InfoHub Logo

Maqsaty: Oqýshylarǵa Ulystyń uly kúni týraly jáne dúnıejúzi halyqtarynyń Naýryz merekesin toılaýy týraly tolyq maǵlumat berý, halqymyzdyń salt – dástúrin, ádet – ǵurpyn úırete otyryp, “Naýryz” qazaqtyń ulttyq meıramy ekenin ashyp kórsetý.
Kórnekiligi: naqyl sózder jazylǵan plakat, ulttyq kıimder, ulttyq taǵamdar.

Júrisi:
1. Naýryz – dýman.
2. Naýryz – jyl basy
3. Dúnıe júzi halyqtarynyń Naýryz merekesin toılaý dástúri
4. Naýryzdaǵy salt – dástúrler
5. Ata – saltyń – qazynań.

1 - júrgizýshi: Qurmetti ustazdar, oqýshylar, ata – analar! Sizderdi qazaqtyń ulttyq merekesi Ulystyń uly kúni – Naýryz merekesimen shyn júrekten quttyqtaımyz! Búgingi bolǵaly otyrǵan «Nur sebele, Ulystyń uly kúni!» atty tárbıe saǵatymyzǵa qosh keldińizder!

2 - júrgizýshi: Qurmetti ustazdar, oqýshylar, ata - analar! Sizderdi kelip jetken kóktem merekesimen quttyqtap, sizderge shattyq tileı otyryp, merekelik tárbıe saǵatymyzdy ashyq dep jarıalaımyz.
İ. Naýryz – dýman
1 Ýa, jarandar, jarandar!
Báriń beri qarańdar,
2. Amanbysyń ardaqty halqym meniń
Ardaqta Naýryz toıyn saltyńdy elim.
Mereke basy bolsyn berekeniń
Igi eńbektiń jemisin báriń jegin!
Naýryz toıǵa jınalǵan halqym meniń
Bárińniń oıǵa alǵanyń jarqyn senim.
Búgingi toı, erteńgi ardaqty isiń,
Ǵajap bolsyn tappaıtyn tepe - teńiń.

3. Naýryz meıram júrekterge nur sepken,
Mańdaıymnan súıip jatyr kún - kóktem.
Jaryǵymen, shýaǵymen kún - ana
Alyp keldi jer betine gúl kóktem.
Qosh keldiń, Naýyryzym ardaqty
Halqym saǵan bar úmitti arnapty
Jylda osylaı kele bersin jasaryp
Gúlge bólep, jyrǵa bólep aımaqty.

4. Qıyry joq meniń baıtaq dalama
Ásem, kórkem aýylyma, qalama
Naýryz keldi dúr silkintip jerimdi
Syrly ánine qulaq túrmeı bolama?
Naýryz qaıtyp oraldy aty da ańyz,
Suramaımyz alǵys ta, aqy da biz
Úı – dastarhan, dalamyz – sahnamyz,
Uly meıram Naýryzdy qarsy alamyz.

Bı: «» - oryndaıtyn synyp oqýshylary.

İİ. Naýryz – jyl basy
Táýelsiz bıik halqymnyń
Jelbirep týy shalqysyn.
Áz Naýryz kelip elime
Jer – Ana boıy balqysyn.
Jańǵyrar dástúr - saltymnyń
Kózelsin bulaq jylǵasy
Qasterli meniń halqymnyń
Mereke Naýryz – jyl basy! – deı kele endigi kezek Naýryz merekesiniń shyǵý tarıhyna toqtalsaq.

5. Naýryz – óte kóneden kele jatqan meıram. Kúni búginge deıin jer sharyndaǵy kóptegen halyqtardyń dástúrli meıramyna aınalyp otyrǵan bul merekeniń qashannan beri toılanyp kele jatqanyn dóp basyp aıtý qıyn. Bul kúni kún men tún teńeletin, jan - janýarlar tóldep, adamdardyń aýzy aqqa tıetin, jer ústinde shattyq ornaǵan kún. Qazaq eli osy kúndi «Ulystyń uly kúni» dep ataǵan. Naýryz sózi parsy tiliniń «Naý – jańa», «rýz – kún» degen sózderinen qalyptasyp, jyldyń birinshi kúnin bildirgen. Al qazaq tilinde «Naýryz» sózi birinshiden jyl basyna baılanysty dýmandy halyqtyq meıram, ekinshiden Naýryz aıy, úshinshiden Naýryz kúni jasalatyn kójege qatysty aıtylǵan.

İİİ. Dúnıe júzi halyqtarynyń Naýryz merekesin toılaý dástúri
Júrgizýshi: Bizge qazaq halqynyń Naýryz meıramyn toılaý dástúri málim, al ózge elderdiki she? Olar da biz sıaqty bul meıramǵa asa nazar aýdaryp, erekshe kóńil bóle me eken? Qane, bir sát zer salaıyq.
Túrik eli: Ejelgi túrikter Ulys kúnderi jańa kıimderin kıip, saqal – murttaryn túzep, shashtaryn alady. Alty kún sadaq tartyp mashyqtanǵan soń, jetinshi kúni altyn teńge – «jamby» atyp jarysady. Eger kimde - kim jambyny birinshi bop atyp túsirse, sol adamǵa «bir kún» patsha bolýǵa, el bıleýge erik beriledi.
Arab eli: Arabtar meıram saltyn ózgertip, bas árpi «aı» sóziniń basqy áripi –«sınnen» bastalatyn múlde bólek ózge jeti zatpen almastyrady: sarymsaq, bıdaı, jıde, sirke sýy, rýt shóbi, egeý.
Úndi eli: Úndistanda jańa jyl bir jylda on ret toılap ótkiziledi. Ońtústik Úndistanda bul toı túri naýryz aıynda bastalady, úıler órilgen gúldermen aıshyqtalady.
Naýryz meıramyn ár el túrlishe ataǵan.
Naýryz meıramyn bırmalyqtar «Sý meıramy», tájikter «Gúl gardon», «Báısheshek», «Gúlnaýryz», horezmdikter «Naýsardjı», tatarlar «Nardýgan», býráttar «Sagaan sarań», soǵdalyqtar «Naýsaryz», armándar «Navasardı», chývashtar «Norıs oıahe» dep ataǵan.

Bı: «» - oryndaıtyn------------------

IV. Naýryzdaǵy salt – dástúrler
Qazaǵymnyń salt - dástúri jańǵyrǵan
Tálimdi oı synaǵy, tárbıe kózi qaldyrǵan
Salt - dástúrdi ardaqtaıyq aǵaıyn,
Qazaq atty úlken, kishi baldyrǵan
Jınalyppyz sátti kúni bárimizde
Úlken, kishi, jasymyz, kárimiz de
Tórletińiz, qadirmendi qonaqtar
Gúl - gúl jaınap myna bizdiń tórimizge – dep endigi kezekti Naýryzdaǵy salt - dástúrlerge bersek …

Naýryzsheshek – naýryz aıynda ósetin japyraqty túrli – tústi gúldi, qaýashaqty ásem shóp. Maıynyń dárilik qasıeti bar. Qazaqstannyń taýly aımaqtarynda onyń birneshe túri ósedi. «Naýryzsheshek» «Qyzyl kitapqa» engen, sırek kezdesetin, baǵaly ósimdik. Naýryzkók – naýryz aıynda ushyp keletin kóktem qusy. Qarasy shaǵyn ǵana, osy qusy shyǵys eli kútip júredi. Ony alǵash kórgender «Naýryz keldiń be?» dep shaqyryp, jem shashady. Naýryzkókti eshkim qýmaıdy, úrkitpeıdi.
Naýryznama – shat – shadyman, oıyn - saýyq. Toıda at – jarys, palýan kúres, basqa da sport saıysy, aıtys, túrli oıyndar ótkiziledi, kóńildi jumbaqtar, án, óleńder, naýryz jyrlary aıtylady. Naýryznamada qyz – jigitter jınalyp, bas qosyp, uıqyashar ázirleıdi. Ol et, ýyz sıaqty dámdi taǵamdardan jasalady. Jigitter qyz – kelinshekterge saqına, syrǵa, aına, taraq sıaqty syılyqtar beredi. Ony «seltetkizer» dep ataıdy. Bul dástúrli syılyqtaǵy aına – páktik pen jastyqtyń, taraq – ádemilik pen sulýlyqtyń, ıissý – búrshigin jańa jarǵan jaýqazyndardaı qulpyrýdyń, jaınaı túsýdiń belgisi.
Bul kúni qarttarǵa arnalyp jyly – jumsaq taǵamdardan «bel kóterer» dep atalatyn dám daıyndalyp, tartylady.
Naýryzsha - Naýryz aıynda jup – juqa, qıyqsha qyrbyq qar túsedi. Ony halyq «naýryzsha» dep ataıdy.
Naýryz kóje – Naýryz toıyna tán kópshilikke arnalǵan merekelik taǵam. Ony ár úı jeti túrli dámnen: sút, et, sý, tuz, tary, qurt, jemis, t. s. s taǵamdardan jasap, oǵan qazy shujyq sıaqty syıly músheler qosyp, merekemen quttyqtaýǵa kelgenderge yqylaspen usynady. Naýryz kójeniń dástúrlik, merekelik, ulttyq taǵylymy óte zor.
Án: «Qazaqy dastarhanym» - oryndaıtyn

V Ata – saltyń – qazynam
Qazaqtyń túrli – túrli dástúri bar,
Onyń syryn ashqanǵa jurt qyzyǵar.
Jaýaptaryn taba ma eken ata – analar,
Sol sebepten qoıatyn suraqtar bar.
1. Ertede jeti jigit jeti shyraq jaǵyp, aýyldy aralaıdy eken. Nelikten? (Jaýaby: Jamanshylyq eski jylmen ketsin degen nıetpen jeti shyraq jaǵyp aýyldy aralaǵan.)
2. Naýryz kúni dastarhan ústinde qandaı taǵamdar bolýy kerek? (Jaýaby: Naýryz kóje, baýyrsaq, jeti nan, qazy - qarta t. b.)
3. Naýryz tilek degen ne? (Jaýaby: naýryz tilek – dostyq kóńil men tilektestiktiń, adamgershiliktiń, belgisi ár toıdyń jarasty saltynyń biri retinde aıtylǵan. Ár adam ózine, otbasyna nemese týys – týǵandary men dos – jarandaryn Ulystyń uly kúnimen quttyqtap, jaqsy tilek tileıdi, bir – biriniń úıine kirip dám tatady)
4. Qydyr ata qaı kúni adamdar arasyna keletin bolǵan? (Jaýaby: 21 naýryz)
5. Naýryz bata degenimiz ne? (Jaýaby: halyqta batanyń túrleri kóp. Sonyń biri – Naýryz bata. Munda naýryznama ótkizgenderge osy kúnge arnap, «naýryz kójege» shaqyrǵandarǵa, toıda óner kórsetken aqyn, ánshi, palýandarǵa t. b. ónerpazdarǵa, jas talapkerlerge aqsaqaldar men ájeler, el aǵalary bata beredi)

1 – júrgizýshi: Endigi kezekte óner kórsetken oqýshylarǵa úlkenderden naýryz bata suraımyz. Qazım ata balalaryńyzǵa batańyzdy berip jiberińiz!
Naýryz bata
Surasań bata bereıin,
Ústem bolsyn mereıiń.
Yqylaspen qol jaısań,
Aq tilekti tógeıin.
Ulys oń bolsyn,
Aq mol bolsyn!
Qaıda barsań jol bolsyn!
Ulys baqty bolsyn,
Tórt túlik aqty bolsyn!
Ulys bereke bersin,
Bále – jala jerge ensin!
Uly halqym toq bolsyn,
Kóılekteriń kók bolsyn!
Ýaıym – qaıǵy joq bolsyn,
Qýanyshtaryń kóp bolsyn!

2 – júrgizýshi: Sáýlesindeı kórindeı tańǵy úmittiń,
Basyn qostyń salt – dástúr san ǵuryptyń.
Jasa Naýryz, jarqyra kókte kúndeı,
Merekesi dostyqtyń, máńgiliktiń – dep tárbıe saǵatymyzdy aıaqtaımyz.