InfoHub Logo

I

Meniń týǵan qalam Kereký, ıaǵnı Pavlodar atyrabynda, Baıanaýyl, Ertis boılarynda halqymyzǵa attary áıgili tamasha ener ıeleri, birneshe aqyndar, ánshiler boldy. Árirekten bastasaq ataqty Buhar jyraý, Jaıaý Musa, Máshhúr - Júsip, Sultanmahmut, Isa, Estaı, Maıra syndy kemeńger aqyndar men ónerpazdardyń keleli sózderin. ánderin men bala kezimnen esitip óstim. Buhar jyraýdyń dana tolǵaýlaryn jıyrmasynshy jyldary shyqqan jýrnaldardan oqyp tanysqan edim, al meniń aınaladaǵy jasy úlken týystarym Buhar jyraý, Jaıaý Musa, Máshhúr - Júsip óleń sózderin bas qosa qalǵan jıyndarda taǵlym etip aıtyp otyratyn... Sol izgi lebizder meniń jas zerdeme erte toqyldy. Al ataqty aqyn Isa Baızaqovty 1921 jyly bizdiń Táttimbettegi aýylymyzda kórgen edim. Orynbordan ba, álde qaı jaqtan kelgen Isa (ózi negizinde bizdiń Ertistiń týmasy ǵoı) bir úlken qudalyq toıda, odan keıin Qazaqstannyń avtonomıasyna jyl tolý merekesinde tamasha óner kórsetti. Ol dombyrasyn qarshyǵanyń qanatyndaı jan-jaǵyna qulashtaı sermep, óleńin quıqyljyta ánmen shyrqaǵanda, kóz aldyndaǵy qubylystarǵa arnap, qapelimde mándi, kúlkili eleń shyǵarǵanda, qalyń jıyn máz bolyp, Ertis tasyǵandaı dý ete túskende, kenet bir keremet rýh silkigendeı meniń dir ete qalǵanym áli esimde. Sol bir sátte halyqty osynshama terbetken óleń óneriniń keremet qasıet ekenin bala júregimmen birshama sezingen sekildimin.

Isa Baızaqov aǵamen keıin eseıip, ádebıetke qadam basqan kezden bastap, sabaz aqyn qaıtys bolǵan shaǵyna deıin birimiz — aǵa, birimiz — ini jaǵdaıynda dos bolyp kettik.

Bala kúngi meniń ustazdarymnyń eń yqpaldysy óz ákem Nurǵoja boldy. Sheshen, bilimdi áke aıtqan ańyz áńgimeler, burynǵy bıler men jyraýlar sezderi, tipti dinı qıssa ǵıbrat hıkaıattar ýyz bala kezimnen meniń oı-qıalymda berik uıalaǵan edi.

Baıanaýyldaǵy baltashynyń balasy Nurǵojanyń jasynan bilimge, óleńge yntasy bolsa kerek, dáýletti aǵaıyndar eskishe hatqa júırik Nurǵojany sonaý Troıskıı qalasyndaǵy Zeınolla Ishannyń medresesine oqýǵa jiberipti. Sol medreseden dinı tereń bilim alǵan Nurǵoja keıin óziniń bir óleńinde: «Ustazdan oqydym men semınarıa»,— dep maqtanady. Bul kisi dindárligimen qosa kezinde aqyndyqty da madaq etken edi. Nurǵoja sol sóz ónerimen búkil Arqany aralap, sonaý Jetisýǵa, Maman - Turysbek aýlyna deıin barǵanyn keıin jurtqa jyr ǵyp aıtatyn. Qazanda óz kitabyn shyǵarǵan Máshhúr - Júsipteı kúrdeli aqyn bolmasa da, Nurǵojanyń ataqty Aqan esimen, sol Máshhúr - Júsiptiń ezimen, oraq tildi Isamen qaqtyǵysýyna qaraǵanda, keıbir topas bolystardy sheneýine qaraǵanda, bul kisige óleń óneri darymaǵan deýge bolmas.

1932 jyly Sáken Seıfýllın Aqan seriniń óleńderin kitap etip shyǵardy. Sol jınaqta Aqan seri men Súıindik Nurǵojanyń aıtysy keltirilgen. Aqan serini Nurǵoja sálem berip tanysý úshin Kókshetaýǵa ádeıi izdep barypty. Buryn esimi belgisiz, ózinen jıyrma bes jas kishi, áldeqaıdan paıda bolǵan Nurǵojany tákappar Aqan qabyldamaıdy, sol mańdaǵy Ashyqaýyz degenmen jolyǵyp aıtysyp ker,— dep Nurǵojanyń ótinish hatyna Aqan seri kidi jaýap qaıyrady. Sonda Nurǵoja Aqan serige:

Men ózim tot baspaǵan asyldaımyn,
Eshkimge jalynyp men bas urmaımyn.
Ashyqaýyz moldamen aıtys depsiń,
Men oǵan kókten túsken jasyndaımyn,—

dep batyldyq sózderdi aıtady da, aıtysqa Aqannyń ózin shaqyrady. Sirá, bizdiń ákeıde (bala shaǵymda baıqaǵanym da bar) albyrt aqynǵa tán maqtanshaqtyq bolsa kerek. Sondaı lepirme sózin ańdyǵan Aqan bir sátte:

Atyǵaı — Qaraýyldyń tobyn jardym,
Túrlenip topta saırap úlgi saldym.
Qańǵyp kep Súıindikti kóp maqtaısyń
Men izdep Súıindikke qashan bardym? —

dep Nurekeńdi tuqyrtyp tastaıdy. Sóz qadirin biletin Nurǵoja aqyry kemeńger serige «jeńildim» dep izet bildiredi. Keıinirekte, meniń bala shaǵymda, ákem jer-jerde jınalǵan top aldynda Aqandy aıryqsha dáriptep, onyń serilik ómiri jaıynda eliktire aıtqan qyzyqty áńgimelerin talaı estigen edim. Ákemniń sol áńgimeleri jadymda saqtalyp, bertinde men Aqan seri jaıynda «Sońǵy saıran» atty shaǵyn dastan jazdym.

Sirá, men alty jasymda hat tanyǵan shyǵarmyn. Meni ákem sol alty jasar kezimnen eskishe hat tanýǵa baýlydy da, jaldamaly molda symaq kisiler dinı oqýǵa berdi. Al menen úsh jas úlken (men 1913 jyly dúnıege kelippin) Qaıyrjandy arab álippesin úırenip, hat bilgennen keıin jastaıynan orys mektebine oqytty. Ákem Qaıyrjandy óziniń janynan artyq kórip:

Nurǵoja bas jigittiń bolǵan biri,
Tarqaǵan qalam alsa kóńil kiri.
Qudaıǵa qazir alsa rızamyn,
Artymda Qaıyrjanym qalsa tiri, —

dep óleń de arnady. Men jas kezimde osy bir jyly sózdi Qaıyrjannan ishteı qyzǵanatyn da edim. Balasyna bilim, óner tabýdy murat etken áke Qaıyrjanǵa bylaı dep ósıet etedi:

Kel balam, ǵylym oqy, óner serik,
Haq jolǵa bolsyn berik.
İzdenip, talpynyp bak kózim barda,
Maqsutyń den saý bolsa tapsyn erik.

Ákeniń bul ósıetin Qaıyrjan aqtady. Oqyp, bilim alǵanynyń arqasynda keıin tarıh ǵylymynyń doktory, QazGÝ-dyń profesory boldy. Al ákem meni din oqýyna qarshadaıymnan shyrmap qoıdy. Arab álippesiniń áripterin ataýdyń ózi bir qıamet. «Bısin be. Bá-bı-bo» — degen birdemelerdi ejelep birneshe kún jattap qaqsaıtynbyz. Alaıda, sol bala shaǵymda arab álippesin jete bilgendigimnen qanshama tańǵajaıyp qıssalar, ańyz - hıkaıalar, ertegi - dastandardy kánige oqyp shyqtym. Ákemniń qos ábdiresi kitaptarǵa toly bolatyn. Jáne qaladaǵy tatar dúkenderinde Buharada, Qazanda, Tashkentte basylyp shyqqan kitaptar kóp satylatyn. Bala kezimde sol Qazan, Tashkent shaharlarynda basylyp shyqqan qıssa, dastandardy, batyrlar jyrlaryn túgel oqysam kerek. Solardyń ishinen bala kezimde oqyǵanym tatardyń uly Ǵabdolla Toqaıdyń 1913 jyly shyqqan «Kóńil ıesi» atty óleńder jınaǵy. Ákem Abaı, Sultanmahmut, Murat óleńderin, Birjan — Sara aıtysyn, tegi súısine oqysa kerek.

Men 1924 jylǵa deıin jeke moldalardan din oqýyn oqydym. Sovet mektebine 1924 jyldyń sentábr aıynda tússem kerek. Onda on ekide edim, din oqýynda bes jyl shyrmalyp júrgendik kesirinen qazaq sovet mektebiniń 3 klasynda oqýǵa áreń jaradym. 1929 jyly Pavlodarda orta mekteptiń altynshy klasyn aıaqtar shaqta men komsomol joldamasy boıynsha sonaý Qostanaı jaqqa tartyp otyrdym. Áli aqyl toqtatpaǵan, óz qabiletińdi óziń bilmegen albyrt shaq qoı, oqý izdep kelgen jerim Qostanaıdyń qalasy emes, Fedorov aýdanyndaǵy Ótep oqý-tájirıbe sovhozy bolyp shyqty. Aqyry, 16 jastaǵy men traktor júrgizýdi úsh aıda úırenip shyqtym. Sonaý Shańdaq sovhozynyń egindi belesterinde kúzde kombaındy traktorǵa tirkep, (ol kezde ózi júretin kombaın joq) astyq orǵan kezderim áli esimde. Ásirese, jaýyn-shashyndy kúnderde brezent shatyr ishinde otyryp, jigitterge Sábıt Muqanovtyń «Sulýshash» poemasyn oqyp bergenimde, sol dastandy ózim jazǵandaı maqtanysh ettim. Rasynda da, bul jyldary men sol tusta basylyp shyqqan qazaq sovet aqyn-jazýshylarynyń kitaptaryn túgeldeı oqysam kerek. Qysqa taman súzek aýrýymen qatty naýqastandym da, dárigerdiń uıǵarýymen ol oqýdan bosanyp, Kerekýge qaıtyp oraldym. Komsomoldyń joldamasy boıynsha 1930 jyldyń basynda Ertis boıyndaǵy Aqsý aýlynda muǵalim bolyp istedim. Ózimde jóndi jeti jyldyq bilim de joq, esepke tipti shorqaq edim, ondaı qıyn pánge jolamadym, áıteýir til sabaǵyn júrgizip, bilgenimdi jas balalarǵa úırettim bilem. Mekteppen kóktemde qoshtastym da, qalama qaıtyp keldim. Álime qaramaı aýdandyq tutynýshylar odaǵynda nusqaýshy bolyp ta istedim.

Bul 1932 jyldyń kóktemi edi. Aýdandyq «Kolhoz» atty gazette 8 mart — áıelder kúnine arnalǵan tyrnaq aldy óleńim basylyp shyqty. Sol bir qýanyshym — úlkeıgen shaqta alǵan nagradtarymnan da, syılyqtarymnan da asa artyq, baqytty qýanyshym edi. Sodan keıin júre - tura óleńmen aınalysa bastadym. Budan buryn da azdap óleń shyǵarǵanym bar — «Bórikti qyzǵa», «Abaqtydaǵy naǵashyma» degen sekildiler. Keshikpeı gazettiń redaktory Álimbek Jańǵabylov (menen bir-aq jas úlkendi) meni gazet qyzmetine shaqyrdy. Álimbek sypaıy, shamasynsha gazet jumysyn biletin isker jigit. Men burynnan biletin redaksıada kileń jastar qyzmet atqardyq, Redaktorymyz Álimbek 20-da, jaýapty hatshy men—19-da, ádebı qyzmetkerler Ánýar Aýkepov pen Teleýtaı Aqsholaqovtyń jastary 17—18-de i apa edi. (Teleýtaı Aqsholaqov m,eniń jaqyn týysym, qazir ǵalym, orta mektepterge arnalǵan ádebıet oqýlyǵynyń avtory).

II

Alǵash meniń qalamymdy ushtaǵan Pavlodardyń gazeti meniń keleshegime keń jol ashty — aýdandyq gazet betterinde jarıalanǵan tórt-bes eleńimniń sharapatymen 1934 jyly maı aıynda Almatyǵa, Qazaqstan jazýshylarynyń I sezine Pavlodardan delegat bolyp attandym.

Sıez ótip jatqan kúnderde shyǵarmalaryn ózim buryp yntyǵa oqyǵan kóptegen aqyn-jazýshylardy kórip, mereıim ósip qaldy. Solardyń ishinen ataqty, maıtalman jazýshylar Sákendi, Muhtardy, Sábıtti, Beıimbetti, İlıasty kórgenim, olardyń sıeze sóılegen ulaǵat sózderin estigenim maǵan jana bir álem esigi ashylǵandaı áser etip, jas qıalymdy, óleńshil rýhymdy erekshe serpiltti. Meniń kókiregimdegi umytylmas baqytty bir sát — Sáken Seıfýllınmen sálemdesýim. Sıeze, úzilis arasynda ardaqty Sáken aǵa sıez ótip jatqan teatrdyń aldynda bir top jastardy jaıdarman sózimen máz etip, keń mańdaıy jarqyrap sóılep tur eken. Semeı oblysynyń jas talaptaryn sezge bastap kelgen, sol bir tusta esimi belgili bola bastaǵan ádebıetshi Rahım Ýálıahmetov meni Sáken aǵaıǵa tanystyryp: «Ózińizge belgili, Aqan serimen aıtysqan Súıindik Nurǵojanyń balasy Qalıjan degen jigit»— dedi. Men óte abyrjyǵan kúıde Sákenge izetpen qolymdy usyndym. Nurly kózin iltıpatpen maǵan aýdarǵan kemeńger aǵa sálemimdi alǵannan keıin: «Ákeń qaıtys boldy ǵoı, qalǵan qoljazba, óleń sózderi bar ma?»—dep surady. Men bulaı dep suraǵanyna qýanyp kettim de: «Bar, alyp keldim, erteń sezge alyp keleıin»— dep jedel jaýap berdim. Sáken aǵaı maǵan úńile qarady da:

— Ózińniń ákeńe tartqan birdemeń bar ma? Ákeń ataqty Aqan serimen saıysqan aqyn ǵoı,— dep menen jaýap kútti. Ardager aqynnyń bul shuǵyl, syndarly suraǵynan qysylǵannan tula boıym shymyrlap, qulaq shekeme deıin qyzaryp ketti.

— Azdap óleń jazamyn,— dep kúmiljidim.

— Qysylma, jigitim, óleńdi batyl jaz. Eger bilimiń shamaly bolsa, oqyǵanyń jón. QazPI - ge tús, kúzde kel, ózim kómektesem, al Nurǵojanyń barsha jazbalaryn, eski kitaptar bolsa bárin de erteń alyp kelersiń,— dep maǵan aqyl-keńesin aıtty abzal aǵa. Men sheksiz qýanyp kettim. Májilis zalynda otyrǵanda Semeıden birge kelgen jas aqyndardyń qasynda Sákenmen tildesken men keıin óz mártebemdi bıik sanap, kújireıgenim áli esimde. Erteńinde ákemniń keptegen qoljazbalaryn jáne birneshe sırek kezdesetin eski kitaptardy alyp keldim. Ustaz aǵa Sákennen bir aýyz bolsa da sóz estip qaıtqan men Pavlodarǵa qaıtyp kelisimen «aqynsynyp», óleń jazýǵa qumarta tústim. Sondaǵy jazǵan bir óleńimnen Sákenge eliktegenim sezilip tur:

Búgin maıda,
Jumysshy tap,
Urandasyp
Bolyp sap-sap,
Kapıtalmen egesedi,—

osylaı kedir-budyr sózdermen shubyrta berippin. Meıli óleńim kedir-budyr bolsa da ataqty Sákenge eliktegenime áli kúnge deıin rızamyn.

Rasynda, meniń óleń ónerine shyndap berilgen shaǵym, jas aqyndyq sanatqa qosylar baspaldaǵym QazPI - den bastalady. Bul qazaqtyń tuńǵysh bilim ordasynda ol kezde respýblıkaǵa aty áıgili bilikti aqyn-jazýshylar, iri oqymystylar ustazdyq etken edi. Solardyń qatarynan maǵan óz bilimderimen aıryqsha áser etkender Sáken Seıfýllın, Muhtar Áýezov, Sábıt Muqanov, Qudaıbergen Jubanov, Moldaǵalı Joldybaev, Sársen Amanjolov, M. S. Sılchenko, Muqametjan Qarataev. Bular meniń oı-sanamnyń, bilimimniń jetilýine zor yqpal jasady. QazPI-de oqyp júrgen kezeńde óleńdi ara-tura jaza júrip, bilimdi molyqtyrýǵa berile den qoıdym. QazPI-de oqyǵan jyldarymda orys, batys, shyǵys klasıkteriniń belgili, kúrdeli shyǵarmalaryn túgeldeı derlik oqyǵan shyǵarmyn. Pýshkın, Lermontov týyndylaryn jattaı oqyp, sol jyldary olardyń keıbir óleńderin aýdara bastadym. Aǵylshynnyń ataqty aqyny Baıronnyń —«Chaıld Garoldi» poemasynyń birneshe taraýlaryn aýdaryp, qazaq ádebıetiniń 8 klasyna arnalǵan hrestomatıada, 1937 jyly jarıaladym.

Sıez tusynda Sáben dıdaryn kórip sálemdeskenim bar. Jyly júzdi aǵa Sábıt Muqanov óleńge beıim: oqýda sabaqtas ózge stýdentterden bilimi ozyq, meni baýyryna tez beıimdedi. Sábeń bizge XX ǵasyrdyń basyndaǵy qazaq ádebıeti týraly leksıa oqydy. QazPI-de men qazaqtyń burynǵy-sońǵy ádebıetin, onyń tarıhyn oqyp, bilip kelip túsken edim. Sondaı qabiletimdi ańǵarǵan Sábıt aǵa 1937 jyly, meni ózi daıyndap júretin hrestomatıaǵa avtor etip qosty. Stýdentter arasynda bul men úshin zor mártebe boldy.

Sol shaqtan, óziniń qaıtys bolar kezine deıin ustazym retinde Sábeń meniń bilimmen, eleńmen ósip órleýime umytylmastaı aǵalyq, dostyq qamqorlyǵyn jasap keldi. 1980 jyly ıýn aıynda Sábıt Muqanovtyń týǵanyna 80 jyl tolǵan merekesi tusynda men Sábeń týraly «Juldyz» jýrnalynyń besinshi sanynda estelik jazyp jarıaladym. Sol estelikte Sábeń týraly syr shertkenmin. Áıtsede oraıy kelgen soń taǵy da aıta keteıin. Meniń kólemdi de kúrdeli shyǵarmalarymnyń kóbi-aq Sábeńniń eleginen etti. Ol kisi shyǵarmalaryndaǵy kemshilikter men minderdi maǵan batyl aıtatyn da, al sátti shyqqan týyndylaryma ustazdyq, aǵalyq shyn peıilimen qýanatyn.

Meniń 1950 jyly jazylǵan «Marıam Jagorqyzy» poemamnyń jaryqqa shyǵýyna kedergi jasaǵandar az bolǵan joq. Sonda osy poemany qorǵap ara túsken jáne bul shyǵarmany ádil baǵalaǵan Sábıt Muqanov boldy. Taıtalas jıynda poemany baqastyqpen dattaýshylarǵa toıtarys berip:— «Bul poema qazirgi qazaq poezıasynyń da, Qalıjannyń óziniń de úlken tabysy. Bul shyǵarmadan Qalıjannyń qalamy tóselgen mádenıetti aqyn bolǵanyn jaqsy ańǵaramyz»,—degen izgi baǵasy meniń jas qanatymdy órge qaraı sermele tústi.

Barshamyzdy ónerge, sózge baýlyǵan ardaqty Muhtar aǵaıdan da kóp taǵlym alǵan edim. Bul kisiniń QazPI - de oqyǵan leksıalary bir akademıa tárizdi boldy maǵan. Yntamdy ańǵaryp, oqýymdy zer sala qadaǵalap otyratyn Muhań QazPI-di bitirerde maǵan «Qobylandy batyr» eposy týraly dıplomdyq jumys tapsyrdy. Sol bir jasańdaý kezde «Qobylandy» týraly jazǵanymdy erekshe baǵalap, jurt kózinshe maqtaǵanda meniń sheksiz qýanyshqa bólengenim áli esimde. 1938 jyly maı aıynda Jazýshylar odaǵyna múshelikke ótýime usynys pikir aıtqan da meniń osy eki ustazym — Muhtar Áýezov pen Sábıt Muqanov edi.

Meniń qalamgerlik qabiletimdi eskergen Muhtar aǵa 1940 jyly. Qazaq SSR - nyń 20 jyldyq merekesi tusynda ózine tapsyrylǵan «Mádenıetti Qazaqstan» atty maqalaǵa meni kómekshi etip aldy. Uzaq ocherk - maqalany men túgel jazyn shyqtym, Muhań unatty da, bas jaǵyna bir-eki bet jazyp qosyp, maqalany sol tusta shyqqan «Muǵalim» jýrnalyna usyndy jáne merekege arnalǵan úlken jınaqta da jarıalatty.

Meniń, ásirese, dastan jazý mashyǵyma, poezıalyq tásilime meılinshe áserin tıgizgen, qazirge deıin teńdesi joq ardager aqyn İlıas Jansúgirov boldy. Biz sekildi jas talaptar sonaý stýdent shaǵymyzda İlıas poezıasyn qumarta oqýshy edik. İlıas jazǵan «Kúı», «Kúıshi» atty sulý, ǵajap dastandar bizge poezıanyń asyl gaýhary bolyp kórindi. Biz İlıas aǵaıdyń qyr muryndy, ór tulǵasyn kórgende, jıyndarda sóılegen parasatty mysqylǵa toly sózderin estigende serpilip, máz bolyp qalýshy edik.

Gazet, jýrnal betterine óleńderim men maqalalarym jarıalana bastaǵannan keıin baspasóz ben Jazýshylar odaǵynda qyzmet isteıtin birqatar aqyn-jazýshylarmen úıir bolyp kettim. Taıyr, Ǵalı - syndy úlkenderi aǵa retinde qurmetti bolsa, ózime tustas Jumaǵalı, Dıhan, Qasym, Áljappar, Ǵabdol, Álı, Qapan sekildi aqyn-jazýshylar syrlas dostarym boldy. Bizden góri oıy eresekteý synshy Esmaǵambettiń úıine kóbirek jınalyp, jalpy ádebıet máseleleri jaıynda, óz jazǵandarymyz jaıynda pikir alysyp, ózara talasyp ta qalýshy edik. Aǵa aqyn, aq jarqyn Taıyr meniń eń súıikti janashyr dosym edi. Qadirli, aıaýly Tákeń meniń óleń-jyrlarymnyń da shyn qamqory boldy.

1938 jyl ıýn aıynda QazPI-di bitirip shyqtym. Oqýymdy bitirmeı-aq Qazaqstan Ortalyq Komsomol Komıteti meni Komsomol baspasyna aǵa redaktor etip taǵaıyndaǵan. Biraz qyzmet istegennen keıin bul baspada bas redaktordyń da, dırektordyń da mindetin atqardym. 1939 jyly biraz ýaqyt Qazaqstan Jazýshylar basqarmasynyń jaýapty sekretary bolyp ta qyzmet istedim. Bir ǵajaby — sol jyly Jazýshylar odaǵynyń basshylyǵyna ylǵı jastar baryp qalyppyz. Prezıdıýmnyń predsedateli Dıhan Ábilev, jaýapty sekretary men, jastar shyǵarmalaryna jetekshi Qapan Satybaldın, lıtfondynyń dırektory Qasym Amanjolov boldy. İshimizdegi partıa múshesi, bizden buryn erterek baısaldy bolyp qalǵan jalǵyz ǵana Dıhan edi.

Sol shaqta men usaq óleńderden góri dastan jazýǵa beıim edim. 1938—39 jyldary «Baltabaı», «Kek», «Orman qyzy», «Aqsaq Qulan» atty úsh dastan jazdym. Úsheýi de jarıalandy. «Orman qyzy» Qazaqstan Ortalyq Komsomol Komıteti jarıalaǵan báıgide júlde aldy.

1942 jyly partıa qataryna endim. Meni partıa oryndary sol jyly Almaty oblysynyń Jambyl aýdanyna kóktemgi egis jaıyndaǵy komandırovkaǵa jumsady. Áıgili Jambyl jyraýdyń úıinen ataqty revolúsıoner Álibıdi kezdestirdim. Budan buryn soǵys bastalǵan kezde Azamat soǵysynyń aıbyndy komısarymen bir áńgimelesip, radıoǵa reportaj uıymdastyrǵanym bar. Jambyl qarttyń saraıynda kishipeıil Álekeń meni jyly júzben qabyldady. Álibı men Jambyldyń keńesteri ózinshe bir hıkaıa. Álekeń meni qasyna ertip, el aralady. Kez kelgen adamdarǵa óziniń ótkendegi erlik ómirinen áńgime aıtýdy artyq kóretin Álekeń birge júrip úıreniskennen keıin maǵan ótken shaqtarynan kóp syrlar shertken edi. 1960 jyly jazǵan «Dala komısary» atty dastanymda revolúsıa eriniń óz aýzynan estigen birqatar hıkaıalar negiz boldy.

Uly Otan soǵysynyń áskerı qyzmetin 1942 jyldyń jazynan 1946 jyldyń fevraline deıin atqardym. Artılerıa mektebinde—kýrsant, saıası sostav kýrsynda — tyńdaýshy. Tashkenttegi áskerı gazette — jýrnalıs, bólimderde saıası qyzmetker bolyp túrlishe mindet oryndadym. Aqyrynda azatker Armıanyń qatarynda Polsha, Chehoslovakıa jerlerin araladym. Sol saparda júrgenimde 1945 jyly Polsha jerinde aqyn Saǵynǵalı Seıtovty jáne Juban Moldaǵalıevty kezdestirdim. Saǵynǵalımen burynnan syrlas bolatynmyn. Al Juban elendi jańa jaza bastaǵan jas aqyn edi onymen tez dostasyp kettim. 1944 jyly «Sherý» atty óleńder jınaǵym shyqty.

Soǵystan oralysymen áýeli. Til - ádebıet ınstıtýtynda, keıin Jazýshylar odaǵynda biraz ýaqyt qyzmet istedim. 1949 jyldan bastap osy ýaqytqa deıin biryńǵaı tvorchestvolyq jumysqa berilip kelemin.

Soǵystan keıingi dáýirde óz qadarym qalamymdy belsendirek etýge talaptandym. 1948 jyly «Kóktem» atty óleńder jınaǵym shyqty. Sol tustaǵy bir qýanyshym — sovet ádebıetine aqylman bolǵan Aleksandr Fadeev bir plenýmda jasaǵan baıandamasynda meniń «Syrdarıa kókpary», «Keltemasat» degen ballada pishindes eki shyǵarmamdy jańa taqyrypqa jazylǵan táýir týyndylar qatarynda baǵalap atap ketti. Sóıtip bul habardy «Pravda» gazetinen oqyǵannan keıin Moskvaǵa tartyp otyryp, týra Fadeevtyń ózine jettim. Jyly júzben qabyldap, menimen jaqsy sóılesken Fadeev jańa óleńderimdi orys tilinde shyǵartýǵa usyndy. 1949 jylǵy Qazaq sovet ádebıetiniń onkúndigi tusynda Moskvada «Pod zvezdamı Moskvy» atty tunǵysh jınaǵym shyqty.

1949—50 jyldary «Marıam Jagorqyzy» atty poema jazdym. Bul shyǵarmanyń týýyna sebepker bolǵan sol tustaǵy jaýapty partıa qyzmetkeri İlıas Omarov edi. Meniń yǵyr synnan keıis kórip júrgen shaǵymda İlıas Omarov qabyldady da, biraz keńeskennen keıin: Siz ataqty Marıam Jagorqyzy jaıynda dastan jazsańyz jaqsy bolar edi» dep aqyl berdi. Men sodan Marıam týraly tolǵana bastadym. Meniń baqytyma qaraı, sol jyly Marıam Jagorqyzy Almatyǵa, kompozıtorlar sezine keldi.

Drama salasynda da tájirıbe jasap júrmin. Astanalyq teatrlarda «Eger júrek shyn berilse», «Ulan asý» pesalarym sahnada kórinse, keıbir oblystyq teatrlarda «Nóserden keıin», «Gımalaı saryny» pesalarym kórinis tapty. Jýyqta «Ázireıildik álegi» atty pesa jazyp bitirdim. Atalǵan pesalarymnyń arasynan «Ulan asý» atty pesamdy aıryqsha atamaqpyn. Bul halqymyzdyń jońǵar qalmaqtaryna qarsy jasalǵan tarıhı kúresine arnalǵan shyǵarma.

Qazirgi tusta estelik-memýar áńgimeler jazýda. Munda ózim-kórip bilgen ardager adamdar jaıynda, sol qatarda — Sáken, Sábıt, Muhtar, Isa, Qajymuqan, Ábdilda, Maıra, Taıyr, Qasym, Jumaǵalı, taǵy basqalar týraly estelikterim bar.

Meniń aqyndyq ónerimdi, halqymnyń az da bolsa kádesine jaraǵan jyrlarymdy partıa men úkimetimizdiń tıisinshe baǵalaǵanyna ezimdi óte baqyttymyn dep sanaımyn. Men eki mártebe Enbek Qyzyl Tý ordenimen, Qazaq SSR Joǵarǵy Sovetiniń Qurmet gramotasymen jáne birneshe medaldarmen nagradtaldym. 1979 jyly jaryq kórgen «Meniń zamandastarym» atty óleńder jınaǵyma Qazaq SSR Memlekettik syılyǵynyń laýreaty degen ataq berildi. Bul qurmettiń salmaǵyn oılaǵanda, talǵamy bıik oqyrman halqymnyń kádesine saı jańa týyndylar jasaý, zaman syrlaryn qulshyna jyrlaı berý úzilmes paryzym dep tebirenemin.

---