InfoHub Logo

Ertede bir molda bolypty. Moldanyń bir oqyǵan sıqyrshy áıeli bolypty. Áıeli úıinde tamaq ishpeıdi, moldany sıqyrlap uıyqtatyp tastaıdy da, ózi ylǵı basqa bir jaqqa baryp qaıtyp júredi.

Bir kúni molda áıelin ańdıdy. Tamaq daıyndap berip, áıeli úıden ketisimen molda jalma-jan kıimin ózgertip, qarańǵy túnde áıeliniń sońynan eredi de otyrady. Áıel bir molaǵa barady. Moladan jańa kómilgen adamnń etin alyp jeıdi. Muny óz kózimen kórgen molda áıelinen buryn úıine kelip jatyp qalady. Artynan kóp keshikpeı áıeli de kelip jatady.

Tańsrteń turyp molda tamaqqa otyrǵanda, áıel kúndegisindeı tamaq jemeı qarap otyrady. Oǵan molda ashýlanyp:

— Meniń tamaǵym saǵan ólgen adamnyń etinen aram boldy ma? – dep, áıelin qamshymen tartyp-tartyp jiberedi.

Sonda áıeli kók kesege sý quıyp alady da, baıynyń ústine shashyp jiberip, qolyna bir kók shybyq alyp: «Áı, ıt bolǵyr», – dep, salyp-salyp qalady. Molda tabanda sary ıt bolyp shyǵa keledi. Qatyn qolyna kóseý alyp, ıtti úıden qýyp shyǵady. Qatyn daladaǵy malaılaryna ıtti uryp óltirýge buıyrady. It qashyp qaqpadan shyǵa bergende, quıryǵy qaqpaǵa ilinip, julynyp qalyp, sary sholaq ıt bolyp jónine kete beredi. It betimen qańǵyp júrip, malshylarǵa kez bolady. Malshylardyń qoılaryna qasqyr shaýyp, jylqylaryn urylar alyp maza bermeıdi eken. Malshylar sary sholaq ıtti asyrap alady.

Sary sholaq ıt kelgeli qoılary qasqyrdan, jylqylary urydan aman bolady. Sondyqtan Sarysholaq qasıetti ıt atanady.

Bir kúni otaryna baı kelip, Sarysholaq ıt kelgeli maldarynyń amandyǵyn biledi. Ittiń qasıetin baıqaý úshin baı Sarysholaqty aýylyna ertip ketedi. Aýylda oǵan soıǵan maldyń ókpesin tastap turady. Baıdyń urasynan jyl saıyn altyn qazynasy urlanyp turady eken jáne baı kim urlaǵanyn taba almaı júredi eken. Bir kúni sol uranyń janyna álgi ıtti baılap qoıady. Sarysholaq birneshe kúndeı tapjylmaı urany kúzetedi. Bir kúni túnde áýeden qap-qara bult bolyp, uraǵa úsh ury túsedi. Biraq bul joly urylar esh nárse ala almaıdy. Sarysholaq ıttiń bir qasıeti baryn bilip, ony buryńǵysynan da qadirlep ustaıdy. Itti kún sýyqta úıge jatqyzatyn bolady. Bul baıdyn bir baı dosy bar eken. Ol ul men qyzǵa zar eken. Óıtkeni báıbishe qatyny jylyna bir bala týsa da, aspannan bir qara bult kelip, kóterip alyp ketedi eken. Sol baı dosynyń qolynda bir baıǵa qasıetti ıti bar dep estip, adam jiberip, hat jazyp, qolyndaǵy ıtti ýaqytsha bere turýyn suraıdy. Baı janyna adam qosyp, ıtin merzimdi kúnge berip jiberedi. Itti alyp barsa baıdyń báıbishesi tolǵatyp jatyr eken. Jaǵalaı úı toly adam, qaptap otyrǵan qatyn-qalash eken. Baı barlyq adamdy úıden shyǵaryp, ıtti báıbisheniń janyna qoıady. Báıbishe tolǵatyp, bala shyryldap týa bergende shańyraqtan bir qara bult kelip tónedi. It arsyldap aspanǵa shapshyp, bultty balaǵa jýytpaıdy. Bala aman qalady, bult kókten arylyp, jurt jınala bastaıdy, bala ul bolady.

Baı qýanyp, el jıyp, at shaptyryp, úlken toı jasaıdy. Sarysholaqty astyna tórt qabat jibek kórpe tósep, toıda baı maqtap otyrady. Toıdan keıin baı Sarysholaq ıttiń moınyna qarǵy taǵyp, yrǵap-jyrǵap qońyraýly par atpen qaıtarady. Iesine syılyq dep, bir aıǵyr úıir jylqy beredi. Baıdyń Sarysholaq ıtiniń qadiri buryńǵysynan da artady. Baı ony óz janyna alyp shalqıyp jatatyn bolady.

Sarysholaq ıttiń dańqy talaı elge jaıylady. Bir kúnderi taǵy da bir baı arnaýly kisi jiberip, baıǵa ótinip, hat jazady. Itin birer kúnge berip jiberýin suraıdy. Bul baıdyń da altyn qazynasyn jyl saıyn «bult» urlaıdy eken. Baı ıtin qasyna adam qosyp, bul baıǵa da berip jiberedi. It barǵan túni baıdyń urasyna ury túsip, ıt ony aman alyp qalady. Bul baı da aıǵyr úıirli jylqy men birneshe dildá berip, ıttiń moınyna altyn qarǵy taǵady.

Sonymen Sarysholaq ıtti baı jalǵyz ulyndaı jaqsy kóredi. Oǵan kún saıyn qoı soıyp, qoıdyń baýyryn berip turady.

Kúnderdiń kúninde baıdyń úıine bir han kelip qonaq bolady. Baı qonaqqa toqty soıyp, quıryq, baýyryn ıtine beredi. Baı maqtanyp ıtiniń barlyq qasıetterin baıan etedi. Sol arada han eregesip: «Osy ıttiń qasıetin kóreıin, erteń barlyq qorańdaǵy qoıyńdy óriske shyǵar da osy ıtke baqtyr. Eger bir qoıyndy qasqyrǵa tartqyzsa, ıtińdi alam, al qoıyńdy keshkisin aman alyp kelse, handyǵymdy berip, ıtińniń moınyna altyn qarǵy baılaımyn», – deıdi.

Sóıtip han ketip qalady.

Erteńine baı barlyq qoradaǵy qoılaryn óriske shyǵaryp, Sarysholaq ıtti birge jiberedi. Kún keshke aınalǵan kezde, qoılardyń shetine at minip, aq kıim kıgen bireý shaýyp keledi de, atynan túse qalady. Túse qalady da, úlken aq qasqyr bolyp qoıǵa shabady. It te qasqyrǵa qarsy shabady. Ekeýi aıqasa ketkende ıt qasqyrdy talap, kózin aǵyzyp, qoıdy aıdap shyǵady. Qasqyr qansyrap, jeńilip, qoıdyń shetine shyǵady da, adam bolyp atyna minip, qasha jóneledi. It qoılardy keshke aman-esen aýylǵa aıdap keledi. It úıge kirse, baıdyń tór aldynda bir kózi tańýly álgi han otyr. Han baıǵa handyǵyn berip, ıttiń moınyna altyn qarǵy taǵady. Sonymen endi ıttiń moınynda altyn qarǵy úsheý bolady. Ittiń qadiri kúnnen kúnge kúsheıip, endi hannyń barlyq baqyty osy ıtke baılanysty bolady. Aıyby ıt demese, Sarysholaq adamnan qadirli bolady. Átteń tili joq, sóıleı almaıdy, áıtpese barlyq áńgimeni adamsha túsinip otyrady. Baıaǵy qatynynan kek alǵysy kelip, yzadan ishi qazandaı qaınaıdy. Keteıin dese han jibermeıdi, qashyp keteıin dese moınyndaǵy altyn qarǵysymen jolda bireý ustap ala ma dep qorqady. Óstip júrip ıt ózinen-ózi júdep, aqyry aýyrady, tamaq ishpeıtin bolady. Han biletin jaqsy balger, emgerlerdiń bárin alyp qaratady, biraq ıt jazylmaıdy. Han aýyrlaǵan shyǵar dep moınyndaǵy qarǵylaryn alyp tastaıdy.

Sol kúni túnde Sarysholaq jurt tegis uıyqtaǵan kezde el-jurtyna qashyp shyǵady. Birneshe kún jol júrip, aqyry el-jurtyna jetedi. Munyń kele jatqanyn bal ashyp, qatyny bilip, kúni buryn qamdanyp otyrady. It esikten kirgen yńǵaıda qatyn kók kesedegi sýdy shashyp jiberip: «Eı, torǵaı bolǵyr», – dep kók shybyqpen tartyp qalady. Sarysholaq ıt baıaǵy ıt qalpynan shyryldap torǵaı bolyp, usha jóneledi. Ushyp kele jatqanda qarshyǵa kórip qalyp, qýyp beredi. Torǵaı jan ushyryp, shyryldap kele jatyp, dalada egin oryp júrgen bir kempirdiń qoınyna kirip ketedi. Sóıtip, óldim-taldym degende torǵaıdyń jany qalady. Kempirdiń qasynda júrgen eki balasy torǵaımen oınap máz bolyp qalady. Torǵaı shyryldaı bergen soń kempir kózine qarap turady da, kesemen sý shashyp: «Eı, adam qalpyna túskir», – dep shybyqpen tartyp jiberedi. Torǵaı adam bolyp shyǵa keledi. Kempirge alǵys aıtyp, basynan ótken ýaqıǵalardy aıtyp, baıan qylady. Sol ýaqytta kempir aıtady:

— Seniń áıeliń basynda menen oqyp edi, onan keıin ol baryp jer astyndaǵy qabir kirpisinen oqyǵan edi. Seni ol osyndaı aýyr azapqa túsirgen eken, sen endi odan óshińdi alamyn deseń, myna kesedegi sýdy taza oramalmen jap ta, kók shybyqty qolǵa al. Áıeliń tap osy kúni monshada, eptep esikti ash ta kók kesedegi sýdy ústine shashyp jiberip, shybyqpen tartyp qal, sodan keıin ol sen ne deseń, sol bolady, – deıdi.

Bul júgirip ketedi. Kelse, degendeı áıeli monshaǵa túsip jatyr eken. «At bolǵyr», – dep ústine sý shashyp, shybyqpen tartyp jiberedi. Áıeli at bolyp shyǵa keledi...

Sóıtip, molda bir qyzǵa úılenedi. Bul qyz da sıqyrlyqty oqyǵan eken. Qyz moldany qasynan shyǵarmaıdy. Úıin aınaldyra bıik berik qorǵan soqtyryp, qaqpasyn kúndiz-túni japqyzyp qoıady.

Bir kúni qaqpaǵa shurqyrap, kisinep tory at keledi. Biraq kelgenimen ishke kire almaıdy. Qorǵannyń syrtynda turyp qyz ben moldany dýalaı bastaıdy, biraq qyzdyń oqýy basym bolyp, tory attyń (qatynnyń) dýasy darymaıdy. Sol arada tory at qarshyǵa bolyp ushyp ketedi.

Qarshyǵa bolyp ushyp ketkende, oqýyn qyzdan arttyryp, molda men qyz ekeýinin basyn joıý úshin ol tike baıaǵy oqyǵan jerine tartady. Birak qyzdyń dýasy ony jerine jetkizbeı orta joldan keıin qaıyryp, týra úıine keltirip qondyrady. Sóıtip, qyz qatyndy dýamen máńgilik kúń etip esiginde ustaıdy.

---