InfoHub Logo

Akademık Qaltaı Qarabalın aıaq astynynan aýyryp qaldy. Ol kóp shákirt tárbıelegen belgili mıkrobıolog edi. Dene qyzýy kóterilip, boıy aýyr tartty. Tamaq jutýy qıyndady. Toqsanǵa kelgen jasy bar.

Kempiri jedel-járdem shaqyrdy. Dárigerler keldi de Qaltaıdyń ystyǵyn ólshedi. Ystyǵy 38-den asty. Bul dárigerlerdi aıaq astynan ábigerge túsirdi. 5-10 mınýt ótpeı Tótenshe jaǵdaı qyzmetkerleri de kelip jetti. Dezınfeksıa jasaldy. Báriniń betterinde maska bar. Shuǵyl túrde qan alyp, «tergeı» bastady.

— Úıge kim keldi, kim ketti? Shetelge baryp kelgen eshkim joq pa?

Suraq ústine suraq qoıylyp jatyr.

— Shyraqtarym, qoryqpańdar, meniń ózim de dárigermin, angınam bar edi. Sol ǵoı ystyǵymdy kótergen, — dedi Qaltaı dárigerer men Tótenshe jaǵdaı qyzmetkerlerine. — Nemenege qarý asynyp júrsińder? Bul sender oılaǵan koronavırýs emes…

— Sonda ne?

— Bul irińdi angına. Kempirdiń aıqaıyna qaramaı tońazytqyshtan alyp aıran iship edim. Ózime de obal joq. Basqa túk te emes.

— Joq, akademık bolsańyz, akademık shyǵarsyz. Sizdiń zamanyńyz da, ǵylymyńyz da ótken. Mine, bizdiń qolymyzda jańa indettiń belgileri týraly aqparat tur. Sol boıynsha sizdiń indet — koronavırýs. Karantınge jabamyz.

— Endi ne isteıin? Jýynyp shaıynatyn zattarymdy alaıyn…

Qaltaı ornynan turyp sómkesin yńǵaılaı bastady.

— Eshteńe almaısyzdar. Bári aýrýhanada beriledi.

— Aınalaıyndar-aý, men mıkrobıologpyn. Endi aıtýga da bolar. Baıaǵyda Araldaǵy «Vozrojdenıe» degen bakterıologıalyq zerthanany basqarǵanmyn.

— Biz ondaıdy bilmeımiz. Estigen joqpyz, — dedi beti jylt-jylt etken, kózildirikti, ınelikteı, qatpa qara jigit. — Úıińiz kúzetke alynady, qoryqpańyz. Qaqpańyzǵa eshkim eki metr de jaqyndaı almaıdy.

— Áýeli tekserip alyp, aýrýǵa dıagnoz qoımaısyńdar ma? Osylaı aparyp qoıdaı toǵyta beresińder me?

— Qatal bolmasaq eshkim baǵynbaı jatyr. İndet tarap ketse, halqymyz opatqa ushyraıdy. Osyny da bilmeısiz be?

— Bilem ǵoı, sodan soń aıtyp jatyrmyn. Shuǵyl analız jasamaısyńdar ma? Sonda bári belgili bolyp shyǵa keledi.

— Ondaı jedel-zertteý quraldary joq bolyp tur.

Kempir men shal jeńil-járdemge otyrǵyzyldy. Ekeýin qala syrtyndaǵy jedel jasaqtalǵan aýrhanaǵa aldy da ketti.

«Aıdalada aq otaý, aýzy murny joq otaý» degendeı, oqshaý jerdegi eski balabaqsha úıi aýrýhana eken. Gúljahan kempiri ekeýi bir bólmede bolarmyz dep oılaǵan. Biraq olaı bolmady.

— Tártiptiń aty — tártip, — dedi dáriger. — Bólek-bólek jatasyzdar.

— Kempirimsiz…

— Oǵan qam jemeńiz, arnaıy kıimi bar medbıke bolady.

Jupyny aýrýhana bolǵanymen jaǵdaıy oılastyrylǵan eken. Tamaq ta, sýsyn da berilip jatyr. Endi tek shydam kerek.

Ertesine tús aýa test qorytyndysy shyǵaryldy. Qany taza, kempiri de din aman.

Ekpe jasalyp, tańquraı salynǵan sháı ishkennen keıin Qaltaıdyń jaǵdaıy kúrt túzeldi. Qınalǵany kempirinsiz ýaqyt ótpeıdi. Teledıdarǵa shuqshıyp,kúni boıy aqparat kóredi de otyrady, arasynda konsert tyńdaıdy.

— Testileriń sátti boldy, endi úıge aparmaısyńdar ma? Tym bolmasa masqa taǵyp úıimniń aýlasynda júremin ǵoı.
— Qaltaı Qarabalınovıch, — dedi qatpa qara jigit. — Jón suraspappyz da. Aty jónim — Nurlan Qaıratuly. Bári sizder úshin jasalynyp jatyr ǵoı. Jasy kelgen adamdarǵa óte qaýipti kórinedi. Ataqty adam ekensiz, túsinersiz. Eshqandaı kómek jasaı almaımyz.

— Nege?

— Tártip boıynsha, karantın jarıalanǵan kezde sizdi úıińizge qaıtara almaımyz. Nede bolsa on tórt kún karantınde bolasyz. Úsh kún saıyn test tapsyrasyz.

Bári durys bolsa úılerińizge jetkizip salamyz.

Akademık Qaltaı Qarabalın bul jaǵdaıdy túsinedi. Sondyqtan da alǵashqydaı renish tanytpaıdy. Onyń ústine teledıdardan Prezıdenttiń sózin tyńdady. Jasalyp jatqan sharalarǵa kóńili toldy. «Esimi álemge tanylǵan saıasatker ǵoı. İndettiń aldyn alyp jatyr. Kóp jurt túsinbegendikten pendeshilik sóz aıtady. Áıtpese halyq qoıdaı qyrylmaı ma? Ár zamannyń óz aýrýy bolady. Joly bolsyn azamattyń. Baıaǵyda ákesin tanýshy edim. Ornyqty, taý qozǵalsa qozǵalmaıtyn minezi bar, salmaqty, salıqaly jigit edi. Bul da ákesine tarta týypty. Oza da tuǵan. Óıtpese halyq qoldap daýys berer me edi?!»

Osyndaı oılarmen jatqanda taǵy da Allanyń bir kúni atty. Jaqsy uıyqtady, tynyǵyp turdy. Tús áletinde dárigermen birge Nurlan Qaıratuly keldi. Ekeýi de skafandr kıgendeı. Dezınfeksıa kıimderi, úlken kózildirikteri bar. Olar áldebir ǵaryshtan kelgen adam sekildi kórinedi.

Qaltaı ekeýine qarap jymıa kúldi.

— Maǵan da osyndaı kombınezon kıgizip qoımaısyńdar ma? Sonda bap kelisetin edik.

— Qaltaı aǵa, kúlki ómir vıtamıni desedi. Buǵan qýanbasaq renjimeımiz. Bári saqtyq sharalary. Sizge ótinish aıta keldik. Halyqtyń birazy bul indettiń aýyrlyǵyn áli de sezinbeı otyr. «Qaıter deısiń, úırengen tumaý emes pe» dep, beıjaı qaraıdy. Siz sekildi aýzy dýaly adamdardyń sózi kerek-aq.

Qalam men qaǵaz ákelip beremiz. Halyqqa toqtaý sóz aıtýyńyzdy suraımyz. Gazetke jarıalaımyz. Áleýmettik jelige qoıamyz.

Bul sózderdi akademık jyly qabyldady. Tártip bolmasa indet indep ketedi. Halyqqa onyń zardaptary jóninde maman retinde, aqsaqal aǵa retinde sóz arnaǵany durys ta bolar.

Qalam men qaǵazǵa biraz shuqshıyp, sózin neden bastaryn bilmeı otyrdy. «Bısmılláh», dep bastady. Sonan soń, aq qaǵazǵa óz oıyn marjandaı etip jazdy. Jas kezinde mektepte «kórkem jazý» degen sabaq bolǵan. Sondyqtan da jazýy kallıgrafıalyq deńgeıde, ári áripteri marjandaı tizilip jazylyp jatty.

«Ómir súrgim keledi» dep bastady akademık.

«Adamzat, adamzat bolǵaly uzaq ómir súrgisi keledi. «Qoı ústine boztorǵaı jumyrtqalaǵan» zamandy izdedi.

Adam ata men Haýa anadan jaralǵan urpaqtar bárine de qol jetkizdi. Ǵylym men tehnıkany damytty.

Ómir jaqsarǵan saıyn adamnyń nıeti ózgerdi, álemdi jaýlap alýdy ańsady. Adamzatqa ústemdik qurǵysy keldi. Biraq, soǵystyń óz zańy bar, ómirdiń de óz zańy bar.

Adamzat sonaý kóne dáýirlerden beri qansha ma qyrǵyndy kórdi, «oba», «súzek», «tyrysqaq» tarady. Halyq qyrylyp jatty. Bizdiń halqymyz da, sol qyrǵynnan ótti, tarıhtan kóship kete jazdady.

Ekinshi dúnıejúzilik soǵys adamzatty oısyratty, fashızm obadan da aýyr indet eken. Jıyrma mıllıon adam opat boldy. Bul qazirgi Qazaqstannyń halqynan da kóp. Tutas bir el joǵaldy deı ber. Oılanyńyzdar…

Japonıanyń Hırosıma men Nagasakı qalalaryna ıadrolyq bomba tastaldy. Orasan, ǵalamat kúsh adam úshin emes, adamzatty qurtý úshin jasaldy. Iadrolyq atom bombasynyń astynda qalǵan eki qalany da kórdim. Tas balqyǵan, adamnyń denesi tasqa súret bolyp túsip qalǵanyn kórdim.

Sadoka degen qyz bala týraly áńgime estidim. Ol ıadrolyq synaqqa qarsy úndeý aıtyp, ózenge qaǵazdan qaıyq jasap jiberipti. Onda «ıadrolyq synaqty toqtatyńyzdar» degen jazýlar bolǵan. Biraq qarshadaı qyzdyń júrek lúpilin Adam estimedi.

Meniń ómir súrgim keledi. Keńester odaǵy tusynda Semeıimiz ıadrolyq synaq alańyna aınaldy. Tiri tabıǵat, tiri qazaq synaq nyshany boldy.

Bul náýbet saldarlary umytyla ma? Keńester odaǵy qyryq jyl ishinde ata-jurt Semeıde 473 ıadrolyq synaq júrgizdi. Onyń 90-ny aýada, 26-sy jer ústinde, 374-i jer astynda jaryldy. Bilip qoıyńyzdar. Osy jerde hımıalyq qospalary bar 175 jarylys jasaldy. Olardyń 44-niń on tonnadan astam zarády boldy.

1964-1989 jyldary Semeı polıgonynda jer astynda qosymsha 352 ıadrolyq synaq jasaldy. Olardyń ortaq qýaty — 50 megatonnany qurady. Radıoaktıvti qaldyqtar 304 myń sharshy shaqyrym jerge jaıyldy. Sonda synaq astynda 1,7 mıllıon adam qaldy. Radıoaktıvti sáýlelerdiń kesirinen balalardyń ólimi on esege deıin ósti. Mutant balalar ómirge keldi. Jer jaramsyz bolyp qaldy. Ol ulttyq qasiretke ulasty. Oılanyńyzdar…

Meniń ómir súrgim keledi. Keńester odaǵy men AQSH álemdik bılik úshin taıtalasty. Ol az bolǵandaı adamdy jappaı qyryp-joıatyn bakterıologıalyq qarý jasala bastady. Oǵan mıllıardtaǵan qarjy bólindi. Álemde myńdaǵan bakterıologıalyq, mıkrobıologıalyq ǵylymı-zertteý ınstıtýttary men zerthanalary jumys isteıdi.

Men de sondaı zerthanalardyń birinde jumys istedim. Bul qorǵaný úshin qajet degen saıası dogma sanaǵa sińdi. Sondyqtan da bakterıologıalyq qarýǵa qarsy vaksına jasaý qolǵa alyndy. Ol úshin bakterıa qoldan ósirildi. Biz muny adamzat úshin qajet dep uqtyq. Bul bizdiń elimizde de bar.

Meniń ómir súrgim keledi. Qytaıda paıda bolǵan koronavırýs ta jaı jarǵanattardan taramaǵanyn sezemin. Ýhan qalasynda eki iri bakterıologıalyq zertteý ortalyǵy bar desedi. Synaq kezinde vırýs kezdeısoq «bostandyqqa» shyqqan bolar. Shtamm vırýstaryn jarǵanattar ilip áketken shyǵar. Biz sanasyz jarǵanattar emespiz ǵoı. A-d-a-m-d-a-r-m-y-z!

Koronavırýs — jaı tumaý emes. Ol — indet. Sondyqtan da memleketimizdiń basshylary, Úkimetimiz aıtyp jatqan sharalardy zerdede ustaıyq. Bul erikkenniń ermegi emes, bári halyq qamy. Koronavırýs adamzatty jutyp qoıǵysy keledi…

Meniń ómir súrgim keledi. Jylandar tabıǵatty tilimen sezedi, jemtigin tilimen sezinedi. Onyń bárin ıis arqyly qabyldaıdy. Keıde olar ıis sezý qabiletinen aıyrylyp qalady eken. Onda jylan óz quıryıǵyn ózi jep, tunshyǵyp óletin kórinedi. Biz sondaı kúıge tap bolmaıyq. Qaýipti indetti birigip qana jeńe alamyz.Úıde otyrý qamalý emes. Sanań bos, qolyń bos, oqy, jaz, bilimińdi jetildir, balańdy, nemerelerińdi tárbıele, ata-anańdy kút.

Meniń ómir súrgim keledi. Akademık Qaltaı Qarabalın».

Nurlan Qaıratuly júrekten shyqqan sózdi erekshe sezimmen oqydy.

— Qaltaı ata, osyndaı sóz jetpeı tur edi, — dedi Nurlan. — Qushaqtaıyn desem, jaǵdaıymyz mynaý. Sózińiz halyqqa jeter, kompúterge tergizip, pikirińizdi ulttyq gazetke jiberýge ruqsat etińiz, áleýmettik jelige salaıyq.

Akademık Qaltaı Qarabalın bir úlken is bitirgendeı kerýetine jatty. Smartfonyn qosyp kempirimen, Nur-Sultan qalasyndaǵy qyzymen, ulymen sóılesti. Nemeresi men shóberesiniń atalaǵan daýysyn estidi. Bir rahat kúıge bólendi.

On tórt kún de óte shyqty. Qaltaı Qarabalın kempiri ekeýi úıine keldi. Biraq qaqpa aldyna kelgende qulaǵyna túrpideı tıgen sóz estidi. Kórshiler masqa taǵyp alyp, qaqpa aldynda aıǵaılap tur.

— Karantın ýaqyty bitken joq, nege ákeldińder? İndeti juǵady.

— Akademık qoı, tanystary kóp, solar kómektesken shyǵar?

— Erteń birdeńege ushyrasaq osy shal kináli.

— Balasy Astanada úlken qyzmet isteıdi desedi. Olarǵa bári bir. Kúzetti almańdar. Dúken aralap keter. Shal áli tyń, júrisi shıraq…

Akademık Qaltaı Qarabalınniń óńi qaraıyp ketti. Qulaǵyn japty.

— Adamnyń sózi koronavırýsten de aýyr eken ǵoı,- dep kúbirleı berdi.

Qaltaı ómirge ǵashyq. Onyń ómir súrgisi keledi… Al sizdiń she?

---