InfoHub Logo

Demokratıashyl, órkenıetti qoǵamnyń erteńgi satysynda Qazaqstan Respýblıkasynyń táýelsizdiginiń qabyldanýy men damý belesi basty orynda turatyny haq. Birneshe ǵasyrlyq tarıhy bar qazaq halqynyń memlekettik dárejege jetýiniń birden-bir qoldaýshysy bolǵan tulǵa – Elbasy Nursultan Ábishuly Nazarbaev. Taǵdyrdyń jazýymen tarıhymyzdyń eń bir kúrdeli kezeńinde el basshylyǵyna ıe bolǵan N.Á.Nazarbaev táýelsizdikti tý etip, Qazaqstan Respýblıkasyn jańa betburysqa baǵyttady.

Ótkenge kóz júgirtsek, N.Á. Nazarbaevtyń kóshbasshylyq qasıetterin taný keńes kezeńinde, ıaǵnı ol 1989 jyly Qazaqstan Kompartıasy OK-niń Birinshi hatshysy bolyp, 1991 jylǵa deıin osy qyzmetti atqarǵan kezden bastaldy. Sol kezdegi partıa jarǵysynyń jarıa etilmeıtin zańdary boıynsha KSRO Konstıtýsıasy men Qazaq KSR Konstıtýsıasynyń erejelerine sáıkes, ol odaqtyq respýblıkanyń naqty basshysy boldy. 1990 jyldyń aqpan-sáýir aılary aralyǵynda Qazaq KSR Joǵarǵy Keńesiniń tóraǵasy bolyp saılandy. Bul laýazymdy QKP OK-niń Birinshi hatshysy laýazymymen qosa ala júrip jáne osy qos mártebeni sheber paıdalana otyryp, N.Á. Nazarbaev odaqtyq ortalyqtyń aldyna Qazaqstannyń óz aýmaǵynda ekonomıkalyq máselelerdi sheshýdegi derbestigin keńeıtý máselelerin qoıdy. Ol jańa Odaqtyq shart jasaý arqyly taratylǵan KSRO-ny túbegeıli jańartý qajettiligin negizdedi.

Keńes Odaǵy ydyraǵan tusta Qazaqstannyń ekonomıkalyq jáne álleýmettik jaǵdaıy asa qıyn boldy, osyndaı qıyn-qystaý kezeńde, dálirek aıtsaq 1991 jyly 1 jeltoqsanda qazaqstandyqtar ózderiniń Tuńǵysh Prezıdentin saılap, senim artty, el táýelsizdigin amanat  etti, jaýapkershilik júgin arqalatty, halyq ózderi tańdaǵan Kóshbasshysynyń ne isteý kerektigin biletindigine, eldi adastyrmaıtynyna, týra jolǵa bastaıtynyna sendi. Elimiz ben halqymyzdyń sol senimin Elbasynyń tolyq aqtap shyqqandyǵyna da osy kúnderi kózimiz anyq jetip otyr. Qazaqstan táýelsizdigin alǵannan keıin qysqa merzimniń ishinde geosaıası keńistik júıesinen óz ornyn tabýy, óziniń ulttyq-memlekettik múddelerin qalyptastyrýy, syrtqy saıası basymdyqtarynyń bara-bar júıesin qurýy jáne syrtqy saıası strategıasynyń negizderin qalaýy tıis boldy. Kóptegen sheteldik jáne otandyq sarapshylar bul mindetter eldegi kúrdeli kezeńde ony Tuńǵysh Prezıdent Nursultan Nazarbaev basqarýynyń arqasynda oıdaǵydaı sheshiledi dep sanady. N.Nazarbaevtyń eń joǵary deńgeıde tikeleı ózi ornatqan baılanystary otandyq syrtqy saıasattyń qalyptasýynyń mańyzdy mindetterin sheshýge kómektesti. Basty maqsat retinde tuńǵysh Prezıdentimiz Qazaqstannyń egemen memleket retinde qalyptasýy men damýy strategıasyn oıdaǵydaı júzege asyrý úshin qolaıly syrtqy jaǵdaılardy qalyptastyrý men ustap turýdyń joldaryn qarastyrdy.  

Nursultan Nazarbaev memleket basshylyǵyna kelgen alǵashqy sátten bastap aıryqsha ereksheligi bar ózgeshe bir halyqaralyq jáne ultaralyq máseleler shıelenisiniń sheshýin asyǵystyqqa salmaı,  ýaqyttyń talabyna, qazaqstandyq joldyń ereksheligine úıles­tire, janjaqty múddelerdiń túıisý núktesin taba bilip sheshýdegi  daralyǵymen birden álem nazaryn aýdardy. 

Ol táýelsizdiktiń betburysty kezeńderinde Memleket basshysy retinde ásirese ekonomıkalyq jáne saıası damýdyń úlgilerin taldaý máselesindegi biliksizdikke qatań qarsy tura bildi. Eshkimniń oıyna kelmegen jáne de bárine birdeı jaǵa bermeıtin, biraq ómirsheń mańyzy bar sheshimderdi batyl qabyldap jatty. Elbasynyń óz kezinde: «– Keıde adamdardy erkinen tys qazir barǵysy kelmeıtin, biraq obektıvti túrde barýǵa tıis jaqqa jeteleýge týra keldi.» –,  dep aıtqanyn osy kúnderi eske ala otyryp, ıaǵnı, bılik úshin kúrestegi batyldyq pen bılik basyndaǵy batyldyqtyń ekeýi eki basqa ekendigin óz isimen dáleldeı bilgendigi eriksiz súısindiredi. 

Elbasy N. Nazarbaev memlekettiń ulttyq tilin, týyn, ánuranyn, eltańbasyn, konstıtýsıasyn qabyldady, sonymen qatar Qazaqstannyń ózindik damý jolyn tańdaýy týraly bastamasy alǵash ret 1992 jyly mamyr aıynda «Qazaqstannyń egemendi memleket retinde qalyptasýy men damýynyń strategıasynda» jarıa etildi. Táýelsiz elimizdiń baǵytyn aıqyndaýda, oqıǵany boljap bilýde, túpki maqsatqa qol jetkizýge senimdi bolýǵa múmkindik beretin Qazaqstan qoǵamy damýynyń aıqyn jáne naqty strategıasynyń qajettigin basa kórsetken Elbasy N. Nazarbaev atalǵan eńbeginde memleket aldynda qoıylyp otyrǵan naqty strategıalyq maqsattardy belgilep berdi.

Nursultan Nazarbaevtyń jańa astanany turǵyzý bastamasy men ony aqıqatqa aınaldyrýy Elbasynyń modernızasıalyq jobasynyń basty tabysynyń sımvolyna aınaldy. Qazaqstannyń jańa astanasy shyn mánindegi jańa dáýirdiń qalasy bola aldy. 1994 jyly N. Nazarbaev astanany kóshirý oıyn alǵash ret alǵa tartqan kezde bul jaǵdaı qoǵamda eki udaı pikir týǵyzǵan bolatyn. Dúnıe tarıhynda óz táýelsiz memlekettilikterin qalyptastyrý kezeńinde bir de bir memleket basshysy  mundaı túbegeıli batyl qadamǵa barǵan da emes.

Memleket basshysy elimizdiń saıasat salasyndaǵy basym baǵyty jas egemendi memlekettiń kúshti prezıdenttik respýblıka qurý baǵytyna tikeleı baılanysty bolý qajettiligine nazar aýdartty. Qazaqstan Respýblıkasynyń syrtqy saıasatynyń tujyrymdamalarynda (1995, 2000, 2005 jj. qabyldanǵan) elimizdiń syrtqy basymdyqtary aıqyndaldy. Qazaqstan óziniń syrtqy saıasatynda úsh máselege erekshe nazar aýdardy: birinshiden, basqa eldermen, sonyń ishinde burynǵy Odaqqa kirgen respýblıkalarmen, Azıa, Tynyq muhıt, Taıaý Shyǵys aımaǵy, Evropa elderi jáne AQSH-pen halyqaralyq baılanysty órkendetý; ekinshiden, shet eldermen tek dıplomatıalyq baılanys ornatyp qana qoımaı, sonymen qatar olarmen mádenı-ekonomıkalyq baılanysty kúsheıtý, sol arqyly aldyńǵy qatarly órkenıetti elderdiń qataryna qosylý; úshinshiden, Qazaqstannyń qaýipsizdigin saqtaý, dúnıejúzilik soǵysty, ıadrolyq qarýdy qoldanýdy boldyrmaý. Mine, osy baǵytta 90-jyldardan beri elimizdiń syrtqy saıasat pen halyqaralyq qatynastar salasynda kóptegen sharalar iske asyryldy.

Qazaqstan birqatar jaǵdaılarǵa baılanysty álemdik qaýymdastyqtyń qyzyǵýshylyǵyn týdyrady: birinshiden, qurlyqtaǵy geosaıası ornalasý ereksheligi; ekinshiden, ulttyq birigý, tolerantty etnosaralyq dıalogtyń úlgisi júzege asqan el; úshinshiden, baı mıneraldy resýrstarǵa ıe memleket, munaı, gaz, kómir qory boıynsha álemdegi kóshbasshy eldiń biri, iri astyq eksporttaýshy.

Reseı Federasıasy, iri jáne tarıhı shektesken memleket retinde, is júzinde Qazaqstan Respýblıkasynyń syrtqy saıasatynda basty basymdyq bolyp tabylady. Elbasynyń pikirinshe, kórshiles eki eldiń arasynda ortaq kelisim men ózara múddemizdi esepke ala otyryp sheshilmeıtin másele joq. Reseımen Qazaqstannyń arasyndaǵy yntymaqtastyqtyń tereńdep damýyna 1998 jyldyń  6-sy shildesinde Máskeýde qol qoıylǵan «Máńgilik dostyq pen yntymaqtastyq týraly» Deklarasıanyń tarıhı mańyzy zor. Onyń negizinde eki memleket arasyndaǵy qarjylyq ózara kelispeýshilikter jáne Baıqońyr ǵarysh aılaǵyn birlesip paıdalaný máseleleri sheshildi. 

Qazaqstan Respýblıkasy halqyna táńirden jetken táýelsizdiktiń túpkilikti máselelerin sheshýge bilek sybana kirisken Nursultan Nazarbaev adamdardyń ıgiligi úshin jumys istedi, sondyqtan árdaıym ózin olardyń qoldaıtynyna senimdi boldy. Metalýrgtermen birge ol qaınaǵan ystyqta júrdi, shahterlermen birge shtólnálarǵa tústi. Sondyqtan Nazarbaev úlken laýazym ıeleriniń kabınetterine qaımyqpaı kirip, ádildikke jetý úshin «qara qyldy qaq jarǵandaı» etip shyndyqty ǵana aıtty. Ol jalań synaýshy ǵana bolǵan joq, únemi sol jerde túıtkilderdi birden sheshýdiń qısyndy joldaryn usyndy, berik dálel men dáıekke ǵana súıendi. Sondyqtan onyń pikiri muqıat tyńdaldy, jıi qoldaý tapty. Kelisti Basshy retinde N.Nazarbaevtyń bedeli joǵary bolý sebebi, eń aldymen, onyń jumysshylar qatarynan, eń tómengi býynnan kóterilgendiginen, barlyq máselelerdi túp-tórkininen tanyp biletindiginen edi.

Barlyq osy qasıetteri Nursultan Ábishuly Nazarbaevty halyqaralyq aýqymdaǵy naǵyz talap etilgen jáne bedeldi saıasatker etip kórsetedi. Onyń pikirine álemniń jetekshi elderiniń kóshbasshylary, yqpaldy halyqaralyq uıymdardyń basshylary men álemdik bıznes-elıta ókilderi yqylaspen qulaq qoıady. Osyǵan baılanysty Qazaqstannyń syrtqy saıası tabystaryndaǵy bas árippen belgilener úlesi onyń kóshbasshysy – N.Á.Nazarbaevtyń joǵarǵy bedeli men jeke basynyń yqpalynyń arqasynda boldy dep batyl aıtýǵa bolady. Qazaqstannyń Tuńǵysh Prezıdentiniń fenomeni – jeke tulǵanyń ulttyq jáne álemdik tarıhtaǵy erekshe róli týraly taǵy bir oılanýǵa turarlyq sebep. Biz Táýelsizdikpen birge ósip, órkenıet kóshine qaraı qulash sermegen  Nursultan Nazarbaev sıaqty biregeı jáne aýqymdy tulǵaǵa laıyqty baǵasyn berýimiz kerek, onyń álemdik qaýymdastyqta óz eline jáne óz halqyna laıyqty oryn qamtamasyz etken jarqyn saıası qaıratker, tabysty reformator jáne kóregen strateg retinde tarıhqa enetinine esh kúmán joq.

---