Ósimdikter men janýarlardyń «Qyzyl kitaby»
Páni: dúnıetaný
Taqyryby: Ósimdikter men janýarlardyń «Qyzyl kitaby»
Maqsaty:
A) Qazaqstanda joıylyp ketý qaýpi tónip turǵan janýarlar, ósimdikter, qustarǵa toqtalyp, «Qyzyl kitap» týraly túsinik berý;
Á) Tabıǵatty qorǵaý maqsatynda qurylǵan qoryqtar, «Qyzyl kitap» týraly túsinikterin damytý;
B) Tabıǵatqa qamqorlyqpen qaraýǵa, ony aıalaýǵa tárbıeleý; ekologıalyq tárbıe berý.
Túri: dástúrli
Tıpi: aralas
Kórnekiligi: ınteraktıvti taqtada daıyndalǵan slaıdtar, býkletter, «Sen bilesiń be?» atty kitapshalar.
Ádis–tásilderi: suraq – jaýap, kórnekilik, baıandaý, áńgimeleý.
Barysy:
İ. Uıymdastyrý.
İİ. Úı tapsyrmasyn tekserý.
«Adam jáne ósimdikter men janýarlar» taqyryby boıynsha mazmunyn suraý.
Qaı janýar adamǵa paıdaly ekenin syzbaǵa túsirgenderin tekserý.
İİİ. Úı tapsyrmasyn qorytyndylaý
- Balalar, endeshe, myna sózjumbaqty shesheıik. (Sheshýi: júzim, alma ananas, qaýyn qarbyz, qıar) sózjumbaqtyń ortasyndaǵy erekshemen belgilengen sózdi oqıyq. Qandaı sóz shyqty? (janýar)
Endeshe, búgingi sabaǵymyz ótken taraýda oqyp, tanysqan janýarlardy qorǵaý týraly bolmaq. Taqtadaǵy kórsetilip turǵan sýretter qaı topqa jatady?
1) qustar
2) balyqtar
3) qosmekendiler
4) jorǵalaýshylar
5) sútqorektiler
6) jándikter
IV. Jańa sabaq
Rebýsty shesheıik. Eger durys sheshsek, búgingi taqyrybymyzǵa baılanysty sóz shyǵady. Rebýstyń sheshýi: qyzyl.
- Qyzyl tús neni bildiredi?
- Qyzyl tús qaýip saqtanýdyń belgisi.
- Qyzyl kitap ne úshin kerek dep oılaısyń? (Oqýshylardyń jaýaby tyńdalady).
- Qyzyl kitap – qaýiptiń dabyly jáne tiri tabıǵatty saqtaý úshin kúrestiń nyshany.
1948 jyly dúnıejúziniń ǵalymdary halyqaralyq tabıǵatty qorǵaý odaǵyn qurdy. Bul odaq joıylyp bara jatqan janýarlar týraly tuńǵysh kitap shyǵardy. Kitap derekterdiń «Qyzyl kitaby» dep atalady. «Qyzyl kitap» degen ataýdy aǵylshyn zertteýshisi Pıter Skott usyndy.
- «Qyzyl kitapqa» engen janýarlar men ósimdikterdiń keıbirine toqtalyp ótý.
Qulan - syrt pishini jylqy men esekke uqsaıdy. Buryn dalada erkin júrgen, qazir bulardyń sany azaıǵan, qorǵaýǵa alyndy.
Arqar – taý eshkisi, túsi qońyr sur, múıizi úlken ıilgen. Eti dámdi bolǵan soń kóp aýlanǵan, qazir sany óte az, qorǵaýǵa alynǵan.
Dýadaq - qazaq dalasynyń kórki. Ósimdiktermen, jándiktermen qorektenedi. Tez júgiredi. Adamdar kóp aýlap azaıǵan, qazir qorǵaýǵa alynǵan.
Jabaıy qyzǵaldaq – Qazaqstannyń qalalary men shólderine sán beredi. Kóshe qyzǵaldaǵynyń arǵy tegi. Sonymen birge, Qyzyl kitapqa barys, aqqý, búrkit, birqazan, tyrna, qyzyl qasqyr, t.b. ańdar men qustar kiredi.
Búgingi kúni Qazaqstannyń Qyzyl kitabyna balyqtardyń – 16 túri, qosmekendilerdiń – 3 túri, jorǵalaýshylardyń – 10 túri, qustardyń – 56 túri, sútqorektilerdiń - 40 túri engizildi.
Qara kitapqa máńgilikke joıylǵandar jazylady. Dront, qanatsyz gagara, kezbe kógershin, mamont, joıylyp ketti.
Osy joıylyp ketý qaýpi bar janýarlar men ósimdikter qoryqtarda qorǵalyp, saqtalady. (Taqtadan Qazaqstannyń qoryqtaryn kórsetý.)
Bizdiń tabıǵatymyz óte baı. Biraq onyń baılyǵy sheksiz emes, sondyqtan olardy qorǵaý, saqtaý kerek! Qazaqstanda on qoryq bar.
Aqsý – Jabaǵaly, Barsakelmes, Ústirt, Naýryzym, Qorǵaljyn, Batys Altaı, Almaty, Marqakól, Alakól, Qarataý.
Sergitý sáti. Úı janýarlaryn aıtqanda qol shapalaqtaımyz.
Qoıan, kúshik, túıe, arystan, sıyr, aıý, qoı.
Dáptermen jumys.
Dápterge Qyzyl kitapqa engen janýarlar men ósimdikterdi terip jazamyz.
Janýarlar: aqqý, dýadaq, qulan.
Ósimdikter: shyrsha, taýsaǵyz, qyzǵaldaq
V. Sabaqty bekitý. Shyǵarmashylyq jumys
Tabıǵatty saqtańdar,
Qustardy atpańdar.
Gúl jaınaǵan jerimdi
Aıalańdar, saqtańdar.
VI. Sabaqty qorytyndylaý.
Tabıǵatty qorǵaý, ony saqtaý týraly maqaldar, naqyl sózder aıtý.
Maqaldar
«Bir tal kessen, on tal ek»
«Dári shópten shyǵady, dana — kópten shyǵady»,
«Atańnan mal qalǵansha, tal qalsyn»
«Sulý jer quraqsyz bolmas, taýly jer bulaqsyz bolmas»
«Bulaq kórseń, kózin ash»
«Jylap júrip aryq qazsań,
Kúlip júrip sý ishersiń»
Naqyl sózder
«Týǵan jerge týyńdy tik»
«Myń shybyq shanshyp ósirseń -
Halqyńa orman salǵanyń.
Halqyńa orman salǵanyń -
Ózińe qorǵan salǵanyń»
«Tabıǵat — tal besigiń, aıala, qorǵaı bil, tazalyǵyn saqta!
Keleshek senderdiń qoldaryńda!»
VII. Úıge tapsyrma:
Ósimdikter men janýarlardyń “Qyzyl kitaby” taqyrybyn oqý
“Men tabıǵat janashyrymyn” taqyrybynda sýret salý
VIII. Baǵalaý.
Taqyryby: Ósimdikter men janýarlardyń «Qyzyl kitaby»
Maqsaty:
A) Qazaqstanda joıylyp ketý qaýpi tónip turǵan janýarlar, ósimdikter, qustarǵa toqtalyp, «Qyzyl kitap» týraly túsinik berý;
Á) Tabıǵatty qorǵaý maqsatynda qurylǵan qoryqtar, «Qyzyl kitap» týraly túsinikterin damytý;
B) Tabıǵatqa qamqorlyqpen qaraýǵa, ony aıalaýǵa tárbıeleý; ekologıalyq tárbıe berý.
Túri: dástúrli
Tıpi: aralas
Kórnekiligi: ınteraktıvti taqtada daıyndalǵan slaıdtar, býkletter, «Sen bilesiń be?» atty kitapshalar.
Ádis–tásilderi: suraq – jaýap, kórnekilik, baıandaý, áńgimeleý.
Barysy:
İ. Uıymdastyrý.
İİ. Úı tapsyrmasyn tekserý.
«Adam jáne ósimdikter men janýarlar» taqyryby boıynsha mazmunyn suraý.
Qaı janýar adamǵa paıdaly ekenin syzbaǵa túsirgenderin tekserý.
İİİ. Úı tapsyrmasyn qorytyndylaý
- Balalar, endeshe, myna sózjumbaqty shesheıik. (Sheshýi: júzim, alma ananas, qaýyn qarbyz, qıar) sózjumbaqtyń ortasyndaǵy erekshemen belgilengen sózdi oqıyq. Qandaı sóz shyqty? (janýar)
Endeshe, búgingi sabaǵymyz ótken taraýda oqyp, tanysqan janýarlardy qorǵaý týraly bolmaq. Taqtadaǵy kórsetilip turǵan sýretter qaı topqa jatady?
1) qustar
2) balyqtar
3) qosmekendiler
4) jorǵalaýshylar
5) sútqorektiler
6) jándikter
IV. Jańa sabaq
Rebýsty shesheıik. Eger durys sheshsek, búgingi taqyrybymyzǵa baılanysty sóz shyǵady. Rebýstyń sheshýi: qyzyl.
- Qyzyl tús neni bildiredi?
- Qyzyl tús qaýip saqtanýdyń belgisi.
- Qyzyl kitap ne úshin kerek dep oılaısyń? (Oqýshylardyń jaýaby tyńdalady).
- Qyzyl kitap – qaýiptiń dabyly jáne tiri tabıǵatty saqtaý úshin kúrestiń nyshany.
1948 jyly dúnıejúziniń ǵalymdary halyqaralyq tabıǵatty qorǵaý odaǵyn qurdy. Bul odaq joıylyp bara jatqan janýarlar týraly tuńǵysh kitap shyǵardy. Kitap derekterdiń «Qyzyl kitaby» dep atalady. «Qyzyl kitap» degen ataýdy aǵylshyn zertteýshisi Pıter Skott usyndy.
- «Qyzyl kitapqa» engen janýarlar men ósimdikterdiń keıbirine toqtalyp ótý.
Qulan - syrt pishini jylqy men esekke uqsaıdy. Buryn dalada erkin júrgen, qazir bulardyń sany azaıǵan, qorǵaýǵa alyndy.
Arqar – taý eshkisi, túsi qońyr sur, múıizi úlken ıilgen. Eti dámdi bolǵan soń kóp aýlanǵan, qazir sany óte az, qorǵaýǵa alynǵan.
Dýadaq - qazaq dalasynyń kórki. Ósimdiktermen, jándiktermen qorektenedi. Tez júgiredi. Adamdar kóp aýlap azaıǵan, qazir qorǵaýǵa alynǵan.
Jabaıy qyzǵaldaq – Qazaqstannyń qalalary men shólderine sán beredi. Kóshe qyzǵaldaǵynyń arǵy tegi. Sonymen birge, Qyzyl kitapqa barys, aqqý, búrkit, birqazan, tyrna, qyzyl qasqyr, t.b. ańdar men qustar kiredi.
Búgingi kúni Qazaqstannyń Qyzyl kitabyna balyqtardyń – 16 túri, qosmekendilerdiń – 3 túri, jorǵalaýshylardyń – 10 túri, qustardyń – 56 túri, sútqorektilerdiń - 40 túri engizildi.
Qara kitapqa máńgilikke joıylǵandar jazylady. Dront, qanatsyz gagara, kezbe kógershin, mamont, joıylyp ketti.
Osy joıylyp ketý qaýpi bar janýarlar men ósimdikter qoryqtarda qorǵalyp, saqtalady. (Taqtadan Qazaqstannyń qoryqtaryn kórsetý.)
Bizdiń tabıǵatymyz óte baı. Biraq onyń baılyǵy sheksiz emes, sondyqtan olardy qorǵaý, saqtaý kerek! Qazaqstanda on qoryq bar.
Aqsý – Jabaǵaly, Barsakelmes, Ústirt, Naýryzym, Qorǵaljyn, Batys Altaı, Almaty, Marqakól, Alakól, Qarataý.
Sergitý sáti. Úı janýarlaryn aıtqanda qol shapalaqtaımyz.
Qoıan, kúshik, túıe, arystan, sıyr, aıý, qoı.
Dáptermen jumys.
Dápterge Qyzyl kitapqa engen janýarlar men ósimdikterdi terip jazamyz.
Janýarlar: aqqý, dýadaq, qulan.
Ósimdikter: shyrsha, taýsaǵyz, qyzǵaldaq
V. Sabaqty bekitý. Shyǵarmashylyq jumys
Tabıǵatty saqtańdar,
Qustardy atpańdar.
Gúl jaınaǵan jerimdi
Aıalańdar, saqtańdar.
VI. Sabaqty qorytyndylaý.
Tabıǵatty qorǵaý, ony saqtaý týraly maqaldar, naqyl sózder aıtý.
Maqaldar
«Bir tal kessen, on tal ek»
«Dári shópten shyǵady, dana — kópten shyǵady»,
«Atańnan mal qalǵansha, tal qalsyn»
«Sulý jer quraqsyz bolmas, taýly jer bulaqsyz bolmas»
«Bulaq kórseń, kózin ash»
«Jylap júrip aryq qazsań,
Kúlip júrip sý ishersiń»
Naqyl sózder
«Týǵan jerge týyńdy tik»
«Myń shybyq shanshyp ósirseń -
Halqyńa orman salǵanyń.
Halqyńa orman salǵanyń -
Ózińe qorǵan salǵanyń»
«Tabıǵat — tal besigiń, aıala, qorǵaı bil, tazalyǵyn saqta!
Keleshek senderdiń qoldaryńda!»
VII. Úıge tapsyrma:
Ósimdikter men janýarlardyń “Qyzyl kitaby” taqyrybyn oqý
“Men tabıǵat janashyrymyn” taqyrybynda sýret salý
VIII. Baǵalaý.
You Might Also Like
