrýdiń bir negizgi kúrdeli máselesi – jaman qylyqtardan, ıaǵnı zorlyq-zombylyqtan aýlaq bolý. İshimdikke úıir adam esinen aıyrylyp, qasyndaǵy adamdarǵa zıanyn tıgizedi, otbasyna oıran salady, otbasy múshelerine oǵash qylyqtar kórsetip mazasyn alady. Bul balanyń psıhologıasyna keri áserin tıgizedi. Bala ózine kerekti rýhanı dúnıeniń barlyǵyn qorshaǵan ortadan alady.
Zorlyq-zombylyq tárbıesizdikten de týyndaıdy. «Tárbıesizdik – ol adamzattyń qas jaýy, tárbıesiz berilgen bilim keleshekte adam ómirine apat ákeledi» degen bolatyn uly babamyz Ábýnasyr ál Farabı.
Júsipbek Aımaýytov 1918 jyly óziniń «Abaı» jýrnalyna jarıalaǵan «Tárbıe» atty maqalasynda bylaı degen:
«Tárbıe áser beretin nárse - ósken orta, ata-ananyń tárbıesi»
«Sútpen kirgen súıekpen ketedi», bala jasynda qandaı tárbıe alsa, erjetkende sol ádet qalmaıdy degen sóz.
Ultymyzdyń qanyndaǵy izettilik dórekilikke, qaıyrymdylyq qatygezdikke, jomarttyq toǵysharlyqqa, adaldyq aramdyqqa, parasattylyq parasyzdyqqa aýyspasyn degen úlken úmit tur.
Otbasyndaǵy turmystyq qatynastar salasyndaǵy quqyq buzýshylyqtyń aldyn alýǵa baǵyttalǵan zańdy normalar jetildirildi. Qazaqstan Respýblıkasy Úkimetiniń zań jobalarynyń jumystaryn iske asyrý josparynyń 29 pýnktine sáıkes 2004 jyldyń 13-jeltoqsanynda Qazaqstan Respýblıkasy Premer mınıstriniń taǵaıyndaýymen «Turmystyq zombylyqqa qarsy áreket etý týraly» zań jobasy ázirlendi.
Zań jobasynyń negizgi maqsattary
- Adamnyń qyzyǵýshylyǵyn, bostandyǵyn, zańdy quqyqtaryn qorǵaýǵa, kepildeme berýdi kótermeleý.
- Otbasylyq turmystyq qatynastar salasyndaǵy quqyq buzýshylyqty tómendetý jóninde tıimdi sharalar qabyldaý.
- Turmystyq zombylyqsyń aldyn alýdyń kóp deńgeıli júıesin júrgizý
Atalǵan zańdy qabyldaý – otbasylyq turmystyq qatynastardaǵy azamattardyń qyzyǵýshylyqtaryn jáne bostandyqtaryn, quqyqtaryn qorǵaýdaǵy tıimdilikti arttyrý, osy saladaǵy quqyq buzýshylyqtyń deńgeıin tómendetý.
Áıelder men balalarǵa qatysty zombylyqtyń aldyn alýǵa baǵyttalǵan profılaktıkalyq sıpattaǵy sharalardy júrgizýde aqparattyq úgitteýshilik jumystardy ótkizý kerek isi bolyp tabylady.
Turmystyq zombylyq qylmystyq is bolyp tabylady.
Bul qasaqana adam denesine júıeli zombylyq áreket nemese uryp soǵý jolymen denesine zaqym keltirý nemese psıhologıalyq zaqym keltirý negizinde qasaqana áreket etý.
- Zombylyqshynyń áreketi ákimshilik quqyq buzýshylyq retinde kvılıfıkasıalanady:denege áser etý, kemsitý, sózben tıisý, úı tynyshtyǵyn buzý, azamattardy syılamaý, jeke ómirine qol suǵý.
- Zorlyqshy áreketinen ákimshilik quqyq buzýshylyq belgileri de, bolmasa qylmystyq ister de baıqalmaıdy. Biraq ol óziniń minez qulqy men jábirlenýshiniń ómirine qolaısyz jaǵdaılar jasaıdy.
Zorlyq zombylyqtyń balanyń minez-qulqyna áser etý erekshelikteri bar. Ata-anasy jáne basqa da zańdy ókilderi ata-analyq quqyqtaryn júzege asyrǵan kezde balanyń dene jáne psıhıkalyq densaýlyǵyna, onyń ımandylyq damýyna zıan keltirýge quqyly emes. Balany tárbıeleý tásilderinde balanyń adamdyq qadir-qasıetine mensinbeı qatar, dóreki qaraý, ony qorlaý nemese qanaý bolmaýǵa tıis.
Balalar quqyǵyn qorǵaý – egemen elimizdiń asty qundylyqtarynyń biri. Sol úshin óskeleń urpaqtyń durys tárbıe alyp, qoǵamdaǵy quqyqtarynyń saqtalý jolynda aıanbaı eńbek etýi kerek.
«Balalardyń ómir sapasyn jaqsartý – erteńgi bolashaqtyń kepili. Sondyqtan da balalardyń quqyqtaryn qorǵaý máselesi qashan da ózekti bolyp qal bermek» deıdi oblystyq balalardyń quqyqtary qorǵaý departamentiniń bastyǵy Gúlbaram Naýryzbaeva.
Balalar quqyǵyn qorǵaý.
7 taraý. Bala jáne qoǵam.
36-bap. Balany áleýmettik ortanyń teris yqpalynan saqtaý.
1. Memlekettik organdar, jeke jáne zańdy tulǵalar balany onyń densaýlyǵyna, ımandylyq jaǵynan jáne rýhanı damýyna zıan keltiretin áleýmettik ortanyń, aqparattyq, nasıhat pen úgittiń teris yqpalynan qorǵaýǵa mindetti.
2.SÓS nasıhattaý men balaǵa quqyqtyq bilim berýdi memleket óz saıasatynyń basym baǵyttarynyń biri dep tanıdy.
3. Qylmystyń, zorlyq-zombylyqtyń nemese ózge de zańsyz árekettiń saldarynan tán nemese jan jaraqatyn balaǵa densaýlyǵyn qalpyna keltirý jáne áleýmettik beıimdelý úshin qajetti kómek kórsetilýge tıis.
4-taraý. Bala jáne otbasy
22-bap. Balanyń otbasyndaǵy quqyqtary.
Bala otbasynda Qazaqstan Respýblıkasy konstıtýsıasynda, osy zańda jáne QR-nyń ózge de zań aktilerinde belgilengen quqyqtarǵa ıe.
Búgingi kúni otbasyna qatysty memlekettik saıasattyń beınesi bolatyn jáne onyń qyzmet aıasy men qorǵaýynyń quqyqtyq kepildikterin ulǵaıtatyn osyndaı qalyptaǵy zańdardy qabyldaý qajettiligi týdy.
Zorlyq-zombylyqpen tabysty kúresý úshin birinshi kezekte osy máselege qoǵamnyń kózqarasyn ózgertý kerek.
Balalarǵa qamqorlyq jasaý, balanyń abyroıy men quqyqtaryn qurmetteý – bul tek memlekettiń ǵana emes, sonymen qatar jekelegen árbir adamnyń mindeti...
Qorytyndy.
«Men zorlyq-zombylyqqa qarsymyn» taqyrybyndaǵy Ǵylymı jobany bylaı qorytyndylaǵym keledi.
Nemistiń uly aqyny V. Gete serýenge shyǵarda qaltasyna túrli gúlderdiń tuqymyn salyp shyǵyp, shalǵyndardan, ormannan ótkende, taýǵa shyqqanda gúl tuqymdaryn seýip júrýdi jany súıgen. Onyń júrgen jerleri mezgili kelgende keremet gúlder ósip shyǵatyn.
Gete sepken gúl me, álde tabıǵı jolmen ózderi kóktedi me, ony bilý mindetti emes. Degenmen sulýlyq álemi, ásemdik álemi baıydy. Sol sıaqty dúnıede zorlyq-zombylyq bolmasa adam ómiri, adamzat dúnıesi sulý da ásem bolar edi.
Adamzat dúnıesiniń ásemdigi, álemniń ádemiligi úshin ne úles qosyp júrmiz?
Men bylaı degim keledi.
Álemniń bir adamy retinde
Aq júregimmen sóz beremin
Ózime, janymdaǵylarǵa
Kúnniń shýaǵyn, gúldiń náziktigin syılaımyn.
Qarańǵyny nurlandyramyn,
Sýyqty jylytamyn.
Dál qazir maǵan qıyn bolǵanmen jasymaımyn,
Ár kúni ózimniń jan dúnıemdi
Tazartýǵa tyrysamyn.
Meniń júregim qýanyshqa, mahabbatqa,
Meıirimge bólenedi.
Keler kúnniń shuǵylaly bolaryna senemin,
«Men zorlyq-zombylyqqa qarsymyn».
You Might Also Like
