InfoHub Logo

Oqshy ata - kıeliler ordasy
Qoınaýy qupıaǵa toly Syr óńirinde kóneniń kózi de, búginniń ózi de bar. Qasıetti Syr topyraǵy búkilálemdik tarıhta ózindik orny bar ólke. Ata - babamyzdyń ejelden kindik qany tamyp, urpaǵyn órbitken kıeli mekeninde búgingi kezeńde jadyńnan óshpeıtin asyldyń synaǵyndaı nebir muralarymyz bar. Ejelgi órkenıettiń belgisi retinde syry ketse de syny ketpegen ǵajaıyp tarıhı eskertkishter men mazarlar sonyń kýási. Osyndaı tarıhı muralardy qorǵaý - halqymyzdyń san myń ǵasyr bastan keshken tarıhyn, mádenıetin, ónerin, saltyn, tilin qorǵaý degen sóz.

Osy baǵytta tarıhı - arheologıalyq jáne sáýlettik eskertkishterdi qaıta qalpyna keltirý, sondaı - aq jurtshylyqqa olardyń qundylyǵy men mańyzyn tanytý, jas urpaq tárbıesindegi alar ornyn arttyrý jóninde birshama is - sharalar júrgizilip otyr. Mine, osyndaı muraǵattardyń biri - Oqshy Ata mazary, al tarıhı málimetterge súıensek, ol oǵyz - qypshaq zamanynyń jádigeri bolyp tabylady. Kezinde ulanǵaıyr is tyndyryp, tirshilikke tutqa bola bilip, keıingi urpaqqa ulaǵatty úlgi etken uly babalardyń amanatyna adaldyqty saqtaý adamdyq ta, azamattyq ta asyl paryzymyz.

Shıeli jerinde Jólekten 7 shaqyrymdaı jerde turǵan eskertkish - Oqshy Ata. Syr boıy halqy Oqshy Atany áýlıe sanaıdy. Bul ony Ysqaq babtyń balasy dep tanyǵandyqtan týǵan uǵym bolýǵa tıis. Oqshy túrki taıpalarynyń arasyna ıslam dinin taratqan áýlıe bolyp shyǵady. Oqshy batyrdyń shyn aty Kógen túp eken. Elden qyz qoımaı qalmaq batyry onyń qaryndasyna da qol salmaq bolady, sonda Oqshy Ata arpanyń qyltyǵymen atyp, qalmaq batyryn óltiripti. Sodan Oqshy batyr atanypty.
Oqshy Ata eskertkishi kóp zertteýdi qajet etedi. Ol týraly tarıhı málimetter óte az, ǵylymı zertteýler joqtyń qasy. Biraq Oqshy Ata qala ornynyń kóne dáýirlerden bolǵandyǵy daýsyz. Olaı bolsa, syr qalalaryn IX - XI ǵasyrlardaǵy oǵyz - qypshaq taıpalarynyń mádenıetimen sabaqtastyra zertteý qajet.
Keıbir áńgimelerde bul mazardy qalmaqtardy salǵany týraly aıtylady. Biraq bul jańsaq pikir. Tarıhı aıǵaqtarǵa júginer bolsaq, Oqsha Ata qorymynda aty shýly Asan qaıǵy, XIX ǵasyrda. ǵumyr keshken Dosbol datqalardyń súıekteri jatyr. Oqshy babamyz X - XI ǵasyrlarda oǵyz ulysy nemese Qazan Salardyń handyǵy kezinde ómir súrse, onda mazarda jatqan sol uly babamyzdyń beıiti XI - XII ǵasyrdyń eskertkishi dep aıtqan durys.
Oqshy Ata áýlıeler mazarynyń tarıhy sonaý arydan bastalady. Keıbir ǵylymı derekterge den qoısaq, osy qasıetti mekenniń budan myń, myń jarym jyl buryn - aq babalarymyzdyń jambasy tıgen jer ekeni baıqalady.
Ǵulama ǵalym Áýelbek Qońyratbaev atap kórsetkendeı, HİÚ ǵasyrda Qoja Ahmet Iassaýıdiń dańqty kesenesin Aqsaq Temir salǵanǵa deıin osy Oqshy Ata jeri ejelgi Turan, Oǵyzdar men Túrki - qypshaqtarynyń ıgi kósemderin, áýlıe kóregenderin, batyrlary men sheshenderin jerlegen qorymy bolǵan eken. Oqshy Ata, Esabyz, Asan Ata, Ǵaıyp Ata, Qysh Ata, Dosbol bı - sıaqty ulylar - halyq zerdesinde qalyp otyr.
Syr boıy halyqtarynyń tarıhy, bizdiń ata - babalarymyzdyń tarıhy. Oqshy Ata babamyz ǵulama ǵalym Á. Qońyratbaevtyń dáleldeýi boıynsha XI ǵasyrda ómir súrip, osy óńirdi jaýdan qorǵaǵan batyr bolǵan. Halyq qamy, halyq bolashaǵy úshin arpalysyp ótken uly tarıhı tulǵa.
Á. Qońyratbaev: «Oqshy - Oǵyz - qypshaqtyń uly hany Qazan Salardyń batyry, ári qarý - jaraq soǵatyn ustasy, sheberi edi» - deıdi. Ǵalym buǵan qosa Oqshy Ata 1043 jyly qaıtys bolyp, qazirgi óz atymen atalatyn «Oqshy Ata» mazaratynda jerlengen degen tujyrym jasaıdy.
Áýekeń aıtqandaı Oqshy atanyń ustahanasy bolǵan Bestam qazirgi «Jıdeli» óndiristik kooperatıviniń teriskeı jaǵasyndaǵy mádenıeti órkendegen sol kezdegi uly Jibek joly boıyna ornalasqan qalashyq Bestam – Bastam atalǵan. Munyń ózi Oqshy qypshaq kezinde basty eldi meken bolǵanyn birden ańǵartyp tur.
Qandaı bolǵan kúnde bultartpaıtyn shyndyq sol, Oqshy babamyzdy asa kıeli, árýaqty adam ekendigi, ondaǵan ǵasyr boıy qasıetti mekenniń «Oqshy Ata» atalyp, halyq árýaǵyna bas ıip, tabynyp, osynaý qurmet
urpaqtan - urpaqqa jalǵasyp, kıeli orynǵa aınalyp kelýi tegin emes.
Qazaq aýyz ádebıetiniń asa bilgiri, profesor Áýelbek Qońyratbaev Oqshy atany oǵyzdar dáýiriniń urpaǵy sanaıtyn. Al halyq naqylynda bul kezeń qazaqty qansyratqan Syr boıyndaǵy qalmaq handyǵynyń tusy dep aıtylady Ol qazaqtyń malǵa da, janǵa da ıe bola almaǵan kezi edi. Qalmaq hany qazaqtardan kúnine bir eki mal, órimdeı jas qyzyn aldyryp otyrady eken. Ózi bir usqynsyz, baqanyń denesindeı beti bujyr – bujyr bolypty. Onysyn ózine bildireıin dep aýyl adamdary asqa shaqyryp, sharaına aldyryp bir – biriniń kelbetin kórisip hanǵa qaraı ysyrypty. Kezegi kelgen han aınaǵa qaramastan ajarlylar ajar bazaryna ketkende, men baq bazaryna ketkenim dep aınany ózinen ótkizip jiberipti. Sirá, bul sózine qarap, qalmaq halqynyń aqylsyz emestigin tanýǵa da bolady. Qalmaq halqynyń jer qaıysqan qoly bolǵan. Han haqarly bolǵan soń tártip te kúshti eken.
Sol ǵasyrda bir qarıa qyzyna serik qylyp Kógentúp esimdi jetim balany asyrap alady. Kógentúp ózge balalardaı emes, zerek biraq tuıyq bolǵan eken. Keıin óse kele Túrkistan mańynan, arpa oryp alyp kelip júredi. Bir kúni tańerteń shal Kógentúpke:
- Shyraǵym, sen ketip bara jatyrsyń, kezek bizdiń qyzǵa da jaqyndap qaldy. Qalmaq hany sen ketken soń jalǵyz qyzymyzdy alyp ketse ne isteımiz?- deıdi.
Sonda áli balańdaý Kógentúp turyp:
- Naq solaı qaryndasymdy alyp ketip jatsa, meniń esimimdi úsh qaıtara atańyzdar, bir amalyn istermin, - dep arpa alyp kelýge jol tartyp ketipti.
Birer kún ótken soń Qalmaq hany shal men kempirdiń qyzyn alyp kelýge buıyrady. Hannyń shabarmandary kempir shaldy shýlatyp qyzdy alyp ketedi. Qyzdan aıyrylǵan qarıalar jylap otyryp, Kógentúpti eske alady, balanyń aıtqany boıynsha, Kógentúp esimin úsh ret qaıtalaıdy. Osynaý kósh jerdegi qarıalardyń jan aıqaıy Túrkistanda arpa oryp júrgen Kógentúptiń qulaǵyna shalynady. “ Ne de bolsa zábir qalmaq hanynan keldi – aý” dep oılaǵan Kógentúp ósip turǵan arpanyń qyltyǵyn alaqanyna salyp quran oqyp, jebe etip, “Qudaıdyń oǵy bolyp atyl” dep úrlep jibergen eken. Sonan qalmaqtyń hany ólip, basshysyz qalady. Basshysyz qalǵan qalmaq áskerleriniń abdyraǵan sátin paıdalanyp, qazaq batyrlary men sarbazdary jaý áskerlerin tyqsyra qýady, oısyrata jeńedi.