InfoHub Logo

2017-jyldyń sáýir aıynda Navigant Research zertteý toby júrgizýshisi joq avtokólikter jasaý salasyndaǵy ártúrli avtoóndirýshilerdi saraptaǵan esepti jaryqqa shyǵardy. Tizimge 18 kompanıa endi. Bul Tesla kóliginiń jankúıerlerin qatty ashýlandyrdy. Óıtkeni, sarapshylar Ilon Masktyń kompanıasy shyǵarǵan avtokólikte kólikti júrgizýshisiz basqarýdaǵy eń mańyzdy element — lıdardyń joq ekenin belgilegen. 

Bul quny qazir $10 000 kóleminde (bul óte qymbat) bolatyn shaǵyn qurylǵy. Biraq ol avtokóliktiń jalpyǵa ortaq jolda qaýipsiz qozǵalýyna kómektesedi. Masktyń bul qurylǵynyń esh paıdasy joq ekenin dáleldeýge qansha tyrysqanynan qaramastan, sarapshylar lıdardyń júrgizýshisiz avtokólik jasaý jolyndaǵy negizgi elementterdiń biri ekenin atap ótti. Biz bul qurylǵynyń ne ekenin jáne bolashaqtyń avtokólikteri úshin nelikten sonshalyqty qajet ekenin tarqatyp aıtpaqpyz.

Lıdar (LiDAR, Light Identification Detection and Ranging — qashyqtyqty jaryqpen baıqaý jáne anyqtaý) — shaǵylysqan jaryqtyń dabylyn óńdeý arqyly qashyqta turǵan nysan týraly aqparat alatyn tehnologıa. Basqasha aıtqanda, tehnologıa belgili bir ýaqyt aralyǵynda óz aınalasyndaǵy nysandy taýyp, oǵan deıingi qashyqtyqty anyqtaıtyn kóp mólsherdegi lazerlik ımpúls shyǵarady.

Lıdardyń arqasynda avtokólik joldy, basqa kólikterdi, belgilerdi, aǵashtardy, ǵımarattardy jáne kedergilerdi kóredi. Onyń ústine ol jartastar, jańbyr, hımıalyq baılanystar, aerozoldar, bulttar, tipti bólek molekýlalar sıaqty metal emes materıaldardy da anyqtaı alady.

Ony qoldaný salasy ózdiginen basqarylatyn transporttyq kóliktermen ǵana shektelmeıdi. Bul tehnologıa ártúrli betterdiń topografıalyq sýretterin alýda jáne qala qurylysyn josparlaýda, ǵaryshty zertteýde, tabıǵat apatynan keıingi zıandy baǵalaýda jáne arheologıalyq qazba jumystarynda keńinen paıdalanylady.

«Bul tehnologıa qorshaǵan ortanyń 3D-kartasyn jasaýda, sondaı-aq sol beınelerdi bir sekýndta birneshe ret jańartýǵa óte tıimdi», - deıdi ózi basqarylatyn avtokólikter naryǵyndaǵy oıynshylardyń kezdesýlerin uıymdastyratyn Self Driving Track Days qoǵamdastyǵynyń negizin qalaýshy Aleks Loýrens-Berklı.

Lıdardyń negizgi artyqshylyqtary

Ózdiginen basqarylatyn avtokólikterde lıdardy ádette qorshaǵan ortanyń kartasyn úlgilep jáne ár nysanǵa deıingi qashyqtyqty anyqtaıtyn ózdiginen basqarylatyn qurylǵy dep ataıdy. Bul júrgizýshisiz tasymal kóliginiń kamera jáne radar sıaqty bólshegi.

Lıdar lazerlik sáýlelerdi baǵyttaıtyn aınalmaly aınalardan turatyn qurylǵy. Qurylǵy ádette avtokóliktiń tóbesinde turady. Osylaısha onyń baqylaý buryshy 360 gradýsty quraıdy. Eń jaqsy lıdarlar júzdegen metr qashyqtyqta turǵan birneshe santımetrlik nysandy anyqtaı alady.

Google-dyń júrgizýshisiz avtokólikke arnalǵan lıdary

Lıdardyń basqa dachıkterden artyqshylyǵy, bul qurylǵy qashyqtyqty eki santımetr dáldikke deıin anyqtaı alady. Salystyrý úshin aıtar bolsaq, GPS-tiń dáldigi — eki metr. Onyń ústine keıbir materıaldar (mysaly, rezeńke) radotolqyndardy shaǵylystyrmaıdy. Sondyqtan radar lıdar sıaqty jolda jatqan shınany anyqtaı almaıdy. Bul qurylǵynyń radar men kameradan taǵy bir artyqshylyǵy, jaryq az kezde de jáne jaryq molynan túsken kezde de jumys isteý qabileti tómendemeıdi. Ol aınalasyndaǵy barlyq nárseni birdeı jaqsy kóredi.

Lıdar — óte mańyzdy bólshek. Áńgime mynada, kópshilik ózdiginen basqarylatyn avtokólikter týraly aıtqanda, tek jalpy adamdarǵa nemese qala ishindegi taksılerge qatysty tutyný kólikterin ǵana esepke alady. Biraq búginde iri kompanıalar da júk kólikteri sıaqty komersıalyq aýqymdaǵy jumystarǵa qyzyǵýshylyq tanytyp jatyr. Al aýylsharýashylyq tehnıkasy – bólek úlken bir sanatqa jatady. Mysaly, lıdardy kombaınǵa paıdalaný arqyly oraq shekarasyn anyq belgilep, bir dán qaldyrmaı jınap alýǵa bolady. Al dán tasıtyn júk kóligi kombaınnyń sońynan bir eli qalmaı ilesip otyrady.

Zamanaýı tehnologıalardy paıdalanýdy Volvo kompanıasy brazılıalyq fermerlerdiń mysalymen dáleldep berdi. Qant quraǵyn jınaý kezinde olar jyl saıyn ónimniń 4%-in joǵaltyp otyrǵan. Oǵan sebep, oraq kezinde shıkizat tıeletin júk kóligi tezirek nemese baıaý júrip otyratyn bolǵan. Óıtkeni adamnyń birneshe saǵat boıy tapjylmaı otyryp birqalypty jyldamdyqty saqtaı alýy múmkin emes. Volvo-nyń arnaıy júıesi jumys barysyn avtomattandyrýǵa múmkindik berdi. Sonyń arqasynda júk kóligi birqalypty júrip otyrdy. Al adam tek jumys úrdisin baqylap otyrdy.

Tehnologıanyń máselesi

Qurylǵynyń eń basty kemshiligi — baǵasy. Lıdar ózdiginen basqarylatyn avtokóliktiń eń qymbat bólshegi bolyp sanalady. Bir qurylǵynyń quny $75 000-ǵa deıin jetýi múmkin. Qazirgi ýaqytta salystyrmaly túrde az ǵana kólikti jolda júrgizip, synaqtan ótkizgeninen qaramastan oǵan degen suranys taǵy bir máselege aınaldy. Naýryz aıynda «The Information» basylymy lıdar óndirýshiler merzimine úlgermeı, tapsyrys berýshilerdi jarty jylǵa deıin kúttirip qoıǵanyn habarlady.

Biraq suranys — máseleniń úlkeni emes. Lıdar jasaıtyn kompanıalardyń negizgi máselesi burynǵydaı qurylǵynyń baǵasy bolyp tur. Sońǵy kezderi keıbir lıdarlardyń baǵasyn on ese tómendetip, $7500 deńgeıine túsirý múmkin boldy. Biraq bul báribir kóp. Ózińiz oılap kórińizshi, bir ǵana bólsheginiń ózi $10 000 turatyn kóliktiń quny qansha bolýy múmkin?

Alǵashqy jetistikter de joq emes. Júrgizýshisiz júretin kólikter shyǵarýmen aınalysatyn Waymo kompanıasynyń ókilderi 2017-jyldyń basynda kólik jasaýshylar lıdardyń qunyn 90%-ke tómendetti dep málimdedi. Buryn Waymo quny $75 000 bolatyn qurylǵyny paıdalanatyn.

Lıdar jasaıtyn iri óndirýshilerdiń biri Velodyne 2016-jyldyń jeltoqsan aıynda jappaı óndirý bolǵan kezde quny  $50-dan aspaıtyn turaqty lıdar jasaıtyndaryn habarlady. Nemis kompanıasy Infineon da osy baǵytta jumys isteıdi jáne quny $250 bolatyn qurylǵy shyǵarýdy josparlap otyr.

Jańa, ári arzan lıdarlardyń ólshemderi de kishireıe beredi. Biraq qazir qurylǵynyń gabarıti de biraz másele týyndatyp otyr. Delphi jáne joǵaryda aıtylǵan Velodyne sıaqty keıbir kompanıalar qazirdiń ózinde lıdarlardy avtokólik shanaqtaryna ornatyp jatyr. Kompanıalar estetıka úshin ǵana emes, aerodınamıka zańdarynyń ereksheligi úshin dástúrli dızaınnan aýytqymaı otyr.

Volvo kompanıasy da dál osy qaǵıdamen jumys isteıdi. 2015-jyldyń ózinde kompanıa lıdardy qoldaný arqyly Drive Me konseptin usyndy. Onyń shaǵyn ólshemderi qurylǵyny avtokóliktiń aldyńǵy bóligine ornalastyrýǵa múmkindik berdi. Ol sholý buryshy 140 gradýspen 150 metr qashyqty kóre alady. Osy kóliktiń esebinde konsept standartty avtokólik (shanaqtaǵy «qalpaqsyz») sıaqty jáne jalpy shyǵarylymnyń bir bóligi bolatyn HS90 úlgisinde kórsetildi. Bul rette avtomobıl júıesindegi 360 gradýstyq beıneni birqatar dachıkter men lazerlik sensorlar (avtokólik perımetri boıynsha birneshe ondaǵan) arqyly alady. 

Baǵa men suranystan keıingi úshinshi másele lıdardyń qashyqtyq kórsetkishi. Búgingi kúni onyń maksımaldy kórsetkishi —120-150 metr. Biraq ınjenerler júıe 200 metrden asa qashyqtyqta jumys isteı alý úshin eńbek etip jatyr. Bul avtokóliktiń aldyńǵy jáne jan-jaǵyndaǵy jaǵdaı týraly kóbirek aqparat jınaýǵa múmkindik beredi. Demek, sapar burynǵydan da qaýipsizdeý bolady.

Lıdarlardyń qajettiligi

2015-jyly osy salanyń kóshbasshylarynyń biri, Tesla kompanıasynyń basshysy Ilon Mask júrgizýshisiz kólikke lıdar kerek emes dep málimdegen. «Tasymal quraldarynyń tolyq derbestigi úshin sensorlardyń aýqymdy jınaǵy jáne qatesiz kompúterlik júıe kerek. Sondyqtan, meniń oıymsha lıdardyń qajeti joq. Men tolyq derbestikke pasıvti optıkalyq dachıkter jáne bálkim, bir radar arqyly qol jetkizýge bolady dep oılaımyn». Sodan beri Ilon Mask óz oıynan aınyǵan emes. Al Tesla kólikteri áli de lıdarsyz shyǵarylyp jatyr.

2016-jyldyń  shildesinde Tesla avtokóligi júrgizýshisiz rejımde apatqa ushyrady. Kólik júıesi aldynda ketip bara jatqan aq tústi (kólik kún sáýlesiniń áserinen aq tústi ajyrata almaı qalǵan) júk kóligin anyqtaı almaı, kólik astyna kirip ketken. Nátıjesinde, júrgizýshi qaza tapty. Osydan keıin lıdarǵa degen qajettilik burynǵydan da ózekti bola tústi.

Qazir naryq oıynshylarynyń kóbi júrgizýshisiz avtokólikterge lıdar kerek dep esepteıdi. Bálkim, Ilon Mask onyń qajettiligin baǵasynyń qymbattyǵyna bola joqqa shyǵarǵan shyǵar. Qazirgi Luminar, Velodyne nemes Quanergy kompanıalary shyǵaryp jatqan lıdarlar óte qymbat, avtokólik qunyn 10-15%-ke kóterip jiberedi. Al bul kompanıanyń turaqty kóp shyǵyndaryna baılanysty Tesla úshin jaqsy nusqa emes.

«Bir jaǵynan lıdardan bas tartý qarapaıym, arzan jáne ornatýǵa ońaı basqa sensorlarǵa nazar aýdarýǵa múmkindik beredi. Ekinshi jaǵynan, júrgizýshisiz avtokólik jasaıtyn kompanıalar 3D-málimetterdiń aýqymdy kólemine qol jetkize almaıdy», - dep esepteıdi Self Driving Track Days basshysy Aleks Loýrens-Berklı. 

Volvo kompanıasyndaǵy Drive Me júıesimen jumys istep júrgen top ta avtokólikti avtokóliktiń barlyq perımetri boıynsha kóp kameralarmen jáne dachıktermen jabdyqtaıdy. Biraq lıdar da jalpy júıeniń bir bólshegi. Aqıqattan qashyp qutyla almaımyz: qazirgi ýaqytta tek osy júıe ǵana kez-kelgen aýa-raıynda jáne kez-kelgen jaǵdaıda avtomobıl aınalasyndaǵy nysandar kartasynyń naqty úlgisin jasaýǵa múmkindik bere alady. Álemdegi eń qaýipsiz avtomobılderdiń jasaıtyn Volvo úshin bul salmaqty dálel.

---