InfoHub Logo

— «Jol alys. Maldardy jetkizetin jerge deıin 1200 shaqyrymdaı júrý qajet. Sondyqtan, erteń tańǵy besten qalmaı Ulan aýdanynyń buryn «Tochka», qazir «Baıash Ótepov» bolyp atalatyn aýylynyń janyndaǵy bazada bolyńyz. Astanaǵa baratyn maldarymyz sol jerden tıeledi — dep «Kamazdyń» ıesi ári júrgizýshisi Petrov Nıkolaı Grıgorevıch atty óskemendik azamatqa jaqsylap aıtyp, túsindirgen bolatynmyn. Jolǵa shyǵýǵa alańdaǵanymnan bolar, kúndegiden erte oıandym. Dalaǵa shyǵyp, beti qolymdy sýyq sýǵa jýdym. Alma jeńgemizdiń tańǵy shaıyn ishýge otyrdyq.

— Sádibek, qora jaqqa qara, durys júrgizýshi tapqan ekensińder, tań atpaı kelip, «prısepinde/tirkemesine», «Kamazynda» mal tıeýge yńǵaıly jerge qoıypty — dep Mámbet aǵam tereze jaqty nusqady. Ia, keshe Óskemen qalasynyń «Babkına melnısa» atalatyn jerinen tapqan adamymyz, kelisken ýaqyttan erte kelip, bizdi tosyp tur.

— «Kamazdyń» bortyn da kóterip qoıypty. Bul jaqsylyqtyń nyshany. Jolymyz bolady eken, — dep men jaýap qattym.

Astana qalasynyń irgesindegi «Jańajol» aýylyna aparatyn úsh úıdiń, onyń ishinde Erkinbektiń, Nurlannyń jáne meniń maldarymyzdy kólikke tıedik. Aldymen «Kamazǵa» jylqylar men iri-qaralardy, «prısepke» buzaý-torpaq, qoı-eshkilerdi ornalystyrdyq. Nurlan men Erkinbek «kóksholaq» atanyp ketken altynshy markaly kók tústi jıgýlımen qujattaryn alýǵa aýdan ortalyǵyna júrip ketti. Mólsheri saǵat 9-10 — nyń aralyǵynda «Tavrıa» selosynyń «Semeı» qalasyna shyǵar jolyndaǵy dámhanasynyń aldynda jolyǵatyn bolyp ýaǵdalastyq. Men, mal tıeýge kómektesken aǵaıyndar men aýyldastarǵa rahmetimdi aıtyp, qosh bolyńdar desip, «Kamazdyń» kabınasyna, júrgizýshi Nıkolaı Grıgorevıchtiń janyna kelip otyrdym. Kózim birden onyń týra aldynda ilýli turǵan, aq jarqyn kúlip turǵan ádemi orystyń áıeliniń fotosýretine tústi.

— «Jatqan jeri torqa bolsyn, bul kisi, meniń jan-jarym, meniń altynym, meniń súıiktim, meniń balarymnyń anasy Larısa» — dep, sýretti aıaly alaqanymen eki-úsh márte syıpady Nıkolaı Grıgorevıch. Neshe kúngi jan-jaqtan mal jınaý jáne uıqynyń azdyǵy bolar kabınaǵa otyrysymen birden qalǵyp kettim.

— Sáke, men jyldam kirip, úıden qajetti kıim-keshekterimmen zattarymdy alyp shyǵaıyn-dedi Nıkolaı, mashınasyn toqtatqan sátte. Saǵatyma qarasam, tańǵy jeti jarym, sol eki arada bir jarym saǵat ótipti. Biz, Óskemen qalasynyń «KSHT» (Jibek matalar) atalatyn móltek aýdanynyń daryndy jazýshy aǵamyz Oralhan Bókeev kóshesiniń boıyndaǵy Nıkolaıdyń úıiniń qasyna turmyz. Kabınadan túsip, úıine qaraı bara jatqan Nıkolaı Grıgorevıchtiń júris-turysynan, qozǵalysynan mádenıettiliktiń izi anyq baıqaldy. Orta boıly, tolyq deneli, júzi jaıdary ol, týma ıntellıgent atanǵan, ómir boıy qarapaıym mehanızator bolyp istegen Atash jıen aǵamdy elestetti. Ómirde akademık, doktor, profesorlardyń bári ondaı ıntellıgent adam bola almaıtynyn kúnde kórip júrmiz. Olardyń kóbi ekijúzdi, satqyn bolyp keledi. Satqyn emeı nemene, ebintaýyp, stýdentterinen, magıstranttarynan, doktaranttarynan para alyp, kúnáǵa batyp júr. Sonymen qoımaı, el aldyna shyǵyp sóz sóılep, aqyl aıtýǵa sheber. Men úshin, olardyń janynda, Atash aǵa men myna Nıkolaı Grıgorevıchtiń tuǵyry bıik.

Nıkolaıdyń úıine kirgeninen, shyqqany tez boldy.

— «Kettik. Aldymyzda jańa elordamyz — Astana qalasy. Jolymyz bolsyn!» dep ol óz ornyna jaıǵasty.

— «Jolymyz bolsyn! Aman-esen jeteıik» — dep men ony qostadym.

Jıyrma mınýttan soń týra saǵat tili segizdi kórsetkende Ahmer selosynan ótip bara jattyq. Mine, povestiń jazylýyna sebep sol saǵattan bastaldy desem qate aıtpaǵan bolar edim. Osy sátten bastap, kabına ishi úlken sóılesý pýnktine aınaldy da ketti. Nıkolaıdyń «Nokıa» telefonynda bir tynym joq. Dyz-dyz. Zvonoktan-zvonok, qońyraýdan-qońyraý soǵý, oǵan jaýap qaıtarý. Jaýap bolǵanda qandaı, birinen-biri mańyzdy, tartymdy. Tyńdapotyrǵan adamnyń jan-júregin shymyrlatady. Mysaly: — «Rahmet Tanúsha, jan-júregim! Ózderiń, Igor ekeýleriń balalaryńmen baqytty ómir súrińder! Tanúshasen bizdiń tólbasymyzsyń. Sen týǵanda mamań ekeýimiz qalaı qýanǵanda bilesiń be?! Sender, anashyń Larısa ekeýimizdiń ómirimizdiń máni de baǵysyńdar!».

— «Qaıyrly tań, Igor! Quttyqtaýyńa rahmet aıtamyz. Tatána ekeýleriń baqytty bolyńdar. Bizge analaryńyz Larısa ekeýimizge tek sol kerek».

— «Svetlana-Anton! Tań atpaı quttyqtaýlaryńyzǵa rahmet. Men, Larısa men birge jol júrip baramyn. Jumys istep, tabys tapsam, ózimdi baqytty sezinemin. Senderge aıtarym, tek alǵa! Eshteńege alańdamaı, Qazaqstanǵa adal qyzmet isteńder. Ol senderdiń otandaryń ekenin umytpańdar».

— «Qulynym, Olá! Seni, anashyń Larısa ekeýimiz, qalaı jaqsy kóretinimizdi bilesiń be?! Seniń bul ómirde baqytty bolǵanyńdy tileımiz. Olá, tyńda meni, Sasha jaman jigit emes. Maǵan unaıdy. Bir qatesi bolsa keshir. Keshirim surady, keshirdim-deısiń be, mine molodes. Onda, shesheń Larısa ekeýimizdiń kóńilimiz ornyna tústi. Meniń týǵan kúnime syılaǵan úlken syı osy bolady. Astanadan oralǵan soń, «Aýdıdi» STO—ǵa kirgizemin. Jap-jańabolyp shyǵady. Oǵan alańdamańdar. Oqýlaryńdy oqyńdar, bilikti maman bolyp shyǵyńdar».

— «O, Aleksandr, qurmettim, kóp rahmet quttyqtaýyńa! Jigitke jaraspaıdy, qaıta-qaıta keshirim suraǵan. Bir suradyń, boldy. Endi tek qaıtala ma? Men seni jaqsy kóremin. Aqkóńildisiń. Eń bastysy, bizdi Larısa ekeýimizdiń rıza bolatynymyz, seniń qateligińdi der kezinde túsingenińde jatyr. Olány alaqanyńa sal. Ol seniń bolashaq balalaryńnyń anasy. Aıttym ǵoı, mashınany jóndeýge abyrjyma. Men kelisip qoıdym. Birge jóndeımiz».

— «Kóp rahmet, qudalarym, meniń qudaǵılarym! Sender barda, mende ómir bar. Bizge Larısa ekeýimizge jaqsy kúıeý balalar taýyp bergenderińe myńda bir rahmet. Kúıeý balalarymdy, qyzdarymnan kem kórmeımin. Qyzdarymyz jaqsy azamattarǵa kezdesti dep, kúnde Larısa qudaǵılaryńyzǵa aıtyp otyramyn. Sizderge myqty densaýlyq jáne mol baqyt tileımin!Balalarymyz ben nemerelerimiz aman bolsyn!».

— «Rahmet, qurmettim Vera Gerasımovna! Gennadıı Matveevıch ekeýlerińizdiń aldaryńyzda men qaryzdarmyn. Qıyn zamanda Svetany baǵyp-kútkenderińiz úshin alǵysym sheksiz. Ony ómir boıy umytpaımyn. Qaıdaǵy dem alǵan? Jumysym meniń demalysym. Bul jalǵan ómir de bir bolaıyq, osylaı týystyǵymyz nyǵaıa bersin! Men sizderdi jaqsy kóremin». Tolassyz telefon shalyp, quttyqtaýlar aıtý men oǵan jan-dúnıeńdi balqytatyn jaýap qaıtarý Tavrıaǵa kelgenge deıin sozyldy.

— «Bul ne degen kóp quttyqtaýlar?» — dep Nıkolaıdan suradym.

— «Cizdiń osy suraqty maǵan qoıatynyńyzdy sezgenmin. Búgin meniń týǵan kúnim. Týǵan kún bolǵanda, men týra 50 jasqa keldim. Bylaısha aıtqanda merekeli data. Iýbıleıim» — dedi ol.

— «Iýbıleıde jumys isteýshime edi. Men, byltyr 45 jasymdy búkil Astanada dúrildetip ótkizdim. Jan-jaqtan qonaqtar keldi. Án saldyq, bıledik, toıladyq.Sizge tańdanyp otyrmyn, Nıkolaı Grıgorevıch?».

— «Sáke, bul, syry bar úlken jáne uzaq áńgime. Qazir, Tavrıaǵa Nurlandarmen kezdesetin mejeli jerge de kelip qaldyq. Aldymen maldarǵa sý bereıik. Shóldep qalǵan shyǵar. Kafeden shaı iship, tamaqtanyp alaıyq. Sosyn ,uzaq joldy qysqartar bul hıkaıany sizge bastan aıaq aıtyp bereıin, kúnde jazýshymen júrmeımin emes pe. Kelistik pe» — dedi Kolá.

— «Men, kelistik» — dep jaýap qattym.

Nurlandar jarty saǵattaı keshigip keldi.

— «Aǵa, biz barǵan jerden tamaqtanyp aldyq. Júre bereıik. Siz, maǵan «kók sholaqqa» otyryńyz, salonnyń artjaǵyna jatyp, uıyqtap dem alyp alasyz. Erkinbek «Kamazǵa» otyrsyn» — dedi Nurlan inim.

— «Joq. Men, Nıkolaı Grıgorevıch ýáde etken áńgimesin tyńdaımyn» — dedim.

— 1952 jyly dúnıege keldim-dep bastady áńgimesin Nıkolaı. Týyp ósken jerim, osy Tavrıa aýdanynyń «Saratovka» selosy. (Avtordan: qazir Ulan aýdany). Áke-sheshelerim de osy ólkeden. Olar aldymen kolhozda ,keıin sovhozda qarapaıym jumys istedi. Qazaqtarmen kóp aralasqan. Qaınarov Temirǵalı aǵalarmen áli kúnge deıin tamyrmyz. Ulandyqtardan jaqsylyqty kóp kórdim. Olardy shyn qurmet tutamyn. Ol týraly áńgime barysynda aıtyp ótemin.

Biz tórt aǵaıyndymyz. Eki ul, eki qyz. Men balalardyń úlkenimin. Larısamen bir mektepte oqydyq. Ol menen eki jas kishi bolatyn. Onymen onynshy klasta oqyp júrgende júrgende tanystym. Bizdiń klass segizinshi «b» klastyń shefy bolatyn. Bir joly, 9-mamyr Jeńis kúnine arnalǵan patrıottyq mádenı-is shara uıymdastyryp ótkizý Larısa ekeýimizge júkteldi. Biz ol tapsyrmany oryndaýǵa boıymyzda bar barlyq qabilet-qarymymyzdy jumsap, óte tıanaqty daıyndyq jumysyn júrgizdik. Sonyń nátıjesinde, bizdiń Baǵdarlama mektep boıynsha eń úzdik bolyp tanyldy. Ekeýimiz sodan beri birgemiz. Qazirde máńgilik birgemiz dep Nıkolaı Varlamovıch áıeliniń fotosyn taǵy da alaqanymen ustady. 1970 jyly mindetti áskerı boryshymdy óteýge shaqyryldym. Larısa menimen Óskemenge birge kelip , Armıaǵa ózi shyǵaryp saldy. Eki jyl Habarovskide avtomobılder polkinde boldym. Eki jyl birimiz — birimizge úzbeı hat jazysyp, telefon arqyly habarlasyp turdyq. Keıin sanaǵanymyzda 200 deı hat jazyppyz.

«Men ketkende sen kishkentaı búldirgen, búldirgenniń tez piserin kim bilgen» degen aqynnyń jyryndaı, 1972 jyly áskerden kelgende aldymnan úlbirep, boı jetken Larısam qarsy aldy. Biz úshin bári anyq bolatyn. Sol kúni jaratýshynyń qoldaýymen eki jarty bir bútin, erli-zaıypty bolyp bas qostyq, qol ustasyp bolashaqqa birge attadyq.Larısa býhalterıaǵa men shoferlyq jumysqa ornalastym. Keńes odaǵyna ókpem joq. Sovhoz ákimshiligi toıymyzdy ótkizip, eki bólmeli úı berdi. Men, sovhoz-tehnıkýmnyń agronomıa, al, Larısa býhalterlik oqýdyń syrtaı bólimderine oqýǵa tústik. Burynǵydaı, selonyń, tipti aýdannyń qoǵamdyq mádenı-kópshilik jumystaryna belsene aralasamyz. Bizdiń qatysýymyzsyz sovhozda bir merekelik konsert ótpeıtin boldy. Óıtkeni barlyq senarıdi biz Larısa ekeýimiz jazamyz. Aıtyp-aıtpaı ne kerek, sovhozda óte bedeldi boldyq. Tuńǵyshymyz Tatána týardyń aldynda úlken tórt bólmeli úıge qol jetkizdik. Taná 1973 jyly, Svetlana 1975 jyly jaryq dúıege keldi. Olga bes jyldan keıin 1980 týdy. «Men saǵan, murager ul taýyp beremin» dep Larısa bolmady ǵoı. Ol kezde bizde bári bar edi. Úıde, kúıde, ataq ta abyroıda bar bolatyn. Larısa úshinshi balany aýyr bosandy. Qan kóp ketip, es-tússiz eki kún jatty. Úshinshi kúni qaıtys boldy. «Orta jolda atyń, orta jasta áıeliń ólmesin» dep beker aıtylmaǵan. Men basyma túsken qaıǵydan bir kúnde synyp, otyz jasymda opyrylyp tústim. Ne bolǵanyn áli kúnge deıin túsinbeımin, qaıǵydan bolǵan qıyndyqty kóter almadym ba, belgisiz, men birjolata ishkilikke salynyp, túzelmeıtin maskúnem bolyp kettim. Aılap, jyldap araq ishtim. Jatyp ishtim, kir batpaqqa aýnap ishtim, úıdiń múlkin satyp ishtim, bermese urlap ishtim. Bir kún saý bolǵan kúnim joq. Kádimgi adam shoshıtyn ústi basy kir-qojalaq, jaman ıis shyǵyp turatyn «bıch»-«bomj» atandym. Aldymen menen týystar bezdi. Úkimet sot sheshimimen ákelik quqymnan aıyrdy. Olga balalar úıine alyndy. Tatánany Barnaýylda turatyn qaryndasym Margarıta alsa, Svetany Pavlodar qalasynda turatyn Larısanyń apaıy Vera Gerasımovna baýyryna basyp alǵan. Men ony keıin esim kelgen soń ǵana bildim. Bul sumdyq jaǵdaı 1980 jyldan dan 1985 jylǵa deıin sozyldy. Sol kezdegi basymnan keshkenderimdi, ıt ómirimdi dostarym emes, dushpandaryma da tilemeımin. Onyń betin ary qylsyn. Osy adasqanbes jylymdy óz ómirimnen múldem syzyp tastaǵanmyn. Sonda men, qazir elýde emes, qyryq bestemin. Qazir oılap otyrsam, sol bes jyl naǵyz katorga boldy.Óskemen qalasynda men túnemegen podvaldar joq shyǵar. Ózimshe Barnaýlyǵa qyzymdy izdep baramyn dep, sheshenderde bir jyldaı maldaryn baǵyp, qul boldym. Sonda uryp soǵýdyń kókesin kórdim. Olardan óldim degende, qashyp qutyldym. Óskemenge oraldym. Burynǵy qaıyrshylyq qalpyma qaıta tústim. Kúndiz bos bótelkeler jınap, solardy ótkizip, túsken tıyn-tebenge eń arzan araqtardy alyp ishemiz. Saqalymnyń kóptigine oraı basqa bomjdar maǵan «Babaı» degen at qoıyp, aıdar taqty. Sondaı kúnderdiń birinde tań qylań bere bireý ıyǵymnan qatty túrtip oıatty. Oıanyp, bul kim eken dep qarasam, o toba, aldymda Larısa tur. Sizge ótirik, maǵan shyn tiri Larısa tur. Aldymen qushaqtap, ne bolyp ketkensiń óziń dep, betimnen súıdi. Júregim ornynan qozǵalyp, denem dirildep, basym aınalyp ketti. Basymdy Larısamnyń keýdesine qoıyp, óksip jyladym.

— «Tyńda saǵan aıtar sózim bar-dedi Larısa shashymdy sıpap. Seni ana dúnıeden arnaıy izdep keldim. «Balalarymyzdy sorlatpaımyz. Tumsyqtylarǵa shoqtyrmaımyz, qanattylarǵa qaqtyrmaımyz. Olardy jylatpaı álpeshtep ósiremiz» degen antymyz qaıda qaldy. Nege balalarymyz jan-jaqta júr. Taná on úshke kelip qaldy. Bizdi izdep jylaǵanyn kúnde kóremin. Sveta da solaı. Olar bizdi saǵynady. Al, Olányń jaǵdaıyn qazir sheshpeseń, odan aıyrylamyz. Basqa bireýler ony alyp ketpekshi. Men ólgenmen sen tirisiń ǵoı. Ákesi emessiń be, jylatpa balalarymyzdy.Jamandyqtan aryl, sanańa silkinis, ómirińe serpilis ber! Seniń baǵyń úlken jolda. Júrgizýshiligińe qaıta oral. Qazaq dostardan kóp kómek bolady. Endi adaspa, Nıkolaı?! Men saǵan senemin, janym!»-dedi de Larısa kishkentaı terezeden aq qus bolyp ushyp, shyǵyp ketti.

«Larısa», «Larısa» dep, qatty daýys shyǵaryp, men ornymnan atyp túregeldim. Sýyq podvalda karton qaǵazdy tósep jatqan, tórt-bes «bomjdar» meniń aıǵalaǵan daýysymnan shoshyp oıandy.

— Olar, qaıtsin, ne boldy, «Babaı» desip, kóńilimdi aýlap jatyr. Maskúnemderdiń óz zańdylyqtary bar. Olar erteńgi «bas jazardy» qaltyryp, tyǵyp qoıady. Bireý basyńdy jaz al, mynany tartyp jiber dep tursa, ekinshisi, «Babaıdyń» esi múldem aýysty dep jatyr.

— «Jańa ǵana meni qaıtys bolǵan áıelim Larısa túrtip oıatty. Ol qaıda ketti ? Kórdińder me sender ony?» dep taǵyda qatty daýystadym. Terzeniń túbinde jatqan «áriptesim», «men kórdim, aq bul jamylǵan, aq qubasha kelgen áıel senimen kóp sóılesti de, myna terezeden shyǵyp, ǵaıyp boldy» — dep jaýap qatty. Ushyp turyp álgi terezege bardym. Týra qart «Ertis» pen «Úlbi» ózenderiniń toǵysqan tusyndaǵy aral kózime tústi. Birden aral meni ózine tartty. Osy aral meniń qutqarýshym bolady-dep oıladym da, eshteńege qaramaı, terezeden dalaǵa atyp shyqtym. Oıymda tek, Larısanyń aıtqandary. Ertisten júzip ótip, aralǵa jettim. Jyn-shaıtandardy qýatyn «Baqsylardaı» julynyp, árli-beri júgirip, nebir jattyǵýlar jasadym. Qaıta sýǵa túsip, adamı qalpyma kele bastadym. Sol aralda on kún úzbeı jattyǵý jasap, durystaldym. Birinshi kezekte ár-túrli jumystar istep, saqal murtty alyp, ústi-basymdy túzep, kıim-keshekterimdi aýystyrdym. Birtindep, adam sanatyna qosyldym. Aldymen, balalarymnyń hal-jaǵdaıyn surastyryp bildim, olardyń mekenjaıyn aldym. Olány izdep balalar úıine bardym. Internat dırektory Hanıpa Asylbekqyzy jyly shyraımen qarsy alyp, balammen kezdesýge ruqsatyn berdi. Qyzymdy qushaǵyma basyp, jibergen qatelikterimdi sezinip, ózimdi-ózim qaıradym. Larısanyń eskertkeni týra keldi. Tumandy Albıonda turatyn aǵylshyn otbasy Olgany bala qylyp alamyz dep hattyń ústine hat jazýda eken. Kesheýildep jatqany eki el arasyndaǵy memlekettik qujattardyń rettelmeýi bolyp tur. Men taıaýda sot arqyly ákelik quqymdy qalpyna keltirip, balamdy ózime alamyn jáne eshqandaı aǵylshynǵa qyzymdy bermeımin dep, aryz jazyp, dırektorǵa tapsyryp kettim. Joly bolǵyr, dırektor, sózinde turdy, joǵary jaqqa «tiri ákesi turǵanda balany shet elge jiberýge qarsymyn» dep jaýap hat jazady. Men, durys ómir súrýge, úı bolýǵa, balalarymdy qaıtarýǵa bar kúshimdi, qajyr-qaıratymdy salyp kiristim. Ómir-kúres. Maskúnemdikpen máńgilikke qoshtastym. Ózime naqty mindetter júktep, úlken asýlar men bıik belester ıgerýdi josparladym. «Talaptanǵan jeter muratqa»dep beker aıtylmasa kerek. Eńbektiń arqasynda jolym bolǵannyń ústine bola tústi. Ákemniń tamyry ári jaqyn dosy ulandyq Temirǵalı aǵa maǵan kóp kómektesti. Ol kisi mal brıgadasynyń brıgadıri bolyp jumys isteıtin. Oǵan josparlarymdy jasyrmaı aıtyp berdim. Meni muqıat tyńdaǵan ol: — «Myna aıtqandaryńdy júzege asyrý úshin qyrýar qarjy kerek. «Óskemen-Almaty» jolynyń boıynda ornalasqan mal bordaqylaıtyn fermaǵa aǵa baqtashy qajet bolyp tur. Aılyǵy jaqsy, biraq jumysy jaýapty. Pasport alýyńdy, júrgizýshi kýáligińdi jóndeýdi, basqa da qujattaryńdy alýǵa atsalysaıyn» — dedi. Bir qys malshy boldym. Qomaqty tabys taptym. Temir aǵa sózinde turdy. Búkil qujattarymdy notarıýs, selsovet jáne aýdan mekemeleri arqyly jóndetkizip, eskilerin qaıta qalpyna keltirip, joǵalǵandaryn jańartyp bergizdi. Bul kásippen odan ári de shuǵyldana berer edim. Sabaqty ıne sátimen degen, bir kúni, ádettegideı tabyndy dalada jaıyp júrgen bolatynmyn. Joldyń boıynda turǵan eki dóńgelegi birdeı isten shyqqan úlken júk mashınasyn kezdestirdim. Shoferi meni qol bulǵap ózine shaqyrdy. —«Jaqyn jerde telefon bar ma? Óskemenge qońyraý shalyp, jóndeý brıgadasyn shaqyrmasam bolmaıyn dep tur. Túnge qalatyn túrim bar. Ózim jalǵyz úlgere alatyn emespin. Smenshık aýyryp jatyr»-dedi maǵan qarap.

— «Bul mańaıda telefon stansıasy joq. Men kómekteseıin» — dep nıet bildirdim. Aǵa jasqa kelip qalǵan shofer qýanyp ketti. Bala jastan mashına jóndeý meniń stıhıam bolyp tabylady. Ásirese, dóńgelekterdi aýystyryp, salýǵa qushtarmyn. Eki jarym saǵattan astam toqtaýsyz jumys istep, qıraǵandaryn qalpyna keltirip, dóńgelekterdi ornyna qoıdyq. «Kamazdyń» ıesi Izmaılov Andreı Iýrevıch meniń iskerligime dán rıza boldy. Ol qolyna blaknotyn alyp, meniń aty jónimdi adresimdi jazyp aldy. Men malymdy baǵyp qala berdim. Eki aıdan soń mal bordaqylap jatqan qystaǵymyzǵa meni izdep Andreı Iýrevıch keldi. Bul kez Gorbachevtyń qaıta qurýynyń nátıjesinde, naryqtyq ekonomıkaǵa bet burylǵan, kooperatıvtiń jańa-jańa bastaý alǵan tusy bolatyn.

— «Jańa Kamazdy jalǵa aldym. Arendasyn tólegen soń jekemenshikke aınalady. Úlken jolda júretindikten perspektıvasy da mol bolaıyn dep tur. Maǵan kómekshilikke, ekinshi júrgizýshi bolýǵa shaqyramyn» — dedi. Aspannan suraǵanym, jerden tabyldy. Súıikti jumys ózi izdep keldi. Onyń ústine «Saǵan, Kolá úlken jol kóp kómek beredi»-dep Larısamnyń aıtqany bar.

— Sáke, jalyqqan bolarsyz, endi qysqartyp aıtaıyn, shynynda úlken jolda baǵym ashylyp, juldyzym jarqyrady. Senimdi Andreı Iýrevıchpen birge júrip, mol tabys taptym. Aksıoner boldym. «Kamazdyń» 50 paıyzyna ıe boldym. Keıin Iýrevıch balalarynyń qolyna Kalınıngradqa kóshkende qalǵan 50 paıyzdy maǵan satyp ketti. Men ony satyp alý úshin bankten qomaqty nesıe aldym. Ony kúndiz-túni tynymsyz jumystyń arqasynda eki jylǵa jetpeı tólep tastadym.Sodan beri on jyl óte shyqty. Osy on jyl ishinde jekemenshik «Kamazymmen» búkil TMD-ny on ret aınalyp shyqtym desem, ótirik aıtpaǵan bolar edim. Odan basqa, Germanıa, Chehıa, Ispanıa, Mongolıa, Túrkıa, Birikken Arab Emıraty, Qytaı, Polsha memleketterinen júkter tasydym. Eń bastysy, meniń Larısam aıtqandaı balalarymnyń basyn qosyp, olarǵa qoldan kelgen jaǵdaı jasadym. Taná men Sveta ýnıversıtette oqyp, joǵary bilim aldy. Turmysqa shyqty. Úıli barandy boldy. Olardan úsh nemerem bar. Olá apaılary oqyǵan ýnıversıtetiń úshinshi kýrsynyń stýdenti. Byltyr ózinen bir kýrs joǵary oqıtyn Aleksandar atty azamatqa turmysqa shyqty. Úsheýiniń de, men alyp bergen, bastarynda úıleri, astarynda minip júrgen mashınalary, «SÝM-da» býtıkteri bar. Eshkimnen kem emes. Kúıeý balalarym men qudalarym jaqsy adamdar. Kenje kúıeý bala Sasha tym aqkóńil. Joldastary kólge baryp sýǵa túsemiz dep mashınany aýdaryp alypty. Sony jóndeý kerek. Mende ony qalpyna keltirmeı maza bolmaıdy. Sizden alatyn myń jarym dollardy «Aýdıdi» jóndeýge jumsaımyn. Densaýlyǵym barda kún-tún demeı adal eńbek isteýge yntalymyn. Jumys isteýdi janymdaı jaqsy kóremin. On jyl boıy jańa jyldy reıste, uzyn joldyń boıynda, kabınamda qarsy alyp kelemin. Júrgenge — jórgem ilinedi. Osy oraıda, jańa jylǵa qatysty, bir táýlikte jarty jyldyq tabys ákelgen ádemi oqıǵany aıtyp bereıin. Jeti táýlik jol júrip, Máskeý qalasynan tıelgen júkti 1991 jyldyń 31-shi jeltoqsany kúni tań ata, aman-esen Almatyǵa jetkizdim. Maǵan, sol kúni monshaǵa túsip, demalyp, jańa jyldy el sıaqty qarsy alýǵa bolar edi. Biraq, men olaı istemedim. Tańǵy shaıymdy iship alǵan soń, óskemendik jerles «dalnoboıshıkter» turatyn jerge keldim. Ol núktede on shaqty meniki sıaqty júk tasymaldaıtyn mashınalar tur eken. Men kelip kezekke tura qaldym. Klıentpen keliskender ketip jatty. Saǵat ekide tórteýimiz ǵana qaldyq. «Bosqa ýaqytty ótkizemiz, endi munda eshkim kelmeıdi, jańa jyldy Almatyda qarsy alatyn boldyq» dep olar, áriptesterim ketip qaldy. Men jańǵyz qaldym. Sol jerde tapjylmaı tostym. Saǵat bester shamasynda «Mersedes-600» mingen, baı qazaq jigiti keldi. «2-shi qańtarda saǵat 10.00-de Óskemen qalasynda oblys ákiminiń qatysýymen jańa «Sýpermarket» ashylady. Soǵan baǵaly zattar jetkizý qajet bolyp tur. Tólem eki ese bolady. Shartymyz taýarlardy erteńnen qaldyrmaı jetkizý» dedi álgi baı myrza. «Men kelistik» dep jaýap qattym. Júkti tıeýge týra eki saǵat ýaqyt ketti. Tent jamylǵan «Kamazym» zattarǵa lyq toldy. Prısepim bos bolǵandyqtan , taǵyda bireý-mireý taýylyp qalatyn shyǵar, bir saǵattaı tosaıyn dep jańaǵy jerge qaıta oraldym. Oılaǵanymdaı bolyp shyqty. On bes mınýttan soń, «Otan» partıasynyń asa mańyzdy úgit-nasıhat bannerleri, plakattary men qujattaryn Óskemenge jetkizip berińiz degen ótinishpen adamdar keldi. Partıanyń ortalyq ofısine baryp, barlyq zattardy prısepke tıep aldym. Olar aqshany banki arqyly chekpen tóleıtin boldy. El Prezıdenti Nursultan Nazarbaev jańa jyldyq quttyqtaýyn aıtqan tusta men Qapshaǵaı qalasynan zymyrap ótip bara jatqan bolatynmyn. Týra saǵat tili túngi 12.00 bolǵanda bir qolymmen róldi, ekinshi qolymmen mıneraldy sýy bar ydysty ustap Larısamen birge jańa 1992 jyldy jol ústinde qarsy aldym. Larısany jańa jylymen quttyqtap, jol boıy oǵan arnap óleń aıttym. Jaqsy kóńildi mashınada sezedi. Gazdy basqan saıyn jyldamdyǵyn arttyryp, júıitkidi de otyrdy. Bir syr bergen joq. Sonda men, solárka quıýǵa jáne dáret alýǵa azdaǵan ǵana aıaldaý jumsadym. Qalǵan ýaqytta termostaǵy kofeni iship otyryp, reıistiń mańyzdylyǵyna oraı jolda bir dem almaı mejeli jerge jetip, júkterdi túsirdim. Tapsyrýshylar dán rıza boldy. Men aqshanyń astynda qaldym. Temirdi qyzǵan kezinde soǵý qajet. Sol qyzýmen, sol jolǵy mol tabysqa Omskige ushyp baryp, sý jańa « 09 markaly «Jıgýlı» satyp aldym. Bul men úshin úlken mártebe, úlken qýanysh bolatyn. Baǵana sizge, ulandyq azamattardan kóp jaqsylyq kórdim degen edim. Sol joly meni bir ólimnen ulandyq eki jigit alyp qaldy. Oqıǵa bylaı bolǵan edi. Dál «rojdestvo» merkesi kúni Omskiden qaıtarda Pavlodarda turatyn bajam Gennadııı Matveevıch pen qaıyn bıkem Vera Gerasımovanyń úıine arnaıy soqtym. Qıyn-qystaý kezeńde Svetany baýyrlaryna basyp, ógeısitpeı tárbıelegen olarǵa degen rızashyldyǵym sheksiz bolatyn. Solarǵa rahmet aıtyp, Omskiden alǵan syılyqtarymdy tapsyrý úshin jáne jańa mashınany qaıyn jurtqa kórsetip, qur alaqan júrmegenimdi, tirshiligimniń barlyǵyn bildirýim kerek boldy. Óz kezeginde olar meniń qurmetime jaqyn dostaryn shaqyryp, mol dastarhan jasap, qushaqtaryn jaıyp qarsy aldy. Óte kóńildi otyrdyq. Týystardyń túnde qalaı júrersiń, búgin qonyp, erteń ertesimen qaıtarsyń degenderine qaramaı men, úıge qaıtýǵa asyqtym. Sebebi, erteń Lenıngradqa baratyn úlken reıske shyǵý qajet boldy. Pavlodarlyq aǵaıyndar bir kisideı qalanyń syrtyndaǵy janar-jaǵarmaı stansıasyna deıin shyǵaryp saldy. Óskemenge deıin toqtaýsyz júrý maqsatynda jıgýlıdiń eki bagyna benzındi toltyra quıyp , kasaǵa benzınniń aqshasyn tóledim. Sol sátte jol sýmkalaryn kótergen, jastary 25-26 daǵy eki qazaq azamaty Óskemenge deıin ala ketińiz, jol aqysy artyǵymen tólenedi — dep surady. Ol kezde qarańǵy túsip ketken. Tún ortasynda jańa mashınamen jalǵyz júrý de qaýipti dep sanap, olardy otyrǵyzyp aldym. Pavlodar men Semeı qalasynyń ortasy 320 shaqyrym. 180 shaqyrymnan keıin Besqaraǵaı aýdanyna jetpeı orman bastalady. Sol jerden Semeıge jetkenshe toǵaılardyń arasymen júremiz. Bir saǵattaı júrgennen soń eki jigit jol sýmkalaryna bastaryn tósep qalyń uıqyǵa ketti. Men aldy —artynda «Tranzıt» degen jazýy bar jańa kólikpen zyrlap kelemin. Oıymda eshteńe joq. Talaı júrip júrgen jerim ǵoı. Túngi birjarymda Semeı qalasyna 75 shaqyrymdaı qalǵan kezde jezlin kóterip «gaı» ınspektory toqtatty. Tártiptiń aty tártip. Toqtaı qaldym.

— «Túndeletip qaıda bara jatyrsyń. Mashınanyń qujattaryn kórset»-dedi álgi ınspektor janyma kelip. Men qujattardy kórsettim. Ol fardyń jaryǵyna tósep dokýmentterdi qarady. Sosyn: «Seniń qujattaryńda shıkilik bar kórinedi, ana mashınada otyrǵan komandırge kórsetemin» — dedi. Ol solaı qaraı attaǵanda, jańaǵy jolaýshy jigitter, «mynalar gaılar emes, naǵyz qaraqshylar, saq bolyńyz, ázirge aıtqandaryna kóne berińiz, qalǵanyn biz isteımiz» — dep meni saqtandyryp úlgerdi. Sol eki ortada jańaǵy gaıshnık bylapyt boqtyq sózben «Áı, súmelek, munda kel»dep, meni ózderiniń mashınasyna shaqyrdy. Onyń bul dórekiligi maǵan birden bárin túsinikti etti. Memlekettik avtoınspektor bulaı sóılemeıdi. Qara nıetti jol toryǵandarǵa tap bolǵanymyz anyq edi. Endi ne isteý kerek? Joldyń kelesi jaǵynda bizge qıǵashtaý turǵan, memlekettik nómiri joq «ınomarkaǵa» álgi «gaıshnık» meni ıterip, aýyzyna kelgen sózin aıtyp alyp keldi. Esikti ashyp, aldyńǵy orynǵa otyr dep jekidi. Salonda menen basqa úsh adam boldy. Olardan qytaı araǵynyń ıisi múńkip tur. Otyrǵandardyń qyzyp alǵandary birden baıqaldy. Artqy salonda otyrǵanyń bireýi kavkazdyq aksentpen suraq qoıýdy bastady: — «Qaıda bara jatyrsyń? Qaıda turasyń? Mashınanyń ıesi kim?» dep. Men oǵan: «Kóliktiń ıesi men. Omskiden satyp aldym. Barlyq qujattary durys. Óskemen qalasynda turamyn, sonda apara jatyrmyn » dep jaýap qattym. Ol.

— «Na lovsa zver bejıt degendi estigen bolarsyń. Biz myna 40 gradýs aıazda beker turmyz ba? Bul devátka qazirge deıin seniki, endi bizdiki bolady» — dedi. Ashý men yza birdeı qysqan men óz kezegimde: — «Shantajdy doǵaryńdar. Men ne úshin senderge mashınamdy bere salýym kerek» — dep qarsylyq kórsettim. Olardyń tosyp otyrǵandary osy sóz eken, suraq qoıyp otyrǵan paltosynyń qaltasyndaǵy tapanshasyn julyp alyp, meniń mańdaıyma tósedi, al, artjaqta otyrǵan ekinshi kavkazdyq qanjaryn keńirdegime tiredi jáne moıynyma tunshyqtyratyn jibek jipti ilip, tartyp-tartyp qaldy. Kózimnen otym biraq shyqty.

— «Tyńda sen, saǵan ólimnen qalýdyń biraq joly bar. Ol myna janyńda otyrǵan kapıtan-notarıýstiń atyna mashınańdy jazyp berý. Sonda ǵana tiri qalasyń» dedi suraq qoıýshy qaraqshy daýysyn kóterip. Sol eki arada búkil ómirim kóz aldymnan ótti. Balalarym ne bolady. Larısamdy esime aldym. Joq, kelisýim kerek, áıtpese bular meni óltiretini anyq.

— «Jaraıdy, qol qoıyp» beremin dedim. Qasymda otyrǵan kapıtan-notarıýs meniń qujattarymdy qolyna alyp, portfelinen bir býma qaǵazdardy shyǵaryp, birdeme toltyra bastady. Taǵyda banda basshysy maǵan qarap suraq qoıdy: — «Mashınada otyrǵandar kimder? Olar qaıda barady? Ulttary qandaı?». «Joldan otyrǵyzyp alǵan eki jolaýshylar. Jap-jas qazaq azamattary. Suraǵan joqpyn, stýdentter ǵoı deımin, kanıkýlǵa Óskemenge deıin bara jatqan. Tıtteı adamgershilikteriń bolsa, olarǵa tıispeńder. Obal bolady» — dep jaýap berdim. Qaraqshynyń aty qaraqshy. Olardyń biletinderi tonaý men óltirý jáne jaýyzdyq jasaý ǵana. Banda basshysy:

— «Davıd ı Gonshık, etı rebáta okazalıs ne v to vremá, ne v tom meste. Nam lıshnıh svıdeteleı ne nýjno. Poetomý srochno ıh pýskaem v rasqod. Sdelaıte rabotý akkýratno. Allah nas prostıt» dep qatygez qanisher jendetterine aýyr tapsyrma berdi. Arada eki-úsh mınýt óttime, joqpa bilmedim, tún tynyshtyǵyn «Kalashnıkov» avtomattarynyń tyrsyldaǵan daýysy buzdy. Aldymen men ne bolyp qalǵanyn túsinbeı qaldym. «Spesnaz» kelip bizdi qutqaryp jatyr degen de oı keldi.Bári astań-kesteń boldy. Anyq kórgenim banda basshysyn meniń mashınamdaǵy jigitterdiń bireýi salonnan eshkideı baqyrtyp súırep shyqty da, aspannan aıaǵyn keltirip, jerge biraq urdy. Bes mınýttyń ishinde eki qazaǵym tórt bandıttiń ıt terilerin bastaryna qaptady. Olardy eki qoldarymen bastaryn ustatqyzyp, jerge tizerletip qoıdy. Sol qalpylarynda olardy joldyń eki shetine qaıta-qaıta jórgeletip júrgizdi. Mystary ketip, keýdelerin ábden qorqaqtyq kernegen qaranıetti qaraqshylar meniń eki aıaǵymdy qushaqtap, ókirip jylap, óltirmeńdershi dep keshirim surady. Qazaq jigitteri olardyń osy beısharalyǵyn fotoǵa túsirip aldy. Biz olardy Semeı qalasyna kire beristegi «GAI» beketine jetkizip, polısıa qyzmetkerlerine tapsyrdyq. Olar, shynynda, óte qatygez jol torýshy urylar, talaı kisilerdi óltirip, ustatpaı júrgender bolyp shyqty. Sóıtip qazaqtyń jap-jas eki jigiti erlik jasady. Meni de, ózderin de ajaldan alyp qaldy. Tań ata Óskemenge aman-esen jettik. Olarǵa rahmetimdi aıtyp, qaı aýdannyń azamattarysyńdar — dep suradym. «Biz ulandyqtarmyz!» — degen qutqarýshylarym, «Rechnoı vokzaldyń» janynda menimen qosh aıtysyp mashınadan tústi. Meniń qarsylyǵyma qaramaı kelisilgen jol aqysyn qolyma ustattyp ketti. Sodan beri, «ulandyqtar» dese, kóńilim jylyp, eleńdep turamyn.

Nıkolaıdyń bastan ótkergen hıkaıasyn tyńdap, 700 shaqyrym jol júrip, tańǵy altyda «Astana» men «Qaraǵandy» joldarynyń qıylysynda ornalasqan dámhananyń aldyna kelip toqtadyq. «Nıkolaı Grıgorevıch, bir táýlik uıyqtaǵan joqsyz ǵoı. Dem alyp alyńyz. Sizge myna jol qonaq úıinen bir oryn alyp bereıin» — dedim. «Joq, Sáke, borttaǵy jan-janýar móńirep turǵanda, meniń uıyqtap jatýym adamgershilikke jatpaıdy. Baratyn jerge aparyp biraq demalamyn» dep jaýap qatty. Júregi aq, jany taza Nıkolaıdyń osy áńgimesin óz qulaǵymmen estigenge on úsh jyl tolyp, on tórtinshi jylǵa shyqqanda qolyma qalam alyp, qaǵaz betine túsirip oqyrmandaryma usynyp otyrmyn. Myna alasapyran zamanda drama men tragedıaǵa, erlik pen adamgershilikke toly Nıkolaıdyń osy ómiri poves oqyrmandarynyń kóńilinen shyǵyp, qajetterine jarasa avtordyń nátıjeli jumysy bolyp tabylady.

2016 jyldyń 1 qańtary. Keshki saǵat 19.52 — de aıaqtaldy. Jazylǵan jeri Astana qalasynyń irgesindegi «Otaý túsken» aýylyndaǵy jazýshy úıi.

---