InfoHub Logo

Ómirinde dál bulaı qorlanbaǵan shyǵar.

Shamdary samaladaı jarqyraǵan záýlim saraıdan aqtarylǵan jurtpen birge syrtqa sytylyp shyǵa berip, óziniń tym jupyny ómirin oıǵa aldy. Sodan júdep sala bergeni. Sómkesine salǵan dıktofony men kassetalaryn syrtynan sıpap qoıdy da, sharshaýly júzben mańaıyna nazar jyqty. Osy ázirde ǵana aıaqtalǵan halyqaralyq samıtten shyqqan jurt álemdik shetin máselelerdi talqylaǵan basqosý áserinen aıyǵa almaı, saıasat jaıyn qozǵap, ekeýara, úsheýara qyzý áńgimege kirisken.

Basy synyp aýyryp barady eken. Qarny shuryldap, shól qysqanyn endi baıqady. Túski as ishpegeni eske tústi.

Jumystan qaıtqan jurtpen talasa-tarmasa avtobýsqa jarmasty. Artqy otyrǵyshqa jurtpen qystyrylysyp gúmp berdi. Berzent sómkesin, aıyrylyp qalmaıyn degendeı, qos qoldap qarmap, qysyp otyr. Biriniń aıaǵyn biri basqan yǵy-jyǵy halyqty syqaı tıep alǵan avtobýs ornynan yńyrana qozǵalyp, jumysshy qystaǵyna qaraı syzyp keledi. Kúni boıǵy tynymsyz jumystan shaldyqqan júrginshilerdiń sirkesi sý kótererdeı halde emes. Qabaqtary qatý. Qalta túbine saqtaǵan tıyn-tebenderin jaǵy sembeı qaqyldap, aqsha jıǵan bılet kesýshige samarqaý usynyp jatyr. Sońǵy ceksen teńgesin bılet taratýshynyń alaqanyna bul da tastaı saldy.

Oıynda Dostyq-Drýjba saraıynda ótken samıt. Dúnıeniń tórt buryshynan arnaıy kelgen prezıdentter men premerler jınalǵan osy basqosýda neler aıtylmady deısiń. Adamzat balasy jer betine syımaı, neshe qıly qıyndyqty qoldan týyndatyp alyp, endi sonyń saldarynan qutyla almaı álek. Saıasat degeniń sát saıyn myń qubylyp, shıyrshyq atyp turatyn birdeńe ekenin bul endi uqqandaı. Ár memleket óz ishindegi tynyshtyqty saqtap turǵany búkil dúnıeniń tynyshtyǵyna kepil emes eken. Óz jaǵdaıyńmen qosa kórshińniń de kóńil kúızelisine múddeli bolmaı, jer júzi tynshý tappaıtyn kórinedi. Ózgeniń qas-qabaǵyna qaramasań, ózińniń de qurdymǵa ketkeniń. Adam adammen, memleket memleketpen mıdaı aralasqan kezde, balalaǵan ústine balalaǵan másele syzdaýyqtaı syzdap, jumyr Jerdiń mazasyn qashyryp bitedi eken. Ony dál búgingideı samıt jasap, dúnıe júziniń yqpaldy fıgýralary birigip sapyrmasa, saıasattyń qyzýy basylýy ekitalaı. Muhıtpen shektesip jatqan áne bir kórshiles eki eldiń talaı jyldan beri nege qyrǵı qabaq bop kelgenin adam túsinip bolmaıdy. Solardyń tońteris qabaǵyn dúnıejúziniń saıasat serkeleri jıylyp jumsartpasa, sol ketiskeni ketisken. Qońsy qonǵan eki el tatý bolmasa, olardyń bul qylyǵy álemniń ár qıyrynda jatqan ózge memleketterdiń de búıirine shanshýdaı qadalyp, jambasyna tastaı batqan máselege aınalyp shyǵa kelmek eken.

Erteńgi saǵat onnan keshki saǵat altyǵa deıin tarqatylyp bitpegen myń san túıtkildi túsinem dep otyryp, oıy álemdi sharlap, ne qıyrǵa barmady deısiń. Kapıtal bılegen elderden at arytyp kelgen tisqaqqan saıasatkerler aıtqan sózdiń bári, sol kapıtal jolyna endi túsip jatqan elder úshin tańsyq. Birin uǵyp, birin uqpaısyń. Keıbirine oı-órisiń jetpeı, onsyz da shókimdeı mıyń atalaǵa aınalyp bara jatady.

Olarmen salystyrǵanda, árıne, bizdiń eldiń tirshiligi beısharalyq dep oılady bul. Endi she? Iá, ıá, qazir burynǵy qundylyq ataýlynyń bári aıaǵy aspannan kelip, dúnıeni túsinýdiń ózi qıyn bop barady.

Qylyshtyń ózin sonshalyq beıshara sezinip, qor sanaýy bul da emes, basqa.

Avtobýstan qysyla-qymtyryla túsken soń, dedektep úıge jetkenshe ymyrt úıirilip qalypty.

Keshki asyn iship-jep jan shaqyrdy. Budan keıingi jumys — asqana ústeliniń ústin jalańashtap, halyqaralyq taqyrypty tolǵaıtyn maqalasyn jazý.

Berzent sómkeden dıktofony men kassetalaryn shyǵardy. Kassetanyń bireýin dıktofonǵa suqty. Qosyp kórdi. Bireý sańqyldap sóılep jatyr. Germanıa prezıdenti me, Fransıa premeri me, áıteýir eýropalyq bireý. Tasada turǵan aýdarmashy onyń sózin orysshaǵa aýdaryp, aýzy aýzyna juqpaıdy. Basy joq, aıaǵy joq, samıttiń qaı tusy ekenin belgilep qoımaǵanyn-aı. Qaıterin bilmeı biraýyq daǵdaryp otyrdy da, ekinshi kassetaǵa qol sozdy. Kúni boıy sapyrylǵan sózdi dıktofonnan qaıta tyńdap shyǵýdyń ózi taǵy bir sondaı ýaqytty alatynyn oılaǵanda, basy solqyldap qoıa berdi. Qashan tyńdap, qashan jazyp bitiredi? Ól, tiril, maqala tańerteń bas redaktordyń aldynda jatýy tıis. Sol úshin uıqyny umyta turǵan abzal. Umyta turar edi-aý, biraq osyndaıda uıqy shirkin qas dushpan ekenin dáleldep baǵady emes pe?

Kóziń eriksiz jumylyp bara jatsa, oǵan qylar aılań káni? Sondaıda ǵoı, qaǵazǵa bir jol jazý jazýdyń kúshke túsetini. Qalam-qaǵazdy bylaı ysyryp tastap, salýly tósekke sulaı ketkiń keledi-aq. Biraq uıqysyn qandyryp kelgen bas redaktor «Maqala qaıda?» dep jalaqtap otyratyny eske túskende, salýly tósekke sulaı ketsem degen álgi bir tátti oıdan dereý aınyp, qaǵaz-qalamǵa qalaı jarmasa ketkenińdi óziń de ańǵarmaı qalasyń. Qalǵyp ketpeýdiń amalyn jasap baǵasyń.

Aıtpaqshy, osy ótken aptada ǵoı, mektep bitirýshilerge synaqtyń test túrin engizemiz dep entigin basa almaı otyrǵan reformashyl mınıstrge qarsy maqala jazbaq bolǵanda, kezdeısoq oıǵa túsken uıqyashardyń bir paıdasy tıgen. Onda da dál osylaı, bala-shaǵa uıqyǵa bas qoıyp, úı ishi tynyshtalǵan soń, qaǵazǵa úńilip edi, ilezde maýjyraı bastaǵany; Qudaı atyp kirpigi kirpigine ilinise bergeni; kirpigi kirpigine ilinise bergenine óziniń de ıt jyny kelgeni.

Ózin ózi tiriltip almaq bop, vanaǵa bardy. Tyr jalańashtanyp vanaǵa tústi. Sóıtti de bir shelek salqyn sýdy tas tóbesine aqtara saldy. Ah... dep, shortandaı shorshyp tústi sosyn. Shorshyǵany bar bolsyn... tabany taıyp ketip, shatqaıaqtap shalqasynan túse jazdaǵany. Eki qoly erbeńdep, áreń qulamaı qaldy. Edenge ushyp túsken qańyltyr shelek qańǵyr-kúńgir. «Óı, ákeń... óı, eneń... — dep kúıindi, — óstip júrip butymdy aıyryp almaıyn!» Vanadan shyǵa berip, qalt tura qaldy: «Ah! Ne dedim men!? Butymdy... jo-joq, butymyzdy bolý kerek». Osy sóz ózine qatty unasyn. Ózine unaǵan osy sózden be, álde tas tóbesinen aqtarylǵan on bes lıtr tastaı sýdan ba, uıqysy shaıdaı ashylǵany. Apyl-ǵupyl shalbar balaǵyna aıaǵyn suǵa salyp, shashynyń sýy sorǵalap ústelge qaraı túra júgirdi. «Butymyzdy aıyryp almaıyq! Butymyzdy aıyryp almaıyq!» BUT — «Biryńǵaı ulttyq test». Tamasha! Tabylǵan taqyryp!

Erteńgi gazettiń birinshi betine «Butymyzdy aıyryp almaıyq!» degen atpen bas maqala jarq ete qalsyn. «But» degen birinshi býyn bas áriptermen terildi. Órekpigen mınıstr osydan soń kilt ózgerip, BUT degen qysqarǵan sózdi UBT-ǵa ózgertti de jiberdi. Syńar aýyz sózi joǵary jaqqa túrpideı tıgenine máz. Keıde uıqydan qalýdyń osyndaı tátti lázzaty da bolady-aý!

Kózine taǵy da uıqy tyǵylyp, maýjyrap bara jatyr eken. Amaly taýsylyp, on bes lıtrlik qańyltyr shelekke umtyldy.

Uıqysyn ashyp kelip, dıktofondy taǵy da qulaǵyna taqady. «Áı, ıt-aı, tym bolmasa aýdarma qazaqsha bolsa ǵoı. Myna bir orysshasyn qalaı túsindik?»

Saǵattyń qysqa tili túngi ekini túrti. «Oıpyrmaı... qashan bastaımyn?» Ornynan eriksiz turyp ketti. «Kúnuzaq daýys zoraıtqyshtyń janynan shyqpaı, dıktofonǵa jazyp alǵanym zaıa ketpek pe?» Júregi kúıip, qorlana qalǵany osydan ǵoı. Óziniń ǵana ma, áriptesteriniń báriniń basynda osy hal.

Baǵana... joq, endi ol keshe bop ketti ǵoı. Keshegi samıtke kelgen sheteldik jýrnalıserge arnap aldyńǵy jaqtan qaz-qatar ústel daıyndalypty. Ár ústelde bir-bir kompúter. Internet jalǵanǵan. Bul bolsa, daýys zoraıtqyshtyń janynan shyǵa almaı, dıktofonyn qolyna ustap, búkshıip turdy da qoıdy. Turǵan jeri zaldyń túkpiri. Tize búgip otyratyn oryndyqty buǵan kim beripti, tikesinen tik turǵasyn tizesi talyp, beli qurysqan.

Sheteldik jýrnalıserge jasalǵan jaǵdaıǵa qyzyǵa da qyzǵana qarady. Olardyń eki kózi sóılep jatqandarda, eki qoly pernetaqtada. On saýsaǵy jybyrlap, pernetaqtany jáı ǵana sıpap otyr. «Shirkin-aı, — degen sonda qıaldap, — bizdiń jýrnalısar mynadaı komfortqa qashan jetedi! Qashan!»

Dıktofonnyń úni óship qalypty. Jalma-jan basqa kasseta aýystyryp, qaıta qosty.

«Aı, qorlyq-aı, qorlyq-aı! Olar ǵoı, aqparatyn jaza salyp, ınternetpen tabanda redaksıasyna jóneltip jatyr. Al, biz... dıktofondy yrqyldatyp, sózdi áýeli qaǵazǵa kóshiremiz. Orysshadan qazaqshaǵa aýdarymyz. Maqala jazý sonan soń ǵana».

Dıktofondaǵy sózdi yjdaqattap kóńilge toqýdyń ornyna, qıal qýyp ketken eken, uıqy tyǵylǵan kózin ýqalap-ýqalap jiberip, dyńyldap ketken basyn shaıqap-shaıqap qoıdy. «Qoı, — dedi sosyn ózine ózi, — bulaı bolmaıdy. Bulaı tyńdap otyra bersem, tań atyp ketpeı me?»

Eń qıyny — alǵashqy sóılem. Alǵashqy sóılem jazylsa boldy, qalǵany ózinen ózi quıylyp kele bermek. Táýekel dep alǵashqy sóılemdi jaza bastap edi... Qudaı tas tóbeden urǵanda taǵy da kózi jumylyp, basy salbyrap bara jatyr eken. Jalma jan ornynan ushyp turdy. Oıynda — on bes lıtrlik qańyltyr shelek.

Saǵattyń qysqa tili túngi tórtke baryp qalypty. Qalǵyp-shulǵyp otyryp jazǵany bir jarym bet. Onyń da sońyn ala bere qalamsap taıyp ketip, qıǵash bir syzyq túsken. «Qoı! Qoı-á! — dedi ózimen ózi sóılesip, — bolmady. Bolmaı barady. Bas qatyp ketti. Jataıyn. Qısaıaıyn. Erteń... birdeńesi bolar».

Aıaǵynyń ushymen basyp baryp, jatyn bólmeden jamylǵy alyp keldi. Asqanada turǵan eski dıvanǵa qulaı ketti. Qatty sharshapty. Eki qulaǵy shý-shý, denesi bylq-sylq. Ýdaı ashyǵan eki kózi eriksiz jumyla bastasa da, keshegi samıt oıynda. Sańqyldaǵan, sampyldaǵan daýystar qulaq túbinde.

Shyryn uıqyǵa shym batyp bara jatyr eken, taqaý turǵan ústel jaqtan tyqyr-tyqyr etken dybys estilgeni. Anyq estidi. «Tyshqan ba... atjalman ba... qap, qýyp jiberetin... taırańdatpaı...» Sanasyna sańlaýlap kelgen oıyn oryndaýǵa erindi.

Tyqyr taǵy estildi. Estilip qana qoısa bir sári ǵoı, bireý jamylǵynyń búıir tusyn kóterip, qolyn suǵyp jatyr. Mup-muzdaı, tap-tastaı. Tula boıy túrshigip sala berdi. Suǵynǵan qoldy qaǵyp jibermek bop edi, siresken denesi ıliger emes. Qoly kóterter emes. Uıyp qalǵan ba, jany joq. Syǵyraıtyp kózin ashqany bolmasa, tyrp etip qozǵalýy muń.

Kórip jatyr. Bireý, eki ezýi eki qulaǵynda, yrjıyp qarap tur. Kózi jylt-jylt. Tanaýy shý-shý. Dem alysy da tym jaqynnan sezildi. «Mássaǵan, — dep oılady ón boıy muzdap, — sary serke ǵoı mynaý! Meniń bala kezimde bar edi osy serke.» Mıy zeńip, óz oıynan ózi shoshydy. Sol-aq eken, sary serke baqyldap qoıa bergeni. Búıirine tap-tastaı sıraǵyn suǵyńqyrap-suǵyńqyrap jiberdi. Jany shyǵyp kete jazdasyn. Úreıi ushsyn. Sýyq ter saý-saý quıyldy. Záýlim saraıda ótken samıt emes pe oılap jatqany. Endi mynasy nemene... Marqum ákesi sonaý jyldary soıyp tastamap pa edi? Saýdyraǵan súıegin aýyl ıtteri tasyp ketpep pe edi? Sary serke... sonyń dál ózi... tirilip ketken be, zántalaq! Baqyldaǵan daýysy qandaı jaman! Qulaǵy tunyp, qımyldaýǵa zar bop qalǵany qalaı? Qımyldaý bylaı qalyp, dybystaýǵa dármeni jetpegeni nesi? Átteń-aı, adam degen de bir beıshara maqulyq-aý! Qapelimde basqa túsken ne múshkil hal? «Pi... pi...» Erni ernine jýyspady. Erninen de jan ketip qalǵan ba? Mup-muzdaı tuıaq búıirin tesip bara jatyr ǵoı. Jany búıirinde ǵana ma? Kózinen ystyq jas saýlap tógildi. «Pi... pis... pissimilla!» Tili kálımaǵa kelgeni sol eken, álgi serke degeni búıirine qadaǵan sıraǵyn sýyryp ala saldy da, «baq» etip, shońqıyp sulaı ketti. «Pissimilla, pissimilla!» Daýystap, basyn kóterip alýǵa kúshi áreń jetse... eki kózin tars jumyp alǵan. Ashsa, úıdiń ishi tym-tyrys. Sary serke... joq eles... qaısysy bolsa da zym-zıa. Tús pe sonda?

Mylja-mylja bolǵan denesin qozǵap, aýyr dem aldy. Óziniń óli emes, tiri ekenin túısinip, kókiregine azǵantaı qýanysh quıyldy. Álgi bir tústen, Qudaı saqtasyn, tús deýge de kele qoımaıtyn úreıli oqıǵadan soń denesi del-sal. Eseńgirep biraýyq otyrdy. Úreıden birjola aryla almastan tósekke qaıta qısaıdy. Kórpeniń búıir tusyn astyna basyp, muqıat qymtap qoıdy.

Uıqy degen tátti bir tuńǵıyq. Kirpigi kirpigine baılana bergen eken deıdi... taǵy da «baq» etken dybys. Júregi zyrq etip, tas tóbesine jetsin. «Baqyldaǵan» dybys bas jaqtan shyqty ma, álde aıaq jaqtan estildi me, qapelimde shamalaı almady. Tipti, óziniń basy qaı jaq, aıaǵy qaı jaq... jańylysqan bir hal. Sańylaýlanǵan sanasy ǵana. Sol... sol sary serke... endi ol jalǵyz emes. Kóp. Samsap tur. Qulaqtary salpıyp-salpıyp, birin biri kımeleı jetken. Bireýi tabanyna tap-tastaı tuıaǵyn tıgizdi. Endi biri toq etkizip tas tóbesinen nuqyp jibersin. Aıaq-qoly jansyzdanyp, taǵy da sirese qalǵan. Tartyp ala almaıdy. Qaýqarsyz. Ózin pissimilla ǵana qutqaratynyn sanasy sezip jatsa da, tili kúrmelip, erni ernine jýyspady. Sary serkeniń osymen ekinshi ret paıda bolǵany ǵana anyq. «Sary serke emes, sary serke bop kep turǵan shaıtan ǵoı, — dep oılady. Óz oıynan óziniń záresi ushty. — Bet-aýzymdy qısaıtyp, esalań etip qoımasa... Qap, dáret alyp, duǵa oqyp, tazalanyp jatý kerek deýshi edi... Soǵan bir mursha bolmaı-aq qoıdy-aý.»

Qatty qınalyp, erin ushyna bar kúshin jınady. Zorlanyp, kúshenip pissimilla dep sybyr etti. Sonan soń ǵana qattyraq sóıleýge demi jetti. Sary serkege ilesken páleketter pissimillany estigende áýeli jym-jyrt bola qaldy da, bul basyn kótergende dúrkirep, tym-tyraqaı beze jóneldi. Sylq-sylq kúlgendeı dybys qulaqqa shalyndy. Áp-sátte kózden ǵaıyp boldy.

Býyn-býynyn diril alǵan. Tamaǵy qup-qurǵaq. Ornynan turyp, sý ishpek edi...

Endi tuńǵıyqqa quldyrap emes, kerisinshe, shyrqaý bıikke samǵap ketipti deıdi. Dalıǵan jer beti ilezde búrisip, alaqanǵa salǵandaı qalaısha tez kishireıip ketkenine qaıran. Shyrqaý bıikke tez kóterilgeni sonsha, basy shyr-kóbelek aınalyp, kózi buldyrap ketti. Basynyń aınalǵany da, kóziniń buldyraǵany da janyna jaǵyp, kóńiline unap barady. Kókke kóterilgen ústine kóterile tússem eken deıdi; basym aınalǵan ústine aınala túse eken deıdi. Mundaı tylsym ǵajaıypty jer betinde jaýynqurttaı jybyrlap, áreń jyljyǵan adam beıshara qaıdan sezinsin?

Alystan, týý alystan syrt-syrt basqan tuıaq dybysy estildi. Estilgeni sol, qanaty qaıyrylǵan qarshyǵa qustaı kók tórinen sylq etip, aıaq astyna qulap tústi. Tuıaq dybysy jaqynnan, dál irgesinen estildi. Kórip jatyr. Qol sozym jerge kelip, irkildi. Sol... sol baıaǵy sary serke. Súıir tumsyǵyn alǵa ozdyryp, pyrs-pyrs kúıseıdi. Qos múıizi artqa emes, alǵa qaraı ıilgen. Jyltyraǵan jipsik kózi jap-jasyl. Janyp tur. Jaǵyn qaıshylap, kúısegen saıyn sapsıǵan saqal selteń-selteń. Súp-súıir qos qulaq, qos qulaqtyń arasynda erbıgen qos múıiz. Tórt aıaqtap emes, bu joly eki aıaǵyna minip, tikesinen tik tur. Denesine qylshyq emes, qaýyrsyn ósken be, qyrǵaýyldyń qorazyndaı qyzyl-jasylǵa malynyp alǵan. «Aıttym ǵoı, sary serke emes bul... shaıtan» dep oılady.  Júregi sýynyp bara jatty. Typyrlap turyp ketse, boı bermes edi. Keýdesi kótertpedi. Tunshyǵyp, qımyldaı almady. Ózin jalǵyz «pissimilla» ǵana qutqaratynyn, «pissimillanyń» sonshalyq qaharly qarý ekenin endi sanasy anyq ańǵardy. Qınalyp baryp «pis... pis... pissimilla, pissimilla» dep baqyrdy. Serke-shaıtannyń qyzyldy-jasyldy qaýyrsyny ǵana dir etip basyldy. Pissimilladan qaımyqpaı janyna jetip keldi de, sekirip ústine qona ketti. «Baq-baq» etip, myjǵylap jatyr. Qylyshtyń kómeıine óksik tyǵylyp, tunshyǵyp barady. «Ól-dim, ól-dim» dep aıqaılamaq edi, jaǵy qarysyp, daýysy shyqpady. Jylaı da almady. Demin áreń alyp «Alla, Alla» deýge shamasy zorǵa jetti. Kók jelkege qonyp alǵan qubyjyq sonda ǵana ústinen aýnap tústi. «Alla degen qudiretti sózdiń «a» degen daýysty dybystan bastalǵany qandaı jaqsy bolǵan» dep oılapty. Nege olaı oılaǵanyn bir Qudaı bilsin.

Óksip oıandy. Bólme ishi qulaqqa urǵan tanadaı typ-tynysh. Sary serke túgili sary saıtan da joq. Úreı jaýlap alǵan júregi qaltyrap, kórpesin súırete-múırete kelinshegi uıyqtap jatqan bólmege súrinip-qabynyp jetti. Dúńkildep júgirgen aıaq dybysynan oıanyp ketken kelinshegi jastyqtan basyn úrke kóterip alyp:

— Ne boldy? Naǵyp júgirip júrsiń, — dedi uıqysyn buzǵanyn jaqtyrmaı.

— Ú-sh-sh... ú-úsh... úsh ret keldi! — dedi bul tutyǵyp.

— Ne? Ne keldi deısiń?

— Sha-sha.. Sha-ı-tan... shaı-tan!

— Barshy ári, shaıtany nesi... Ári júr, balany basasyń, — dedi qolymen janyna alyp jatqan sábıin qorǵashtap. — Óziń shaıtan! Bar onyńa! Jat tynysh! Elirme!

Súıretilip tósegine qaıtyp keldi. Mańaıyna sekemdene kóz saldy. Shaıtan jaılaǵan jerge esh uqsamaıdy. Bári-daǵy oryn-ornynda. Tamaǵy qurǵap, ańqasy keýip bara jatqany esine túsip, tońazytqysh esigine qol sozdy. İshinde aýzy ashylǵan bir bótelke araq tur eken. Móp-móldir. Sýyryp aldy. Jalma-jan eki kesege toltyra quıdy. Ýf-f dep, bir dem shyǵardy da, birinen soń birin jópemeldemelete tartyp-tartyp jiberdi.

...Kózi ilinip bara jatsa da sezdi, bireý tyq-tyq saqtana basyp, janyna taıady. Tym-tyrys, dybysyn shyǵarmastan sileıip turyp qaldy. Kózin syǵyraıtyp qarasa, qarsy aldynan ústi-basyn qaýyrsyn basqan álgi... «Sol ǵoı taǵy, shaıtan ǵoı». Bul joly ımany selt etpedi. Qorqynysh, úreı.. atymen joq. Soǵan azdap tańyrqady. Qol-aıaǵy da siresýden aman. Pissimillasyn daıyndap jatyr edi, biraq qapelimde ózin ózi zor sezinip sala berdi de, basyn kótermesten pissimillanyń ornyna «sháıt» dep jekirip jiberdi.

Aıaǵyn abaılap basyp, alǵa jyljı túsken serke-shaıtan qaımyǵyp, qalt tura qaldy. Serke-shaıtandy qaýmalaı qorshap, entelesken bir qora shibish-shaıtan da oshyryla toqtasty. «Sháıt, — dedi taǵy batyldanyp ketip. — Eneńdi uraıyn!» Daýysy óktem.

Jipsik kózi jylt-jylt etken sary serkeniń júni jyǵyla qalsyn. Bir adym artqa shegindi. Sońynda topynǵan shibish-shaıtandar da bastaryn silkip-silkip alysyp ańtarylyp tur.

Qylysh qol-aıaǵyn birdeı sermep, jatqan ornynan julqynyp turdy.

— Ket! Qury!— Túkirigi shashyrap, túıýli judyryǵyn basynan asyra joǵary kóterip, qaharlana aıqaı saldy. — Joǵal! Poshel!

Ańtaryla qalǵan sary serkeniń jap-jasyl jipsik kózi jypylyq-jypylyq. Jasqanyp sál turdy da, kenet orǵyp tústi. Shibish-shaıtandar da tolqyp ketti. Topynǵan tuıaq dybysy tarsyldap-sartyldap, barlyǵy túgel bıleı jónelisti. Qaıran qap qaraǵan Qylyshtyń qulaǵyna ysqyryp-pysqyryp, baqyldap-qaqyldaǵan únderi jyly tıip, tipti jaǵyp barady. Osy kúnderi hıt bop ketken estradalyq mýzykadan qyldaı kem estilse ne deısiń. Delebesi qozyp, bunyń da bılegisi kep ketkeni. Qarasa, basyn bulǵaqtatyp, aıaǵyn yrǵaqtatyp teńsele bastapty. Birte-birte qımyly shırap, basyn silkip-silkip, belin yrǵap-yrǵap bıge ynty-shyntymen kirisipti. Belin tap osylaı yrǵaǵany ózine qatty unap barady. Osy bir qımyldy jasaǵanda tula boıy túgel shymyrlap, alpys eki tamyryn ot keýlep, tilmen aıtyp jetkizgisiz aıryqsha bir lázzatqa keneletin sıaqty edi. Sol ózi qashan, qandaı jaǵdaıda bolatynyn edi, eske túsire alsashy. Eske tez túsirgisi kep bel qımylyn ekilenip qaıtalaı berdi. Sondaı bir lázzatty ańsap, eki ıinin julyp jep, qutyryna bıledi. Eki qolyn eki jaǵyna jazyp jiberip, eki kózi alaqtap, belin ızeńdetýden tanbady. Izeńdegen saıyn áldebir lázzatqa súısinip yńyrsyǵandaı, qumardan shyǵa syńsyǵandaı túsiniksiz dybystap, eshki bop kelgen qalyń shaıtannyń arasyna enip bara jatyr eken. Olardyń jelp-jelp etken qylshyq júnderi jalańash sıraǵyn súıkep ótkende, qytyǵy oıanyp, ózin qoıarǵa jer tappaı, raqattana qyshqyryp, qos aıaqtap kókke sekirdi. Bir kezde ańǵarsa, shaıtan bitken hormen án salyp júr. Ómiri estimegen áýen. Qaıyrmasy erkinen aıyryp, qanyn tasytty.

Shaıtan, shaıtan,

Shaıtan boldy,

Shaıtan boldy-aı-ı!

Jýandy-jińishkeli daýyspen shyryldap-byryldap salǵan án býynyn bosatyp, janyn sýyryp, eriksiz elirte tústi. Alpys eki tamyry balqydy.  Sıqyrly áýen túgesilip qalmasa eken, osylaı toqtaýsyz esile berse eken dep tiledi. Sary serke bastaǵan shybyshtar ketpese eken dep kóksedi. Bir qarasa, olar edendi tyrsyldata basyp, syrtqa sytylyp shyǵa bastaǵan eken.

Shaıtan, shaıtan,

Shaıtan boldy,

Shaıtan boldy-aı-ı!

Qylyshtyń qulaǵyna sonsha ǵajap bop estilgen sıqyrly áýen birsin-birsin alystap, aqyry úzilip tyndy. Bul solyǵyn basa almaı, sońdarynan tura júgirmekshi bop oqtala berip edi... Kenet dúnıe jap-jaryq bop ketkeni. Soǵan ilese «oıbaı, oı-baı-ı» degen ájeptarqy daýys qulaǵyn tyrnap ótkeni. Selt etip tura qalypty. Qarsy aldynda alaqandaı bop baqyraıǵan eki kóz. Alaqandaı bop baqyraıǵan eki kózdiń ishi tolǵan úreı.

— Oıbaı! Jyn urdy ma, oıbaı! Jı esińdi, oıbaı!

Kóz aldyn kireýkelep turyp alǵan qalyń tuman sypyrylyp tústi. Úreıge toly baqyraıǵan eki kóz sol sát kelinshegine aınalyp júre bersin. Ol-daǵy tabaldyryqtan beri attaýǵa bata almaı, bosaǵany qarmap ustap, tura qashýǵa oqtalǵandaı shoshynyp tur. Ózi bólmeniń qaq ortasynda qos qolyn kókke tik kótergen kúıi qalshıyp qatyp qalypty. Bólmeniń qaq ortasynda qolyn kókke tik kóterip ne qyp qalshıyp qatyp qalǵanyn, biraq esh túsine almady. Qoly sylq tómen qulady. Qarasa, tyr jalańash. Nege olaı? Butyndaǵy lypasyn de sypyryp tastapty-aý! Qalaısha?

— Oıbaı! Oıbaı! — dep zar eńiredi kelinshegi. — Qyzyń oıanyp keter, oıbaı! Ne kórindi saǵan, oıbaı! Ornyńa jat, oıbaı!

Túkti túsinbedi. Nege jekıdi bul?

Ústel ústinde sostıǵan bos bótelke. Soǵan ish kıimi asylyp qalǵan. Tyrqyldap kúlip jiberdi. Tyrqyldap kúlip turyp, mynadaı qyzyqqa kelinsheginiń nege kúlmeı turǵanyna tańǵaldy.

Bos bótelkege asylyp qalǵan ish kıimin saýsaǵymen ilip alyp, jalt buryldy. Tósegine gúrs qulady. Kelinshegi jaryqty sóndirip, esikti nyǵyrlaı jaýyp qoıdy. Bir sát demin ishinen alyp, syrttan tyń tyńdady.

Qylyshtyń qulaǵynan álgi bir elitkish án qaıyrmasy keter emes.

Qumary qanbaı qalǵanyna qatty ókindi. Ókinip jatyp, shaıtandar taǵy da kelse eken dep tiledi.

---