InfoHub Logo

Bólim taqyryby: Mýzyka óneri jáne qazaqtyń kıeli dombyrasy/Qazaqtyń ulttyq mýzykalyq aspaptary
Sabaqtyń túri Jańa sabaq
Osy sabaq arqyly júzege asatyn oqý maqsattary Maqsaty: oqýshylardy qazaqtyń ulttyq aspaptarymen tanystyrý, aspaptyq mýzykaǵa degen qyzyǵýshylyǵyn oıatý;
a) bilimdilik: ár aspaptyń shyǵý tarıhy jaıly túsinik berý, jasalý ereksheligi, dybys boıaýyń túsindirip, ulttyq aspap týraly bilimderin jetildirý;
á) damytýshylyq: oqýshylardyń este saqtaý qabiletterin damytyp, mýzykalyq aspaptarda oınaı bilý qabiletterin damytý;
b) tárbıelik: qazaqtyń ulttyq aspaptaryn maqtanysh tutýǵa tárbıeleý, ulttyq ónerge degen qyzyǵýshylyǵyn arttyrý jáne ony qurmetteýge baýlý. J2. Janrlyq jáne stıldik erekshelikterine saı kórkemdegish quraldardy oryndy qoldana otyryp, shaǵyn maqala, nusqaýlyq, áńgime qurastyryp jazý.
ÁTN1. Jalǵaýlar men shylaýlardyń ereksheligin eskere otyryp, úndestik zańyna sáıkes orfografıalyq normaǵa saı jazý, turaqty tirkesterdi ıgerý

Kóńil – kúı ornatý
Aldyn – ala bólingen toptarǵa aspaptar jaıly mýzykalar qoıylady. Oqýshylar sol áýenge qosylyp án oryndaıdy.
- Balalar, qandaı kóńil - kúıdesizder?
- Ózderińizdi qalaı sezinýdesizder?
- Ózińizge degen senimińiz joǵarylady ma?
- İzdenis pen belsendi áreketterge daıynsyzdar ma?

Kúlásh Baıseıtova týraly «Án padıshasy» atty shaǵyn áńgime jazý.
Qyzyǵýshylyqty oıatý, sabaqqa boljam jasaý.
Oqýshylarǵa túrli aspaptardan quralǵan orkestrdiń kúıi oınalady. Balalar sol kúıdi tyńdaý arqyly qandaı mýzykalyq aspaptardyń daýsyn ajyratyp turǵandaryn aıtady. «Anama» Nazgúl Tańatar
Sol arqyly búgingi taqyrypty boljaıdy.
• Oqýshylar sabaq taqyrybyna boljam jasaıdy:
* Qazaqtyń ulttyq aspap túrlerimen tanysady

Kitaptaǵy tapsyrmany oryndaý
Balalar 2 oqylym mátinimen tanysyp, tapsyrmaǵa saı aldaryndaǵy sýrettegi mýzykalyq aspaptardy toptastyrady.
1. Úrmeli aspaptar: sybyzǵy, saz syrnaı, uran, kerneı
2. Uryp oınalatyn: dańǵyra, kepshik, daýylpaz, shyńdaýyl
3. Shertpeli – ishekti aspaptar: jetigen, dombyra,

Toptastyrý sebepterin túsindiredi.
Taqtada maqala, nusqaýlyq, áńgime týraly nusqaý ilinedi. Ústelge tapsyrmalar qoıylady. Top basshylary óz qalaýymen tapsyrma tańdaıdy:
1 - top:
Maqala - koǵamdyq - áleýmettik máseleler týraly jazylǵan pýblısısıkalyq janrdaǵy shyǵarma.
Pýblısısıkalyq maqala qoǵamdyq - áleýmettik jáne saıası mańyzy zor oqıǵalar men qubylystardy, dáýir tynysyn kóterińki únmen, kórkem tilmen baıandaıdy.
2 - top:
Nusqaýlyq - áldeneni oryndaý, júzege asyrý tásili men tártibin bekitetin tártipter jınaǵy, jalpy alǵanda nusqaý.
3 - top:
Áńgime, ádebıette - oqıǵany qara sózben baıandaıtyn shaǵyn kórkem shyǵarma janry. Áńgimeniń janrlyq erekshelikteri oqıǵany baıandaý tásili, kompozısıalyq, sújettik qurylysy, kórkemdik júıesi arqyly aıqyndalady. Áńgimeniń kólemi shaǵyn, keıipkerler sany az, sújet uıytqysyn quraıtyn oqıǵanyń bastalýy, sharyqtaý shegi men sheshimi bolady.

«Tanystyrý» ádisi.
Tapsyrma:
1 - top: Sheteldik qonaqtarǵa qazaqtyń ulttyq saz aspaptary sybyzǵy, kepshik, dombyra, asataıaq, qobyz, jetigen, jelbýaz, uran, dańǵyra, ýildek, syldyrmaq t. b aspap ataýlaryn tanystyrý maqsatynda jáne kúıleriniń shyǵý tarıhy týraly topta shaǵyn maqala jazyńyzdar. (Qazaqtyń halyq mýzyka aspaptar murajaıyna saıahatty alýǵa bolady)
2 - top: Belgili bir aspapta oınaý (qalaı otyrý, aspapty qalaı ustaý t. b) týraly nusqaýlyq jazyńyz.
3 - top: Ulttyq aspaptar dombyra, qobyz, sybyzǵy, dańǵara, úskirik, kepshik, shańqobyz, jetigen týraly shaǵyn áńgime ertegi qurastyryńyz.
Tapsyrma berilip, oqýshylar daıyndalǵansha
Qosymsha resýrs:
Ótken ǵasyrlar únine qulaq túrsek, bizdiń ata – babalarymyz tastan, aǵashtan, ósimdikten, maldyń terisinen, súıeginen, múıizden, ishekten, qyldan t. b. alýan túrli zattardan dybys shyǵarýǵa bolatynyn ańǵaryp, qarapaıym mýzykalyq aspaptar jasap aldy. Sol umyt bolǵan qazaq halqynyń aspaptaryn qaıta jańǵyrtyp, olardyń keń túrde nasıhattalýyna mol eńbek sińirip, sońyna qyrýar mura qaldyrǵan Bolat Shamǵalıuly Sarybaev edi.
Bolat Shamǵalıuly Sarybaev kóne aspaptardy jınaýǵa 1960 j. bastap kirisken eken. Sol jyldary Almaty konservatorıasynyń ustazy B. Sarybaevtyń úıi erekshe murajaıǵa aınaldy. Ol jınaǵan aspaptar sany 300 - ge jetti. Zertteýshi elimizdiń túrli aımaqtarynan kóne aspaptardy taýyp, olardy zerttep, jetildirip, oryndaý ádisterin meńgerdi, shákirtterin baýlydy. 1968 jyly kóne ulttyq mýzykalyq aspaptardan ansámbl uıymdastyrdy. B. Sarybaev aspaptardy oınaý tásiline qaraı mynadaı túrge bóledi: úrlemeli, urmaly, silkimeli, ysqyshty, ishekti, shertpeli, tilshekti.
«Eki ishektiń birin qatty,
Birin sál - sál kem bura.
Naǵyz qazaq, qazaq emes,
Naǵyz qazaq – dombyra» - dep aqyn jyrlaǵandaı, halqymyzdyń ǵasyrlar boıy jınaqtalǵan ulttyq qundylyǵy men dúnıetanymyn dál sýrettep jetkize alatyn qońyr úndi dombyra ekeni daýsyz.
Dombyra - qazaqtyń jany. Ol tar jol, taıǵaq keshý joldaryn bastan ótkergen qazaq tarıhyn paraqtaýǵa negiz bola alady. Ultymyzdyń bolmysyna kýá bolǵan ádet - ǵurpy men salt - dástúrlerine jan bitirip, onyń qundy qalpyn saqtaýǵa negiz bolǵanyn kóremiz. Ǵasyrlar qoınaýynda qalyptasqan mýzykalyq - estetıkalyq asyl muralardy dombyra aspaby jetkizdi. Dombyra bar jerde qazaq halqynyń tili, óneri, tarıhy birge júredi. Dombyra aspabynyń fılosofıasyn ashýda ańyz - áńgimelerdiń jelisine súıenýge bolady. «Ertede bir han qyzynyń kedeı jigitpen kóńil jarastyrǵanyn sezip qalady da jigitti dereý darǵa astyrady. Eki qabat bolyp qalǵan qyz mezgili jetip bosanady. Ony ańdyǵan mystan kempir egiz balany kóz kórmes, qulaq estimes, alys jerge aparyp, jap - jasyl úlken báıterek basyna uldy batysqa, qyzdy shyǵysqa qaratyp ilip ketedi. Sábılerdiń kóz jasy tamǵan báıterek solady, júregi toqtaǵan nárestelermen birge aǵash ta qýarady. Qańqý áńgime halyq arasynda jata ma, ony estigen qyz egizin izdep, jolǵa shyǵady. Joldan sharshaǵan qyz bala aǵash túbine kelip, demalady. Qulaǵyna kúmbirlegen saryn estiledi.

Muǵalimniń aty – jóni: Moldaqulova T. N.
Mýzyka óneri jáne qazaqtyń kıeli dombyrasy, Qazaqtyń ulttyq mýzykalyq aspaptary júkteý