InfoHub Logo

Erte zamanda Qońyr degen mergen bolypty. Ol Qońyrdyń óneri kózine kóringen ań bolsyn, qus bolsyn atyp jyǵyp, eshbir ańdardy qoımaıtyn bolsa kerek. Bul Qońyrdyń atqan ańynyń ishinde  neshe túrli  obaly tıetin zıansyz haıýandardyń qarǵysy tıip, qaraptan-qarap júrip ózin-ózi ne ekenin bilmeı aqylynan adasyp, qaıda bolsa sonda júrip ketse kerek. Bul Qońyr mergen ıen dalaǵa shyǵyp, qamystan kúrke tigip, basyna pana qylyp, ne keregin istep, jan saqtaryn bilmeı, kúrkeniń esigine kaqpan quryp, tyshqan ustap jeıtin bolsa kerek.

Bir kúni Qońyr erte turyp qaqpanyn qarasa, bir túlki túsip qalypty. Sol kezde Qońyr myna sózdi aıtady:

— Já, túlkim, sen qaıdan keldiń, seni soıaıyn da terińdi alyp, etindi jeımin, –dep. Túkeń jaman sasyp:

— Aǵataı, meni qoıa ber, men sizge bir jaqsylyq qylarmyn, meni qoıa berińiz, –dese, Qońyr qoıa beripti. Túlki qosh dep júrip ketse kerek. Túlki bosaı salyp, Qanjar degen hanǵa baryp:

— Meni sizge Qońyr degen mergen jiberdi. Bul baı balasy ataǵy jer jarǵan, mal basy jer ústine syımaı jatyr, sizden suraǵany bar. Sonda Qanjar han aıtady:

— Qońyr ne surady?

Túlki aıtady:

—Qońyrǵa qyzyńdy ber. Qońyr sizge dúnıe malyn beredi. Jáne erteń Qońyr kúıeýińiz keledi. Sizder kútip turyńyzdar! – dep túlki júrip ketedi.

Neshe kún jol júrip Qońyrǵa kelip:

— «Qazir júrińiz, sizdi Qanjar han qonaqqa shaqyrdy. Júrińiz», – dep ertip alyp jóneledi. Bir aı jol júrip hannyń qalasynyń qasynda úlken darıa bar eken, ber jaǵyna Qońyrdy tastap hanǵa baryp:

— Sizdiń kúıeýińizdi jaý tonap ketti. Ar jaqta qalsiz bolyp sizge alyp kele jatqan altyn-kúmisin, óziniń kıgen kıimin túk qoımaı alyp ketti. Ózi jalańash otyr. Qazir jaqsy-jaqsy kıim ber. Jaman kıim bolsa arlanyp kımeıdi, – dep jaqsy kıim alyp Túkeń jóneledi. Ar jaqtaǵy Qońyrǵa bardy:

— Já, Qońyr, qazir jyldam bol, hanǵa qonaqqa baramyz, – depti túlki. Qońyr qorqyp júrmeı qoıypty. Sonan mergen júrmegen soń túlki jortyp hanǵa keledi. Mergen mekenine ketedi. Han aıtady: 

— Kúıeý qaıda?  Túlki aıtady:

— Kúıeýińiz óziniń qalasyna ketti. Sizge asa qatty ókpesi bar.  Han aıtady:

• Ne ókpesi bar?  Túlki aıtady:

— Ókpesi mynaý, siz Qońyrdyń aldynan áskermen baraban tartyp shyqqan joqsyz, ókpesi sol, – dep júrip ketedi.

Kele jatsa, bul túlkige ekinshi túlki kez bolyp:

— Qaıdan kelesiz, qarnyńyz toq eken. Meniń qarnym ashyp júr, – depti. Túlki aıtty: «Olaı bolsa kóp bolyp jıylyńdar, men sizderdi Qanjar hanǵa ertip baryp tamaq alyp beremin», – dep. Bul sózge momyn baıǵús senip, taý-tasty jortyp júrip bir júzi jıylyp alǵashqy túlkige erip hannyń qalasyna kelipti. Ózi aldymen hanǵa kelip, myna sózdi aıtady:

— Sizge kúıeýińiz júz túlki syıǵa jiberdi, – dep bárin qamap berip ózi júrip ketedi. Kele jatsa, bir toǵaıda bir aıý kez bolypty:

— E, Túke, qaıdan kelesiz, ózińiz semizsiz ǵoı, men aryqtap tamaq taba almaı, qarnym ash júrmin, – dep. Túlki aıtady:

— Maǵan kóbirek bolyp jıylyp erip júrińizder. Qanjar hanǵa baryp toıamyz, – dep, ertip ala jóneledi. Hanǵa kelip:

— Myna qansha aıýdy sizge Qońyr kúıeýińiz syıǵa berip jiberdi, – dep qamap beripti. Sonda han oılasa kerek, «kúıeýim baı eken» dep. Túlki: «Siz daıyn bolyp turyńyzdar, men kúıeýińizdi ertip kelemin», – dep júrip ketip, Qońyrǵa kelip: «Qane, endi júreıik. Sizdi han kútip otyr», – dep ertip ala jóneledi. Qonyr erip júrgende esh nárse bilmeıdi. Qońyrdy sýdyń ber jaǵyna qoıyp, hanǵa barady. Túlki oıbaı salady. Han aıtady:

—     Ne boldy? Túlki aıtady:

—     Ne bolǵany qursyn, Qońyrdy jaý talap ketti. Sizge kelmesek jaý bizdi qaıdan tonasyn, – dep asa keıip jylaı beredi. Han ózine qaraǵan áskerin jıyp, baraban tartyp, arǵymaqtaryn jegip ar jaqqa taman jóneledi.

Túlki buryn jónelip, Qońyrǵa baryp, hannyń bergen kıimin kıindirip, arbaǵa túsirip alyp, jóneledi. Kúıeýdi ońasha úıge aparyp qondyryp, keshke hannyń qyzyn kúıeýine alyp keledi. Qalyndyq qasyna otyrsa, Qońyr qaramaıdy. Qońyr mensinbeı otyrǵan joq, ózi shoshyp otyr. Qońyr jolamaıdy, túlki keledi:

— Já, mergen, ne otyrys, ózińiz nege keldińiz, bilesiz be? Qońyr aıtady:

— Men qaıdan bileıin, ózim qaıda kelgenimdi bilmeı shoshyp otyrmyn. Túlki aıtady:

—Siz qoryqpańyz, – dep óziniń istegen isiniń bárin aıtady. Qonyr:

— Ne aıtasyń, men senbeımin. Túlki aıtypty:

— Siz anyq dos bolsańyz maǵan senińiz.

Qońyr sendi. Qyzben janasyp qýtyndaı bastady. Qanjar han neshe kún toı qyldy, neshe aı qonaq boldy. Bir kúni túlki hanǵa keledi:

— Biz endi qaıtamyz. Sizder ózińizge qaraǵan halqyńyzdy jıyp bizdiń qalaǵa qonaq bolyńyzdar. Jáne Qońyrdan qalyń mal alyńyzdar, – dep ertip júrdi. Qara jolǵa túsken soń «sizder osy jolmen júrińizder, men aldymen bara bereıin» dep, júrip ketedi. Kele jatsa qalyń jylqy, qoı, túıe malǵa kez bolady. Túlki: «Bul kimniń qoıy?» – deıdi. Qoıshy:

— Minez kempirdiń qoıy. Túlki:

— Sen úıdep aıtpa. Osy jolmen qalyń jaý keledi. Minez kempirdiń maly deseńiz, túk qoımaı talap alyp ketedi. Qoıshy asyp-sasyp:

— Endi ne aıtamyn?  Túlki:

— Qońyr mergenniń maly! – de. Qoıshy:

— Jaraıdy, sóıtip aıtsam tımeı me?

— Tımeıdi.

Túlki jolmen júre beredi. Handar keledi.

— Qoıshy, qoı kimniń qoıy?  Qoıshy aıtady:

— Qońyr mergenniń maly!

— Qap, apyrmaı, men baımyn dep júrsem meniń kúıeýim menen de baı eken, – dep oılaıdy han.

Qońyr kúıeýde sóz joq. Túlki aıtqan «jolda júrgende adammen sóılespeı júre ber» dep. Maldan ármen ketti. Túlki basqa jolmen ketti. Minez kempirdiń qalasyna keledi. Kempir: «Neǵyp júrsiń?» – dedi.  Túlki:

— Men qashyp keldim. Kempir:

— Nege, nege? Túlki:

— Osy jolmen qalyń jaý keledi! Kempir:

— Qaıda barady? Túlki:

— Týra sizge keledi. Tezdep qasha kórińiz, men sizge habarǵa keldim. Kempir:

— Qane, men qaıda baramyn? Túlki:

— Qane, júre qoıyńyz, men sizge oryn tabamyn. Ekeýi jóneledi. Bir qazǵan jerge keldi. Túlki aıtady:

— Qane, sheshe, siz belińizge arqan baılap myna qazǵan jerge túsińiz. Kele jatqan jaý qaladan ótip ketken soń, men sizdi qaıtadan tartyp alarmyn, – dep. Minez kempirdi qazǵan orǵa túsirdi. Túlki arqandy qoıa beredi. Kempir oıbaı salyp jylap jatyr. Túlki qaıtyp keldi. Qalaǵa han da keldi. Qudasyn qonaq qylyp kútedi. Han:

— Bul kimniń qalasy? – deıdi. Túlki:

— Sizdiń kúıeýińizdiń qalasy! Han:

— Jaraıdy, Kóńilim jańa ǵana toldy ǵoı, – dep jymyń-jymyń etip otyr. Uly qalada neshe aı turdy. Kempir orda qaldy. Qońyr malǵa ıe bolyp qalada qaldy. Han qalasyna qaıtty. Bul aqyldy túlki tapty.

Sóıtip Qońyr muratyna jetti.

---