Natýral sandardyń 9-ǵa jáne 3-ke bólingishtik belgileri
Natýral sandardyń 9 - ǵa jáne 3 - ke bólingishtik belgileri
Sabaqtyń maqsaty:
1) Bilimdilik: Oqýshylardy berilgen sannyń sıfrlarynyń qosyndysyna qarap, onyń 3ke, 9 - ǵa bólinetindigin ajyrata bilýge úıretý; natýral sandardyń 3 - ke, 9 - ǵa bólingishtik belgisiniń tujyrymdamasyn aıta bilýge daǵdylandyrý; 3 - ke jáne 9 - ǵa bólinetin kóp tańbaly sandarǵa mysal keltire bilýge úıretý.
2) Damytýshylyq: Oqýshylardyń logıkalyq oılaý qabiletterin, este saqtaý qabiletterin damytý; sabaqqa degen qyzyǵýshylyǵyn, belsendiligin arttyrý.
3) Tárbıelik. Oqýshylardy eńbekke, tapqyrlyqqa, tynyshtyq saqtaýǵa, izdenimpazdyqqa, óz pikirin aıqyndaýǵa, ózara yntymaqtastyqqa, tártipke tárbıeleý.
Kórnekilikter: oqýlyq, ınteraktıvti taqta, kesteler, deńgeılik tapsyrmalar.
Sabaqtyń túri: aralas sabaq
Sabaqtyń ádisi: túsindirý, esepter shyǵarý, tapsyrmalar berý
Sabaqtyń barysy:
İ. Uıymdastyrý kezeńi:
Tarıhı habarlama.
Pıfagor ( b. z. d. 6 ǵasyrda ómir súrgen) jáne onyń oqýshylary sandardy ń bólingishtigi týraly suraqty zerttegen. Ózinen basqa bólgishteriniń qosyndysyna teń sandy olar kemel san dep ataǵan. Mysaly, 6 (6=1+2+3), 28 (28=1+2+4+7+14) – kemel sandar.
Kelesi kemel sandar 496, 8128, 33550336. Pıfagorlyqtar tek alǵashqy úsh sandy bilgen. Tórtinshi kemel san 8128 b. d. İ ǵasyrynda belgili bolǵan. Besinshi 33550336 sany 15 ǵasyrda tabyldy.
Búgingi sabaqta: 1) sandar sóıleıdi.
2) durys jaýabyn anyqta
3) jańa sabaq
4) oqýlyqpen jumys
5) blıs - týrnır
6) keremet úshtikter
7) top basshylar saıysy
8) ózindik jumys
9) qorytyndy
1) Synypty 3topqa bólý. ózderi 2, 5, 10 sandary jazylǵan dóńgelekshelerdi alyp toptasady.
1. 2 - lik
2. 5 - tik
3. 10 - dyq
Ár top óz sandarynyń bólingishtik belgilerin tujyrymdaıdy. Top ózderiniń attaryna gazet shyǵaryp qorǵaıdy.
1. qandaı sıfrlardy jup sıfrlar dep ataıdy?
2. qandaı sıfrlardy taq sıfrlar dep ataıdy?
3. qandaı sandar 2 - ge bólinedi?
4. qandaı sandar 5 - ke bólinedi?
5. qandaı sandar 10 - ǵa bólinedi?
2) Durys jaýabyn tap:
2 - ge eselik: 13, 22, 89
5 - ke eselik: 103, 99, 75
10 - ǵa eselik: 20, 39, 45
2 - ge eselik: 300, 21, 943
5 - ke eselik: 569, 240, 73
10 - ǵa eselik: 201, 390, 455
Qorytyndy jasańdar.
3) Jańa sabaq.
Sheńber qurastyrý arqyly jańa sabaqtyń taqyrybyn tabady.
Berilgen sannyń 3 - ke, 9 - ǵa bólinetindigin bólinbeıtindigin bólý amalyn oryndamaı da anyqtaýǵa bolady.
9 - ǵa bólingishtik belgisi.
Qosyndynyń berilgen sanǵa bólingishtigin paıdalanyp, sannyń 9 - ǵa bólingishtigin anyqtaıyq.
783=7h100+8h10+3=7(99+1)+8(9+1)+3=(7h99+8h9)+(7+8+3)
Mundaǵy alǵashqy eki qosylǵysh 9 - ǵa bólinedi. Onda berilgen sannyń sıfrlarynyń 7+8+3 qosyndysy 9 - ǵa bólinse, 783 sany da 9 - ǵa bólinedi. 7+8+3=18, 18 sany 9 - ǵa bólinedi. Demek 783 sany 9 - ǵa da bólinedi.
Sıfrlarynyń qosyndysy 9 - ǵa bólinetin natýral sandar
9 – ǵa bólinedi.
Mysal: 9576 sany 9 - ǵa bólinedi 9+5+7+6=27. 27 sany 9 - ǵa bólinedi.
289 sany 9 - ǵa bólinbeıdi 2+8+9=19. 19sany 9 - ǵa bólinbeıdi.
3 - ke bólingishtik belgisi
Qosyndynyń berilgen sanǵa bólingishtigin paıdalanyp, sannyń 3 - ke bólingishtigin anyqtaıyq.
384=3h100+8h10+4=3(99+1)+8(9+1)+4=(3h99+8h9)+(3+8+4)
Mundaǵy alǵashqy eki qosylǵysh 3 - ke bólinedi. Onda berilgen sannyń sıfrlarynyń 3+8+4 qosyndysy 3 - ke bólinse, 384 sany da 3 - ke bólinedi. 3+8+4=15, 15 sany 3 - ke bólinedi. Demek 384 sany 3 - ke da bólinedi.
Sıfrlarynyń qosyndysy 3 - ke bólinetin natýral sandar
3 – ke bólinedi.
Mysal: 978 sany 3 - ke bólinedi 9+7+8=24. 24 sany 3 - ke bólinedi.
437 sany 3 - ke bólinbeıdi 4+3+7=14. 14 sany 3 - ke bólinbeıdi.
9 sany 3 - ke bólinetindikten, 9 - ǵa bólinetin sandardyń barlyǵy da 3 - ke bólinedi.
6 - ǵa bólingishtik belgisi: Eger san 2 - ge de, 3 - ke de bólinse, onda ol san
6 - ǵa da bólinedi.
15 - ke bólingishtik belgisi: Eger san 3 - ke de, 5 - ke de bólinse, onda ol san 15 - ke de bólinedi.
45 - ke bólingishtik belgisi: Eger san 5 - ke de, 9 - ǵa da bólinse, onda ol san 45 - ke de bólinedi.
4) Oqýlyqpen jumys.
№ 627 esep
1) 3 - ke bólinetin sandar: 123, 342, 561, 672, 873, 948, 1041.
2) 9 - ǵa bólinetin sandar: 288, 333, 558, 9468, 891, 765, 936.
№ 629 esep
3 - ke bólinetin sandar: 111, 145, 228, 312, 231, 153, 249.
9 - ǵa bólinetin sandar: 513, 423, 288, 414, 999, 837, 963.
№ 630 esep ( aýyzsha )
Poıyzdyń 9 platformasyna traktorlar tıelgen. Árbir platformadaǵy traktorlar sany birdeı. Poıyzdyń barlyq platformasynda 143 traktor bolýy múmkin be, 146 traktor bolýy múmkin be, álde 144 traktor bolýy múmkin be? Bir platformaǵa neshe traktor tıelgen?
143 1+4+3=8
144 1+4+4=9
146 1+4+6=11
9 - ǵa bólinetin san 144, 144: 9=16
Jaýaby: 144 traktor. Bir platformaǵa 16 traktor tıelgen.
5) Blıs - týrnır (ıa - joq).
Bólingishtik qasıetke baılanysty on tujyrym berilgen. Tujyrym durys bolsa ıa, durys emes dep esepteseńiz joq dep jaýap jazyńyz.
213 - 2 - ge bólinedi
345 - 5 - ke bólinedi
1010 - 10 - ǵa bólinedi
741 - 3 - ke bólinedi
4270 - 9 - ǵa bólinedi
8538 - 2 - ge bólinedi
1001 - 5 - ke bólinedi
646 - 10 - ǵa bólinedi
29 - 3 - ke bólinedi
1449 - 9 - ǵa bólinedi
Durys jaýaptary:
213 - 2 - ge bólinedi - joq
345 - 5 - ke bólinedi - ıa
1010 - 10 - ǵa bólinedi - ıa
741 - 3 - ke bólinedi - ıa
4270 - 9 - ǵa bólinedi - joq
8538 - 2 - ge bólinedi - ıa
1001 - 5 - ke bólinedi - joq
646 - 10 - ǵa bólinedi - joq
29 - 3 - ke bólinedi - joq
1449 - 9 - ǵa bólinedi - ıa
6) Keremet úshtikter ( arıfmetıkalyq amaldardy teńdik durys bolatyndaı etip ornalastyr )
3 3 3=2
3 3 3=3
3 3 3=4
3 3 3=9
3 3 3=11
3 3 3=18
3 3 3=27
3 3 3=30
3 3 3=36
Jaýaptary:
3 -( 3: 3)=2
3+( 3 - 3)=3
3 +(3: 3)=4
3 +3+ 3=9
3 3: 3=11
(3 +3) h 3=18
3 h3h 3=27
3 3 - 3=30
3 3 +3=36
7) Top basshylar saıysy ( top basshylar «jańylmaımynm»
oıynyn oınaıdy)
8) Ózindik jumys
1) 3 - ke aıaqtalatyn barlyq eki tańbaly sandardy jaz:
osy sandardan 3 - ke bólinetin, 9 - ǵa bólinetin sandardy tap.
2) kórsetilgen *- nyń ornyna tıisti sandy qoıyp, 9 - ǵa eselik sandy jaz. 1*00, 57*, 4*1, *888
3) 2 - ge, 3 - ke, 5 - ke, 6 - ǵa, 15 - ke, 9 - ǵa, 10 - ǵa, 45 - ke bólinetin barlyq úsh tańbaly sandardy tap.
9) Sabaqty qorytyndylaý. Synyp oqýshylarynyń jáne jeke balalardyń jumys sapasyn baǵalaý.
Úıge tapsyrma berý. 4. 4 Natýral sandardyń 9 - ǵa jáne 3 - ke bólingishtik belgileri №628, №631 esepter.
- Sabaǵymyzdyń qorytyndysyn jasaıyq. Senderge taraý boıyna natýral sandar týraly osynshama jańalyqtar bilý unaǵan shyǵar dep oılaımyn.
Natýral sandar jıynyn aspandaǵy juldyzdarmen salystyrýǵa bolady. Juldyzdardyń ishinde erekshe jarqyrap kórinetin juldyzdar bar ekenin bilesińder. Sandar arasynda da ereksheleri bar. Olar bir - birinen erekshelenetin aıyrmashylyqtary bar (Egiz sandar, kemel sandar). Juldyzdar toby sıaqty sandar ishinde de erekshe qasıetteri bar sandar toby bar Olar: qurama, jaı, jup, taq sandar toptary. Tek olardy kóre bilýge úırený kerek.
Sabaqtyń maqsaty:
1) Bilimdilik: Oqýshylardy berilgen sannyń sıfrlarynyń qosyndysyna qarap, onyń 3ke, 9 - ǵa bólinetindigin ajyrata bilýge úıretý; natýral sandardyń 3 - ke, 9 - ǵa bólingishtik belgisiniń tujyrymdamasyn aıta bilýge daǵdylandyrý; 3 - ke jáne 9 - ǵa bólinetin kóp tańbaly sandarǵa mysal keltire bilýge úıretý.
2) Damytýshylyq: Oqýshylardyń logıkalyq oılaý qabiletterin, este saqtaý qabiletterin damytý; sabaqqa degen qyzyǵýshylyǵyn, belsendiligin arttyrý.
3) Tárbıelik. Oqýshylardy eńbekke, tapqyrlyqqa, tynyshtyq saqtaýǵa, izdenimpazdyqqa, óz pikirin aıqyndaýǵa, ózara yntymaqtastyqqa, tártipke tárbıeleý.
Kórnekilikter: oqýlyq, ınteraktıvti taqta, kesteler, deńgeılik tapsyrmalar.
Sabaqtyń túri: aralas sabaq
Sabaqtyń ádisi: túsindirý, esepter shyǵarý, tapsyrmalar berý
Sabaqtyń barysy:
İ. Uıymdastyrý kezeńi:
Tarıhı habarlama.
Pıfagor ( b. z. d. 6 ǵasyrda ómir súrgen) jáne onyń oqýshylary sandardy ń bólingishtigi týraly suraqty zerttegen. Ózinen basqa bólgishteriniń qosyndysyna teń sandy olar kemel san dep ataǵan. Mysaly, 6 (6=1+2+3), 28 (28=1+2+4+7+14) – kemel sandar.
Kelesi kemel sandar 496, 8128, 33550336. Pıfagorlyqtar tek alǵashqy úsh sandy bilgen. Tórtinshi kemel san 8128 b. d. İ ǵasyrynda belgili bolǵan. Besinshi 33550336 sany 15 ǵasyrda tabyldy.
Búgingi sabaqta: 1) sandar sóıleıdi.
2) durys jaýabyn anyqta
3) jańa sabaq
4) oqýlyqpen jumys
5) blıs - týrnır
6) keremet úshtikter
7) top basshylar saıysy
8) ózindik jumys
9) qorytyndy
1) Synypty 3topqa bólý. ózderi 2, 5, 10 sandary jazylǵan dóńgelekshelerdi alyp toptasady.
1. 2 - lik
2. 5 - tik
3. 10 - dyq
Ár top óz sandarynyń bólingishtik belgilerin tujyrymdaıdy. Top ózderiniń attaryna gazet shyǵaryp qorǵaıdy.
1. qandaı sıfrlardy jup sıfrlar dep ataıdy?
2. qandaı sıfrlardy taq sıfrlar dep ataıdy?
3. qandaı sandar 2 - ge bólinedi?
4. qandaı sandar 5 - ke bólinedi?
5. qandaı sandar 10 - ǵa bólinedi?
2) Durys jaýabyn tap:
2 - ge eselik: 13, 22, 89
5 - ke eselik: 103, 99, 75
10 - ǵa eselik: 20, 39, 45
2 - ge eselik: 300, 21, 943
5 - ke eselik: 569, 240, 73
10 - ǵa eselik: 201, 390, 455
Qorytyndy jasańdar.
3) Jańa sabaq.
Sheńber qurastyrý arqyly jańa sabaqtyń taqyrybyn tabady.
Berilgen sannyń 3 - ke, 9 - ǵa bólinetindigin bólinbeıtindigin bólý amalyn oryndamaı da anyqtaýǵa bolady.
9 - ǵa bólingishtik belgisi.
Qosyndynyń berilgen sanǵa bólingishtigin paıdalanyp, sannyń 9 - ǵa bólingishtigin anyqtaıyq.
783=7h100+8h10+3=7(99+1)+8(9+1)+3=(7h99+8h9)+(7+8+3)
Mundaǵy alǵashqy eki qosylǵysh 9 - ǵa bólinedi. Onda berilgen sannyń sıfrlarynyń 7+8+3 qosyndysy 9 - ǵa bólinse, 783 sany da 9 - ǵa bólinedi. 7+8+3=18, 18 sany 9 - ǵa bólinedi. Demek 783 sany 9 - ǵa da bólinedi.
Sıfrlarynyń qosyndysy 9 - ǵa bólinetin natýral sandar
9 – ǵa bólinedi.
Mysal: 9576 sany 9 - ǵa bólinedi 9+5+7+6=27. 27 sany 9 - ǵa bólinedi.
289 sany 9 - ǵa bólinbeıdi 2+8+9=19. 19sany 9 - ǵa bólinbeıdi.
3 - ke bólingishtik belgisi
Qosyndynyń berilgen sanǵa bólingishtigin paıdalanyp, sannyń 3 - ke bólingishtigin anyqtaıyq.
384=3h100+8h10+4=3(99+1)+8(9+1)+4=(3h99+8h9)+(3+8+4)
Mundaǵy alǵashqy eki qosylǵysh 3 - ke bólinedi. Onda berilgen sannyń sıfrlarynyń 3+8+4 qosyndysy 3 - ke bólinse, 384 sany da 3 - ke bólinedi. 3+8+4=15, 15 sany 3 - ke bólinedi. Demek 384 sany 3 - ke da bólinedi.
Sıfrlarynyń qosyndysy 3 - ke bólinetin natýral sandar
3 – ke bólinedi.
Mysal: 978 sany 3 - ke bólinedi 9+7+8=24. 24 sany 3 - ke bólinedi.
437 sany 3 - ke bólinbeıdi 4+3+7=14. 14 sany 3 - ke bólinbeıdi.
9 sany 3 - ke bólinetindikten, 9 - ǵa bólinetin sandardyń barlyǵy da 3 - ke bólinedi.
6 - ǵa bólingishtik belgisi: Eger san 2 - ge de, 3 - ke de bólinse, onda ol san
6 - ǵa da bólinedi.
15 - ke bólingishtik belgisi: Eger san 3 - ke de, 5 - ke de bólinse, onda ol san 15 - ke de bólinedi.
45 - ke bólingishtik belgisi: Eger san 5 - ke de, 9 - ǵa da bólinse, onda ol san 45 - ke de bólinedi.
4) Oqýlyqpen jumys.
№ 627 esep
1) 3 - ke bólinetin sandar: 123, 342, 561, 672, 873, 948, 1041.
2) 9 - ǵa bólinetin sandar: 288, 333, 558, 9468, 891, 765, 936.
№ 629 esep
3 - ke bólinetin sandar: 111, 145, 228, 312, 231, 153, 249.
9 - ǵa bólinetin sandar: 513, 423, 288, 414, 999, 837, 963.
№ 630 esep ( aýyzsha )
Poıyzdyń 9 platformasyna traktorlar tıelgen. Árbir platformadaǵy traktorlar sany birdeı. Poıyzdyń barlyq platformasynda 143 traktor bolýy múmkin be, 146 traktor bolýy múmkin be, álde 144 traktor bolýy múmkin be? Bir platformaǵa neshe traktor tıelgen?
143 1+4+3=8
144 1+4+4=9
146 1+4+6=11
9 - ǵa bólinetin san 144, 144: 9=16
Jaýaby: 144 traktor. Bir platformaǵa 16 traktor tıelgen.
5) Blıs - týrnır (ıa - joq).
Bólingishtik qasıetke baılanysty on tujyrym berilgen. Tujyrym durys bolsa ıa, durys emes dep esepteseńiz joq dep jaýap jazyńyz.
213 - 2 - ge bólinedi
345 - 5 - ke bólinedi
1010 - 10 - ǵa bólinedi
741 - 3 - ke bólinedi
4270 - 9 - ǵa bólinedi
8538 - 2 - ge bólinedi
1001 - 5 - ke bólinedi
646 - 10 - ǵa bólinedi
29 - 3 - ke bólinedi
1449 - 9 - ǵa bólinedi
Durys jaýaptary:
213 - 2 - ge bólinedi - joq
345 - 5 - ke bólinedi - ıa
1010 - 10 - ǵa bólinedi - ıa
741 - 3 - ke bólinedi - ıa
4270 - 9 - ǵa bólinedi - joq
8538 - 2 - ge bólinedi - ıa
1001 - 5 - ke bólinedi - joq
646 - 10 - ǵa bólinedi - joq
29 - 3 - ke bólinedi - joq
1449 - 9 - ǵa bólinedi - ıa
6) Keremet úshtikter ( arıfmetıkalyq amaldardy teńdik durys bolatyndaı etip ornalastyr )
3 3 3=2
3 3 3=3
3 3 3=4
3 3 3=9
3 3 3=11
3 3 3=18
3 3 3=27
3 3 3=30
3 3 3=36
Jaýaptary:
3 -( 3: 3)=2
3+( 3 - 3)=3
3 +(3: 3)=4
3 +3+ 3=9
3 3: 3=11
(3 +3) h 3=18
3 h3h 3=27
3 3 - 3=30
3 3 +3=36
7) Top basshylar saıysy ( top basshylar «jańylmaımynm»
oıynyn oınaıdy)
8) Ózindik jumys
1) 3 - ke aıaqtalatyn barlyq eki tańbaly sandardy jaz:
osy sandardan 3 - ke bólinetin, 9 - ǵa bólinetin sandardy tap.
2) kórsetilgen *- nyń ornyna tıisti sandy qoıyp, 9 - ǵa eselik sandy jaz. 1*00, 57*, 4*1, *888
3) 2 - ge, 3 - ke, 5 - ke, 6 - ǵa, 15 - ke, 9 - ǵa, 10 - ǵa, 45 - ke bólinetin barlyq úsh tańbaly sandardy tap.
9) Sabaqty qorytyndylaý. Synyp oqýshylarynyń jáne jeke balalardyń jumys sapasyn baǵalaý.
Úıge tapsyrma berý. 4. 4 Natýral sandardyń 9 - ǵa jáne 3 - ke bólingishtik belgileri №628, №631 esepter.
- Sabaǵymyzdyń qorytyndysyn jasaıyq. Senderge taraý boıyna natýral sandar týraly osynshama jańalyqtar bilý unaǵan shyǵar dep oılaımyn.
Natýral sandar jıynyn aspandaǵy juldyzdarmen salystyrýǵa bolady. Juldyzdardyń ishinde erekshe jarqyrap kórinetin juldyzdar bar ekenin bilesińder. Sandar arasynda da ereksheleri bar. Olar bir - birinen erekshelenetin aıyrmashylyqtary bar (Egiz sandar, kemel sandar). Juldyzdar toby sıaqty sandar ishinde de erekshe qasıetteri bar sandar toby bar Olar: qurama, jaı, jup, taq sandar toptary. Tek olardy kóre bilýge úırený kerek.
You Might Also Like
-
Sabaqtyń taqyryby: Aqparatty qorǵaý. Vırýsqa qarsy programmalar
