Ókpeniń qurylysy men qyzmeti
Sabaqtyń taqyryby: Ókpeniń qurylysy men qyzmeti
Sabaqtyń maqsaty
Bilimdilik: Oqýshylarǵa ókpeniń qurylysy men qyzmeti týraly tolyq túsinik berý, olardyń mańyzyna qyzmeti toqtalyp ótý.
Damytýshylyq: Oqýshylarǵa ókpeniń qurylysy men qyzmeti týraly bilimderin jetildirý, shyǵarmashylyq qabiletterin damytý, bilimderin shyńdaý.
Tárbıelik: Oqýshylarǵa tynys alý múshelerine zıan tıgizer zattardy aıta otyryp, tynys alý joldarynda týyndaıtyn aýrýlardyń aldyn alýǵa, ózderiniń densaýlyǵyn kútýge tárbıeleý.
Sabaqtyń tıpi: Dástúrli
Sabaqtyń túri: Aralas sabaq
Sabaqtyń ótý ádisi: STO elementteri, aýyzsha baıandaý, suraq jaýap,
Sabaqtyń kórnekiligi: Keste, sýret, mýláj, adam qurylysynyń qańqasy, ınteraktıvti taqta.
Sabaqtyń pán aralyq baılanysy: Geografıa, hımıa.
Sabaqtyń barysy:
İ. Uıymdastyrý kezeńi
Sálemdesý, túgeldeý oqýshy nazaryn sabaqqa aýdarý, synypty qalypqa keltirý.
İİ. Úı tapsyrmasyn suraý.
1. Aýa tasymaldaıtyn jol sýretine sıpattama (93 – sýret)
2. Sýretti qurastyrý (95 - sýret)
3. Tynys alý músheleri. Oı tolǵaý
4. Sáıkestigin anyqtańdar?
1. Muryn qýysynyń ishki beti --- 100 sm2
2. Ókpede ---- gaz almasý
3. İÚ Úİ ----- kómeı
4. Erlerde ---- 44mm
5. Áıelderde ----- 35mm
6. Keńirdek uz ------ 9 - 13sm
7. Ú keýde ------ bronhyǵa
İİİ. Ótken sabaqty pysyqtaý.
Tynys alý júıesi óte mańyzdy gaz almasý qyzmetin atqarady, al gaz almasýsyz tirshilik etý múmkin emes. Organızm men syrtqy orta arasyndaǵy ottek túsip, kómirqyshqyl gazynyń shyǵarylýymen baılanysty júretin gaz almasý prosesi tynys alý dep atalady.
İÚ. Jańa sabaqty baıandaý.
Aýa syrttan ókpege jáne ókpeden syrtqa qozǵalatyn qýystar — tynys joldaryna muryn qýysy, kómeı, keńirdek, jóne bronhylar jatady. Degenmen, tynys joldarynyń qyzmeti aýany ótkizý ǵana emes. Muryn qýysynda, kómeıde, keńirdekte jáne bronhylarda dem alǵanda ishke kiretin aýa shańnan, mıkrobtardan tazartylyp, tynys joldary men ókpe qýysynyń shyryshty qabaty keýip qalmaý úshin ylǵaldandyrylyp, ókpeni sýyq aýanyń áserinen saqtaý úshin jylytylady.
Aýa tana ý arqyly muryn qýysyna kiredi. Muryn qýysy keńsirik shemirshegi arqyly oń jáne sol jaq bólikterge bólinip, jup tanaý tesikteri arqyly syrtqa ashylady da ishki jaǵy jutqynshaqpen qosylady. Muryn qýysy shyryshty qabatpen qaptalǵan. Sonymen qatar, muryn qýysynda ıis reseptorlary ornalasqan, jutqynshaq — as qorytý júıesiniń múshesi, al kómeı — sóıleý múshesi.
Tynys alý júıesiniń mańyzdy bóligi — ó k p e. Bul bronhylardyń usaq tarmaqtarynyń qýystarynan jasalǵan alveolalar men serpimdi dáneker ulpalardan turatyn jup múshe. Alveolalar nemese ókpe qýystary óte usaq, shar tárizdi domalaq, olardy mıkroskop arqyly ǵana kórýge bolady.
Ókpe (Pulmones, lat. pulmo – ókpe) – adam men janýarlardyń tynys alý organy. Pishini jartylaı konýs tárizdi, onyń tómengi jaǵy nemese negizi oıystaý bitken, keýde qýysyn ish qýysynan bólip turatyn kók etke kirip jatady. Joǵarǵy jaǵy súıir, buǵana súıeginen 2 – 3 sm - deı shyǵyp, moıynnyń tómengi bóligine enip jatady. Syrtynda sirli qabyq – ókpeqap (plevra) bolady. Ókpege aýatamyrlary (bronh), ókpe arterıasy keledi de, odan eki ókpe venasy shyǵady. Sol jaq ókpe eki bólikten (joǵarǵy, tómengi), al oń jaq ókpe úsh bólikten (joǵarǵy, ortańǵy jáne tómengi) turady. Ókpeishilik aýatamyrlar júıesi tarmaqty aýatamyr túzedi, bóliktik aýatamyrlardyń ushyndaǵy tarmaqtary aýatamyrshalarǵa (bronhıolalarǵa) bólinip, tynys alý bóligine ótedi. Aýatamyrshalary kópirshikti joldar túzedi de, onyń ishinde óte kóp maıda kópirshikter (alveoldar) bolady. Eresek adamnyń eki ókpesine 700 mln - nan astam kópirshik sıady. Jan - jaǵyn qantamyrlar kapıllárlary qorshaǵan kópirshekterde gaz almasý júredi. Ókpede jutqan aýa qanǵa ótedi, kómir qyshqyl gazy qannan aýaǵa shyǵady. Adamnyń jalpy ortasha ókpe syıymdylyǵy – 2680'120. Ókpe dene temperatýrasynyń turaqtylyǵyn saqtaýǵa, qan uıýy, belok, maı jáne kómirtek almasý prosesterine qatysady. [1] Kóp kezdesetin ókpe aýrýlary: ókpe qabynýy, ókpe qaterli isigi, týberkýlez, t. b. Ókpe omyrtqalylardyń evolúsıalyq damý barysynda devon kezeńinde tirshilik etken saýytty jáne saýsaqqanatty balyqtarda, al paleozoıda – qostynysty balyqtarda paıda boldy. Keıbir quıryqty qosmekendilerde (mysaly, ókpesiz salamandrda) ókpe bolmaıdy. Qazirgi kezde tirshilik etetin qostynystylarda, qosmekendilerde, keıbir baýyrymen jorǵalaýshylarda (gatterıa, jarmasqy) gaz almasý júretin bir bólikti ókpeniń ústińgi beti dánekerulpaly - bulshyqetti perde bóletin uıashyqtar nemese kópirshik túzilister esebinen ulǵaıady. Kesirtkeler men jylandarda perdeler kúrdelilenip uzarady. Tasbaqa, kelesterde, negizinen qoltyraýyndarda kúrdelilengen perdeler kóp bólikti ókpe túzedi. Qustardyń ókpesi tyǵyz, ony aýamen aýa qapshyqtary júıesi toltyrady. Sútqorektilerdiń ókpesi keýekti, maıysqaq, sondyqtan onyń kóleminiń ulǵaıýy ókpe ishindegi shemirshekti qańqa men tegis bulshyq ettiń damýyna baılanysty.
Adam quramynda 21% ottek, 79% azot, 0. 03% kómirqyshqyl gazy bar atmosferalyq aýamen tynys alady. Dem shyǵarǵandaǵy aýada 16% ottek, 4. 0% kómirqyshqyl gazy jáne 79% azot bolady. Dem alǵandaǵy jáne dem shyǵarǵandaǵy aýa quramyndaǵy ottek pen kómirqyshqyl gazynyń aıyrmashylyǵy - ókpedegi gaz almasý nátıjesi bolyp tabylady. Ókpede gaz almasý dıfýzıa jolymen júredi. Ókpe kapılláryna túsken vena qanynda ottek az, kómirqyshqyl gazy kóp. Sondyqtan alveola aýasyndaǵy ottek qanǵa aralasady, al kómirqyshqyl gazy qannan ókpe alveolasyna túsedi. Ókpedegi gaz almasýdy syrtqy tynys alý deıdiÚ. Sabaqty bekitý
1 tapsyrma
Keste toltyrý
Curaqtary:
1. Keýde qýysynda ornalasqan (1)
2. Dıametri 0, 2 - 0, 3 mm(2)
3. plevra (1)
4. Adam quramynda ottek (3)
5. Adam ókpesinde 700 mln (2)
6. Dem shyǵarǵanda aýada 16% ottek (3)
7. Kókettiń jıyrylýy (5)
8. ishki tynys alý (4)
9. mınýtyna 300sm3 ottek qajet (4)
10. qysym azaıady (5)
2 tapsyrma
Kýbızm ádisi
1. Zertteńiz: Ókpeniń qyzmeti
2. Salystyryńyz: Ókpedegi gaz almasý. Ulpalardaǵy gaz almasý
3. Sýretteńiz: Ókpe qurylysy
3. tapsyrma.
Boljaý kestesi
4. tapsyrma
Shyǵarmashylyq jumys.
«Ókpeni zıandy zattardan qorǵaıyq» atty taqyrypta tirek sózderdi paıdalanyp shaǵyn áńgime jazyńdar. Tirek sózder: týberkýlez, ókpe, nıkotın, sýyq.
YI. Jańa sabaqty qorytyndylaý
YII. Oqýshy bilimin baǵalaý
YIII. Úıge tapsyrma berý. Osy taqyrypty oqyp kelý, astyndaǵy suraqtarǵa jaýap jazý, kesteni toltyrý.
Sabaqtyń maqsaty
Bilimdilik: Oqýshylarǵa ókpeniń qurylysy men qyzmeti týraly tolyq túsinik berý, olardyń mańyzyna qyzmeti toqtalyp ótý.
Damytýshylyq: Oqýshylarǵa ókpeniń qurylysy men qyzmeti týraly bilimderin jetildirý, shyǵarmashylyq qabiletterin damytý, bilimderin shyńdaý.
Tárbıelik: Oqýshylarǵa tynys alý múshelerine zıan tıgizer zattardy aıta otyryp, tynys alý joldarynda týyndaıtyn aýrýlardyń aldyn alýǵa, ózderiniń densaýlyǵyn kútýge tárbıeleý.
Sabaqtyń tıpi: Dástúrli
Sabaqtyń túri: Aralas sabaq
Sabaqtyń ótý ádisi: STO elementteri, aýyzsha baıandaý, suraq jaýap,
Sabaqtyń kórnekiligi: Keste, sýret, mýláj, adam qurylysynyń qańqasy, ınteraktıvti taqta.
Sabaqtyń pán aralyq baılanysy: Geografıa, hımıa.
Sabaqtyń barysy:
İ. Uıymdastyrý kezeńi
Sálemdesý, túgeldeý oqýshy nazaryn sabaqqa aýdarý, synypty qalypqa keltirý.
İİ. Úı tapsyrmasyn suraý.
1. Aýa tasymaldaıtyn jol sýretine sıpattama (93 – sýret)
2. Sýretti qurastyrý (95 - sýret)
3. Tynys alý músheleri. Oı tolǵaý
4. Sáıkestigin anyqtańdar?
1. Muryn qýysynyń ishki beti --- 100 sm2
2. Ókpede ---- gaz almasý
3. İÚ Úİ ----- kómeı
4. Erlerde ---- 44mm
5. Áıelderde ----- 35mm
6. Keńirdek uz ------ 9 - 13sm
7. Ú keýde ------ bronhyǵa
İİİ. Ótken sabaqty pysyqtaý.
Tynys alý júıesi óte mańyzdy gaz almasý qyzmetin atqarady, al gaz almasýsyz tirshilik etý múmkin emes. Organızm men syrtqy orta arasyndaǵy ottek túsip, kómirqyshqyl gazynyń shyǵarylýymen baılanysty júretin gaz almasý prosesi tynys alý dep atalady.
İÚ. Jańa sabaqty baıandaý.
Aýa syrttan ókpege jáne ókpeden syrtqa qozǵalatyn qýystar — tynys joldaryna muryn qýysy, kómeı, keńirdek, jóne bronhylar jatady. Degenmen, tynys joldarynyń qyzmeti aýany ótkizý ǵana emes. Muryn qýysynda, kómeıde, keńirdekte jáne bronhylarda dem alǵanda ishke kiretin aýa shańnan, mıkrobtardan tazartylyp, tynys joldary men ókpe qýysynyń shyryshty qabaty keýip qalmaý úshin ylǵaldandyrylyp, ókpeni sýyq aýanyń áserinen saqtaý úshin jylytylady.
Aýa tana ý arqyly muryn qýysyna kiredi. Muryn qýysy keńsirik shemirshegi arqyly oń jáne sol jaq bólikterge bólinip, jup tanaý tesikteri arqyly syrtqa ashylady da ishki jaǵy jutqynshaqpen qosylady. Muryn qýysy shyryshty qabatpen qaptalǵan. Sonymen qatar, muryn qýysynda ıis reseptorlary ornalasqan, jutqynshaq — as qorytý júıesiniń múshesi, al kómeı — sóıleý múshesi.
Tynys alý júıesiniń mańyzdy bóligi — ó k p e. Bul bronhylardyń usaq tarmaqtarynyń qýystarynan jasalǵan alveolalar men serpimdi dáneker ulpalardan turatyn jup múshe. Alveolalar nemese ókpe qýystary óte usaq, shar tárizdi domalaq, olardy mıkroskop arqyly ǵana kórýge bolady.
Ókpe (Pulmones, lat. pulmo – ókpe) – adam men janýarlardyń tynys alý organy. Pishini jartylaı konýs tárizdi, onyń tómengi jaǵy nemese negizi oıystaý bitken, keýde qýysyn ish qýysynan bólip turatyn kók etke kirip jatady. Joǵarǵy jaǵy súıir, buǵana súıeginen 2 – 3 sm - deı shyǵyp, moıynnyń tómengi bóligine enip jatady. Syrtynda sirli qabyq – ókpeqap (plevra) bolady. Ókpege aýatamyrlary (bronh), ókpe arterıasy keledi de, odan eki ókpe venasy shyǵady. Sol jaq ókpe eki bólikten (joǵarǵy, tómengi), al oń jaq ókpe úsh bólikten (joǵarǵy, ortańǵy jáne tómengi) turady. Ókpeishilik aýatamyrlar júıesi tarmaqty aýatamyr túzedi, bóliktik aýatamyrlardyń ushyndaǵy tarmaqtary aýatamyrshalarǵa (bronhıolalarǵa) bólinip, tynys alý bóligine ótedi. Aýatamyrshalary kópirshikti joldar túzedi de, onyń ishinde óte kóp maıda kópirshikter (alveoldar) bolady. Eresek adamnyń eki ókpesine 700 mln - nan astam kópirshik sıady. Jan - jaǵyn qantamyrlar kapıllárlary qorshaǵan kópirshekterde gaz almasý júredi. Ókpede jutqan aýa qanǵa ótedi, kómir qyshqyl gazy qannan aýaǵa shyǵady. Adamnyń jalpy ortasha ókpe syıymdylyǵy – 2680'120. Ókpe dene temperatýrasynyń turaqtylyǵyn saqtaýǵa, qan uıýy, belok, maı jáne kómirtek almasý prosesterine qatysady. [1] Kóp kezdesetin ókpe aýrýlary: ókpe qabynýy, ókpe qaterli isigi, týberkýlez, t. b. Ókpe omyrtqalylardyń evolúsıalyq damý barysynda devon kezeńinde tirshilik etken saýytty jáne saýsaqqanatty balyqtarda, al paleozoıda – qostynysty balyqtarda paıda boldy. Keıbir quıryqty qosmekendilerde (mysaly, ókpesiz salamandrda) ókpe bolmaıdy. Qazirgi kezde tirshilik etetin qostynystylarda, qosmekendilerde, keıbir baýyrymen jorǵalaýshylarda (gatterıa, jarmasqy) gaz almasý júretin bir bólikti ókpeniń ústińgi beti dánekerulpaly - bulshyqetti perde bóletin uıashyqtar nemese kópirshik túzilister esebinen ulǵaıady. Kesirtkeler men jylandarda perdeler kúrdelilenip uzarady. Tasbaqa, kelesterde, negizinen qoltyraýyndarda kúrdelilengen perdeler kóp bólikti ókpe túzedi. Qustardyń ókpesi tyǵyz, ony aýamen aýa qapshyqtary júıesi toltyrady. Sútqorektilerdiń ókpesi keýekti, maıysqaq, sondyqtan onyń kóleminiń ulǵaıýy ókpe ishindegi shemirshekti qańqa men tegis bulshyq ettiń damýyna baılanysty.
Adam quramynda 21% ottek, 79% azot, 0. 03% kómirqyshqyl gazy bar atmosferalyq aýamen tynys alady. Dem shyǵarǵandaǵy aýada 16% ottek, 4. 0% kómirqyshqyl gazy jáne 79% azot bolady. Dem alǵandaǵy jáne dem shyǵarǵandaǵy aýa quramyndaǵy ottek pen kómirqyshqyl gazynyń aıyrmashylyǵy - ókpedegi gaz almasý nátıjesi bolyp tabylady. Ókpede gaz almasý dıfýzıa jolymen júredi. Ókpe kapılláryna túsken vena qanynda ottek az, kómirqyshqyl gazy kóp. Sondyqtan alveola aýasyndaǵy ottek qanǵa aralasady, al kómirqyshqyl gazy qannan ókpe alveolasyna túsedi. Ókpedegi gaz almasýdy syrtqy tynys alý deıdiÚ. Sabaqty bekitý
1 tapsyrma
Keste toltyrý
Curaqtary:
1. Keýde qýysynda ornalasqan (1)
2. Dıametri 0, 2 - 0, 3 mm(2)
3. plevra (1)
4. Adam quramynda ottek (3)
5. Adam ókpesinde 700 mln (2)
6. Dem shyǵarǵanda aýada 16% ottek (3)
7. Kókettiń jıyrylýy (5)
8. ishki tynys alý (4)
9. mınýtyna 300sm3 ottek qajet (4)
10. qysym azaıady (5)
2 tapsyrma
Kýbızm ádisi
1. Zertteńiz: Ókpeniń qyzmeti
2. Salystyryńyz: Ókpedegi gaz almasý. Ulpalardaǵy gaz almasý
3. Sýretteńiz: Ókpe qurylysy
3. tapsyrma.
Boljaý kestesi
4. tapsyrma
Shyǵarmashylyq jumys.
«Ókpeni zıandy zattardan qorǵaıyq» atty taqyrypta tirek sózderdi paıdalanyp shaǵyn áńgime jazyńdar. Tirek sózder: týberkýlez, ókpe, nıkotın, sýyq.
YI. Jańa sabaqty qorytyndylaý
YII. Oqýshy bilimin baǵalaý
YIII. Úıge tapsyrma berý. Osy taqyrypty oqyp kelý, astyndaǵy suraqtarǵa jaýap jazý, kesteni toltyrý.
You Might Also Like
-
San esim týraly burynǵy alǵan bilimderin qaıtalaý, eske túsirý; San esimniń eseptik, rettik túrin ajyrata bilý; Sóılem ishinen san esimderdi taýyp, durys suraq qoıa bilýge úıretý.
