Orys tili páninen refleksıvti esep
Q. Jubanov aıtpaqshy: «Eger muǵalim pándi jaqsy bilse, onda durys ádisti de tabady». Sondyqtan túrli ádis - tásilderdi saralaı otyryp, tıimdisin ózindik oı eńbegimen ushtastyra otyryp, sabaq josparyn jasaýdy uıǵardym. 8 «á» synybynda jospar boıynsha «Odnorodnye chleny predlojenıa» taqyrybyna sabaǵymdy ótkizdim. Maqsatym: Sóılemniń biryńǵaı músheleri týraly bilimderin tolyqtyra bilý, jańa taqyrypqa saı mysaldardy oqýshylardyń ózine aıtqyza bilý aqparatty óz betinshe meńgerýge úırený, topta birlese jumys jasaı bilý, synı oılaýǵa úırený, máseleniń sheshimin taba bilý, zertteýshilik áńgimege qatysyp, óz pikirin kórkem jetkize bilý, AKT qoldaný arqyly aqparatty tańdaı bilý, baǵalaýdy úırený.
Osydan kútiletin nátıje: topta synyptastastarymen pikirlesip, ortaq sheshimge kelýge daǵdylanady; óz oılaryn erkin jetkizýdi úırenedi; syndarly sóıleı bilýge yntalanady; oılaýdyń joǵary deńgeıine umtylady; óz jumysyn synyptastastarynyń jazǵanymen salystyryp, ózin - ózi retteýge úırenedi.
«Sálem – sóz basy» demekshi sabaqty amandasýdan bastadym. Synyp «turlaýly múshe», «turlaýsyz múshe» ataýlary arqyly 2 topqa bólindi jáne topta jumys jasaý erejelerin esterine túsirdi. Balalarǵa «búgingi aýa raıy qandaı»dep saýal qoıdym. Gúljaına «búgin kúzgi kún», Ǵalymjan «Búgin kún ashyq», Saıagúl «búgin shýaqty kún», dep jaýaptaryn aıtty. Búgingideı shýaqty kúnde bizge de qonaqqa bir emes úsh kún qonaqqa kelipti dep, taqtadan úsh túrli beınedegi kúnniń sýretin kórsetip, árkim ózine unaǵan beıneni tańdaýdy usyndym. İ toptan Nurqanat ózine birinshi kúndi tańdap, « ol shýaqty mol shashyp tur» dep óz tańdaýyndaǵy sebebin aıtty, İİ toptan Ǵalymjan «úshinshi kún beınesi óte kóńildi, men de búgin sondaı kóńildimin» degen óz oıyn aıtty. Oqýshylarǵa osyndaı jaqsy kóńil – kúıleri sabaqtyń sońyna deıin saqtalyp qana qoımaı, odan ári jaqsarýyna tilek bildirdim. Osylaı synypta psıhologıalyq ahýal qalyptastyrdym.
Suraq durys qoıylǵan jaǵdaıda ǵana sabaq berýdiń tıimdi quralyna aınalady jáne de oqýshylardyń bilim alýyna qoldaý kórsetip ony jaqsarta jáne keńeıte alady.(nusqaýlyq 41bet)
Oqytýdy dıalogtik tásilmen damytýdaǵy suraq qoıýdyń da mańyzy bar ekenin eskere otyryp, oqýshylardyń teorıalyq bilimin tekserý maqsatynda tómen deńgeıdegi suraqtar qoıdym: Sóılemniń negizi neden turady? «Bastaýysh degenimiz ne? Baıandaýysh qalaı syzylady? Qandaı suraqtarǵa jaýap beredi? Turlaýly múshelerdi bilemiz be? Abylaı: «Sóılem negizi bastaýysh pen baıandaýyshtan turady», Gúljaına «Bastaýysh - sóılemniń turlaýly múshesi, kim? ne? degen suraqtarǵa jaýap beredi» dep tómen deńgeıdegi suraqtar bolǵandyqtan balalar ońaı jaýap berdi. Balalarmen suraq – jaýap kezinde keri baılanys ornatyldy. Oqýshylarǵa búgingi kúnniń aýa raıyna baılanysty sóılem quraýdy usyndym. Oqýshylar óz sóılemderinde biryńǵaı sóılem múshelerin taýyp, jańa sabaqtyń taqyrybyn anyqtaýǵa umtyldy. Jańa sabaqqa aýysýda oqýshylarǵa jaı sóılem quratyp, osy jaı sóılemderden qurmalas sóılem quraý arqyly biryńǵaı múshelerdi taba bildi.
Osy kezde sabaqtyń taqyryby anyqtaldy. Oqýshylar ózderiniń biryńǵaı sóılem músheleri týraly ne biletinderin, ne bilgileri keletini týraly kesteni toltyrdy. Kitaptaǵy teorıalyq aqparatty topta oqyp, taldady. Biryńǵaı múshelerdiń negizgi belgilerin atap ótti.
Merserdiń aıtýynsha, ujymdyq túsiný men bilim berýge qol jetý aıasynda tabysty talqylaýlardy áńgimelesýdiń zertteýshilik túri basymdyqqa ıe bolady. Zertteýshilik áńgime, Barns(1976) pen Merserdiń (2000) aıtýynsha, muǵalimderdiń oqýshylardy áńgimege tartý kezinde damytý qajet bolyp tabylatyn áńgimeniń túri. Bul áńgime túri tizbektelgen sabaqtar toptamasynda birinshi sabaǵymnyń leksıkalyq taqyryby «Knıga predstavılas mne sokrovıshem» mátinimen jumys jasaý kezinde kórindi. Ózim oqýshylardan qandaı ádebı kitap oqyǵandaryn jáne olardyń súıikti keıipkerleri týraly suradym. Birinshi toptan Nurqanat Sábıt Muqanovtyń «Saıatshy Oraz» áńgimesi onyń ańshylyq ónerine qyzyǵýshylyǵyn oıatqanyn aıtty. Oqýshylar «Knıga predstavılas mne sokrovıshem» mátini boıynsha avtordyń(V. Peskov) balalyq shaǵy sýrettelgenin jáne Seton - Tompsonnyń «Jıvotnye - geroı» kitabynyń jazýshy ómirinde qanshalyqty iz qaldyrǵany týraly top arasynda suhbat júrgizdi. Ár oqýshy aqylǵa qonymdy málimet usyndy. Nuraıym « Seton - Tompsonnyń kanadalyq jazýshy, onyń shyǵarmalarynyń kópshiligi janýarlar álemi týraly jazǵan» degen aqparatty ǵalamtor jelisinen tapty.
Zertteý barysynda oqýshylar óz synyptastarymen shaǵyn toptarda jumys istedi. Olarda ortaq problema boldy, birlesken túsinik qalyptasty. Birge oılandy. Talqylaý kezinde «múmkin», «eger», «bálkim» sózderi qoldanyldy. Mysaly, Saıagúl «eger avtor(Peskov) bala kezinde Seton – Tompsonnyń shyǵarmasyn oqymaǵanda, jazýshy bolýy múmkin be edi?» dep boljam jasaǵanynda, ol óz synyptastarynyń tarapynan qoldaý tapty. Ár oqýshynyń ıdeıasy paıdaly retinde baǵalanyp, muqıat baǵalaý júrgizildi. Oqýshylar ózara toptar arasynda bir - birine suraq qoıdy jáne óz aıtqandaryn dáleldeı bildi. Toptaǵy qatysýshylar kelisimge jetýge tyrysty. Top jumysy «eki juldyz bir tilek» arqyly baǵalandy.
Oqýshylar bir – birimen tyǵyz baılanysta bolyp, juppen áńgimelesýi úshin, ári sergitý sáti retinde balalarǵa 4 – 5 mınýt ishinde qysqasha bir – birlerin tanystyrýyn usyndym. Ár oqýshy kórshiles otyrǵan klastasyn ózinshe tanystyrdy. Maqpal óz kórshisi Jaıdarmandy «Moego soseda zovýt Jaıdarman. On horosho ıgraet na dombre» dese, Jaıdarman «Makpal po goroskopý – vesy» dep biri turatyn kóshesin, ekinshisi súıikti isi týraly maǵlumat berip ótti. Bul jerde ár balada da sóıleýdiń qarapaıym daǵdylary qalyptasty jáne balalar bir - birin qanshalyqty jaqsy tanıtyndyǵyn baıqadym. 3 shapalaqpen marapattaldy.
Eki topqa ortaq tapsyrma berildi mátinnen biryńǵaı sóılem músheleri bar sóılemderge tolyq sıntaksıstik taldaý jasaý.
İ top: 9 jattyǵý sóılemderdegi biryńǵaı múshelerdiń qaı sóz tabynan jasalǵanyn anyqtaıdy. oqýshylar jumysy jeton arqyly baǵalandy.
İİ top: 11 jattyǵý tynys belgilerin qoıyp, biryńǵaı sóılem múshelerin tıisti shylaýlarmen jalǵap jazady.
«Knıga predstavılas mne sokrovıshem» áńgimesin «Sınkveın» ádisi arqyly túıindedi.
Knıga
Interesnaıa, zanımatelnaıa
Ýchıt, rasskazyvaet, pomogaet
Chıtaıa knıgý ıa ıspytyval strannoe chývstvo
Otkrytıe
Úıge tapsyrma berý: 13 jattyǵý, biryńǵaı múshelerdiń arasyna útir qoıylý, qoıylmaý sebepterin bilý
Sabaqtyń sońynda balalar BBÚ kestesin qorytyndylady.
Búgingi sabaqta ne úırengenin, kelesi sabaqta ne bilgisi keletinin ajyratyp jazdy. Oqýshylarǵa osy sabaqtan alǵan áserlerin paraqqa óz qoldarynyń sýretin salyp jáne ár saýsaq
bir ustanym ekenin túsindirdim: bas barmaq – mańyzdy bolǵany... balań úırek – qyzyqty... ortańǵy terek - – qıyn bolǵany, kishkene bóbek - jańa aqparat, shyldyr shúmek – neniń jetispegenin.. Oqýshylar osy sabaqta tynys belgisin qoıý qıyndyq týdyrǵanyn, top arasynda talqylaý qyzyq bolǵandyǵyn, ýaqyttyń jetpeı qalǵandyǵyn, jańa sabaqty ıgerý mańyzdy, biryńǵaı múshe týraly tolyq aqparat alǵandyǵy týraly jazyp shyqty
Osylaısha balalarmen birlese otyryp alǵa qoıǵan maqsatqa jettik. Oqýshylar sabaq barysynda
- toptyq, juptyq jumysta belsendilik tanytyp, bir - birine qoldaý kórsetip otyrdy.
- ıdeıalar ekijaqty baǵytta júrdi.
- áńgimelesý men suraq - jaýap arqyly bir - birin damytty,
- oı eleginen ótkizý kómegimen oıyn jınaqtaýǵa kómek berdi.
Merser (2005) qurdastar tobyndaǵy ózara qarym – qatynas oqýda mańyzdy ról atqaratynyn kórsetkendeı, jumys barysynda oqýshylar bir - birimen erkin qarym - qatynasta bolyp, pikir almasty, bilim alýda múmkindikterge ıe boldy. Bilimdi birlesip alýda teń ququly seriktester bolatyndyǵy ( Merser) osy sabaq barysynda oqýshylardyń ózderin erkin sezinip, oılaryn ashyq aıtqandarynan baıqalyp turdy.
Paıdalanylǵan ádebıetter:
Muǵalimge arnalǵan nusqaýlyq;
«Til jáne ádebıet» ádistemelik jýrnal;
«Rýsskıı ıazyk ı lıteratýra v kazahstanskoı shkole»
Orys tili páninen refleksıvti esebi. Sısenova Klara, Qaraýylkeldi orta mektebi
Osydan kútiletin nátıje: topta synyptastastarymen pikirlesip, ortaq sheshimge kelýge daǵdylanady; óz oılaryn erkin jetkizýdi úırenedi; syndarly sóıleı bilýge yntalanady; oılaýdyń joǵary deńgeıine umtylady; óz jumysyn synyptastastarynyń jazǵanymen salystyryp, ózin - ózi retteýge úırenedi.
«Sálem – sóz basy» demekshi sabaqty amandasýdan bastadym. Synyp «turlaýly múshe», «turlaýsyz múshe» ataýlary arqyly 2 topqa bólindi jáne topta jumys jasaý erejelerin esterine túsirdi. Balalarǵa «búgingi aýa raıy qandaı»dep saýal qoıdym. Gúljaına «búgin kúzgi kún», Ǵalymjan «Búgin kún ashyq», Saıagúl «búgin shýaqty kún», dep jaýaptaryn aıtty. Búgingideı shýaqty kúnde bizge de qonaqqa bir emes úsh kún qonaqqa kelipti dep, taqtadan úsh túrli beınedegi kúnniń sýretin kórsetip, árkim ózine unaǵan beıneni tańdaýdy usyndym. İ toptan Nurqanat ózine birinshi kúndi tańdap, « ol shýaqty mol shashyp tur» dep óz tańdaýyndaǵy sebebin aıtty, İİ toptan Ǵalymjan «úshinshi kún beınesi óte kóńildi, men de búgin sondaı kóńildimin» degen óz oıyn aıtty. Oqýshylarǵa osyndaı jaqsy kóńil – kúıleri sabaqtyń sońyna deıin saqtalyp qana qoımaı, odan ári jaqsarýyna tilek bildirdim. Osylaı synypta psıhologıalyq ahýal qalyptastyrdym.
Suraq durys qoıylǵan jaǵdaıda ǵana sabaq berýdiń tıimdi quralyna aınalady jáne de oqýshylardyń bilim alýyna qoldaý kórsetip ony jaqsarta jáne keńeıte alady.(nusqaýlyq 41bet)
Oqytýdy dıalogtik tásilmen damytýdaǵy suraq qoıýdyń da mańyzy bar ekenin eskere otyryp, oqýshylardyń teorıalyq bilimin tekserý maqsatynda tómen deńgeıdegi suraqtar qoıdym: Sóılemniń negizi neden turady? «Bastaýysh degenimiz ne? Baıandaýysh qalaı syzylady? Qandaı suraqtarǵa jaýap beredi? Turlaýly múshelerdi bilemiz be? Abylaı: «Sóılem negizi bastaýysh pen baıandaýyshtan turady», Gúljaına «Bastaýysh - sóılemniń turlaýly múshesi, kim? ne? degen suraqtarǵa jaýap beredi» dep tómen deńgeıdegi suraqtar bolǵandyqtan balalar ońaı jaýap berdi. Balalarmen suraq – jaýap kezinde keri baılanys ornatyldy. Oqýshylarǵa búgingi kúnniń aýa raıyna baılanysty sóılem quraýdy usyndym. Oqýshylar óz sóılemderinde biryńǵaı sóılem múshelerin taýyp, jańa sabaqtyń taqyrybyn anyqtaýǵa umtyldy. Jańa sabaqqa aýysýda oqýshylarǵa jaı sóılem quratyp, osy jaı sóılemderden qurmalas sóılem quraý arqyly biryńǵaı múshelerdi taba bildi.
Osy kezde sabaqtyń taqyryby anyqtaldy. Oqýshylar ózderiniń biryńǵaı sóılem músheleri týraly ne biletinderin, ne bilgileri keletini týraly kesteni toltyrdy. Kitaptaǵy teorıalyq aqparatty topta oqyp, taldady. Biryńǵaı múshelerdiń negizgi belgilerin atap ótti.
Merserdiń aıtýynsha, ujymdyq túsiný men bilim berýge qol jetý aıasynda tabysty talqylaýlardy áńgimelesýdiń zertteýshilik túri basymdyqqa ıe bolady. Zertteýshilik áńgime, Barns(1976) pen Merserdiń (2000) aıtýynsha, muǵalimderdiń oqýshylardy áńgimege tartý kezinde damytý qajet bolyp tabylatyn áńgimeniń túri. Bul áńgime túri tizbektelgen sabaqtar toptamasynda birinshi sabaǵymnyń leksıkalyq taqyryby «Knıga predstavılas mne sokrovıshem» mátinimen jumys jasaý kezinde kórindi. Ózim oqýshylardan qandaı ádebı kitap oqyǵandaryn jáne olardyń súıikti keıipkerleri týraly suradym. Birinshi toptan Nurqanat Sábıt Muqanovtyń «Saıatshy Oraz» áńgimesi onyń ańshylyq ónerine qyzyǵýshylyǵyn oıatqanyn aıtty. Oqýshylar «Knıga predstavılas mne sokrovıshem» mátini boıynsha avtordyń(V. Peskov) balalyq shaǵy sýrettelgenin jáne Seton - Tompsonnyń «Jıvotnye - geroı» kitabynyń jazýshy ómirinde qanshalyqty iz qaldyrǵany týraly top arasynda suhbat júrgizdi. Ár oqýshy aqylǵa qonymdy málimet usyndy. Nuraıym « Seton - Tompsonnyń kanadalyq jazýshy, onyń shyǵarmalarynyń kópshiligi janýarlar álemi týraly jazǵan» degen aqparatty ǵalamtor jelisinen tapty.
Zertteý barysynda oqýshylar óz synyptastarymen shaǵyn toptarda jumys istedi. Olarda ortaq problema boldy, birlesken túsinik qalyptasty. Birge oılandy. Talqylaý kezinde «múmkin», «eger», «bálkim» sózderi qoldanyldy. Mysaly, Saıagúl «eger avtor(Peskov) bala kezinde Seton – Tompsonnyń shyǵarmasyn oqymaǵanda, jazýshy bolýy múmkin be edi?» dep boljam jasaǵanynda, ol óz synyptastarynyń tarapynan qoldaý tapty. Ár oqýshynyń ıdeıasy paıdaly retinde baǵalanyp, muqıat baǵalaý júrgizildi. Oqýshylar ózara toptar arasynda bir - birine suraq qoıdy jáne óz aıtqandaryn dáleldeı bildi. Toptaǵy qatysýshylar kelisimge jetýge tyrysty. Top jumysy «eki juldyz bir tilek» arqyly baǵalandy.
Oqýshylar bir – birimen tyǵyz baılanysta bolyp, juppen áńgimelesýi úshin, ári sergitý sáti retinde balalarǵa 4 – 5 mınýt ishinde qysqasha bir – birlerin tanystyrýyn usyndym. Ár oqýshy kórshiles otyrǵan klastasyn ózinshe tanystyrdy. Maqpal óz kórshisi Jaıdarmandy «Moego soseda zovýt Jaıdarman. On horosho ıgraet na dombre» dese, Jaıdarman «Makpal po goroskopý – vesy» dep biri turatyn kóshesin, ekinshisi súıikti isi týraly maǵlumat berip ótti. Bul jerde ár balada da sóıleýdiń qarapaıym daǵdylary qalyptasty jáne balalar bir - birin qanshalyqty jaqsy tanıtyndyǵyn baıqadym. 3 shapalaqpen marapattaldy.
Eki topqa ortaq tapsyrma berildi mátinnen biryńǵaı sóılem músheleri bar sóılemderge tolyq sıntaksıstik taldaý jasaý.
İ top: 9 jattyǵý sóılemderdegi biryńǵaı múshelerdiń qaı sóz tabynan jasalǵanyn anyqtaıdy. oqýshylar jumysy jeton arqyly baǵalandy.
İİ top: 11 jattyǵý tynys belgilerin qoıyp, biryńǵaı sóılem múshelerin tıisti shylaýlarmen jalǵap jazady.
«Knıga predstavılas mne sokrovıshem» áńgimesin «Sınkveın» ádisi arqyly túıindedi.
Knıga
Interesnaıa, zanımatelnaıa
Ýchıt, rasskazyvaet, pomogaet
Chıtaıa knıgý ıa ıspytyval strannoe chývstvo
Otkrytıe
Úıge tapsyrma berý: 13 jattyǵý, biryńǵaı múshelerdiń arasyna útir qoıylý, qoıylmaý sebepterin bilý
Sabaqtyń sońynda balalar BBÚ kestesin qorytyndylady.
Búgingi sabaqta ne úırengenin, kelesi sabaqta ne bilgisi keletinin ajyratyp jazdy. Oqýshylarǵa osy sabaqtan alǵan áserlerin paraqqa óz qoldarynyń sýretin salyp jáne ár saýsaq
bir ustanym ekenin túsindirdim: bas barmaq – mańyzdy bolǵany... balań úırek – qyzyqty... ortańǵy terek - – qıyn bolǵany, kishkene bóbek - jańa aqparat, shyldyr shúmek – neniń jetispegenin.. Oqýshylar osy sabaqta tynys belgisin qoıý qıyndyq týdyrǵanyn, top arasynda talqylaý qyzyq bolǵandyǵyn, ýaqyttyń jetpeı qalǵandyǵyn, jańa sabaqty ıgerý mańyzdy, biryńǵaı múshe týraly tolyq aqparat alǵandyǵy týraly jazyp shyqty
Osylaısha balalarmen birlese otyryp alǵa qoıǵan maqsatqa jettik. Oqýshylar sabaq barysynda
- toptyq, juptyq jumysta belsendilik tanytyp, bir - birine qoldaý kórsetip otyrdy.
- ıdeıalar ekijaqty baǵytta júrdi.
- áńgimelesý men suraq - jaýap arqyly bir - birin damytty,
- oı eleginen ótkizý kómegimen oıyn jınaqtaýǵa kómek berdi.
Merser (2005) qurdastar tobyndaǵy ózara qarym – qatynas oqýda mańyzdy ról atqaratynyn kórsetkendeı, jumys barysynda oqýshylar bir - birimen erkin qarym - qatynasta bolyp, pikir almasty, bilim alýda múmkindikterge ıe boldy. Bilimdi birlesip alýda teń ququly seriktester bolatyndyǵy ( Merser) osy sabaq barysynda oqýshylardyń ózderin erkin sezinip, oılaryn ashyq aıtqandarynan baıqalyp turdy.
Paıdalanylǵan ádebıetter:
Muǵalimge arnalǵan nusqaýlyq;
«Til jáne ádebıet» ádistemelik jýrnal;
«Rýsskıı ıazyk ı lıteratýra v kazahstanskoı shkole»
Orys tili páninen refleksıvti esebi. Sısenova Klara, Qaraýylkeldi orta mektebi
You Might Also Like
-
Natýral sandardyń bólgishi. Natýral sannyń eseligi
