InfoHub Logo

— Eń bastysy joqtan ózgege renjip, abyrjýshy bolmańyz, — dedi dáriger Meınell óz áriptesterine tán sabyrlylyqpen.

Kóńildiń hoshy úshin aıta salǵan dárigerdiń jańaǵy sózderine Garter hanym qulaı senip, ılana qalǵan joq, kaıta kez kelgen naýqastyń kóńilin aýlaý úshin aıtylatyn jattandy áńgimege júregi senbeı, eki oıly bolyp otyryp qaldy.

— Sóz joq, júregińizde aqaý bar, — dedi dáriger sózin qaıta sabaqtap, — biraq sonshalyqty abyrjıtyndaı eshteńe joq. Buǵan kámil senińiz. Áıtkenmen úıińizge lıft qondyryp alǵanyńyz artyq bolmaıdy. Buǵan qalaı qaraısyz?

Garter hanym dárigerge mazasyzdana qarady.

Dáriger Meınell ózine dán rıza sıaqty. Ol qaltasy juqa kedeılerden góri aýqatty adamdardy kóbirek jaǵalaıtyn. Sebebi, qaltasy qalyńdar onyń aýzynan shyqqanyn eki etpeı, ne aıtsa soǵan kóne ketetin.

— Iá, lıft qondyryp alyńyz, — dedi ol budan basqa laıyqty esh nárseniń oraıyn keltire almaı, — ony ornattyryp alsańyz, shamadan tys qımyl jasap qınalmaısyz. Kún saıyn jazyq jerde ǵana serýendep, oıly-qyrly jerden aýlaq bolǵanyńyz jón. Bárinen buryn — kóńil-kúıdiń tynyshtyǵy kerek, alaıda densaýlyǵyńyzdy kóp oılap saryla bermeńiz.

Charlz Rıdjýeıge jasy ulǵaıǵan naǵashy apasy týraly dáriger tym myljyńdap ketken sıaqty kórindi.

— Meni teris túsine kórmeńiz, — dedi dáriger Charlzǵa qarap.— Naǵashy apańyz áli júz jasaıdy amandyq bolsa. Degenmen, aıaq asty renish, qobaljý nemese shamadan tys oqys qımyldyń qatty áser etýi de ǵajap emes.

Osy tusta dáriger saýsaǵyn bir ret shyrt etkizdi.

— Iá, ol kisige ashýlanýǵa, qatty sharshaýǵa nemese artyq qozǵalýǵa múlde bolmaıdy. Biraq solaı eken dep, erteden qara keshke deıin tek syrqatyn oılap sary ýaıymǵa salynyp ketpeýin de qadaǵalaǵan jón. Qoldan kelgenshe kóńilin aýlap, seıiltý jaǵyn esten shyǵarmaǵan abzal.

«Kóńilin aýlaý kerek deıdi», — dedi ishinen Charlz Rıdjýeı oıǵa shomyp.

Charlz kóp oılanatyn jigit bolatyn. Sonymen katar ol yńǵaıy kelip tursa, óz kókeıindegisin iske asyrýdyń múmkindigin de qalt jibermeıtin.

Sol kúni keshke qaraı ol naǵashy apasyna radıo qabyldaǵysh satyp alaıyq dep ótinish jasady. Garter hanym onsyz da arzanǵa túspeıtin lıftiniń jaıyn oılap basy qatyp otyr edi, jıeniniń myna qalaýyn quptaı qoımady. Biraq Charlz úndemeı qalǵan joq, kaıta úgitin odan berer údete tústi.

— Jańa paıda bolǵan dúnıelerge kóńilim onsha soqpaıdy, olarǵa áýestigim de joq, — dedi Garter hanym jaqtyryńqyramaı. — Tolqyndardy bilesiń ǵoı, óziń, álgi elektr tolqynyn aıtamyn. Ol densaýlyǵyma jaqpaýy múmkin.

Charlz naǵashy apasynyń bul pikiriniń múldem durys emes ekendigin shydamdylyqpen bıpazdap túsindire bastady.

Ǵylymnyń bul salasynan beıhabar bola tursa da, Garter hanym óz degeninen qaıtpaı, Charlzdyń sózine birden qulaq asyp, ılana qoımady.

— Elektr degeniń, — dedi ol qorqaqtap, — sen ne deseń o de, Charlz, keıbireýlerdiń densaýlyǵyna shynymen jaqpaıdy. Mysaly kún kúrkirep, naızaǵaı oınarda basym aınalady. Ózimniń syrym ózime belgili, — dep Garter hanym basyn mańǵazdana shulǵydy.

Tózimdi jigit bolǵanymen, Charlzdyń birbetkeıligi de óz basyna jeterlik bolatyn. «Qymbatty Merı apa, men sizge bárin de túsindiremin», — dep oıyn qaıta jalǵastyrdy.

Charlz radıonyń uńǵyl-shuńǵylyn jetik biletin. Osy taqyrypqa leksıa oqyp turǵandaı, ol óz maqsatyna qalaıda jetý úshin, radıo tetikterin birtindep sıpattaı bastady.

Garter hanym ushy-qıyry joq kóp sózdiń tasqynyna kómildi de, túgine túsinbeıtin bolǵan soń jıenine rızashylyǵyn berip qutyldy.

— Árıne, Charlz, — dep mińgirledi ol, — óziń laıyq dep tapsań...

— Apataı-aý! — dedi Charlz kempirdiń shashbaýyn odan ary kótere túsip, — radıo degen bile-bilseńiz, myna siz úshin taptyrmaıtyn nárse ǵoı. Keshke deıin sary ýaıymǵa salyna bergenshe, bir mezgil sony ermek qylmaısyz ba?

Kóp uzamaı dáriger aıtqan lıft te ornatyla bastady. Biraq munyń Garter hanymǵa paıdasynan zıany kóp boldy. Únge kelgen lıfti qoıatyn beıtanys erkekterden záresi ketip, jan tapsyra jazdady. Jasy ulǵaıǵan adamnyń ádeti emes pe, dúnıesine kóz tigip, toryp júrgen bireýler shyǵar dep janyn qoıarǵa jer tappady.

Lıftiń artyn ala radıo qabyldaǵysh ta kelip jetti. Garter hanym alǵashynda abajadaı, kóp tetikti bul sandyqqa kúdiktene qarap, kóp oılandy. Al Charlz bolsa, naǵashy apasynyń nazaryn aýdarý úshin taǵy biraz áreket jasady. Radıony damylsyz maqtap, tetikterin burap, elpek qaǵyp túsindirýmen boldy. Mundaıda Garter hanym arqasy bıik oryndyǵyna jaıǵasyp otyryp alyp, osy bertinde ǵana paıda bolǵan lıft, radıo sıaqty zattardyń túkke turǵysyz dúnıe ekenin qaıta-qaıta aıta beretin.

— Tyńdap kórińizshi, Merı apa, sóılep turǵan Berlın! Tamasha emes pe? Dıktordyń daýsyn estip otyrsyz ba?

— Yzyń men qıqýdan basqa esh nárse de estip otyrǵan joqpyn.

Charlz radıo qabyldaǵyshtyń tetigin odan ary buraı túsip, bir kezde «Brússel!» dep qýana aıqaılap jiberdi.

— Shyn ba? — dep Garter hanym endi rasynda da qyzyǵa bastap.

Charlz radıo tolqynynyń tetigin taǵy bir qozǵap jiberip edi, úıdiń ishi beıne bir ıt qora sekildi beımaza shýǵa toldy da ketti.

— Endi biz ıt qoranyń tolqynyna tap boldyq bilem, — dep Garter hanym qýlana kúlimsiredi.

— Ha-ha! — dedi máz bolǵan Charlz qýanyshy qoıynyna syımaı, — endi siz qaljyńdaýǵa kiristińiz be, Merı apa? Mine, munyńyz tamasha!

Garter hanym eriksiz ezý tartty. Ol Charlzdy shynymen jaqsy keretin. Kóp jyldar boıy qolynda Mırıam Garter deıtin jıen qyzy turyp kelgen. Muragerim sol bolar dep nıet qylyp júrgende, Mırıam úmitin aqtamaı ketti. Shydamy taýsyldy ma, álde naǵashy apasynan mezi boldy ma, áıteýir bir sebep boldy. Garter hanym izdegende úıden tabylmaı, esil-derti syrtta bolyp, dala bezer qyzǵa aınaldy. Sóıtip júrgende naǵashy apasynyń qalaýynan shyqpaǵan bir jas jigitke tap boldy. Muny bilgen Garter hanym bir paraq qaǵaz jazdy da, Mırıamdy anasynyń qolyna qaıtaryp jiberdi. Kóp uzamaı-aq Mırıam jańaǵy jigitke turmysqa shyǵyp aldy. Naǵashy apasy endi oǵan ylǵı jańa jyl meıramynyń aldynda syılyq jiberip turdy.

Jıen qyzynan kóńili ábden qalǵan Garter hanym peıilin endi jıen balasyna sala bastady. Charlz oǵan birinshi kúnnen bastap-aq qatty unaǵan. Aıtqanyn eki etpeı elpildep turady. Jastyq kezde óz basynan ótken birdemelerin aıta bastasa qulshyna tyńdaıdy. Bul jaǵynan Mırıam Charlzdyń tyrnaǵyna da turmaıtyn. Mırıam sondaı shydamsyz, tuıyq bolsa, Charlz salmaqty, elgezek ári óte kóńildi júretin. Kúnine naǵashy apasyn júz ret maqtap máz qylyp, ishi-baýyryna kirip ketetin.

Jıen balasyna kóńiliniń aýǵandyǵy sondaı, Garter hanym bir kúni advokatyna hat joldap, mura jónindegi ósıet qaǵazdardy Charlzdyń atyna aýdaryp jazýdy ótindi. Kóp uzamaı ol qaǵazdar kelip edi, Garter hanym qarap shyqty da, quptap qolyn qoıyp jiberdi.

Endi, mine, Charlz radıosymen de naǵashy apasyn tez úıirip áketti. Basynda onsha unatpaǵan Garter hanym, kele-kele boıy úırendi me, endi radıo qabyldaǵyshtan bir eli ajyramaıtyn boldy. Ásirese úıde Charlz joqta radıomen qatty áýestenedi Óıtkeni jıeni úıde bolsa, radıonyń qulaǵynan túspeı otyryp alatyn. Garter hanym jumsaq oryndyǵyna jaıǵasyp alyp, sımfonıalyq; konsert, ataqty adamdar jaıly leksıa nemese taǵy birdemeni qyzyqtap, dúnıeniń jan rahatyna batatyn. Al Charlz radıoǵa tynym taptyrmaıtyn. Shet elderdiń radıo stansıalaryn ustaımyn dep, ábigerge túsip, qulaqtan qıqý ketirmeı, ár tolqyndy bir ulytyp qoıatyn. Ol joldastarymen birge syrtta tamaqtanyp, úıge kesh oralǵan kúnderi radıo qabyldaǵysh túgeldeı Garter hanymnyń enshisine tıetin. Belgili bir tolqyndaǵy keshki programmany jalǵyz ózi qyzyqtaıtyn.

Radıo qabyldaǵysh satyp alǵannan úsh aıdan soń Garter hanym buryn-sońdy qulaq estip kórmegen bir sumdyqqa tap boldy. Bul kúni Charlz karta oınaýǵa bir jaqqa ketken bolatyn.

Bul keshtiń programmasy boıynsha balladalardan konsert berilip jatqan. Soprano daýysty, áıgili ánshi shotlandyqtardyń «Annı Lorı» deıtin mahabbat jaıly balladasyn naqyshyna keltire quıqyljytyp tur edi, ánniń qaq ortasyna kelgende radıo kenetten tyna qaldy. Melodıa oqys úzildi de, ile-shala byjyldaǵan bir shý paıda boldy. Endigi sátte ol shý da tyıyla qalyp, sál úzilisten keıin álsiz yzyńdaǵan daýys estildi.

Garter hanym radıonyń basqa tolqynǵa qosylyp ketkenin qalaısha baıqamaı qaldym dep tańdanyp qalyp edi, ap-anyq erkek daýsy bolmashy ǵana ırlandyq aksentpen sóıleı jóneldi.

«Merı, meni estip tursyń ba? Merı, bul Patrık qoı ózińmen tildesip turǵan... Kóp uzamaı seni alyp ketýge kelemin... Daıyn bol, Merı-jan, jaraı ma, qalqam?»

Artynsha bólme ishi «Annı Lorı» ániniń tamyljyǵan yrǵaǵyna qaıta toldy.

Garter hanym otyrǵan ornynda melshıip qatyp qaldy. Eki qoly oryndyqtyń jaqtaýyna jabysyp qalǵan.

Bul ne, tús pe? Patrık? Aýmaǵan Patrıktiń daýsy! Dál osy bólmeden ózine til qatty ǵoı. Joq, bul tús bolar. Sál ǵana qalǵyp ketken bolýy kerek. Túske de neshe túrli sumdyq kiredi eken-aý? Efırden marqum bolyp ketken kúıeýi til qatty ǵoı.

Garter hanym shoshyp ketti. Ne dedi ózi? «Seni alyp ketýge kelemin. Daıyn bol, Merı qalqam» degendeı boldy ǵoı? Bul ne, ajaldan kelgen habar ma?

Júrek aýrýy esine tústi. Iá, onyń júreginiń aýyrǵanyna da kóp ýaqyt boldy.

— Bul ajaldyń habary, ıá, dál sonyń ózi, — dedi Garter hanym ornynan áreń degende turyp, saly sýǵa ketkendeı: «Lıftige tekke ketken qaıran aqsha!» — dep aýyr kúrsindi.

Bul jóninde ol tis jaryp eshkimge syr ashqan joq. Biraq eki-úsh kún boıy kókeıinen ketpeı, tynyshy ketip alańdaýmen boldy.

Kóp uzamaı álgi sumdyq ekinshi ret qaıtalandy. Bul joly da Garter hanym jalǵyz ózi otyrǵan bolatyn. Orkestrdiń oryndaýynda tańdamaly shyǵarmalardan berilip jatqan konsert ótkendegideı aıaq astynan úzilip qaldy da, izinshe qaıdaǵy bir alystan sóılep turǵandaı, Patrıktiń úni estildi. Daýsy tiri kezindegideı emes, bir túrli ǵaryshtan, jer astynan shyǵyp turǵan tárizdi.

«Patrık sóılep tur saǵan, Merı. Seni alyp ketýge keshikpeı kelemin...»

İle-shala bir nárse shyrt ete túsip, zyń-zyń etti de, orkestrdiń úni qaıta jalǵasty.

Garter hanym saǵatqa qarady. Joq, bul ýaqytta ol uıyqtap otyrǵan joq bolatyn. Op-oıaý, óńinde, sap-saý otyryp Patrıktiń únin estidi ol. Bul eles emes. Oǵan tıtteı de kúmán joq. Beı-jaı bolyp, radıo tolqyndarynyń efırde taralýy jaıyndaǵy Charlzdyń aıtqandaryn esine túsirmekshi boldy.

Shynymen-aq Patrıktiń buǵan til qatqany ma? Daýsynyń efırden berilgeni me? Keıde eki tolqynnyń ortasynda aralyq tolqyn bolady deýshi edi. Radıo qabyldaǵyshtyń shkalasynda kórsetilmegen aralyq tolqyndar jaıly Charzldyń aıtqandary esine túse bastady. Múmkin sol tolqyndar shyǵar jańaǵy sumdyqty jetkizip turǵan. Iá, bári de yqtımal. Patrıktiń til qatqanyna qaraǵanda, ol ǵylymnyń qol jetken tabysyn paıdalanyp tur-aý, shamasy.

Qonyraýdy shyldyrlatyp, Garter hanym qyzmetshi Elızabetti shaqyryp aldy.

Elızabet jasy alpystarǵa kelgen, uzyn boıly, qamystaı qatyp qalǵan aryq áıel bolatyn. Syrttaı ılikpeıtin salqyn adam sıaqty kóringenmen, Garter hanymdy asa qurmet tutyp, qatty qadirleıtin.

— Elızabet,—dedi Garter hanym ózine shyn berilgen senimdi qyzmetkerin kórgende, — aıtqanym esińde me? Sol jaqtaǵy eń joǵarǵy tartpa. Aýzy kiltteýli. Aq shúberekke túıilgen uzyn kilt. Barlyǵy da retteýli tur.

— Retteýli tur degenińiz nemene, hanym?

— Meni jerleýge qajet aqıret buıymdaryn aıtamyn da, — dedi Garter hanym ashýlanyńqyrap, — qalaısha esińnen shyǵa qaldy, Elızabet? Ol dúnıelerdi óziń jóndesip ediń ǵoı.

Elızabettiń óńi qubylyp ketti.

Jylamsyraǵan úni qattyraq shyǵyp: «Hanym-aý,. mundaı nársege mán bermeseńizshi. Qazir ájepteýir jaqsysyz ǵoı», — dedi.

— Erte me, kesh pe, bul dúnıeden bárimiz de ketemiz ǵoı,—dedi Garter hanym ajalǵa moıynsunyp, — jasym bolsa mine, jetpiske keldi, Elızabet. O nesi jylaǵany. Eger jylaıtyn bolsań, kóz jasyńdy maǵan kórsetpeı aýlaq baryp jyla.

Elızabet óksigin basa almaı shyǵyp ketti.

Garter hanym ishi jylyp, rıza bolyp onyń artynan biraz qarap turdy.

— Bıshara-aı, endi qaıtsin. Men degende janyn berýge de daıyn. Áýeli kóreıinshi, men buǵan júz fýnt qaldyrdym ba, álde elý-aq fýnt pa eken? Júzden kem bolmaýǵa tıisti,—dep eki oıly bop qaldy Garter hanym.

Elızabettiń jaıyn oılap biraz otyrǵan soń advokatyna jáne bir hat joldap, mura jónindegi dokýmentterdi taǵy bir qarap shyǵatynyn aıtyp, qaǵazdardy qaıta jiberýdi ótindi.

Dál sol kúni as ústinde Charlz aıtqan bir áńgimeden Garter hanymnyń záresi taǵy bir ushty.

— Aıtpaqshy, Merı apa, — dedi Charlz, — osy joǵarydaǵy bos bólmede ilýli turǵan ana bir sýret kimdiki? Kamınnyń ústińgi jaǵynda turǵan sýretti aıtamyn. Teri qalpaq kıgen, samaıǵa jetkize saqal qoıa bergen sándi jigittiń sýreti she?

Garter hanym jıenine qatýlana qarady.

— Ol seniń naǵashy atań Patrıktiń jas kezindegi sýreti.

— Á, solaı ma, Merı apa? Bilmestik jasaǵanymdy keshirińiz.

Garter hanym sál ǵana bas ızedi.

Charlz kúmiljip: «Men... jaı... ánsheıin sizge...» — dep eki ushty qylyp kibirtikteı bastap edi, Garter hanym julyp alǵandaı: «Iá, ne aıtaıyn dep ediń maǵan?» — dedi.

— Túk te emes, — dedi Charlz, endi jedeldete sóılep, — adamnyń mıyna kirmeıtin bir nárse áıteýir.

Ázirshe Garter hanym jıenine basqa eshteme degen joq. Biraq keshke qaraı ekeýi ońasha qalǵanda álgi áńgimege qaıta oraldy.

— Charlz, shynyńdy aıtshy. Baǵana naǵashyńnyń sýreti jaıly sen menen jaı suradyń ba, álde?...

Charlz taǵy da kúmiljip qaldy.

— Baǵana aıttym ǵoı, Merı apa, túsiniksiz bir nárse dep.

— Charlz, — dedi Garter hanym qaharyna minip, — men endi báribir bilmeı tynbaımyn.

— Jaraıdy endeshe, qymbatty apataı, aıt deseńiz aıtyp-aq bereıin. Keshe keshke qaraı úıge kaıtyp kele jatyr edim, ana sýrettegi adam shetki bólmeniń terezesinen syrtqa úńilip turǵan sekildi bolyp kórindi maǵan. Jaryqtyń áseri shyǵar dep onsha kóńil bólmedim, biraq Vıktorıa zamanynyń adamyna uqsaǵan bul kim bolýy múmkin dep dal boldym. Úıge kelgen soń Elızabetten surastyryp edim, úıge qonaq ta, bóten adam da kelgen joq dedi. Keshirek bos turǵan bólmege bas suǵyp edim, kamınnyń ústińgi jaǵynda ilýli turǵan álgi sýret kózime tústi. Dál terezeden úńilgen adamnyń sýreti. Menińshe, bárin de op-ońaı túsindirýge bolatyn sıaqty. Adam keıde ózinin ne istep ne qoıǵanyn bilmeıtin kezderi bolady ǵoı. Sol sıaqty men de jańaǵy sýretti buryn bir ret kórip, biraq kórgenimdi umytyp qalǵan bolýym kerek. Sondyqtan da meniń adam kórdim degenim jaı eles bolýy ábden yqtımal.

— Shetki terezeden deısiń be? — dedi Garter hanym julyp alǵandaı.

— Iá, onda turǵan ne bar?

— Jaı ánsheıin, — dedi Garter hanym.

Solaı degenmen de ol qatty shoshynǵan bolatyn. Óıtkeni shetki bólme Patrıktiń kıinetin, qyrynyp-taranatyn orny edi.

Jıenimen áńgimelesken túni radıony mazasy ketip, elegizip tyńdady. Charlz taǵy da úıde joq bolatyn. Eger búgin álgi sumdyq úshinshi ret qaıtalanatyn bolsa, ońda sóz joq, onyń o dúnıemen tildeskeni.

Júregi dúrsildep, attaı týlap tursa da, dál ótkendegi sıaqty radıo habary oqys úzilip ketip, izinshe ırlandyq kúıeýiniń úni sańq ete qalǵanda, Garter hanym onsha sasa qoımady.

«Merı, sen qamdanyp boldyń... Men saǵan juma kúni kelemin... Juma kúni keshki saǵat toǵyz jarymda... Qoryqpa, janyń qınalmaıdy... Daıyn bol...»

Sońǵy sózi biter-bitpesten orkestrdiń qańǵyrlaǵan daýsy qulaq jara qaıta jalǵasty.

Garter hanym bir-eki mınýttaı qımylsyz otyryp qaldy. Óńi qýaryp, ájim-ájim bolǵan erinderiniń tóńiregi kógerip ketti.

Sálden soń ornynan aýyr qozǵalyp turdy da, jazý stolyna kelip otyrdy. Dármeni ketip qalǵan álsiz qolymen myna joldardy jazdy: «Búgin keshki saǵat toǵyzdan on bes mınýt ótkende, men qaza bolǵan kúıeýimniń daýsyn ap-anyq estidim. Ol maǵan juma kúni keshki saǵat toǵyz jarymda keletinin aıtty. Eger men sol kúni sol saǵatta jan tapsyratyn bolsam, onda o dúnıemen habar alysýdyń ábden múmkin bolǵany. Sonyń dáleli retinde osy joldardy jazyp, qaldyryp otyrmyn»

Merı Garter.

Garter hanym jazǵanyn bir qaıtalap oqyp shyqty da, konvertke salyp syrtyna adresin kórsetti. Sodan soń qońyraýdy syldyrlatyp edi, kidirmeı Elızabet keldi. Garter hanym jazý stolynan turyp, jańaǵy hatty qyzmetshi áıeldiń qolyna tabys etti.

— Elızabet,—dedi, — eger men juma kúni túnde dúnıe salsam, qolyńdaǵy hatty dáriger Meınellge berersiń.

Elızabet birdeme deıin dep edi, «joq menimen aıtyspa», — dep betin qaıyryp tastady.

— Qudirettiń kúshine senemin dep, maǵan san ret aıtqanyń esińde bolar, Elızabet. Mine, sol qudiretten maǵan jańa ǵana habar keldi. Odan soń aıtarym, men saǵan 50 fýnt aqsha arnaǵan bolatynmyn. Endi ony jáne 50 fýntqa kóbeıtemin. O, dúnıege attanbas buryn bankige baryp úlgermesem, bul sharýany Charlzdyń ózi-aq jóndeıdi.

Elızabetke Garter hanym burynǵysha aýyz ashtyrmady. Óziniń qaldyrǵan ósıetin oryndaýdy jıenine kelesi kúni tańerteń aıtty.

— Esińde bolsyn, Charlz, eger men olaı-bulaı bop ketsem, Elızabettiń enshisin 50 fýntqa kóbeıtip ber.

— Keıingi kezde qabaǵyńyz salyńqy ǵoı, Merı apa, — dedi Charlz kózi kúlimdep, — sizge ne bolǵan? Dáriger Meınelldyń aıtqany ras bolsa, jıyrma-otyz jyldan soń júz jyldyǵyńyzdy toılaımyz áli!

Garter hanym jıenine rıza bolyp jymıǵanmen qaıtaryp esh nárse aıtpady. Sálden keıin: «Juma kúni keshke qaraı ne isteısiń, Charlz?» — dedi.

Charlz eptep tańdanyp qalǵan tárizdi kórindi.

— Aıtpaqshy, Evıngter brıj1 oınaıyq dep qolqalap edi. Eger siz qalasańyz úıde-aq bolaıyn...

— Jo-joq, qajet emes, — dep kesip aıtty Garter hanym, — tipti de qajet emes. Ras aıtamyn, Charlz, ol kúni keshte meniń ońasha qalǵym keledi.

Charlz túkke túsinbegen adamsha, naǵashy apasyna qarap edi, Garter hanym odan ári esh nárseniń shetin shyǵaryp aıtpady. Ol batyl áıel bolatyn. Kóretin sumdyǵymdy jalǵyz ózim kóreıin degen oıda sıaqty.

Juma kúni keshke qaraı úıdiń ishi tym-tyrys bolatyn. Garter hanym bıik arqaly oryndyǵyn otqa taıaý qoıyp otyrǵan. Barlyq jasaý-jabdyǵyn daıarlap qoıǵan. Sol kúni bankige baryp, 50 fýnt aqsha alyp, almaımyn dep jylap-syqtaǵanyna qaramastan Elızabettiń qolyna ustatqan. Óz buıymdaryn rettep, birdi-ekili asyl tastaryn joldastary men týystaryna atap, Charlzǵa qaldyratyn ósıetterin de jazyp qoıǵan. Výstershır shaı servıziniń jabdyǵyn jıen qyzy Emmaǵa, fransýz qumyralaryn kishi Vılámǵa, taǵysyn taǵylarǵa jeke-jeke arnap qaldyrdy.

Endi ol qolyna ustaǵan uzynshaq konvertke qarady da, ishinen eki búktelgen bir qaǵazdy sýyryp aldy. Bul advokat Hopkınson myrza rettep jibergen mura jónindegi dokýment bolatyn. Ony ózi budan buryn zer salyp bir ret oqyp ta shyqqan. Al qazir barlyǵyn qaıta eske túsirý úshin qaǵazdy jáne bir sholyp etti.

«50 fýnt aqsha jan tánimen berilip, adal qyzmet etken Elızabet Marshalǵa, sińlim men nemereles inime 500 fýnttan, qalǵan aqshany túgeldeı eń súıikti jıenim Charlz Rıdjýeıdiń enshisine arnaımyn».

Garter hanym basyn ızep, oıǵa ketti. Ol ana dúnıege attanǵanda Charlz ulan-ǵaıyr muraǵa ıe bolyp qalady. Iá, ol naǵashy apasyn janyndaı jaqsy kóredi. Árqashan adal peıili men qurmetin, kóńilin aýlaǵan jyly sózin bir de bir aıap kórgen joq.

Garter hanym saǵatqa qarady. Úsh mınýty kem tórt jarym. Iá, ýaqyty jetse, ol daıyn. Óńinen qorqý, mazasyzdaný degenniń nyshany da baıqalmaıdy.

«Qoryqpaımyn» degendi birneshe ret qaıtalap aıtsa da, júreginiń dúrsili jıileı túsip, alqymyna tyǵyla bastady. Muny ózi de sezbeı qalǵan. Biraq júıkeleri ábden tozyp, shegine jetip úzilýge az qalǵan edi.

Mezgil keshki toǵyz jarym da bop qalǵan. Garter hanym radıony qosyp qoıyp, ne bolar eken dep kútip otyr. Qaısysy buryn estiler eken? Aýa-raıyn habarlaıtyn dıktordyń úni me, joq álde osydan 25 jyl buryn qaıtys bolǵan kúıeýiniń jer asty daýsy ma?

Biraq dál Garter hanym mólsherlegendeı bolyp shyqpady. Kerisinshe, qulaǵyna ózi kúnde estip júrgen tanys dybys estildi. Biraq bul dybys búgin onyń janyn alýǵa kelgen sýyq ajaldaı bop estildi. Qulaqqa jetken syrtqy esiktiń syqyrlap ashylǵan dybysy bolatyn.

Jańaǵy dybys qaıta estildi. Osy kezde úıdiń ishin bir sýyq jel aralap ótkendeı boldy. Garter hanym ólsheýli ýaqytynyń jetkenine tıtteı de kúmándanǵan joq. Qorqa bastady... Qorqyp emes, úreıi ushyp, tóbe shashy tik tura bastaǵan bolatyn.

Kenetten oǵan mynadaı bir oı keldi: «25 jyl degen az ýaqyt emes. Patrıkti tanymaı da qalarmyn».

O, sumdyq! Úreıi odan arman ushyp barady.

Esik jaqtan abaılap basqan aıaqtyń dybysy estildi. Toqtap-toqtap aqyryn jyljıtyn sıaqty. Sál ǵana kidiristen keıin ishki esik eshbir dybyssyz aıqara ashylyp ketti.

Garter hanym qulap qala jazdap, ornynan áreń kóterildi. Sharasynan shyqqan kózderi úńireıgen esik jaqta. Dál osy sátte onyń qaltyraǵan saýsaqtarynyń arasynan tómen qaraı bir nárse sýsyp túsip ketti.

Tunshyǵa shyqqan aıqaıy tamaǵyna keptelip, beri shyqpaı úzilip qaldy. Ashyq turǵan esiktiń bosaǵasynda jıren qaba saqaldy, ústinde Vıktorıa zamanynyń úlgisimen tigilgen paltosy bar bir tiri arýaq tur edi.

Patrık kelip jetken eken!

Garter hanymnyń júregi keýdesinen shyǵyp kete jazdap sońǵy ret týlady da, tyna qaldy. Jansyz denesi úsh búktelip, edenge sylq etip qulap tústi.

Elızabet Garter hanymnyń qasyna kelip jetkende, bir saǵattaı ýaqyt etip ketken edi. Dereý dáriger Meınellge habar berip, karta oınap otyrǵan jerinen Charlz Rıdjýeıdi de shaqyrtyp aldy. Biraq bul kezde Garter hanymǵa ara túsetin eshbir kúsh joq bolatyn.

Garter hanym qaldyrǵan hatty Elızabet eki kúnnen keıin ǵana esine aldy. Dáriger Meınell ózine arnalǵan hatty zer salyp oqyp shyqty da, Charlz Rıdjýeıge kórsetti.

— Keremetteı saı kelýin qarashy,—dedi dáriger oıyn sózben jalǵastyryp, — naǵashy apańa marqum kúıeýiniń daýsy eles bolyp estilgen. Buǵan daý joq. Pýl onyń janyn jegideı jep, onsyz da nashar júrekti jeter jerine bir-aq jetkizgen. Ózi de úzileıin dep turǵan adam qansha shydasyn, záresi ketip qorqyp úreıden jan tapsyrǵan.

— Ózinen-ózi deısiz ǵoı, sonda? — dedi Charlz.

— Iá, solaı bolýy kerek. Men saǵan medısınalyq ekspertızanyń qorytyndysyn múmkin bolǵanynsha tezdetip habarlarmyn, biraq onyń dál men aıtqandaı bolaryna eshbir kúmánim joq. Degenmen mundaı jaǵdaıda resmı tártip boıynsha ekspertızadan ótkizip alǵan jón.

Charlz dárigerdi maquldaǵandaı basyn ızedi.

Ótken túni eldiń kózi uıqyǵa ketken kezde, Charlz radıo qabyldaǵysh turǵan bólmeniń syrtqy jaǵymen ústińgi qabattaǵy óz bólmesine jasyryn tartylǵan symdy sýyryp alyp tastady. Sol kúni keshke qaraı kún sýytyp ketkendikten, Elızabetke aıtyp, bólmesine ot jaqtyryp qoıǵan bolatyn. Mine, sol otqa ıegi men jaqtaryna japsyrǵan jıren saqaldy órtep jiberdi. Vıktorıa zamanynyń úlgisimen tigilgen naǵashy atasynyń kıimin úıdiń shatyryndaǵy qalampyr ıisi burqyraǵan sandyqqa qaıta aparyp salyp qoıdy.

Ázirge onyń basyna tóngen qaýip bulty joq sıaqty. «Kútimi jaqsy bolsa naǵashy apań áli talaı jyl ómir súredi» dep dáriger Meınelldyń alǵashqyda aıtqan kóripkel sózinen keıin-aq kókeıinen oryn tepken bulyńǵyr oıy, endi mine iske asyp otyr deýge bolady. Maraty apasynyń súıikti erkebulany, súıkimdi jigit Charlzdyń júzine masaıraǵan kúlki úıirildi.

Dáriger ketisimen Charlz óz mindetine kirisip ketti. Endi ony marqumdy jerleýge baılanysty kezek kúttirmeıtin sharýalar tosyp turǵan bolatyn. Alystan poezben keletin týystaryn qarsy alýy kerek. Olardyń bir-ekeýi — bir túnep qaıtatyn adamdar. Óz oıymen ishteı arpalysyp júrse de, bul sharýalardy Charlz tyńǵylyqty tyndyrdy.

«Joly bolar jigittiń jeńgesi shyǵar aldynan» dep osyny aıt! Endi mine eńsesin basqan aýyr oıdan arylyp, kóńili jaı tapty. Óıtkeni qyl kópirdiń ústinde turǵan onyń múshkil halin eshkim de, tipti ana marqum bop ketken naǵashy apasy da bilmeıtin. Jan adamǵa sezdirmeı kelgen ómiriniń kóleńke jaǵy biline bastap, endi onyń moınyna abaqtynyń tuzaǵy tónip turǵan edi.

Bir-eki aıdyń ishinde mol aqshanyń kózin tappasa, onyń syry ashylyp, abyroıy aırandaı tógileri sózsiz edi. Mine endi álgi qara bult seıilip, jaǵdaıy túzelgen sıaqty.

Charlz murtynan kúldi. Kúlmegende qaıtsin. Ol qylmysqa barǵan joq. Bar bolǵany eptep qana qaljyńdady. Sonyń arqasynda bir kúnde baıyp shyǵa keldi. Bul jerde mı qatyratyn eshteńe de joq. Naǵashy apasy óziniń murageri Charlz bolatynyn odan jasyrǵan joq qoı.

Osy oımen otyrǵanda Elızabet esikten bas suǵyp, Hopkınson myrzanyń kelgenin jáne onyń Charlzben kezdeskisi keletinin habarlady.

«Bul da naǵyz der kezinde keldi»,—dep Charlz ishinen qýanyp ketti. Ysqyryp ándetip jiberýge yńǵaılanyp qalyp edi, ózin tejeı qoıyp, qaıǵyly adamnyń keıpin kıip, kitap turǵan bólmege qaraı bettedi. Sol arada marqum apasynyń shırek ǵasyr boıy resmı keńesshisi bolyp kelgen qart advokatpen kezdesti.

Advokat Charlzdyń ótinýimen oryndyqqa jaıǵasty da, qurǵaqtaý bir jótelip alyp, kelgen sharýasyn aıta bastady.

— Maǵan jazǵan hatyńyzdy onsha túsine almadym, Rıdjýeı myrza. Hatqa qaraǵanda marqum Garter hanymnyń mura jóninde qaldyrǵan ósıet qaǵazyn bizdiń qolda dep oılaıtyn sıaqtysyz.

Charlz jalt qarady.

— Naǵashy apamnyń solaı degenin óz qulaǵymmen estigenmin.

— Kezinde ol dokýmenttiń bizde bolǵany ras.

— Bolǵany qalaı?

— Jańa aıttym ǵoı, kezinde dep. Garter hanym maǵan hat joldap, qaǵazdy ótken sársenbige jiberýdi ótingen bolatyn.

Charlzdyń degbiri qasha bastady. Osyndaı bir páleniń bolaryn ishi kúni buryn sezgendeı.

— Qaǵazdardyń bir jerinde júrgen bolar, — dedi advokat sózin qaıta jalǵap.

Charlzdyń úni shyqpaı otyryp qaldy. Til qatýǵa dármeni joq. Ol Garter hanymnyń stolyndaǵy qaǵazdardy túgel súzip shyqqan. Olardyń arasynda álgi dokýmenttiń joq ekenin aıdan-anyq biletin. Muny ol advokatqa sálden keıin, ózine-ózi kelgen soń ǵana aıtty. Óz daýsy ózine jat kórinip, arqasynan sýyq ter burq ete qaldy.

— Ol kisiniń zattaryna basqa eshkim qol tıgizip pe edi?

Charlz advokatqa qyzmetshi áıel Elızabettiń aralasqanyn aıtty. Hopkınson myrzanyń aqylymen dereý Elızabetti shaqyryp aldy. Qyzmetshi áıel qabaǵy qatýly, qaqıǵan kúıi ózine qoıylǵan saýaldarǵa jaýap berip jatyr.

Elızabet Garter hanymnyń kıim-keshegi men usaq-túıek zattarynyń bárin de óz .qolynan ótkizip rettepti. Alaıda olardyń ishinen ósıet qaǵazǵa uqsaıtyn resmı dokýment kóre almapty. Áıtkenmen ol qaǵazdy Elızabet jaqsy biletin bop shyqty, sebebi beıshara Garter hanym qaıtys bolatyn kúni tańerteń marqumnyń álgi qaǵazdy ustap turǵanyn óz kózimen kóripti.

— Buǵan senimińiz mol ma? — dedi advokat julyp alǵandaı.

— Iá, myrza, maǵan hanymnyń ózi aıtqan. Sodan soń ol kisi almaımyn degenime qoımaı, qolyma 50 fýnt aqsha ustatty. Al ósıet qaǵazy uzynshaqtaý kók konverttiń ishinde bolatyn.

— Ras aıtady, — dedi Hopkınson myrza.

— Esime endi tústi, — dep Elızabet sózin qaıta sabaqtady, — kelesi kúni jańaǵy kók konvert myna stoldyń ústinde jatqan. Biraq ishinde esh nárse joq bolatyn. Stolǵa konvertti men ózim qoıǵanmyn.

— Stoldaǵy konvertti men de kórgenmin,—dedi Charlz.

Ol ornynan turdy da, jazý stolynyń qasyna bardy, kelesi sátte keri burylyp qolyndaǵy konvertti Hopkınson myrzaǵa usyndy. Advokat konvertke úńildi de basyn ızedi.

— Iá, bul ótken sársenbide men ósıet qaǵazdy salyp jibergen konverttiń dál ózi.

Endi eki erkek te ańyraıyp Elızabetke qarady.

— Maǵan aıtar basqa esh nárselerińiz | bar ma? — dedi Elızabet.

— Ázirshe, joq, rahmet.

Elızabet esikke qaraı bettedi.

— Sál kidire turyńyzshy,—dedi advokat, sol kúni úıge ot jaǵylyp pa edi?

— Iá, ot keshke deıin mazdap turdy.

— Rahmet sizge, endi júre berińiz.

Elızabet shyǵyp ketti. Charlz eńkeıgen kúıi dirildegen qoldarymen stoldy taıanyp turyp qaldy.

— Hopkınson myrza, siz munymen ne aıtpaqsyz? Nege meńzep tursyz, ózińiz?

Advokat basyn shaıqady.

— Úmit úzbeıik, múmkin áli de bolsa tabylyp qalar...

— Al tabylmasa she?

— On da jalǵyz-aq qorytyndy jasaýǵa bolady Naǵashy apańyz mura jónindegi ósıet qaǵazdy joıý úshin ádeıi aldyrǵan ba dep qorqamyn. Olaı deıtinim Elızabet bir tıynsyz qalmasyn dep 50 fýnt aqshany oǵan óz qolymen tapsyrǵan.

— Qalaısha? Ne úshin? — dep Charlz eńirep qoıa berdi.

Hopkınson myrza tamaǵyn qyrnap bir jótelip qoıdy. Taǵy da qurǵaq jótel.

— Naǵashy apańyzben bir nársege kelispeı qalǵan nemese tús shaıysqan jerińiz joq pa edi, Rıdjýeı myrza?

Charlz jasqa býlyǵyp: «Joq, árıne»,—dedi. Óksigin basa almaı: «Biz eń sońǵy kúnge deıin bir-birimizge degen shynaıy yqylystan aıyrylyp kórgen joqpyz», — dep ıegi kemseńdep ketti.

— E-e-e! — dedi Hopkınson myrza Charlzǵa týra qaramaı.

Advokattyń kúdiktenip turǵanyn sezgende, Charlzdyń júregi zý ete qaldy. Kim biledi, myna kári qaqpastyń bilmeıtin, estimeıtin pálesi joq. Bálkim Charlz týraly bóten áńgime munyń qulaǵyna da jetken shyǵar. Biraq ondaı ósek-aıańnyń ushy shyqsa, bul eń aldymen Garter hanymnyń qulaǵyna jetse kerek edi de, naǵashy men jıen bul jóninde qaıtse de júz shaıysyp ıá bolmasa esep aıyrysqan bolmas pa edi? Biraq olaı bolǵan joq qoı!

Charlz óz ómiriniń ashshy sátine tap keldi. Osy ýaqytqa deıin san saqqa júgirtip aıtqan ótirigi órge basyp óte beretin. Al qazir shyn sózi zaıa bolyp, oǵan senbeı otyr. Taǵdyrdyń tálkegi ǵoı, bul! Naǵashy apasynyń ósıet qaǵazdy jaǵyp jiberýi mıǵa syımaıtyn nárse ǵoı. Joq, múmkin emes...

Kenet ol tyǵyryqqa tireldi. Kóz aldynan ótken álgi sumdyq sýret qalaı edi? Kempirdiń bir qoly júreginde... al ekinshi qolynan bir nárse... qaǵaz bolýy kerek... sýsyp qyp-qyzyl shoqtyń ústine qulap túsip edi ǵoı...

Charlzdyń qany qashyp, eni kúldeı bop ketti. Kelesi sátte ol óziniń «Eger ol qaǵaz tabylmasa qaıtemiz?» degen úreıli únin estidi.

— Bizde Garter hanymnyń budan kóp burynǵy jazyp qaldyrǵan mura jónindegi ósıet qaǵazy saqtaýly tur. 1920 jyldyń sentábr aıynda tapsyrylǵan dokýment. Bul dokýment boıynsha, Garter hanymnyń búkil murasy jıen qyzy Mırıam Garterge, ıaǵnı qazirgi Mırıam Robınsonǵa tapsyrylýy tıis.

Myna qaqpas ne ottap ketti? Mırıamy nesi? Sonda ulan-asyr aqshanyń Mırıamǵa, onyń ana adam sıaǵy joq kúıeýsymaǵy men qyńsylaǵan tórt kúshigine tıetin bolǵany ma? Mırıamǵa deıdi!

Dál osy kezde Charlzdyń shyntaǵynyń túbinde turǵan telefon Shar ete qaldy. Ol trýbkany kóterip edi, ar jaǵynan dárigerdiń dos kóńil daýsy estildi.

— Rıdjýeı, sen be tyńdap turǵan? Saǵan qajeti bolar dep soǵyp turǵanym ǵoı. Medısınalyq ekspertızanyń qorytyndysy osy qazir ǵana daıyn boldy. Sol baıaǵy men aıtqandaı bolyp shyqty, tek júreginiń aýrýy tiri kezinde men mólsherlegennen álde qaıda qaýipti ekeni anyqtaldy. Qandaı shara qoldansaq ta, eń ári degende eki aıdan aspaǵandaı eken. Sen mazasyzdanyp jatyr ma dep habarlasyp turǵanym ǵoı. Qónilińe medeý ǵoı, qansha aıtqanmen.

— Ǵapý etińiz, — dedi Charlz dárigerge,— nemene dedińiz?

— Ary ketse eki-aq aı ómiri qalǵan eken deımin, — dedi dáriger, endi daýsyn sál qattyraq shyǵaryp, — Synbaıtyn temir, tozbaıtyn ómir joq, jigitim, muny óziń de jaqsy túsinesiń ǵoı...

Charlz trýbkany ornyna sylq etkizip tastaı saldy. Qulaǵyna endi advokattyń daýsy shalyndy.

— Oıpyrmaı, syrqattanyp qalǵannan saýsyz ba, Rıdjýeı myrza?

— ...Bári de qurysyn! Murnyn kótergen advokat ta, ana tili ýdaı, kári esek — Meınell de quryp ketsin!

Qol ushyn beretin endi eshkim joq. Barar jer, basar taýy bireý-aq, ol — abaqty.

Charlzǵa osy ýaqytqa deıin bireý ózimen jasyrynbaq oınap kelgen tárizdi bolyp kórindi. Shoq-shoq dep, mazaq qylyp kúlip turǵan sekildi…

---