Talantty jáne daryndy oqýshylarmen jumys
«Balany oqytýdyń maqsaty - ony ári qaraı muǵalimniń kómeginsiz - aq damýǵa qabiletti etý»
(Edgard Habard).
Talantty jáne daryndy oqýshylarmen jumys.
Barlyq muǵalimder balalarǵa bilim berýde barynsha joǵary jetistikterge qol jetkizý úshin qolaıly orta jasaýǵa tyrysady. Daryndy jáne talantty qatysty bul oılaýdy, talqylaýdy jáne muqıat josparlaýdy talap etetin edáýir kúrdeli másele. Ártúrli teorıalar men strategıalar balalardy oqytýdyń mazmunyn anyqtaý úshin tıisti baǵdarlama sheńberinde qoldanylady.(Muǵalimge arnalǵan nusqaýlyq, 72 bet).
Qazaqstan Respýblıkasynyń «Bilim týraly» zańynda memlekettik saıasat negizinde eń alǵash ret «Ár balanyń qabiletine qaraı ıntellektýaldyq damýy jeke adamnyń daryndylyǵyn tanytý» sıaqty ózekti máseleler engizilip otyrǵany belgili. Daryndy balalarǵa bilim berýdi ár ǵylymnyń búgingi dárejesine sáıkes júrgizý bir jaǵynan qoǵamǵa talantty mamandar daıarlaýda tıimdi bolsa, ekinshi jaǵynan qoǵamǵa erekshe daryndy balalardyń tek óziniń ıntellektýaldyq damýyn qamtamasyz etedi. Jas jetkinshektiń boıyndaǵy tabıǵat bergen erekshe qabiletti, daryndylyqty tanı bilý, onyń odan ári damýyna baǵyt - baǵdar bere bilý erekshe qıyn is. Alaıda ár balanyń jeke qabiletin anyqtap, ony sol baǵytta jeteleý - ustaz paryzy. Balany zamanyna qaraı ıkemdep, óz zamanynyń ozyq ónegesin onyń sanasyna sińire bilý, olardy shyǵarmashylyq baǵytta jan - jaqty damytý - búgingi kúnniń basty talaby.
Daryndylyq máselesin zertteýshilerdiń eńbekteri kóp bolǵanymen, daryndylyqtyń mán - maǵynasy jóninde olar ortaq bir pikirge kele qoımady. Sondyqtan da, biz balanyń daryndylyǵy dep, ony óz qurdastarymen salystyrǵanda birdeı jaǵdaıda bilim ıgerý deńgeıiniń shoǵyrlyǵymen asa erekshe baıqalatyn shyǵarmashylyq qabiletiniń baıqalýy dep túsinemiz. Daryndylyqqa pedagogıkalyq ensıklopedıada mynadaı anyqtama berilgen: daryndylyq - belgili bir áreket salasynda erekshe jetistikke jetkizetin adam qabileti damýynyń joǵary deńgeıi.
V. Krýtesskıı óziniń matematıkalyq qabilettiliktiń qurylymyn zerttegen eńbeginde: «Eger qabilettilikter degen uǵymdy jeke psıhıkalyq qasıetter dep túsinsek, onda daryndylyq degendi adamnyń erekshe qabiletiniń jıyntyǵynyń birligi deýge bolady»,- dep tujyrymdady.
Daryndylyq uǵymymen qatar shyǵarmashylyq, talant, danyshpandyq uǵymdary da bar. Shyǵarmashylyq - óziniń jańashyldyǵymen, ózgesheligimen erekshelenetin ónim alýǵa múmkindik jasaıtyn, jeke tulǵa boıyndaǵy qabilettiliktiń, bilim men biliktiliktiń bolýy.
Búgingi tańda bilim salasynyń aldynda júıeli daıyndalyp bergen bilimdi, daǵdylary meńgeretin shyǵarmashylyq baǵytta jumys isteıtin, tyń jańalyqtar alatyn, bir týma oılaý qabiletimen erekshelenetin jeke tulǵa qalyptastyrý bul árıne, oqýshylardyń shyǵarmashylyq áreketin damytýdyń mańyzy másele ekendigin dáleldeıdi. V. V. Davıdo «Jeke tulǵa negizinde shyǵarmashylyq bastaý jady: jeke tulǵanyń mańyzy jasampazdyqqa muqtajdyǵyna jáne qabilettigine baılanysty» dep eseptegen. B. Elkonı shyǵarmashylyqqa mynadaı anyqtama beredi: shyǵarmashylyq - bul erekshe turǵydaǵy jasampazdyq, jańadan jasalynǵan nárse, burynǵy nárselerdiń mehanıkalyq qaıtalanýy emes, óziniń sopylyǵymen, bir týmalyǵymen erekshelenetin bolsa, onda bul nárseni týǵyzatyn shyǵarmashylyq akt týraly sóz qozǵaýǵa bolady.
Daryndy balalardy anyqtaý - balanyń damýyn tańdaýmen baılanysty uzaq proses. Osy aıtylǵandardy eskere otyryp, daryndy balalardy anyqtaýdyń mynadaı ustanymdary tujyrymdaldy: balanyń qyzyǵýshylyǵy men beıimdiligine barynsha sáıkes keletin qyzmet aıasynda balanyń is - áreketine taldaý júrgizý, damytýshylyq yqpal ete otyryp, balanyń psıhologıalyq kedergilerin joıýǵa múmkindik beretin trenıńtik ádisterdi paıdalaný, balanyń daryndylyq belgisin onyń psıhıkalyq damýynyń naqty deńgeıinde ǵana emes, sondaı - aq onyń bolashaqtaǵy damý múmkindigin de esepke ala otyryp baǵalaý, jumys nátıjesin taldaý, baqylaý, áńgimeleý, muǵalimder men ata - analardyń sıpattamalyq baǵalary, túrli aqparat alý kózderin paıdalanyp, bala qabiletterin keń kólemde qamtýǵa múmkindik beretin balanyń minez - qulqy men is - áreketin jan - jaqty baǵalaýdyń keshendi sıpaty.
Daryndy oqýshymen jumys isteýdiń negizgi maqsaty: olardyń shyǵarmashylyq jumysta óziniń qabiletin iske asyrýǵa daıyndyǵyn qalyptastyrý. Al maqsat qajet oqý baǵdarlamasyn tereńdetip, oqytý jáne oqýshynyń tanymdyq belsendiligin damytý arqyly júzege asady.
Degenmen, álide bolsa bizdi oılandyratyn, tolǵandyratyn ister jeterlik. Atap aıtqanda, olardyń bilim sapasyn arttyrý, oqýshylardyń daryndylyǵyn aıqyndap, bilimine, oılaý qabiletine saı, deńgeıine oqytý, ǵylymı izdenis qabiletterin qalyptastyrý, óıtkeni HHİ ǵasyr bilimdiler ǵasyry. Endeshe bizge oı - órisi joǵary damyǵan, zerdeli, jan - jaqty, parasatty urpaq kerek ekenin bir sátten esten shyǵarmaýymyz jón.
(Edgard Habard).
Talantty jáne daryndy oqýshylarmen jumys.
Barlyq muǵalimder balalarǵa bilim berýde barynsha joǵary jetistikterge qol jetkizý úshin qolaıly orta jasaýǵa tyrysady. Daryndy jáne talantty qatysty bul oılaýdy, talqylaýdy jáne muqıat josparlaýdy talap etetin edáýir kúrdeli másele. Ártúrli teorıalar men strategıalar balalardy oqytýdyń mazmunyn anyqtaý úshin tıisti baǵdarlama sheńberinde qoldanylady.(Muǵalimge arnalǵan nusqaýlyq, 72 bet).
Qazaqstan Respýblıkasynyń «Bilim týraly» zańynda memlekettik saıasat negizinde eń alǵash ret «Ár balanyń qabiletine qaraı ıntellektýaldyq damýy jeke adamnyń daryndylyǵyn tanytý» sıaqty ózekti máseleler engizilip otyrǵany belgili. Daryndy balalarǵa bilim berýdi ár ǵylymnyń búgingi dárejesine sáıkes júrgizý bir jaǵynan qoǵamǵa talantty mamandar daıarlaýda tıimdi bolsa, ekinshi jaǵynan qoǵamǵa erekshe daryndy balalardyń tek óziniń ıntellektýaldyq damýyn qamtamasyz etedi. Jas jetkinshektiń boıyndaǵy tabıǵat bergen erekshe qabiletti, daryndylyqty tanı bilý, onyń odan ári damýyna baǵyt - baǵdar bere bilý erekshe qıyn is. Alaıda ár balanyń jeke qabiletin anyqtap, ony sol baǵytta jeteleý - ustaz paryzy. Balany zamanyna qaraı ıkemdep, óz zamanynyń ozyq ónegesin onyń sanasyna sińire bilý, olardy shyǵarmashylyq baǵytta jan - jaqty damytý - búgingi kúnniń basty talaby.
Daryndylyq máselesin zertteýshilerdiń eńbekteri kóp bolǵanymen, daryndylyqtyń mán - maǵynasy jóninde olar ortaq bir pikirge kele qoımady. Sondyqtan da, biz balanyń daryndylyǵy dep, ony óz qurdastarymen salystyrǵanda birdeı jaǵdaıda bilim ıgerý deńgeıiniń shoǵyrlyǵymen asa erekshe baıqalatyn shyǵarmashylyq qabiletiniń baıqalýy dep túsinemiz. Daryndylyqqa pedagogıkalyq ensıklopedıada mynadaı anyqtama berilgen: daryndylyq - belgili bir áreket salasynda erekshe jetistikke jetkizetin adam qabileti damýynyń joǵary deńgeıi.
V. Krýtesskıı óziniń matematıkalyq qabilettiliktiń qurylymyn zerttegen eńbeginde: «Eger qabilettilikter degen uǵymdy jeke psıhıkalyq qasıetter dep túsinsek, onda daryndylyq degendi adamnyń erekshe qabiletiniń jıyntyǵynyń birligi deýge bolady»,- dep tujyrymdady.
Daryndylyq uǵymymen qatar shyǵarmashylyq, talant, danyshpandyq uǵymdary da bar. Shyǵarmashylyq - óziniń jańashyldyǵymen, ózgesheligimen erekshelenetin ónim alýǵa múmkindik jasaıtyn, jeke tulǵa boıyndaǵy qabilettiliktiń, bilim men biliktiliktiń bolýy.
Búgingi tańda bilim salasynyń aldynda júıeli daıyndalyp bergen bilimdi, daǵdylary meńgeretin shyǵarmashylyq baǵytta jumys isteıtin, tyń jańalyqtar alatyn, bir týma oılaý qabiletimen erekshelenetin jeke tulǵa qalyptastyrý bul árıne, oqýshylardyń shyǵarmashylyq áreketin damytýdyń mańyzy másele ekendigin dáleldeıdi. V. V. Davıdo «Jeke tulǵa negizinde shyǵarmashylyq bastaý jady: jeke tulǵanyń mańyzy jasampazdyqqa muqtajdyǵyna jáne qabilettigine baılanysty» dep eseptegen. B. Elkonı shyǵarmashylyqqa mynadaı anyqtama beredi: shyǵarmashylyq - bul erekshe turǵydaǵy jasampazdyq, jańadan jasalynǵan nárse, burynǵy nárselerdiń mehanıkalyq qaıtalanýy emes, óziniń sopylyǵymen, bir týmalyǵymen erekshelenetin bolsa, onda bul nárseni týǵyzatyn shyǵarmashylyq akt týraly sóz qozǵaýǵa bolady.
Daryndy balalardy anyqtaý - balanyń damýyn tańdaýmen baılanysty uzaq proses. Osy aıtylǵandardy eskere otyryp, daryndy balalardy anyqtaýdyń mynadaı ustanymdary tujyrymdaldy: balanyń qyzyǵýshylyǵy men beıimdiligine barynsha sáıkes keletin qyzmet aıasynda balanyń is - áreketine taldaý júrgizý, damytýshylyq yqpal ete otyryp, balanyń psıhologıalyq kedergilerin joıýǵa múmkindik beretin trenıńtik ádisterdi paıdalaný, balanyń daryndylyq belgisin onyń psıhıkalyq damýynyń naqty deńgeıinde ǵana emes, sondaı - aq onyń bolashaqtaǵy damý múmkindigin de esepke ala otyryp baǵalaý, jumys nátıjesin taldaý, baqylaý, áńgimeleý, muǵalimder men ata - analardyń sıpattamalyq baǵalary, túrli aqparat alý kózderin paıdalanyp, bala qabiletterin keń kólemde qamtýǵa múmkindik beretin balanyń minez - qulqy men is - áreketin jan - jaqty baǵalaýdyń keshendi sıpaty.
Daryndy oqýshymen jumys isteýdiń negizgi maqsaty: olardyń shyǵarmashylyq jumysta óziniń qabiletin iske asyrýǵa daıyndyǵyn qalyptastyrý. Al maqsat qajet oqý baǵdarlamasyn tereńdetip, oqytý jáne oqýshynyń tanymdyq belsendiligin damytý arqyly júzege asady.
Degenmen, álide bolsa bizdi oılandyratyn, tolǵandyratyn ister jeterlik. Atap aıtqanda, olardyń bilim sapasyn arttyrý, oqýshylardyń daryndylyǵyn aıqyndap, bilimine, oılaý qabiletine saı, deńgeıine oqytý, ǵylymı izdenis qabiletterin qalyptastyrý, óıtkeni HHİ ǵasyr bilimdiler ǵasyry. Endeshe bizge oı - órisi joǵary damyǵan, zerdeli, jan - jaqty, parasatty urpaq kerek ekenin bir sátten esten shyǵarmaýymyz jón.
You Might Also Like
-
Maqsaty: Kúz mezgiliniń erekshelikteri men aıyrmashylyqtaryn túsindirý. Kúzgi aýa raıy qubylysyn baqylaý.
