InfoHub Logo

Tarıhı sahnamyzdyń myńdaǵan jyldar buryńǵy, jer betinde mekendegen  adamdar tabıǵatta ómir súrý úshin kúresetin. Olar tabıǵat-anaǵa qurmet kórsetip, osynaý jaratylystan qorqatyn. Qazirgi zaman alpaýytynda, kerisinshe tabıǵat-ana adam balasynan qorqatyn boldy. Kún sanap joǵary qarqynmen damyp kele jatqan osy zamanǵy joǵary dárejeli ónerkásiptiń órkendetilýi jylma-jyl bizdi dúnıe júzilik  apattarǵa ákelýde. Sonyń biri bolashaq energıasy. Bul apattyń ózi erteńgi kúni kemel bolashaǵymyzǵa energıa resýrsynyń qaı túrin, bolmasa qansha paıyzyn qaldyra alamyz degen suraqtyń aldymyzdan oraǵytatyny aıan. Búkil álem eliniń saýaldy suraǵyna aınalǵan energıa kózi Qazaqstannyń da ózekti máseleleriniń biri. Jumyr jerdi mekendeıtin jeti mıllıardtaı halyqtyń elektr qýa­tynsyz kúni qarań. Aqyl-oıdyń arqasynda tabı­ǵat­tyń da, tir­shi­lik ataýlynyń da qojasyna aı­nal­ǵan adamzat ataýlynyń ómir ózegi energıaǵa táýeldi. Kún­de­lik tirshiliginde tehnologıa je­tis­tikterin toıymsyz tutynýǵa barynsha beıimdelgen órkenıet pen­de­leriniń kúnnen-kúnge ósip bara jatqan suranysyn qanaǵat­tan­dyrýǵa endi tabıǵat-ana da tarlyq ete bastaǵan syńaıly. Jahandy energetıkalyq tapsh­y­lyq qaýpi býyp barady. Osyny anyq sezin­gen sanaly órkenıet ókilderi al­ǵash ret energe­tı­ka­lyq qaýipsizdik atty álemdik problemany kún tár­tibine ótkir qoıyp otyr.

Qaýip negizsiz emes. Búgingi kún­ge deıingi barlyq zerttelgen bol­jamdar boıynsha Jer-ana qoınaýynda eki trıllıon barel munaı qory bar. Alǵashqy trıllıon barel sarqylyp bitti. Adam­zat endi sońǵy, ekinshi trıl­lıon­ǵa aýyz sala bastady. Soǵan qa­ra­­mastan álemde elektr energıasyn tutyný kólemi barǵan saıyn artyp barady. Halyqaralyq ener­getıkalyq agenttiktiń boljamy boıynsha, 2015 jyly elektr ener­gıasyn tutyný kólemi qazirgiden 1,55 ese artady. Aldaǵy 30 jylda álemdik elektr energıasyn tu­tyný mólsherin qamtamasyz etý úshin 16 trıllıon dollar qarjy kerek. Aqıqatynda adamzat dál qa­zir jahandyq energetıkalyq apat aldynda tur.

Elimizdiń qazirgi qyzý talqysy da, áńgimesi de, jeńisi de – EXPO-2017. Bul – úlken jaýapkershilik. Qazaqstannyń álemdik deńgeıdegi sharalar­dy ótkizýde tájirıbesi mol ekeni ras. Astananyń EKSPO-2017 arnalǵan negizgi taqyryby – «Bolashaq energıasy». Bul taqyryp álternatıvti energıa kózderin, «jasyl» tehnologıalardy izdeý men damytý máselesine arnalǵan. Kórmede energosaqtaý salasyndaǵy álemdik ozyq tehnologıalar, osyǵan deıin belgili bolǵan álternatıvti energıa kózderin qoldanysqa engizý salasyndaǵy jańa jobalar men jetistiker usynylatyn bolady.

Al ondaı ǵalamdyq taqyrypty tańdap otyrǵan Qazaqstannyń ózine kelsek, jalpy elimiz tabıǵı resýrstar baılyǵyna ıe bola otyryp, Eýrazıalyq kontınenttiń energetıkalyq qaýipsizdigin qamtamasyz etýge, turaqtylyq pen bekem damýdy nyǵaıtýǵa qomaqty úlesin qosyp ta otyr. Elimizdiń ekonomıkasy da qarqyndy damý ústinde. Sonyń arqasynda qýat kózine degen suranys ta barynsha artyp otyrǵany túsinikti jaıt. Máselen, boljam boıynsha, 2020 jylǵa taman Qazaqstannyń energıa tutyný kólemi 2 esege deıin artady. Onyń ústine Údemeli ındýstrıalyq baǵdarlama aıasyndaǵy nysandardy qosqanda, el ekonomıkasy energetıka tapshylyǵynan entigip qalý múmkindigin de sarapshylar joqqa shyǵara almaıdy. Endeshe, balamaly ári jańartylatyn qýat kózderin paıdalanýǵa kóshý máselesi Qazaqstannyń da berik ustanymyna aınalýy tıisti dúnıe bolyp tabylady. Sondyqta da bundaı basymdyqty Elbasy N. Nazarbaev ta aıqyndap bergen bolatyn. 

Jalpy kóptegen ǵalymdar oılary uqsas keledi, kún sáýlesinen, jelden nemese muhıttan tolqyndardyń arqyly elektr energıasyn alý joldaryn izdegen.Sońǵy birneshe jyl ishinde, jasyl energıa kózderin damytýǵa tartylǵan kóptegen kompanıalar,ony daıyndaý úshin balamaly ádisterin izdestirýge baǵyttalǵan adal zertteýler júrgizildi.Sondyqtan Golandıalyq kompanıanyń Plant -jetistigi  ónimder keıbir sý talap ósimdikter fotosıntez osy maqsat úshin paıdalanýǵa aıaqtady. Kartop  nemese lımon shyryndy elektrodtar salynǵanyń, sondaı-aq belgili, mekteptegi eksperımentke uqsas nárse elektr generasıalaıtyn prınsıi,mundaı sıpattalǵan tehnologıalar neǵurlym kúrdeli qurylǵy bar.Golandıalyq ǵalymdar tiri ósimdikterden elektr toǵyn alýdy úırengendigi týraly habarlaǵan bolatynbyz.Osy oraıda Nıderlandy eliniń basshylyǵy jańa ónertabysqa qyzyǵýshylyq tanytty. Olar bul tehnologıany odan ári damytý úshin qarjy bólip otyratyndyqtaryn aıtty.Joba avtory Vagenıngen ýnıversıtetiniń qyzmetkeri Marıoleın Helder. Onyń "Ósimdik - mıkrobty janarmaı elementi" tehnologıasy arqyly budan bylaı batpaqtar men sýly aımaqtardy energıa kózi retinde paıdalanýǵa bolady.

Ǵalym jańa tehnologıanyń qorshaǵan ortaǵa da, ósimdikke de zıan emestigin aıtty. "Ósimdikter artyq energıany tamyrlary arqyly ylǵal túrinde shyǵarady. Bul bólingen sý jerdegi bakterıalardy ydyratady. Osylaısha jınap alýǵa bolatyn elektrondar paıda bolady. Ol úshin topyraqqa elektrodtardy ornatyp qoıý kerek", - dedi joba avtory.

Degenmen ósimdikten alýǵa bolatyn energıa biz oılaǵandaı asa kóp emes. Golandıalyq mamandardyń sózinshe, osyndaı tehnologıa boıynsha 1 sharshy metr topyraqtan 0,4 Vt energıa alýǵa bolady eken. "Biraq, - deıdi ol, - qazirdiń ózinde kún energıasyn paıdalanǵannan góri bizdiń tehnologıa tıimdirek bolady".Ǵalymdar bolashaqta ony jetildirip, 3,2 Vt-qa deıin ulǵaıtýdy josparlap otyr. Bul degenimiz aýdany 100 sharshy metrdi quraıtyn topyraqpen jabylǵan úı shatyry jylyna 2800 kVt energıa tutynatyn bir úıdi tolyq elektrmen qamtamasyz ete alady degen sóz. Zertteýshiler energıa kózi retinde kez kelgen ósimdikti qoldanýǵa bolady degendi aıtady. Olardyń boljamy boıynsha, dál osyndaı tehnologıamen jabdyqtalǵan shatyrlar 2015 jylǵa qaraı úılerdi energıamen tolyq qamtamasyz etpek. 

Qazirgi kezde qaıta qalpyna keletin tıimdi energıa kózin izdeýmen búkil adamzat aınalysyp jatyr. Qazaqstan da bul isten shet qalyp jatqan joq. Sonyń dáleli retinde 2017 jyly Astana qalasynda ótetin EXPO-2017 jármeńkesin aıtýǵa bolady.

Esterińizge sala ketelik, buǵan deıin jasandy teri tehnologıasyna gadjetter jasaýmen aınalysatyn álemdik kompanıalardyń qyzyǵýshylyq tanytqandyǵy týraly aıtqan bolatynbyz.

Golandıanyń ǵalymdary topyraqtan elektr energıasyn alýdyń jańa tehnologıasyn tapty. Ǵalymdar jasap shyǵarǵan Plant-Microbial Fuel Cell tehnologıasy boıynsha, energıa alý úshin eń aldymen ósimdikter men bakterıaǵa baı topyraq bolsa bolǵany. Ósimdikter tamyry óz kezeginde 70% topyraqqa sińetin organıkalyq materıal bólip shyǵatyny belgili. Al mıkroaǵzalar bolsa, olardy óńdep, erkin elektrondar keńistigin qalyptastyra alady eken. Paıdabolǵanelektrondardyjınapalýúshin, topyraqjanyna elektrod ornalastyrýkerek. 

«EHRO – 2017» Halyqaralyq kórmesin ótkizý barysynda bizdi úlken ister kútip turǵany anyq.

Mańǵystaýdyń tabıǵaty úshin ósimdikten energıa óndirý ázirge eń tıimdi joba bolyp tur.Jalpy Qazaqstan Respýblıkasyna onyń ishinde Mańǵystaý oblysyna ósimdikten energıa qajet!!!

Qoldanylǵan ádebıetter tizimi

1. Egemen Qazaqstan gazeti
2. Dala men qala gazeti
3. Ǵ.Saǵynbaev Ekologıa negizderi 2005j
4. www.google.kzsaıty.

O.Turmaǵanbetuly atyndaǵy Jańaózen munaı jáne gaz koleji
Arnaıy pán oqytýshy
Kenesova Aıgýl

---