InfoHub Logo

(Úsh perdeli komedıa)

QATYNASÝSHYLAR:

Sadyq — jasy 56-da. Oblystyń aýyl sharýashylyǵy basqarmasynyń orynbasary.
Ásıa — áıeli, 50 jasta.
Sardar — Sadyqtyń aǵasy, jasy 58-de, jylqyshy.
Kenjegúl — Sardardyń áıeli, 54 jasta.
Almas — Sardardyń balasy, 19 jasta.
Haıdarbek — toǵyshar, alaıaq, 27 jasta.
Telefon — ár jastyń ókili bolyp bir adam oınaıdy.

Oqıǵa aldyńǵy kúni ótken.

PROSENIÝM

Kóńildi mýzyka. Sardardyń taqyryby bolýy kere aıaqtala bergende tósinde birneshe orden-medaldary bar Sardar shyǵady.

Sardar (zalǵa). Ýa, armysyńdar, aǵaıyn! Basymnan ótken osy hıkaıany ózimizdiń elden shyqqan gazetshi balaǵa baıandap edim, kóp jasaǵyr, tasqa bastyryp óńdep degendeı, basyna óziniń atyn qoıyp jibergen eken. Saıyp kelgende jazýshy degen jerden qaza ma„ ózimiz kómektespesek jáne bolmaıdy. Shynyna kelsem, janynan qosqany joqtyń qasy, aıtqanymnan alshaq ketpepti. Aldymen sonysyna qýandym. Óıtkeni keıbireýleri qarǵany qyrap, saýysqandy suńqar dep josyltqanda tóbe shashyń tik turady. Jasyratyny joq, asqan saýatym bolmasa da lıkbezden qalǵan soqyrsham bar, ony-muny oqyp júremin. Al endi bizdiń úıge baraıyq.

Ketedi.

BİRİNSHİ AKT

Kóńildi mýzykamen qabattasa shymyldyq ashylady. Erteńgilik ýaqyt, Sardardyń úıiniń qonaq jaıy. Oń jaqta verandaǵa shyǵatyn esi tórde taǵy eki esik bar. Etajerkada ár túrli kitaptar oqıtyn adamdardyń syńaıyn tanytady. Stol ústinde gazet-jýrnaldar. Aýyl kólemindegi mádenıetti úı ekenin ańǵarý onsha qıyn emes. Veranda jaqtan úı kıiminde Sardar kiredi, radıoqabyldaǵyshty buraıdy.

Radıo. Sizderdiń tyńdaǵandaryńyz Qazaq SSR-y Joǵarǵy jáne arnaýly bilim mınıstrliginiń bólim meń Qýatov joldastyń «Talapkerge esik ashyq» degen maqalasy.

Sardar. Qap, qudaı-aı, ótip ketti-aý, «Talapkerge esik ashyq» deýine qaraǵanda nıeti jaqsy eken óziniń.

Radıodan. Endi bı mýzykalarynan konsert tyńdańyzdar.

Sardar. Táńir jarylqasyn. Maǵan jetpeı turǵan sol ma edi. (Radıony sóndiredi.) O, zaman-aı, baıaǵyda qulaǵynan súırep júrip zorlap oqytýshy edi, endi jurt jetektep baryp, jer bop qaıtyp jatyr.

Syrtta shaı qamynda júrgen Kenjegúl kiredi.

Kenjegúl (ashýly). Bıyl osy balany oqýǵa túsirmeı kór, álegińdi aspannan shyǵarmasam, atym qurysyn.

Sardar (zalǵa). Mine, bizdiń áıeldiń aıaq alysy osylaı keledi. (Kenjegúlge.) Orazamyzdy ashyp alaıyq, kók soqqan. Ash qaryndaǵy urysta mán bolmaıdy. Fashısen qaımyqpaǵan júrek qatynǵa kelgende qaltyrap qoıa beredi.

Kenjegúl. Nemene, fashısiń bári seniń qatynyń ba edi, o nesi maǵan.

Sardar. Durys aıtasyń, olar senen osal bolatyn.

Kenjegúl. Ne deseń o de, bul úıde ne sen turasyń, ne men turam — aıtqanym aıtqan.

Sardar. Balasy oqýǵa túspegender ajyrasa berse, bul kolhoz aldaqashan erkekter kolhozy, áıelder kolhozy bolyp ekige bólinip otyratyn edi.

Kenjegúl. Qyljaqty qoıyp, meniń de bir aqylymdy alatyn keziń bolǵan shyǵar.

Sardar. Soǵystaǵy tórt jyldy bylaı qoıǵanda osy saqal-shash seniń aqylyńmen aǵarǵan joq pa?

Kenjegúl. Halyq qatarynda júrgeniń Kenjegúldiń arqasy emes pe?

Sardar. Oıdaıt degen, sen bolmaǵanda maǵan jylqyshylyq ta buıyrmaıdy eken-aý, á?

Kenjegúl. Raıkom bolaıyn dep turǵanyńda qolyńnan qaǵyp pa edim?

Sardar. Ondaıǵa shamam kelse, saǵan úılenip nem bar.

Kenjegúl. Raıkom bitkenniń áıeli hor qyzy bolǵan soń qapy qalǵan ekensiń ǵoı, sorly-aı.

Sardar. Hor qyzy emes, shyǵar. Biraq mádenıetti ǵoı.

Kenjegúl. O, shirkin-aı, óziń mádenıetke malynyp maýjyrap júr ediń.

Sardar. Ózi solaı eken-aý. Jeńildi báıbishe. (Tórgi úıdi nusqap.) Quda balany oıataıyn ba?

Kenjegúl. Túnimen sham sóngisi joq. Keshegi aıtqandardy jazyp shyqty shamasy.

Sardar. Balańmen sóılestiń be?

Kenjegúl. Qyrsyqtyǵy ózińnen aınymaı qalǵan. Men úshin bireýge qolqa salýshy bolsańdar, ómiri oqymaı ketsem de attap baspaımyn», — dep otyr.

Sardar. Onysynyń da jóni bar.

Kenjegúl. Aldymen seniń ózińdi qara basady ǵoı. Kónbese kóndir. (Kete beredi.)

Sardar (murtynan kúlip). Maqul, munyńa da kóndik. (Tórgi esikten syǵalap qaraıdy.) Burqyratyp jazyp-aq tastaǵan eken sabaz. (Keıin sheginip, zalǵa.) Ózine oqý ótip ketken qý-aý deımin. Instıtýttyń ortan belinen kettim deıdi. Dúnıeniń tórt buryshynan bilmeıtini joq. (Oılanyp.) Qazaqtyń qonaqjáıligi durys-aý, biraq, qonaǵyńnyń bar aıtqanyna bas ızeı berý naýqasy mende de bar. Bir reti keler, ázirshe kóne turam da. (Kenjegúl dóńgelek ústeldi kirgizip shaı asyn daıyndaı beredi.)

Kenjegúl. Barǵan soń týǵan iniń ǵoı, Tórejanǵa, maǵan sezdirmegen bolyp aıt. Qonaq shaqyram qoı kere qysqa soǵym kerek dep osy úıdiń malynan jyl saıyn enshisin alýmen keledi. Endi esebin taýyp qol ushyn beretin jeri keldi.

Sardar. Seniń kózińshe-aq aıtaıyn.

Kenjegúl. Sóıtseń sóıt. Seniń de osy joly jınalysqa shaqyrylǵanyn Almasjannyń saparyna saı kelip tur. Arnaıy keldi dep seni eshkim aıyptamas. Baqandaı mekemeni basqaryp otyr, byltyr óz balasyn túsirdi, endigi nazaryn bizge salsyn.

Sardar (oılanyp). Almas óz aldyna... (Mán bere.) Oǵan aıtarym basqasha, men onyń kim ekenin bilip qaıtam.

İshten trýsısheń, moınynda súlgi, jýynatyn sabyn,

pastalaryn alyp Haıdarbek shyǵady.

Kenjegúl (túsinbeı). Toba qazyǵyna taıap aıt.

Haıdarbek. Qaıyrly tań, aqsaqaldar!

Sardar. Qalaı, quda bala, jáı jatyp jaqsy turdyńyz ba?

Haıdarbek. Suramańyz deımin, jaryqtyq dalanyń aýasyna ne jetsin bir ǵajaıyp túster kórip.

Haıdarbek verandaǵa shyǵyp ketip, ártúrli zarádkalar jasaıdy.

İshtegi eneýi qarap, tańdanǵandaı keıip tanytady.

Sardar. Jannyń qadirin biledi eken sabaz.

Kenjegúl. Dalanyń balasy qalaǵa qumar, qalanyń balasy dalaǵa qumar. Eki jaqtap emindirip qoıǵan táńir-aı. (Bir býtylka araq qoıady.)

Sardar. (Haıdarbekti ıegimen nusqap). Mynaý uzaqqa silteıtin sıqy bar. (Dastarqanǵa qarap.) Tańdaıym keýip otyrǵany...

Kenjegúl. Qulqynyńdy qurt tesip bara jatsa quıyp ish. (Araqty aldyna qoıady).

Sardar. Oı, kók soqqan, shaıdy aıtam. (Syrttan Haıdarbek kirip, tórge ótip ketedi de, úı kıimimen qaıta shyǵady.)

Haıdarbek. Aıtalyq, Arıstotel deıtin kisi, aqsaqal, terezesi jabyq bir úıde jatyp, azanda basy meń-zeń bolyp turypty. Dalaǵa shyǵady. Ári-beri júredi, denesi jeńildep saýyǵa bastaıdy. Jalma-jan jumys kabınetine kirip: «Taza aýa — jan azyǵy» — dep jazǵan eken.

Sardar (qoshemettep). Jaryqtyq-aı, á? Qalaı tamasha aıtqan. Shaıǵa otyraıyq. Qazaq pa ózi?

Haıdarbek. Joq, oıbaı ejelgi Gresıanyń bir danyshpany.

Sardar (abyrjyp). Kóp oqymaǵan soń shatastyra beremiz, shyraǵym.

Kenjegúl (Sardarǵa ishteı namystanyp jýyp-shaıyp, shaı usynyp.) Quda bala, shaı alyńyz. (Sardarǵa.) Quısaıshy anaýyńdy!

Sardar. Shyraǵym Haıdarbe syı-sıapatyńdy keshe kórdiń. Ári shapqylap, beri shapqylap konák taba almaı kúshti aqbergenge basyp jatyrmyz. Áli talaı kelersiń. (Araq quıady.)

Haıdarbek. Aıtalyq, aqsaqal, konák degenińizdiń ózi otnosıtelnyı dúnıe. Sonyń kóbinen osy araǵyńyz táýir, munyń arǵy atasy nan ǵoı. Qyzylynan jeńgeıge...

Kenjegúl. Raqmet, aınalaıyn, aǵań serik bolar.

Keshe syı qonaqtyń meseli qaıtpasyn dep bir urttap edim, túnimen tóńbekship shyqtym.

Haıdarbek. Jastaı úırenbegesin, árıne qıyn. (Rúmkany alyp.) Aqsaqal, aıtalyq, Hakım Luqpan degen kisi óz zamanyndaǵy bireýge ıntervú beripti. Jasyńyz neshede degen suraqqa bıyl attaı myń jasqa shyqtym deıdi otyrady da. Qalaısha, munyńyz ushqary sıfr deıdi anaý. Joq, ushqary emes. Men jaqsy kóretin dostarymmen otyrǵan árbir keshti — bir jasqa sanadym degen eken.

Sardar. Jaryqtyq-aı, á?...

Haıdarbek. Sol aıtqandaı-aq keshegi otyrystyń ózi maǵan bir jasqa parapar.

Sardar. Din oqýynan da biraz jerge barǵansyń-aý shamasy, quda bala. Dál osy Hakım Luqpannyń áńgimesin bizdiń sovhozdyń dúmshe moldasy Qudash aýzynan tastamaıdy.

Haıdarbek. Ol dinge baılanysty emes, aqsaqal... Qysqasy, osy tosty dastarqannyń shamshyraǵy, talapkerdiń anasy sizdiń jubaıyńyz myna otyrǵan jeńgeıdiń densaýlyǵyna alyp qoıýǵa ruqsat etińiz.

Kenjegúl. Kóp jasa, shyraǵym.

Sardar. Raqmet, al, alyńyz. (Ekeýi de iship jiberedi.)

Haıdarbek (shaı alyp, zakýsıt etip). Kórdińiz be, aqsaqal, qaraqusym men eki shekemdi bir soqyr tyshqan kezek kemirip júr edi, inine aq quıǵasyn tura qashty. Munyń qudireti sonda jatyr ǵoı.

Sardar (kúlip). Araq aınalyp keteıinniń ondaıda shıpaly ekeni ras.

Kenjegúl. Túnimen uıqy da kórgen joqsyz-aý deımin.

Haıdarbek. Aıtalyq, mysaly bizderde shabyt degen bolady. Onyń qaı shashyńnyń túbinen shapshyp shyǵa keletinin ańǵarý qıyn. Túnde sizdiń ınstıtýt rektoryna arnaǵan hatyńyz sondaı shabyt ústinde jazyldy.

Sardar. Al endi, quda, osy hat, taǵy basqa tirliktiń birde-birin Almas bilmeýi kerek. Balanyń ózin tapqanmen adam minezin tapqan ba. Kesirligin at tartyp júre almaıdy. Óz kúshimmen túspesem qaıtyp kelem, kirispeńder, dep zar qaǵady.

Haıdarbek. Árıne, onysy balalyq. Keıde altyn medalmen bitirgenderdiń aıaǵy aspannan kelip jatqanyn qaıdan bilsin.

Kenjegúl. Shyraǵym-aý, ondaı medaldan ne qaıran?

Haıdarbek. Men ózim mundaıǵa syn kózimen qaraıtyn adammyn. Basyńnyń ishinde medal bolmaǵan soń bári beker.

Sardar. Basynda bar bolǵan soń bermeýshi me edi sol medaldy?

Haıdarbek. Solaıyna solaı ǵoı.... Men biraq... áńgime onda emes. Almasty ornalastyryp alsaq, basqada ne sharýamyz bar.

Kenjegúl. Aıtqanyńyz kelsin, quda.

Haıdarbek (Sardarǵa). Taǵy birdi quıyp jiberińiz, men túndegi jazǵanymdy sizderge oqyp bereıin. (İshke kete beredi.)

Sardar. Quıǵanda qandaı.

Kenjegúl (sybyrlap). Shalǵaıynan myqtap usta, tanysy jeterlik kórinedi.

Sardar (senbeı, kekete). Aıtýyna qaraǵanda myqtynyń ózi sıaqty, qaıdan bileıin.

Kenjegúl (sybyrlap). Keshe bir sózinde álgi sabaq alatyndarǵa qarajat kerek ekenin de sezdirdi. Aqshasy qurysyn, aıama.

Sardar. Báıbishe, para degendi sýqanym súımeıdi.

Kenjegúl. Alyp úırengen adam seniń sýqanyńa pysqyrmas ta.

Sardar. «Bizdiń bala bárin beske tapsyryp óz kúshimen oqýǵa tústi» dep lepirip júrgen Ospan, bıyl balasy qaıtyp kelgen soń basqasha sarnaıtyndy shyǵardy. Anada Sákeńniń toıynda mas bolyp: «Bul ıtke myń som shyǵaryp edim, bári dalaǵa ketti», — dep mańdaıyn tóbelep otyr.

Kenjegúl. Osynda da ońdyryp oqyǵan bala emes edi ǵoı. Shaıymdy qaıta daıyndaıyn. Bar, kostúmińdi kıip kelip otyrsaıshy. (Shyǵyp ketedi.)

Sardar (ózine-ózi). Atasynyń basy para berermin. Onan da ólgenim artyq. Balamnyń betine ne dep qaraımyn. (Tórgi esikke kirip ketedi.)

Birneshe paraq jazylǵan qaǵazdy alyp Haıdarbek shyǵady.

Haıdarbek (ózine-ózi). Gábiń ishińde bolsyn, Haıdarbe sheńgeldi myqtap salatyn súbe osy jer. Kolhozshylar baıyp ketti degen ras eken. Keshe shal qyzyp otyryp «keler jyly ózińizdi jeke menshik «Volgamen» aldyramyn» dedi-aý. Munyń artynda «qansha qazyna jatqanyn sezemisińder? (Sháınegin alyp Kenjegúl kiredi.) Jeńgeı, keshe men sizge... bir týraly...

Kenjegúl (sybyrlap). Esimde, esimde. Ol jaǵynan qam jemeńiz. Bárin ózim retteımin. Bizdiń shalǵa senim joq. Balasymen ekeýiniń topyraǵyn bir jerden alǵan.

Haıdarbek. Meniń ózime kók tıynnyń keregi joq, jeńgeı. Biraq jasyratyn ne bar, alaǵan qolym beregen dep qazaqqa aıtqyzǵan men emes. Keıde kómekeıinen ótpese, kózi baılanyp, kóńilinen shyqpasań, tili baılanyp qalatyndar kezdesedi. Sol úshin ǵoı baıaǵy, shamasyn aıttym ǵoı deımin. Ózi tórt adam.

Kenjegúl. Bireý ǵoı.

Haıdarbek. Ie, bir myń...

Sol sátte ordender, medaldar taǵylǵan kostúmin kıip Sardar shyǵady. Kenjegúl men Haıdarbek abyrjyp qalady. Sońǵy sózin estip qaldy ma degen qaýippen sózin ózgertedi.

Haıdarbek. Myń da bir raqmet tuz-dámińizge, jeńgeı. (Kenjegúl sezdirmeıin degendeı shaı quıa beredi.)

Sardar. Dastarqan jıylmaı jatyp bul qaı alǵys?

Haıdarbek. Keshegi syıǵa rızalyǵymdy aıtam da. (Sózdi buryp, Sardardyń keýdesine qarap.) Birazyn qaqqan ekensiz, aqsaqal.

Sardar. Bul ne degeniń, shyraǵym?

Haıdarbek. Neshe fashıs óltirdińiz, qudaıshylyǵyńyzdy aıtyńyzshy.

Sardar. Sanap jatqan kim bar. Eki ret jaralanyp, bir ret kontýzın bolyp qaıttym ǵoı, shúkir...

Haıdarbek (qaǵazdaryn yńǵaılap). Jeńgeı, siz de tyńdańyz. Ordenderińizdiń aty-jónin de engizgenmin. Keshegi ózińizdiń qaradúrsin aıtqandaryńyzdy ádebı tilmen túgeldeı qaǵaz betine túsirdim.

Sardar. Hosh, sonda ne bop shyqty?

Haıdarbek (rúmkany nusqap). Aıtalyq, mynany bir alyp jibersek. (Soǵystyryp alady.)

Kenjegúl. Shaı ishe otyryńyz.

Haıdarbek. Ózi qyryq gradýsqa ile-shala ystyq shaıdyń paıdasy shamaly. Al kettim. (Oqıdy.) «Instıtýt rektory Baımanov joldasqa. «Komýnızm» atyndaǵy kolhozdyń ataqty jylqyshysy Sardar Ospanovtan».

Sardar. Ataqty degendi alyp tasta, shyraǵym.

Kenjegúl. Anaý aq medaldy byltyr sol úshin bergim joq ma?

Haıdarbek. Báse deseńizshi. (Qarap.) «Za trýdovýıý doblest qoı.

Sardar. Munyń endi ataqty degenge qanshama sebi tıetinin kim bilsin.

Haıdarbek. Kete bersin, aqsaqal, báribir olar tekserip jatpaıdy.

Sardar. Áı, qaıdam...

Haıdarbek (oqyp). «Osy kolhoz qurylǵaly beri eńbek etip kelem. Partıalyq stajym otyz jyl. Ókimet pen partıanyń aýyl sharýashylyǵyn órkendetýdegi qaýly-qararlaryn talmaı oryndaý arqasynda jyl saıyn tabystan-tabysqa jetýdemin».

Sardar. Tap osy jerleriń tym ysqaıaqtaý emes pe?

Haıdarbek. Áýeli osylaı saıası jaǵyn myqtap alý kerek.

Kenjegúl. Soǵysqa qatysqany qaıda?

Haıdarbek. Sabyr ete turyńyz. Bári bar. (Oqıdy.) «Uly Otan soǵysyna deıin qatardaǵy egis brıgadırliginen kolhoz predsedateldigine deıin kóterildim».

Kenjegúl (maqtanysh sezimmen sol dáýir esine túse.) Bir jarym jyl boldy.

Haıdarbek. Jylyn kórsetpeımin. Munda da saıasat bar.

Sardar. Tym saıasatqa súıreı bermeshi, jarqynym.

Haıdarbek. Ózim de sóıttim. (Oqıdy.) «Beıbit eńbektegi elimizge kúrek tisine deıin qarýlanǵan zulym jaý qorqaý qasqyrsha tún jamylyp otan shekarasynan attaǵan kúni erteńine...»

Kenjegúl. Jaryqtyq aqyn degenniń tili-aı!

Sardar (bólip). Soǵys bastalǵan soń úsh aıdan keıin áskerge shaqyryldyq qoı...

Haıdarbek (renish bildire). Aqsaqal, siz endi... Taǵy bir quıyp jiberińizshi. (Sardar quıady.) Soǵysta bolǵanyńyz anyq pa, anyq, qaı kúni attanǵanyńyzda kimniń ne jumysy bar? Erteńine dep basa beremin. (Qaǵyp salyp.) Mundaı hattar adamnyń sezimine tıe, patrıottyq rýhta jazylýy kerek. (Qyzyńqyrap.) Qudaı biledi, jýrnalısıka degennen murnyńyzǵa ısi keler me eken. Keshirińiz, árıne...

Sardar (basyn ızep). Degenmen bylaı... tym...

Haıdarbek. Tak...(Lepire oqıdy.) «Otan shekarasyn attaǵan kúnniń erteńine... (Sardarǵa...) Jaýdy aıtam. (Oqıdy.) ...Erteńine býyrqanyp-bursanyp, muzdaı temir qursanyp...» Taǵy bir beti qalyp qoıypty ǵoı... (İshke júgirip ketedi.)

Sardar (Kenjegúlge). Mynaý túnimen láılip otyryp jazǵan ǵoı.

Kenjegúl. Ózińniń qolyńnan kelmegen soń tynysh otyr bylaı. (Haıdarbek kiredi.)

Haıdarbek. Tak... (Oqıdy.) Muzdaı temir qursanyp...

Sardar. Shyraǵym, men Qoblandy emespin ǵoı...

Haıdarbek. Aıtalyq, endi biz tarıhı shyndyqqa keleıik. Bile-bilseńiz Qoblandy sizdiń janyńyzda jip ese almaıdy. Siz sosıalızmdi qorǵadyńyz, ol she?.. Vot, másele qaıda jatyr. Ol naızanyń zamany, siz oq pen órtte shaıqastyńyz.

Kenjegúl (kúrsinip). Qudaı saqtady ǵoı, áıteýir.

Haıdarbek. Mine biletin adamnyń sózi.

Sardar (endigi qarsylyqtan dáneńe shyqpaıtynyn moıyndap). Hosh, sosyn ne boldy...

Haıdarbek (oqyp). ...Qursanyp maıdan qaıdasyń dep tarttym. Smolenskidegi soǵysta on bes fashısi jalǵyz jaıratqanym úshin tuńǵysh ret «Qyzyl Juldyz» ordenimen nagradtaldym, eki kúnnen keıin jaralandym.

Sardar. Táńir jarylqasyn, aınalaıyn, sonyń sanyn aıtpaı-aq qoıshy. Olardyń kimniń oǵynan ólgenin kim bilsin. Áıteýir, sol derevnány aýyr shaıqaspen bosattyq. Ózimizden de shyǵyp az bolmaǵan sol joly.

Haıdarbek. Aqsaqal, osynsha orden, medaldy qoıan aýlaǵanyńyzǵa bergen joq shyǵar?

Kenjegúl. Báse deımin-aý, oqyǵan kisi bilgen soń jıyp otyr da.

Sardar. Degenmen, asyra silteýdiń orny bola qoıar ma eken.

Haıdarbek. Qanshama tájirıbeńiz bolǵanymen sıfr degenniń qudiretinen beıhabarsyz ba dep qaldym. Otan soǵysynyń batyry Japaqov tórt júz elý fashıs óltirdi dep jazdy ǵoı kezinde.

Sardar. Qaıdam, mashınanyń farymen qarmastyryp qyra beretin dara quıryqqa uqsamaýshy edi ol ıtter.

Kenjegúl. Jartysy ras bolsa da bir kolhozdyń adamyna taıaý eken.

Haıdarbek. Ózimiz tiri fashıs kórgen joqpyz. Oqyǵanymyzdy aıtam.

Sardar. Hosh, munyńa da kóndik.

Haıdarbek. Ta qaı jerge kelip edik?

Sardar (eki ushty uǵymda)... jaralandym.

Haıdarbek (oqıdy)... jaralandym. Jaram jazylar-jazylmastan suranyp qaıtadan Harkov shaıqasyna baryp qoıyp kettim de, «Ekinshi dárejeli Otan soǵysy» ordenimen nagradtaldym.

Sardar. Al endi biz bárimiz de pendemiz. Jarasy jazylmaı soǵysqa suraǵandardy ózim kórgen joqpyn. Qaıta...

Haıdarbek. Otanǵa degen sheksiz mahabbat belgisin osylaı tanytar bolar.

Kenjegúl. Iapyr-aı deseńizshi.

Sardar. Otan úshin soǵysqanymyzda daý joq qoı, biraq...

Kenjegúl. Sen endi kılige bermeshi, túgeldeı oqyp shyqsyn.

Haıdarbek. «Ataqty Adam Mıskevıchtiń Otany — Polshany bosatý shaıqasynda «Úshinshi dárejeli Dańq» ordenimen nagradtaldym. Úlken qalalardy bosatqanym úshin bes medal jáne bar.

Sardar. Adam Meshkevıch kim dep suraı qalsa ne deımin.

Haıdarbek. Myna ózimizdeı aqyn. Meshkevıch emes, Mıskevıch. (Oqıdy.) Qanquıly fashıserdi óziniń uıasynda talqandaýǵa qatystym. Jaýdyń kúlin kókke ushyryp...

Sardar. Myna jazýyńa qaraǵanda osy soǵysta menen basqa adamdar juldyz sanap júrgen be, qalaı, shyraǵym?

Kenjegúl. Jurtta neń bar. Óziń týraly emes pe.

Haıdarbek. Aıtalyq, siz naǵashyńyzǵa sálem hat jazyp otyrǵan joqsyz, resmı mekemege, resmı qaǵaz jiberý deıdi muny. Asylynda mundaı hattar osyndaı kóterińki dýhta jazylýy shart degen Rabındranat Tagor.

Sardar (túsinbese de). Oıbaı, qoıdyń endeshe.

Haıdarbek (oqıdy). «Jaýdyń kúlin kókke ushyryp, elge jeńispen oraldym da, soǵystan keıingi halyq sharýashylyǵyn qalpyna keltirý maıdanyna, ıaǵnı tynymsyz eńbek maıdanyna, eki bilegimdi sybanyp kiristim de kettim!» (Sardarǵa.) Taǵy birdi, netip...

Sardar (quıyp jatyp). Bul joly men ishpeı-aq qoıaıyn.

Haıdarbek. Aıtalyq, «nanǵa maı jaǵyp jeseń qarnyń ashpaıdy, jalǵyz ishken araq batpaıdy», — degen bizdiń bir aqyn.

Sardar (kekete). Aıtqan-aq eken sabazyń. Bolmas endi. (Alyp jiberedi.)

Xaıdarbek (qaǵazyna qarap). Eki bilekti sybanyp dedik pe?

Sardar. Iapyr-aı, tym...

Kenjegúl. Qoı deımin endi, ómiri aýyzǵa túspeıtin tamasha sózder. Aqynnyń aty aqyn emes pe. Oqı berińiz, quda.

Haıdarbek (rızalyq sezimde). Qudaǵı, komplıment dep oılamańyz, bir shyndyqtyń betin ashýǵa májbúr etip tursyz.

Kenjegúl (shoshyna). Astapyralla, ne bop qaldy?

Sardar (jekip). Búldiresiń dedim ǵoı. Osyndaı iske áıel aralaspasa eken. Bar qazan-aıaǵy da!

Haıdarbek. Jo... joq... Qaıta naoborot. (Kenjegúlge.) Sizdiń til ónerine degen talǵampazdyǵyńyzdyń asa joǵary dárejede ekenine kózim jetkenine ózimdi eń baqytty jandardyń birine sanaýǵa ruqsat etińiz.

Kenjegúl (masattana, Sardarǵa). Al kerek bolsa. Qazan-aıaqqa endi qaısymyz barar ekemiz?

Sardar. Qap, kózdi ashyp jumǵansha myna qatynnyń baǵasynyń aspanǵa bir-aq shyqqanyn qarashy?..

Haıdarbek (masańdyǵy seziledi). Aıtalyq, sizge, aqsaqal, bálenbaı jyl bir shańyraqtyń astynda turǵanyńyzda qudaǵıdyń ádebı áseri tımegenine tańdanam.

Kenjegúl (bel alyp). Bul ómiri meniń tilimdi almaıdy ǵoı.

Haıdarbek (basyn shaıqap). Komýnıs basyńyzben týǵan áıelińizdiń tilin almaısyz, á? Aıtalyq, aqsaqal, sizdiń ǵumyryńyzdaǵy salmaǵy zor qateliktiń eń aýyry osy ma dep topshylaımyn. Áıel teńdigi úshin sovet ókimeti qanshama kúresti. (Elirip). Marksızm áıelder jóninde ıe aıtty. Aldymen soǵan keleıik. Men munan saıası vyvod shyǵarýym kerek.

Sardar. Shyraǵym, meni saıasat jaǵyna kóp súıreme dedim ǵoı.

Haıdarbek. A kak je, saıasatsyz attap basyp kórińizshi. Mırovoı saıasattyń úlkeni úıdegi saıasat, men mahabbatyma kezdeskende qandaı saıasat qoldanatynymdy ýje aldaqashan oılastyryp qoıǵan adammyn.

Kenjegúl (qyzyp qalǵanyn sezip). Kishkene ystyq sút ishesiz be?

Haıdarbek (yrjıyp). Meni buzaý deısiz be? Keshirińiz, árıne.

Sardar (áıeline qabaǵyn shytyp). Bar, boldyr tamaǵyńdy.

Haıdarbek. Net, net, tamaq óz aldyna. Otyra berińiz, jeńgeı. Aqsaqal, aıtalyq sizdiń áıelder jónindegi kózqarasyńyz, mahabbat máselesin alaıyq...

Sardar (shydamaı). Táńir jarylqasyn shyraǵym...

Haıdarbek. Sál sabyr etińiz, aqsaqal. Mysaly Marks, to estEngels «Semá — memleket» degen danyshpandyq eńbeginde mahabbat jóninde...

Sardar. Aldymen mynaýyńdy oqyp bolshy, jarqynym.

Haıdarbek (qaǵazǵa qarap jypylyqtap). A, a, qaı jerine kelip edik?

Kenjegúl. «Eki bilekti sybanyp».

Haıdarbek. Ta tak... «Eki bilekti sybanyp... voobshım sizge Engelstiń eńbegin oqý kerek... Tak... tak... Eki bilekti sybanyp. Aha, vot, vot... (Oqıdy.) «Kiristim de kettim. Aldymen qoı fermasyna bastyq boldym. Jastar ósti degendeı, keıinirek shopan bolyp, qazir jylqyshylyq dárejege qaıta kóterildim».

Sardar. Dárejege kóterildim demeı-aq qazir jylqyshymyn deı salshy.

Haıdarbek. Qudaǵı, siz qalaı qaraısyz? Eto vajno.

Kenjegúl. Osy jazǵanyńyz durys-aý dep otyrmyn. Qoıdan góri jylqynyń ólim-jitimi az, qysqa da shydamdy degendeı.

Sardar. Qudaı tas tóbeńnen ursyn, kók soqqan.

Haıdarbek. E-e-e... ostorojno, aqsaqal. Óz basym mal sharýashylyǵynyń órkendeý júıesimen jiti tanys bolmasam da, jyldy baǵý degen jatqan romantıka, jaýapty, qurmetti dep tanıtyn adammyn. (Oılana.) Jylqy baǵý — romantıka. (Jalma-jan qoıyn bloknotyn alyp belgi soǵady.) Jylqy týraly bir óleń tolǵap tastaý kerek eken. «Jylqy — romantıka».

Sardar. Solaı-aq bolsyn. (Oqyńyz degendeı ıek qaǵady.)

Haıdarbek (oqyp). Mal sharýashylyǵyna tıgizgen ushan-teńiz eńbegim úshin...

Sardar (kúıip ketip). Qaıdaǵy ushan-teńiz, qaıdaǵy ushan-teńiz?..

Haıdarbek. Joq, aqsaqal, bir tamshysyna da tımeımin. Ózimniń asa tebirenip shabyt ústinde shalqı otyryp jazǵan jerim bul.

Kenjegúl. Oqı berińiz. (Sardar oǵan alaıa bir qarap qoıady.)

Haıdarbek. «Ushan-teńiz eńbegimniń arqasynda eńbekte úzdik shyqqanym úshin medalmen nagradtaldym». (Sardardyń tósindegi medalyn kórsetedi.) «Ótken jyly Uly Otanymyzdyń aıbyndy astanasy, súıikti Moskvadaǵy Halyq sharýashylyǵy jetistikteriniń búkilodaqtyq kórmesine qatysýdan rýhtanyp qaıtyp, jańa jigermen jylqy baǵyp jatyrmyn».

Sardar (ózine-ózi). Bylshylyńa bolaıyn, sabazym.

Haıdarbek (shala estip). Sizdiń bólmeýińizdi tvorchestvo adamy retinde ótinemin.

Kenjegúl. Kúıgelek sorly, shydasaıshy, jaqyndap qaldy ǵoı.

Haıdarbek (Kenjegúlge). Oryndy zamechanıe dep uǵynamyn. (Oqı beredi.) «Keıingi eki-úsh jyl boıy kórshi sovhozdyń jylqyshysy Qaztýǵanovpen sosıalısik jarysqa túsip kóterińki mindettemeler alyp kelemin. Sonyń arqasynda kórsetkishim jyl saıyn joǵarylap barady». (Iegimen rúmkany nusqaıdy..)

Sardar (mysqylmen). Quda bala, ózińiz de joǵarylap ketpeseńiz.

Kenjegúl (unatpaı). Baıqap sóıleseıshi.

Haıdarbek. Ol jaǵynan qam jemeńiz, aqsaqal. (Oqıdy.) «Úlken balam on jyldyqty bitirgeli shopan. Bıyl tórt jyl. Mindettemesin jyl saıyn artyǵymen oryndap júr. Osy ýaqyttyń ishinde onyń otarynan tumsyǵy qanaǵan toqty joq. Áýeli ózime járdemshi edi. Sonymen bir úıden eki malshymyz. Kishi balam da eki jyl qoı baqty. Endi qazir meniń bir balam ınstıtýt bitirýi kerek. Ókimetke sondyq eńbek sińirdim dep bilem».

Sardar. Áńgimeniń o basta toq eteri osy edi ǵoı.

Haıdarbek. Pochtamen jiberesiz be, joq men alyp keteıin be? Mine jerine qol qoıasyz. (Beredi.)

Sardar. Pochtamen jibergen jón.

Kenjegúl. Qolma-qol tapsyrǵanǵa ne jetsin, quda bala aýyzsha jáne aıtady.

Haıdarbek. Ol jaǵyn ózderińiz bilińizder.

Sardar. Joq ózim aparam.

Haıdarbek. Bul da jón. (Mán bere.) Qaǵazdyń aty qaǵaz, buǵan senip qol qýsyryp otyra berýge jáne bolmaıdy.

Sardar. Munyńa da túsindim.

Kenjegúl (Haıdarbekke sezdirme degendeı basyn shaıqap). Mynadaǵy sózderge júrek túgil tas erıtin shyǵar.

Haıdarbek (lepire). Sizderden aıaǵan ónerdi ıt jesin. Aǵaıynǵa osylaı paıdam tımese, tiri júrip keregi ne.

Sardar. Raqmet, kóp jasa, shyraǵym. Báıbishe, tamaǵyńdy boldyr. (Kenjegúl shyǵa beredi.)

Haıdarbek. Sáke, siz meni jaqsy bile bermeısiz. Týǵan inińiz Sadyqtyń da talaı baıandamasy myna aldyńyzda otyrǵan Haıdarbektiń qolynan shyǵyp júr.

Sardar. Solaı bolar, solaı bolar. Keshirińiz meni. (Qaǵazdy alyp ishke kirip ketedi. Haıdarbek yńyldap otyryp álgi rúmkany qaǵyp salyp, ornyna taǵy quıyp qoıady.)

Haıdarbek (yńyldap).

Boıynda Arystyń

Ózińmen tanystym.

Jaıqalǵan gúldeı...

Joq, joq, ózim sobstvennyı shyǵarǵanymdy aıtam.

Boıynda Talastyń

Ózińmen janastym.

Syldyrap sýdaı kettiń sen,

Kemseńdep qaldym men...

Kúlki edi betińde

Quz jardyń shetinde...

Kenjegúl kiredi. Tórgi úıdiń esiginen qarap, jasyra usynady.

Kenjegúl (sybyrlap). Keshegi ózińiz aıtqan bireý. Endi áýeli qudaı, sosyn ózińiz, ornymen jumsap degendeı...

Haıdarbek (aqshany alyp jatyp, sol áýende).

Aıtpańyz ar jaǵyn,

Qaıtaram qalǵanyn...

Kenjegúl (Sardar kirgen bólmeni nusqap). Seze kórmesin, minezin bilesiz ǵoı. (Ketedi.)

Haıdarbek. Túıeni túgimen,

Arbany júgimen,

Jutatyn kezder bolady,

Esebin tapqanda...

(Salmaqtap kórip.) Súbe dedim ǵoı. Mine, bir tún jazǵan úsh bet hattyń gonorary... (Aqshasyn jaıǵastyrý úshin ishke kirip ketedi.)

Sardar shyǵyp, ózine-ózi). Mundaı hat jazyp masqara bolǵansha, reti kelse, aýyzsha aıtqanym abzal. (Esikten kire bergen Kenjegúl estip tur.) Myna hatty jazǵan adamnyń balasy da onyń turǵan joq shyǵar demesine kim kepil olardyń.

Kenjegúl. Taǵy birdeńege qobaljyp tursyń ba?

Sardar. Jaı ásheıin. (Ádeıi.) Tamasha jazǵan-aý deımin, báıbishe. Ózi qyzyńqyrap qalǵan joq pa?

Kenjegúl. Bular qyzǵanmen mas bolmaıtyn kórinedi, ana balan, kele jatyr. Til aýyz tasqa. (İshten Haıdarbek shyǵady. Kóńili kóterińki.) Quda bala, Almas seze kórmesin. (Ketedi.)

Haıdarbek. Meniń ishimde túlki tunshyǵyp, arystan aram ólip jata beredi, qudaǵı.

Almas kiredi.

Haıdarbek. Abıtýrıentý prıvet!

Almas. Taǵy da túnimen óleń jazdyńyz-aý deımin.

Haıdarbek. Qoldan odan basqa ne kelip jatyr.

Almas. Munan artyq baqyt barma, aǵasy.

Haıdarbek. Dokýmentteriń ketti ǵoı?

Almas. Áldeqashan. Qaıta-qaıta suraı berýińiz qyzyq. Men papama aıtyp edim, osy ınstıtýt degendi qoıaıyq, mal baǵý qolynan kelgen adamǵa aspan baǵý kelmeı me, ushqyshtardyń mektebine baraıyn dep edim ǵoı.

Haıdarbek (qyza shalqyp). Bul, árıne, jastyq, romantıka. Bultty baýyrdaı tilip, kók aspannyń tósinde kósilte serýen salǵan jaqsy. Biraq men ózim unatpaımyn. Almatyǵa osy jerden eki jarym saǵat ushamyz, sonyń ózinde zerigip, shydamym taýsylady.

Sardar (synaı). Munyki balalyq. Ata-babań samolet aıdamaı-aq etken bul dúnıeden.

Almas (rúmkalardy nusqap). Sol kisiler araq ta ishpeı ketti degen qaýeset bar, biraq sizder... (Kúlki.)

Haıdarbek. Odın nol v polzý Almasa.

Sardar (basyn shaıqap). Jaýabyn ózińiz bermeseńiz, men jyǵyldym.

Haıdarbek (lepire). Máselen aıtalyq. Hakım Luqpan degen kisi, to estony qoıa turaıyqshy, mágárkı bizdiń babalarymyzdyń kezinde osy araq bolsa, qudaıǵa shúkir naǵyz maskúnem solar bolar edi.

Almas. Sizder solardyń ketken esesin qaıyryp júr ekensińder ǵoı, shamasy?

Haıdarbek. Sen endi sózdi bólme. O zamanda bul kúndegideı zavod-fabrıka, kolhoz-sovhoz, jospar, mindetteme joq, jatyp alyp ishe bergen araq ata-babamyzdyń túbine jetetin edi. Óziń neshedesiń?

Almas. On toǵyzǵa shyqtym.

Haıdarbek. Vot, sen menen segiz jas kishisiń. Mynaý aǵań jıyrma jetini jelkelegenshe talaıdy kórgen. Bir emes eki ınstıtýttyń esigin aıqara ashyp, endi zaochno bitirgeli júr.

Almas. Ekeýin de me?

Haıdarbek. Poka bireýin.

Sardar (kekete). Kórdiń be, osyndaı aǵalardan úlgi alý kerek.

Almas (myrs etip). Árıne, árıne. Bir ınstıtýt mańdaıǵa syısa rızamyz.

Haıdarbek (sózin jalǵap). Araqty Sekeń shyǵarmaıdy, Haıdarbektiń ishkeni bolmasa qalaı daıyndalatynynan habary joq. Deme ókimet shyǵarady. Biz ony realızovat etemiz. To estishemiz. Bilgen adamǵa saýda oryndaryna kómektesý dep osyny aıtady. Solaı emes pe, Sáke?

Sardar. Qaıdam, áıteýir qonaqqa qoıǵan tamaǵyńnyń jetegine araq júrmese aldyna jylannyń eti kelgendeı jıyrylyp qalady-aý, jaryqtyqtar.

Haıdarbek (maqtana). A kak je, «shampansyz mereke joq, araqsyz bereke joq» dep edim bir úlken otyrysta.

Almas (keketip). Mynaýyńyz aıaq-qoly balǵadaı maqal ǵoı.

Haıdarbek. Bul jónindegi ustazym bar.

Sardar. Ustazyńyz kim bolsa da taýyp aıtylǵan.

Haıdarbek. Shúkir, dara sózden damyr ılep júrmiz ǵoı. (Lepire.) Oblys ortalyǵynda meni bilmeıtin jan joq. Óz kózqarasymsha, aqyndy oqý-bilim týǵyzbaıdy, talant týǵyzady. Mahambet gımnazıa bitirgen joq. Abaıdyń da oqyp qaryq qylǵany shamaly. Jambyl bolsa qaǵazǵa barmaǵyn basýmen ketti. Kórdińiz be, áńgime talantta.

Almas. Kóp oqýdan boıyndaǵy talanty joǵalyp ketti degendi de estimedim-aý.

Sardar (unatpaı). Sen aǵańnyń aldynda...

Haıdarbek. Joq, durys aıtady. Sáke, taǵy bir quıyp jiberińizshi, Almastyń densaýlyǵyna dep bylaı...

Almas. (kúlip). Men bireýdiń densaýlyǵy úshin óz densaýlyǵyn qurban etýshilerge tań qalam. Jalpy meniń densaýlyǵym jaqsy, aǵasy.

Haıdarbek. Ony bilem ǵoı, saparyńnyń sáti úshin.

Sardar. Tabylǵan sóz. (Quıady, Almasqa «tynysh otyr» degen ısharat bildiredi.)

Almas. Rahmet (İshke kirip ketedi.)

Sardar (jýyp-shaıyp). Balanyń kishisi bolǵan soń tik minezdeý ósti. Qaıdaǵy jaıdaǵyny oqıdy ózi. Sheshesimen ekeýmizdiń aýzymyzdy ashtyrmaıdy.

Haıdarbek. Jasyrmaı aıtsam osyndaı ótkir, ór minez unaıdy. Almas, beri shyǵyp ketshi. (Almas shyǵady.) Men bylaı seniń saparyń úshin dedim ǵoı. Maqtaný degendi janym ıttiń etinen jek kóretin adammyn. Biraq bir faktyny aıtpaı ketsem orynsyz bolar deımin. Byltyr jazýshylar bizdiń oblysty aralady ǵoı. Eki-úsh kúnnen keıin qalanyń janyndaǵy «Jeńis» sovhozynda kezdesý boldy. Sonda sizge ótirik maǵan shyn, qazirgi qazaq ádebıetiniń aspany maǵan óz qolymen et asatty. Ómirimdegi úlken ókinishim sol, ásheıinde aıaqqa oralyp júretin fotograftardyń birde-biri túsire almaǵany. Ózimnen de bar. Olaı bolatynyn bilsem, aldyn ala aqshasyn tólep bir fotografty jetektep júremin ǵoı.

Sardar. Áttegene-aı deseńshi.

Haıdarbek. Atamańyz, ókinishti. Qysqasy, mynaý aýyz sol úlken kisiniń qoly tıgen aýyz. Sondyqtan, baýyrym Almas, meni osal adamnyń qatarynan izdeı bermeńiz.

Almas. Keshirińiz, aǵasy. Sizdiń byltyrǵy birinshi maıǵa jazǵan óleńińizdi oblystyq gazetten osy úıdegilerdiń bárine oqyp berdim. Biraq sodan keıin eshnárse kóre almadym-aý.

Haıdarbek. Aqyn jolynyń aýyr ekendigin dáleldep jatpaımyn. Degenmen maıda óleńdermen shyǵý qıyn. Aqyn tanylý úshin bir-eki súıekti poemalar jazyp tastamasa taǵy bolmaıtyn boldy. Qazir sonyń ústinde otyrmyn.

Almas. Jańaǵy ádebıettiń aspany degen úlken kisińiz ózińiz týraly eshteńe dedi me?

Haıdarbek. Degende qandaı, men ol kisiniń aldynda eki-úsh termeni dombyramen siltep-siltep aldym ǵoı. Janynda ishkishteý bir aqyn bar eken, múlgip tyńdap otyrdy da, shamasy, meniń sózim ózinen basym boldy-aý deımin: «Áı, bala, ottama!» — dep qolyn bir siltedi de, jastyqqa qısaıa ketti. Úlken kisi turdy da: «Munyń ózi minezi solaı, durys, basa ber», — demesi bar ma. Al kósilt kelip, al kósilt kelip, bir kezde qarasam ábden uıyp tyńdaǵan úlken kisi de uıyqtap ketipti. Jurt endi doǵar degen soń úndemeı dombyrany irgege qoıdym da keıin shegindim. Bir sátte álgi kisi kózin ashyp alyp meniń ózime: «Myna jerde otyrǵan bala qaıda?» — demesin be? «Men ǵoı aqsaqal!»— dedim. «Sen ekenińdi bilip otyrmyn, jańa mine jerde otyr ediń ǵoı»,— dedi úlken kisi.

Sardar. Qyzyp qalǵan ǵoı shamasy.

Haıdarbek. Joq, jarytyp ishpeıdi. Sol jerde otyryp bizdiń bir aǵaıyn: «Aqsaqal, jasyńyz úlken dýaly aýyzsyz, myna baladan birdede shyǵa ma?»— dedi. «Boıynda bar qasıet aqyndyq bolsa, shyqpaı qaıda barady. Áńgime sol ushqynnyń...» — deı bergeninde aýdan basshylary saý etip kirip keldi de, sózdi bólip ketkeni.

Almas (kúlip). Sol pikirińizdiń aıaǵyn jazyp jiberińiz dep habarlaspaısyz ba?

Haıdarbek. «Qurǵaq qasyq aýyz jyrtady», — degendeı, qur hattan paıda joq. Myna poemam bitken soń qosa jibereıin dep otyrmyn.

Sardar. Ol da jón, ol da jón. O kisi bir aýyz sóz aıtsa, ketip jatyrsyń ǵoı shyrqap.

Haıdarbek. Al, Sáke, men muny maqtaný úshin aıtyp otyrǵan joqpyn. Jalpy jas talap Almastyń saparyna baılanysty qulaǵynda júrsin deımin de baıaǵy.

Almas. Odan sizge ne paıda?

Haıdarbek. Másele paıdada emes. Jaraıdy, al keteıin, Sáke. (Almas ákesine qaraıdy, ol aýyz tıedi de qoıady. Haıdarbek alyp jiberedi.)

Sardar (Haıdarbektiń ishkenine máz bolyp). Nar jolynda júk dalmaıdy degen osy.

Haıdarbek (basyn bir shulǵyp qoıyp). Ie, áńgime paıdada emes dedim, degenim degen.

Osy kezde Kenjegúl kiredi.

Kenjegúl. Almas, seni syrtta dostaryń kútip tur.

Haıdarbek. Sabyr, sabyr, Almas, Dos degenniń ózin de tańdaı bilý shart. Shortan bolyp sýǵa, aqqý bolyp kókke, shaıan bolyp jerge tartatyn dostardan saq bolý kerek. Ol úshin óz salmaǵyńdy joǵaltpa. Áńgime paıdada emes deıtin sol. Jeńeshe, siz sózge túsinetin adamsyz ǵoı. Myna Almasqa aıtyńyz, tap osydan profesor shyqpasa, men murnymdy kesip bereıin. Oǵan senbeseńiz basym da daıar.

Kenjegúl. Bárinen aýlaq, tek aıtqanyńyz kelsin, quda. Al endi qol jýyp tamaqqa degendeı.

Sardar (yńǵaılaı berip). Ie, súıteıik endi. (Ózi de ornynan turyp.)

Haıdarbek. Bul qulaq qoıatyn másele. (Bári de bólmeden shyǵa beredi.)

Almas (jalǵyz). Bizdiń úıdiń sonshama qoshemetke malyp jatqany endi belgili boldy. Instıtýtta oqyǵandardyń túri mynaý bolsa ókinish joq. (Ketedi.)

Azdan soń qol jýyp asqa daıyndalǵan Haıdarbek pen Sardar kiredi.

Sardar stol ústin yńǵaılaı beredi.

Haıdarbek (mas). Bul kezdegi jastarmen sóılesý qıyn dep Luqpan Hakım aıtqan eken, shynynda aqyn. Bizdi jańa ǵana eki nol etip utyp ketti. No nechaýa, jastarǵa boı bere qoımaspyz. Dombyrańyzdy ákelińizshi.

Sardar. Ay, endi qazir tamaq keledi ǵoı.

Haıdarbek. Dombyranyń tamaqqa eshýaqytta kedergisi bolǵan emes. (Sardar ishke ótip dombyra alyp keledi.)

Sardar (dombyrany ý syna berip). Degenmen astan keıin. (Haıdarbek tyńdamaı dombyrany qaǵyp-qaǵyp jiberedi.)

Haıdarbek (masań, Almasqa).

Oılanarsyń sen áli,

Oılanarsyń jassyń ǵoı.

On toǵyzdyń býyna

Ózderinshe massyń ǵoı.

(Sardar ań-tań qarap qalǵan.)

Shymyldyq

PROSENIÝM

Qýanysh-úmitke toly sapar sazyn aıqyndar mýzyka. Ári-beri ótip jatqan avtobýstardyń jalpy saryny kelip turǵanyna qaraǵanda joldyń ústi bolsa kerek. Sardar shyǵady.

Sardar. Men jınalysqa, bir jaǵy Almastyń qamy, dalaǵa bara jatyrmyn. Mashınamyz benzın kolonkasyna toqtaǵan soń sizderge soǵa keteıin dep edim. Haıdarbektiń bizdiń aýyldan attanǵanyna bir jetiden asty. Odan buryn Almas ketken. Artynyp-tartynyp kele jatqan Kenjegúl ekeýmiz baıaǵy. Esterińde bolsyn, áıelińdi ertip saparǵa shyqqannan góri sheńgel arqalap shyqqan áldeqaıda rahat. Amal joq, jas ýaqytymyzda áıel teńdigi dep óńeshimizdi jyrtqan ózimiz. Endi mine jemisin taýysa alatyn túrimiz joq. Men bir onyń tuńǵysh balasy sıaqty aqyl aıtyp, úıden shyqqaly qulaqtyń etin jeýmen keledi. Menen tórt jas kishi ekenimen isi joq, kók soqqannyń. (Mashınasynyń Sardardy shaqyrǵan sıgnaly keledi.) Al kettik. (Ketedi.)

EKİNSHİ AKT

Haıdarbek aıla-sharǵysynan habar mýzyka bolsa shirkin. Shymyldyq ashylǵanda oblys ortalyǵyndaǵy Sadyqtyń úıine tap bolamyz. Úı jasaýy mádenıetti kórinedi. Keń bólmeniń buryshyndaǵy úlken jazý stolynda telefon, qobyraǵan kóp qaǵazdyń ortasynda Haıdarbek otyr. Ábden sharshaǵan qalpy baıqalady. Erine ornynan turyp, shybyn qaǵa bastaıdy.

Xaıdarbek. Qanattyda shybynnan jeksuryn bar dep bilmeımin. (Soǵyp qalady. Osy kezde telefon zarlap qoıa beredi.)

Haıdarbek (trýbkany alyp). Allaý!

Telefonda. Haıdarbekpisiń?

Haıdarbek. Ie, tyńdap turǵan sol myqtyńyz.

Telefonda. Men Sálim ǵoı.

Haıdarbek. Sálim bolsań qaıteıin, aıta ber.

Telefonda. Sen bylaı serezno tyńdasaıshy.

Haıdarbek. Osydan artyq telefonnyń baýyna asylyp ól deımisiń?

Telefonda. Ól deımisińdi aıtpashy. Áńgime bylaı. Seniń myna ınstıtýt muǵalimderimen baılanysyń táýir edi ǵoı.

Haıdarbek. Ony saǵan kim aıtty?

Telefonda. Qoıshy endi, bilemiz ǵoı.

Haıdarbek. Osy qazaqty «bilemiz ǵoı» qurtady. Ózine paıdaly nárseniń bireýin «bilmeımin» dep aıtpaıdy. Ie, sosyn?

Telefonda. O jaǵyn qoıa turshy.

Haıdarbek. Mm... bolsyn.

Telefonda. Bizdiń bir aǵaıyn sovhoz dırektory edi ǵoı. Sol kisi balasyn ákelgen eken.

Haıdarbek. Sovhoz dırektory deımisiń? (Trýbkany basyp, zalǵa.) Ondaı tym saýatty adamdarǵa jýymaý kerek. (Telefonǵa.) Al sovhoz dırektory bolsa she?

Telefonda. Ie, ózinde, shúkir, aqsha degen jetedi. Al endi kúshti salatyn jeriń osy. Bir-eki myń degenge kirpik qaqpaıdy.

Haıdarbek. Áı, shyraǵym, áı degenime keshiresiń konechno, meni kim dep otyrsyń? Joldastar úshin ótken jyly eki ret kiriskenim ras. Men ondaı kásiptiń adamy emespin.

Telefon. Iapyr-aı, Haıdar-aı, men endi ózimniń qolymnan kelmegen soń jalynyp turmyn ǵoı.

Haıdarbek. Jarqynym, sen bylaı qıǵashtaýyńdy qoı, pojalýısta. Aıtyp otyrmyn ǵoı, ondaı máseleden men aýlaqpyn. Daje senderdiń gazetterińe osyndaımen aınalysatyndar týraly feleton jazbaq oıymda bar.

Telefonda. Ony jaza jatarsyń, báribir bizdiń otdelge ákelesiń ǵoı. Osy joly qol ushyn bir berip jiber, mundaı maı shelpek kezdese bermes.

Haıdarbek. Jo... joq... qınama. Mundaıdyń arasynda júrý alkogolızmmen teń dúnıe, bir bastap ketseń toqtaı almaısyń. Qoıdym dedim, qoıdym, vse. Saý bolyńyz. (Trýbkany ilip, ersili-qarsyly qorazdanyp júredi.) Kórdińiz be, jurttyń oqýǵa túsetin kezinde meniń baǵam aspandaı beredi. Keshirińizder, Sardardyń úıinde durystap tanysa almadym. Shamaly qaǵyńqyrap jiberdim be, ol kiná menen boldy. Túrimdi kórip otyrsyńdar, jaman jigit emes sıaqtymyn. Nesin jasyraıyn, bir kezde aýdan ortalyǵyndaǵy qyzdardyń bári desem, senbeı sorlatasyńdar, áıteýir qaq jartysy «meniń jarym osy bolsa eken dep «ah» urǵanda kókireginen aq jalyn attyrǵan Haıdarbegiń aldaryńyzda tur. Túp naǵashym jyraý bolypty, soǵan qaraǵanda men de osal jerdeı shyqpaǵan ekenmin. «Kóktóbe» sovhozynyń válsiniń tekstin jazǵan men. (Telefon syldyraıdy, alady.) Alaý, al tyńdadyq.

Telefonda. Haıdekeń be eken?

Haıdarbek. Dál ózi. Bu kim eken «ekelep» eńsesi túsip turǵan?

Telefonda. Men Jortan inińiz ǵoı. Bizdiń elden meniń bir aǵaıynymnyń balasy...

Haıdarbek. Túsinikti... túsinikti... Jorteke.

Telefonda. Tıyn-tebeni de barshylyq.

Xaıdarbek. Balanyń basynda ne bar eken.

Telefon. Jaman bitirmegen, negizi tórt pen bes. Senýdiń ózi...

Haıdarbek. Aınalyp keteıin, menen aýlaq júrińder.

Telefonda. Sizdiń búgin nastroenıeniz...

Haıdarbek. Onda jumysyń bolmasyn, vot ı vse. Qoıdym dedim, qoıdym. (Trýbkany iledi.) Qaladaǵy tanys adamdardan aýlaq júrý kerek. Onsyz da jetip jatyr. Solaı emes pe. Ie, sonymen «óser adamǵa óris kerek» degendeı, keshirińizder, bul meniń ózim shyǵarǵan maqal. «Óser adamǵa óris kerek» ne, óser adamǵa óris kerek dedim de, oblys ortalyǵyndaǵy týǵan apaıdyń úıinen, to estosy úıden bir-aq shyqtym. Almatydaǵy KazGý-dyń eki kýrsyn tóńkerip tastap, ómir zertteý maqsatymen syrttan oqýǵa aýysyp, oblystyń halyq tvorchestvosy úıinde júrip jatyrmyn. Mine, eki kún boldy, jezdeıdiń baıandamasymen bas qatyp otyr. Amal joq, bul da tvorchestvo. Záýeden bastyq bola qalsaq, ózimiz de osylaı silteımiz ǵoı. (Telefon syldyraıdy, alady.) Ie, tyńdadyq.

Telefonda. (shaldyń úni). Haıdarbek shyraǵym, úı ishiń aman ba, kelin, bala-shaǵań denderi saý ma?

Haıdarbek. Qaıdaǵy kelin, bala-shaǵa?

Telefon. Balam, áli jassyń, bári alda. Men myna...

Haıdarbek. Ne aıtpaq edińiz?

Telefon. Syrtyńnan atyńdy estip júrmiz, shyraǵym. Ákeń menimen qurdas edi marqum. Qulyn taıdaı tebisip óstik qoı, o dúnıe-aı.

Haıdarbek. Bári jón eken. Sosyn?

Telefon. Men Esenjol ákeń ǵoı. İnińdi alyp kelip edim, aqyl, bilimnen góri aqsha sheshen sóıleıdi degen soń ol jaǵyn da qamtamasyz ettim.

Haıdarbek. Aqsaqal, men...

Telefon. Tura tur, ana jaqtaǵy maldyń basynda kempirden basqa jan joq. Men erteńnen qalmaı qaıtýym kerek. İnińdi qolynan jetekte, alaqanyna aqshasyn salam, ne qylsań o qyl. Meniń tapsyrmam osy. Óz eńbegiń de dalaǵa ketpes, taqymyńa arnaǵan taıym jáne bar.

Haıdarbek (trýbkany basyp). Átteń, qyrýar dúnıe... Táýekel. (Trýbkaǵa.) Famılıasy kim deısiz?

Telefonda. Esenjolov Saǵyntaı. Jaratylys bólimi, toǵyzynshy grýppa kórinedi.

Haıdarbek. Erteń saǵat onda ınstıtýt aldynan tosyńyzdar.

Telefon. Jaraıdy, maqul, aınalaıyn, kóp jasa.

Haıdarbek. Saý bolyńyz. (Trýbkany qoıady.) Qansha jasaıtynymdy qudaı bilsin. Maı shelpek dep osyny aıt. Qalanyń qý aıaqtary arqyly jalǵasqannan góri osydan abzaly joq. Mundaıda kóldeneń kýádan qaýipti nárse bolmaıdy. Ta tak. (Búkteýli gazetpen stol ústine jaqyndaı berdi de, qaıta shegindi.) Qap, mynaý ıt taǵy ushyp ketti-aý. Shybynnyń da alaıaǵy bolady degen ras eken ǵoı. (Ańdap basyp tereze aldyna jaqyndaıdy.) Janbasqa endi kelgen shyǵarsyń. Imanyńdy úıire ber, ólgen jeriń osy bolar. (Soǵyp qalǵanda tereze aldyndaǵy vaza ushyp synady.) Jastyǵyn ala ketti-aý jaıraǵyr. (Synǵan ydystyń syńǵyryna Ásıa shyǵady. Haıdarbek edenge qarap.)

Haıdarbek. Oıbaı-aý, áli ólmepti.

Ásıa (renjip). Shybyn dese ne naýqasyń bar osy seniń?

Haıdarbek. Naýqastan aýlaq bolý úshin shybynnyń kózin joıý kerek.

Ásıa. Shybyn basy bir ydystan syndyryp tursań jetistirdiń ǵoı bizdi.

Haıdarbek. Shybyndy jerge ydys qoıma deıdi medısına degen ǵylym. (Soǵyp qalady.) Mine, sespen datty degen osy, kórdiń be?

Ásıa (vaza synyǵyn jınap). Týǵan kúnime Saǵıranyń ákelgen podarkasy edi.

Haıdarbek. Endeshe bul vazanyń armany joq. Oblys ortalyǵyndaǵy toqtydaı shybynnyń túbine jetti de júre berdi.

Ásıa. Podarka dep otyrmyn ǵoı men saǵan.

Haıdarbek. Munyń ómiriniń qysqalyǵyna qaraǵanda, onsha eljirep ákelgen podarka bolmady. Týǵan kún talaı aınalyp keledi, óz ómirińizdiń uzaqtyǵyn tileńiz. «Shyny synsa baqyt, shybyn ólse densaýlyq» degen Jaqaıym Jetes bı.

Ásıa. Otyzǵa kelgenshe ońbaı júrgeniń osy qyljaqbas qyrshańqy tiliń ǵoı seniń.

Haıdarbek. Aldymen otyzǵa úsh jyl bar dep bir qoıyńyz, ekinshiden, adam minezi jyl saıyn ózgerip tursa, masqara ǵoı. Onyń atyn qubylmaly kesirtke, ıaǵnı hameleon deıdi ádebıette. (Umtyla berip.) Áne, taǵy bireý júr.

Ásıa. Qoıshy endi, taǵy birdede qıratarsyń. Basqany qaryq qyldyń da, endi shybyn aýlaý qaldy ma?

Haıdarbek (mán bere). Shybyn áýleti degen bilgen adamǵa osal dúnıe emes, týys bolǵan soń saǵan aıtyp turmyn muny.

Ásıa. Oıpyr-aı seniń osy...

Haıdarbek. Sabyr, sabyr, shybynnyń da boıyna shaq aqyl, aılasy bar. Ol adamnyń minezine saı úıir bolady. Jáıli oryndy tabýda shybynnan sheber maqluqat kemde-kem. Aıaǵy altaý demeseńiz, eki aıaqtyny erkin bılep ketetinder de bar. Naǵyz bir esersoǵy bolmasa, betine kelip qonbaıdy. Qazan-aıaq arqyly-aq jumysyn bitirip júre beredi.

Ásıa. Ne dep barady mynaý, janym-aý.

Haıdarbek (tyńdamaı). Ol áýeli terezeden qaraıdy sańlaý izdeıdi, esigińiz ashylar sátin kútip júredi. Ashyldy ma, ishke kiredi. Týra terge tartpaıdy, sypaıylyq saqtap, aldymen bosaǵaǵa qonady. Siz oǵan nazar aýdarmaısyz. Endi eti úırengen soń dastarqanyńyzdan bir-aq kóresiz. Qanaǵattandym-aý degen kezde tórińizge baryp dem alady. Minezińizdi zertteıdi, soǵan saı tirlik jasaıdy. Jelkeńizden qarap otyrady. Siz oǵan shybyn dep qaraısyz, azdan soń ol sizdi shybyn dep sanaıdy.

Ásıa. Ne aıtyp kettiń, on eki jyl oqyǵanda jetkeniń osy ma?

Haıdarbek. On bes jyl oqyǵan shybyndardy da kórgenbiz.

Ásıa. Ne deıdi mynaý, bul qaı sandyraǵyń?

Haıdarbek. Biraq olardyń aıyrmasy, aıaǵy ekeý bolady.

Ásıa. Qudaıdyń qaıdaǵy joǵyn aıtpashy.

Haıdarbek. Myna shybyndar úıińde baryńdy shiritedi, aldyn alsań budan qutylý ońaı. Al endi eki aıaqty shybyn aryndy shiritedi. Óıtkeni ol — oqyǵan shybyn. Senimen qol ustasyp júretinderi de bar, keıbiri, ózińmen dastarqandas. Mini bul fılosofıanyń atyn haıdarızm deıdi.

Ásıa. Mundaı sózderińe túsinbeımin. Onan da jezdeńe aqyl aıt. Ana balany oqýǵa qaıtadan ornalastyrsyn, áıtpese áskerge alyp ketedi.

Haıdarbek. Pojalýısta. Emtıhan bastalǵansha balańyz kele me, másele sonda.

Ásıa. Kelý kere habar jibergenbiz.

Haıdarbek. Shúkir, aqyl shirkin barshylyq qoı. Maǵan tek tyńdaıtyn qulaq bolsa bitip jatyr. Neniń qulaǵy bolsa da bári bir. Asylynda aqyl aıtýǵa kelgende qazaq eshkimnen sorly emes. Oryndalýyn qudaıyńyzdyń ózi bilsin.

Ásıa. Sen oryndalatyn etip aıt.

Haıdarbek (terezege umtylyp). Áne, taǵy bireýi keldi, aldyna taǵy bir vaza qoıshy.

Ásıa. Deniń saý ma?

Haıdarbek. O ne degenińiz? Sonda myna shybyn tóleýsiz kete bermek pe, bul fanıdan?

Ásıa. Sen osy keıde áp-ádemi adam sıaqty da, keıde betine laǵyp ketetindi qaıdan shyǵarǵansyń?

Haıdarbek. Bul — tvorchestvolyq proses. Men Qýandyq, Sadyqbe Qaltaılardy qańǵyrtyp jiberetin komedıa jazaıyn dep júrmin. Aty «Shybyndar shaıqasy» — kórgen jurttyń kúlkiden qýyǵy jarylyp jatsyn jaırap.

Haıdarbektiń sońǵy sózin ishki esiginen tyńdap turǵan Sadyq shyǵady.

Sadyq (úı kıiminde). Slýshaı, Haıdar, az ǵana halqyńdy aıasaıshy. Onyń ústine myna qýyq degeniń operasıaǵa kónbeıtin múshe kórinedi.

Ásıa (kúlip). Iapyr-aı deseńshi.

Haıdarbek (ózinshe máz). Keshirińiz, Sáke, bir de nol sizdiń paıdańyzǵa. Týys bolǵan soń qıyn, tátemmen syrlasqanym ǵoı baıaǵy. (Telefon syldyraıdy. Haıdarbek alady.)

Haıdarbek. Alaý, Haıdarbekpin. (Analardyń kózinshe sóıleskisi kelmeı.) Shyraǵym, aýyldan kelmek túgil aspannan tússeń de Haıdarbek joq. Ol kisini izdep munda zvandamańyz. (Trýbkany qoıa salady.)

Ásıa. Uıat emes pe, munyń ne?

Haıdarbek. Baıaǵy oqýǵa túsýshiler. Instıtýttyń rektory mendeı-aq damyl bermeıdi. Qolymnan kelse osy úıdiń balasyn ornalastyryp almaımyn ba?

Sadyq. Durys, adal júrgen jaqsy.

Ásıa. Adaldyqqa kim qarsy. Biraq bıyl balańdy káıtseń de oqýǵa kirgizesiń. (Haıdarǵa basta degendeı ısharat etedi.)

Haıdarbek. Osynsha bedelmen taǵy bir umtylyp kórýge bolatyn shyǵar.

Sadyq. Slýshaı, ákeniń bedeli balaǵa bilim bolsa... byltyr betten basqandaı kúıge aıdadyńdar. Túsirdim, shyǵyp qaldy, kim kináli?

Ásıa. Áskerge alyp ketedi ǵoı.

Sadyq. Slýshaı, ásker túgili onyń ákesi qan maıdanda da bolǵan. Ekspedısıanyń bastyǵy keshe kelip ketti. Tamasha jumys istep júrgen kórinedi. Geologıcheskıı ekspedısıadan eshkimdi almaıdy. Aqyly kirgende oqý tabylady.

Haıdarbek (Ásıaǵa kózin qysyp). Jaraıdy endi, keıin aqyldasamyz. (Telefon syldyraıdy, Haıdarbek alady.) Alaý, a, ıe, sizdi tyńdap turǵan jergilikti jazýshy Haıdarbe estýińiz joq bolsa, keıin bile jatarsyz. Sákeńdi me?

Ásıa. Úı tirligine kelgende sen-aq...

Sadyq. Slýshaı, aldymen qoǵam qamy, sodan keıin baryp úı sharýasy.

Haıdarbek. Telefon kútip qaldy. (Sadyq telefondy alady.)

Ásıa. Aıttym ǵoı bárin qıratyp júrgen osy.

Sadyq (telefonda). Alaý, a, saý-salamat. Kelin, bala-shaǵa aman da, aldaǵy soveshanıe ótken soń júremin ǵoı.

Ásıa. Júrersiń atańnyń basy.

Haıdarbek (Ásıaǵa úndeme degendeı). Bastyǵynyń pomoshnıgimen sóılesip jatyr.

Sadyq (telefonda). Álgi kýpertanıa degen jabysyp, a, a, basymnyń kýpertansıasy bar deımin. Onyń ózi basta bolatyn naýqas kórinedi ǵoı. (Jan-jaǵynan músirkeý tilegendeı qaraıdy.)

Ásıa. Neshe túrli aýrýdyń aty shyǵyp júr ǵoı.

Sadyq (telefonda). Dáriger degenderińizdiń kásibine túsine bermeıtin adammyn. Tabanym aýyrady deseń, tilińdi kórset, basym aýyrady deseń bashbaıyńdy kórset deıtini bar ǵoı bulardyń. Bul jaǵyndaǵy saýatym álimsaqtaǵy qalpynan aýǵan joq. Ie, dosymsha baıandamany men jasaımyn. (Daýsy da, qalpy da ózgerip sala beredi.) Úıine soń deısiz be, telefonda yńǵaısyz bolmas pa? Qazir, jaraıdy.

Ásıa. Áne, munyń jorǵasy endi osylaı ózgeredi. (Ásıa ishke kirip ketedi. Haıdarbek shybynmen áýre.)

Sadyq (mańǵazdyqtan nyshan joq, telefondy qoıyp, qaıta soǵady, daýsy da jyly, jýas). Anaý, kelin be eken? Úı ishi, balalar aman ba shyraǵym? Mákeń bar ma eken. Telefon soqsyn degen eken. Sodan endi ıe, ıe, súıte qoıyńyz. (Haıdarǵa dybys shyǵarma dep ymdaıdy.) Ie, Máke, men ǵoı. Jetide turdym deımisiz? (Jelkesin qasyp.) Iapyr-aı, siz bylaı dem alý degendi atymen umyttyńyz-aý. Qaıran qalam, ne degen energıa, sizdiń otpýskige barmaǵanyńyzdyń ózine eki jyl bolyp qaldy ǵoı.

Haıdarbek (ózine). Báse, ózi bárin eseptep júredi, óıtpese kún kóre almaıdy ǵoı.

Sadyq (telefonda). Halyq úshin densaýlyǵyńyzdyń qanshalyqty qymbat ekenin oılaıtyn kúnińiz bola ma? Biz aram ólsek te keler-keteri shamaly.

Haıdarbek. Qoǵam úshin qurban bolý degen osy. Qalaı-qalaı shań tastaıdy? Erteń sol ornynan tússe, amandaspaı ketedi.

Sadyq. Myna sizderdiń densaýlyǵyńyzdyń. Keshirińiz, endi baıandamanyń ıe, ıe... Sizden asyryp ne aıta qoıarmyn... Jergilikti faktiler deısiz be? Jaraıdy, Máke, jaraıdy, Máke... Jaraıdy, Máke...

Haıdarbek. Mynaýmen joldas bolsa, qý dep júrgen túlkiniń ózi ashtan óledi.

Sadyq. Jaraıdy, Máke... Jaraıdy, Máke... Saıası shapkasy daıyn. Jaraıdy, Máke... Endi bylaı ózińizdiń densaýlyǵyńyzdy netip degendeı... Jaraıdy, Máke... Den saý... (Telefon úziledi, bul da qoıa salady.) Neshaýa, aldymen trýbkany ózi qoıdy. (Baıaǵy qalpyna túsip.) Mine, qoǵam jumysy keńirdekten kelip turǵanda. (Ásıa shyǵady.) Sender kelip kıligesińder.

Ásıa. Sovet ókimetin jalǵyz óziń ornatqandaı bolasyń da júresiń.

Sadyq. Sóziniń túrin kórdiń be, slýshaı, Haıdarbe seniń saıası saýatyń bar, men aldymen qoǵamdy oılaýym kerek pe joq...

Haıdarbek. Prınsıpine kelgende qoǵamdy oılaý basty paryz dep uǵamyn.

Sadyq. Al kerek bolsa.

Ásıa. Qazaqtyń sendeı azamattary eki jaǵyn da bitirip júrgen joq pa, jurttyń baıy...

Sadyq. Slýshaı, ustalatyn jerge endi keldiń. Men eń aldymen jaýapty qyzmetkermin, sosyn jańaǵy sen aıtqan azamatpyn. Úshinshi etapta baryp baıyń bolyp shyǵam...

Ásıa. Óz balańa ózińniń...

Sadyq. Men balamnyń keleshegin oılamaıdy degenge kim senedi. Qazir jurttyń kók jelkesine deıin kóz, tula boıynyń bári qulaq bolyp ketken. «Sadyq qyzmet babyn paıdalanyp balasyn ekinshi ret oqýǵa túsirdi» degen ósek erteń dý ete qalsyn, jep otyrǵan nannan da aırylyp, qosh bol komýnızm dep o dúnıege tartyp berýim múmkin.

Haıdarbek. Shynynda bul kisiniń bir qatań sógisten asatyn densaýlyǵy joq meniń baıqaýymsha.

Sadyq. Mine biletin adamnyń sózi. Tis-tyrnaqtap jınaǵan az ǵana bedelge kirbeń túsirmeı, jurtqa jek kórinishti bolmaı, qabaq shyttyrmaı pensıaǵa shyǵý meniń de oıymda bar... Keıde aıtpaıtyndy aıtqyzasyńdar.

Ásıa. Men qoıdym, beti aýlaq... Endi aıtarym jeńeshem men qaınaǵa kele jatyr. Almasqa osynda bol desem kónbeı jataqhanaǵa ketti. Tym bolmasa solarǵa qol ushyn berińder, uıatty. Soǵym-saýqattyń bárin solardan alyp otyrmyz.

Sadyq. Á, munyń mıǵa qonatyn sóz. Endi onyń esebin tabatyn Haıdarbek bar.

Haıdarbek. Siz tarapynan da bir zvonok kere árıne.

Sadyq. Sýshaı, báıbishe. (Kózildirigin kıip, áıelin búgin kórgendeı). Sen endi meshat etpe. Biz baıandamaǵa otyraıyq. (Telefon syldyraıdy. Haıdarbek alady. Ásıa ketedi.)

Haıdarbek (daýsyn ózgerte.) Haıdarbek joq. Almatyǵa ketip qalǵan. Keshe kórseńiz, búgin ketti. (Telefonnyń serippesine trýbkany súıep qoıady.) Maza bermes. İske kiriseıik. (Ekeýi stol ústindegi qaǵazǵa jaqyndaıdy.)

Sadyq. Túgel qarap shyqtyń ǵoı?

Haıdarbek. Qaradym, birinen biri aınymaıtyn baıandamalar.

Sadyq. Jınalys saıyn jańalyq asha berseń jan qala ma. Áńgime fakti qaıtalanbaý kerek. Bas baıandamany Máken jasaıdy, meniki qosymsha ǵoı. Qalalyq aktıv emes, qarapaıym malshylar, aýyl sharýashylyǵynyń adamdary, jeldirte tartamyz da.

Haıdarbek. Sonda osy baıandamalardan qurastyramyz ǵoı.

Sadyq. Álbette. Bulardyń saıası shapkalary shamalas bolý kere baıqadyń ba?

Haıdarbek. Plenýmdardyń aty-jóni bolmasa, shamańyz shama. (Mysqyldap.) Bylaı suryptasa, baıqaımyn, jýan bir kitap shyǵatyn túri bar.

Sadyq (túsinbeı). Keıingi jıyrma jyl boıy trıbýnadan túspeı kele jatqan joq pa jezdeń. Ol bylaı tursyn, basshylarymyzdan estigen rahmetimizdiń ózi botaly túıeden baǵaly, baýyrym.

Haıdarbek (qaǵazdardy nusqap). Al endi mynalardan alatynymyzdy alaıyq.

Sadyq. Sýshaı, osydan úsh jyl buryn malshylardyń sletinde jasalǵan bireýi bar edi, bergilerin qoıa tur, aldymen sony tapshy. Soǵan svejı faktilerdi...

Haıdarbek (aqtarystyryp). Mynaý ǵoı.

Sadyq (qarap). Dál ózi. (Yńyldap oqıdy.) Mm... oblystyń komıtetiniń... ymm... plenýmynyń sheshimderin iske asyrýda... Mmm... m... m... rýhtanǵan eńbekshiler... m... m... 1913 jyly osy oblysta birde-bir traktor joq edi, m... endi qazir pálenbaı myń... revolúsıaǵa deıin qoıdyń orta salmaǵy.

Haıdarbek. Tap sol kezde kim ólshedi eken qoıdy?

Sadyq. Iá, bul jeri shamaly neleý ketken eken... Mm... bu jerin óshireıin... (Oqıdy.) Mm... m... halyqtyń ál-aýqatyn mádenı dárejesi... m... pálenbaı mektep, kitaphana.. qyzyl múıish, avtoklýb... m... (Oılanyp.) 1913 jyly oblysta birde-bir televızor... mm...

Haıdarbek. Traktorlaryńyz durys shyǵar, al endi televızor ol kezde dúnıe júzilik joq qoı.

Sadyq. Solaı ma edi ózi, osy joly qossam ba dep edim. Sáti túspedi.

Haıdarbek. Bastyqtaryńyz baıaǵy baıandamańdy qaıtalap tursyń demese...

Sadyq. Oı, qaraǵym-aı, ol kezdegi bastyqtar áldeqashan ketti ǵoı. Al malshylardyń qulaǵynda ne qaldy deısiń. (Oqıdy.) Mm... m... oblysymyzda iri dara maldy bordaqylaý... ótken jylǵydan pálen prosent... mm (Haıdarbekke) sýshaı, ana qaǵazda ótken jylǵy men bıylǵy dannyılar bar, sony myna jerlerine qondyrý kerek... (Oqıdy.) Mm... Bıazy júndi qoılardyń mm... júni ótken jylǵydan qoı basyna... mm... 25 gramnan artty. (Kóz áıneginiń sabyn tistep oılanyp qalady.) Sýshaı, osy jylqy men túıe túbimizge jetetin boldy. Qansha kóterińki mindetteme alsaq ta oryndalmaıdy. Qazaq degenińiz de qyzyq halyq, jylqynyń etin jemese shı qotyr bolatyndaı-aq esebin taýyp jyl saıyn úı basyna bir jylqyny tóńkerip tastaıdy da otyrady.

Xaıdarbek (mysqyldap). Halyqtyń ál-aýqaty kóterildi dep ózińiz aıtyp otyrǵan joqsyz ba?

Sadyq. Josparǵa zıany tıetin ál-aýqaty durysyn.

Haıdarbek. Qazy sizdiń úıden de arylmaıdy ǵoı?

Sadyq. Sýshaı, ol jaǵy endi... bizdi qoıshy.. men týysymnan alam degendeı...

Haıdarbek. Báribir emes pe?

Sadyq (óz oıynyń sońynda). Joq, ol bylaıynsha aıtqanda. Sýshaı, men qaıran qalam. Osy Almatyǵa barsaq ǵalym degennen aıaq alyp júre almaısyń. Al endi solar túıeni jıi botalatyp, jylqyny egiz taptyrýdyń retin elý jyldyń ishinde taba almaǵanyna renjısiń. Mysaly, sıyrǵa da sol kerek.

Haıdarbek (mysqyldap). Osyny baıandamańyzda aıta ketseńiz qaıtedi?

Sadyq. Muny Mákeńmen aqyldasqan jón. Mundaı oılar úlken, úlken aýyzdan aıtylýy kerek. (Qaıtadan qaǵazyna qarap oqı bastaıdy.) Tak., mm., m... Qus sharýashylyǵy... eti... jumyrtqa... tak... bul jaǵy túgel... m... m... ta shoshqa... mm... (Ózine-ózi.) Shoshqa baıǵustyń obalyna ne kere shubyrtyp-aq jatady... Osy kúnge deıin shoshqalaryń nashar degendi estigen joqpyz. Ár jyly artyǵymen oryndalady. (Ózine-ózi.) Paıǵambarlardyń ishindegi bir berekesizi osy Muhamed paıǵambar-aý deımin, o basta atamyzdyń asy shoshqa bolǵanda ǵoı, jylqynyń tumsyǵyna eshkim shertpeıdi. Qazir jer qaıysyp jýsap jatpas pa. Maı. m... m... Maı... neshaýa... Sút... (Ózine-ózi.) Osy bizdiń sıyrlardyń emshegin saıtan soryp kete me, qaıdam. Eki jyldan beri ońbaı kelemiz. Degenmen ótken jylǵydan táýir deı salaıyq. Sıfr kórinbesin tek. (Oqıdy.) Tak... mm.. mindetter... tak... mindetter belgili ǵoı...

Haıdarbek. Bárin de qoldan jazamyz ba dep edim, mynaýyńyz ońaı saýda boldy, Sáke.

Sadyq. Sýshaı, tura tur... (Oılanyp.) Osy «sovetskıı narod semımılnymı shagamı» — degendi qalaı aýdaryp júr. Sony bir jerine qystyrý kerek eken. Keıingi kezde kóp aıtylyp júr ǵoı.

Haıdarbek (oılanyp). Iapyr-aý, sony qalaı aýdarýshy edi. Bir spravochnıkte kórgenim bar, sonda mıl degen sóz teńizdiń shaqyrymy. Jer betimen eseptegende ár mıl bir jarym shaqyrymnyń tóńireginen shyǵady. Dálirek aıtqanda bir mıl 1600 metr. Sonda sem mılińiz bolady 11 shaqyrym 700 metr, metrin qoıyp on bir shaqyrymnyń ózin alaıyq.

Sadyq. Sýshaı, sen ony maıdalamaı jeteýdiń aınalasynan keltirshi.

Haıdarbek. Ay, endi qazaq tilinde kılometrdi shaqyrym deıdi. Al mıl degenge balama joq. 1913 jylǵa deıin qazaqta keme túgili deni saý qaıyq ta bolǵan joq, ony ózińiz bilesiz.

Sadyq. Sonda muny qalaı deımiz. Seni jazýshy deıdi, bir sóılemdi aýdara almaı, qalaı kún kóresiń, shyraǵym-aý?

Haıdarbek (oılanyp). Sovetskıı narod semımılnymı shagamı deısiz, á? Mıl... mıl... Báribir, men shaqyrymmen tartamyn.

Sadyq. Sonda qalaı demeksiń?

Haıdarbek. Sovet haldy ár qaısysy on bir shaqyrymdyq alyp adymmen...

Sadyq. Sýshaı, mynaýyńdy estigen qulaq bir jylǵa deıin kelmeıtin shyǵar.

Haıdarbek. Endi qalaı demeksiz? Men budan artyq aýdara almaımyn. Jeti mıldik adymmen deseńiz ózińiz bilińiz.

Sadyq (oılanyp). «Alyp adym» degeniń maǵan unaıdy. Biraq jeteýdi qaıda qoıarymdy bilmeı otyrmyn. (Qýanyp.) Aıtpaqshy, keńsege zvondap gazet podshıvkasyn daıyndasyn deıin. Qazir baryp ózim ákelem.

Xaıdarbek. Ie, ıe, sonsha aram ter bolǵansha... «Sosıalısik Qazaqstannan» alaıyq.

Sadyq (telefon soǵady). Alaý, Sadyq qoı. Maǵan «Sosıalısik Qazaqstannyń» bıylǵy, byltyrǵy podshıvkasyn daıyndap qoıshy, shyraǵym. Sekretar qyz ketpesin. (Shoshyp.) Ne deıt, qap, jaraıdy. Jaýabyńyz oryndy, mashınany jiber. (Trýbkany qoıady.)

Haıdarbek. Ne bop qaldy.

Sadyq (abyrjyp). Oıbaı, mynalardy tezdet. Basqa mashınıstka tabý kerek. (Jalma-jan kıine bastaıdy.) Qyrsyqty qarashy.

Haıdarbek. Sıfrlardy qondyrý ońaı ǵoı.

Sadyq. Ana qaǵazda obkomnyń sońǵy plenýmynda qaralǵan máseleler bar, bir tusynda ony da eske sala ketý kerek.

Haıdarbek. Sonsha nege abyrjyp kettińiz, Sáke?

Sadyq. Álgi sekretar-mashınıstkam ekiqabat edi ǵoı, bosanýǵa basqa kún tappaǵandaı búgin azanda roddomǵa túsipti. (Ásıa kıingen, shyǵyp bara jatady.)

Ásıa. Men magazınge baryp keleıin.

Sadyq (Ásıanyń ketkenin ańǵarmaı). Qatyn, endi qonaqtardy men kelgenshe óziń... Kim biledi, bastyqtar ustap qala ma... A, shyǵyp ketken eken ǵoı.

Haıdarbek (qaǵazdarǵa álgi sıfrlardy qondyra). Iapyr-aı, Sáke, sonsha abyrjyp ne bar?

Sadyq. Sýshaı, bóten mashınıstka bolsa eskisin bastyrdy dep jurtqa jaıyp júrmese deımin de baıaǵy.

Haıdarbek. Men ózimizdiń Dom tvorchestvonyń mashınıstkasyna bastyryp berem, ol adam óltirip jatsań da jumysy joq, «Ahaý kerimge» salyp júre beretin kisi.

Sadyq. Onda saz boldy. Men kettim. (Ketedi.)

Haıdarbek (kúlip). Seniń sıfryńnyń saýdasy jeńil. Ońasha dalǵanda óz jumysymdy bitirip alaıyn. (Telefondy alyp, nomerlerin teredi de, daýsyn ózgertip.) Alo... Maǵan prorektordy qosyńyzshy... Oblıspolkomnan... Bul predsedateldiń prıemnyıynan. Sizge Sardarov Almas degen balanyń dokýmenti tapsyrylǵan shyǵar. Jazyp alyńyz. Sardarov Almas. Sony úlken kisi ózi aıtýǵa bilesiz ǵoı. Men járdemshisimin... Erteń úlken kisimen komandırovkaǵa júremiz. Sol endi qaterińizde saqtalsyn, keıin uıat bop júrmesin. Rezýltatyn keıin ózim suraımyn. Saý bolyńyz. (Telefondy qoıady.) Mine, sharýa bitip jatyr. Ótken jyly da osyndaı úlkenderdiń atymen tórt balany toǵytyp jibergenbiz. Ittiń bireýi alǵashqy semestrde-aq tońqalań asty. Úsheýi kózi jaınap oqyp jatyr. Mundaıda alǵan aqshanyń murty shaǵylmaı óz qaltańda qalady. Endi anaý tıyny óz aldyna taı mingizem degen ákeıdiń balasyn... (Oılanyp.) Kimniń atynan jyljytsam eken? Erteń kezdeskennen keıin kirisermin buǵan. (Taǵy da telefon soǵylady.)

Haıdarbek. Alaý, ıe, men ǵoı.

Telefon. Baınazarmyn, haliń qalaı?

Haıdarbek. Besten joǵary baǵa bolsa ol da meniki.

Telefon. Munyń qýanarlyq jáıt eken.

Haıdarbek. Sen sappas qaıdan júrsiń?

Telefon. Aýdannan keshe keldim. Az ǵana jazǵandarym bar edi, sony bylaı...

Haıdarbek. Oblystyń Halyq tvorchestvosy Úıiniń tilge tıek eter tuldyry men ekenin bilesiń. Ákele ber. Anaý-mynaý óleńniń murtyn qaǵyp, urtyn basýǵa ózimniń de shamam keledi.

Telefon. Azdap uıqas jaǵyna...

Haıdarbek. Aınalaıyn, seniń poezıadaǵy novatortsva degennen habaryn bar ma?

Telefon. Novogattan kelgen kim edi?

Xaıdarbek. Albasty bassyn. Novobogat aýdanynda qaı qalyńdyǵyń qalyp edi, novatortsva deımin.

Telefon. Jań túsindim keshirińiz.

Haıdarbek. Túsinseń bylaı: munda mazmun degen tunyp turady da, álgi uıqas ataýlyń kóp bıdaıdyń ishindegi jalǵyz arpadaı ár jerden bir qyltıyp, bir-birine alystan bas ızesedi. Sonda eki ortada ólgen arystannyń jotasyndaı kólbep mazmun jatady. Uqtyń ba. Jaraıdy, ádebıet birlestiginiń aldaǵy májilisinde bul týraly tereńdeı túsermin.

Telefon. Al endi sen meni tyńda. Ózińmen vecherde kezdesetin, oń jaǵyńda otyrdy ǵoı, qaıta-qaıta bıledińder ǵoı.

Haıdarbek (tamsanyp). Sary quba ma, to est aq quba ma, Sáýle ǵoı aty?

Telefon. Sol saǵan ólip júrgen kórinedi.

Haıdarbek (qýana.) Qoıshy, áı, maǵan ǵashyq pa?

Telefon. Haıdarbek degendi júreginiń jalynyna orap aıtyp júr.

Haıdarbek. Qoıshy-aı... tamasha ǵoı... mynaý. Áı, sonda men osy...

Telefon. Endi kelbetti de qudaı bergen ózine.

Haıdarbek (tamsana). Anaý shashty da býyrshynnyń órkeshindeı áshekeılep biraz jerge jibergen ózi.

Telefon. «Óleń jazatyn adamǵa qyzdar úıir bolady» dep anada bir aıtyp edim ǵoı.

Haıdarbek. Til-aýzym tasqa, sen kózi ashyq áýlıesiń. Anaý keýde, anaý shash... Biraq shash degen jaryqtyq qyzdardyń kórki edi, qazir bórkine aınalyp ketti ǵoı.

Telefon. Báribir shashynan shylbyr espeısiń, al umtyl endi.

Haıdarbek. Áı, qoıshy-aı, sappas, áı, kóp aıta bermeshi, júregim nashar. Jaqsy, erteń keńsede kezdesermiz. (Trýbkany qoıyp, basyn shaıqap.) Sary qyz maǵan ǵashyq deıdi. Ǵajap... Búlk etpe, Haıdar, toı túgili úı ormandy malyndyratyn maýsymdasyń. Pora, pora, dorogoı, úılen... Qalǵanyn kóre jatarsyń. (Oılanyp.) Túsimde mynaý ıyǵyma, joq, mynaý ıyǵyma eken ǵoı, bir sary torǵaı kelip qonyp júr edi, adyry Sáýle boldy da shyqty. Tús túlkiniń tezegi deıdi, nadan qazaq, aınalyp keteıin dıalektıka muny da joqqa shyǵardy. (Kerilip.) Shortty znaıt, bir baq qysyp júr me, túsimde ylǵı jaqsylyq kórem. (Oılanyp.) Shash degen jaryqtyq qyzdardyń kórki edi, endi bórkime aınalyp ketti, — dedim-aý. Janym-aý, mynaý qarapaıym adamnyń aýzynan shyǵatyn sóz emes qoı. Álde Muzafar Álimbaevtan aýysyp, aýzyma túsip ketti me. Meniń ondaı da naýqasym bar. Joq, ózimdiki shyǵar. (Telefon syldyraıdy.)

Haıdarbek. Alaý, ıe ol kisi joq. (Trýbkany qoıady.) Mynany bitirip tastaıyn (Baıandamaǵa úńilip, ekinshi qaǵazdardan sıfryn qaraıdy, anda-sanda daýystap qondyryp jatady.) Ta ótken jylǵysy mynaý bıyl úshinshi kvartaldyń tabysyna... Ta tak... Sıyr.. tak... jylqy... qoı... shoshqa... qustar... Sıyr... tak... jylqy... túıe... qoı... shoshqa... qustar... jumyrtqa... et-maı... jún... sútti... shamamen jiber dedi ǵoı... Myna jerlerin ózimen aqyldasý kerek.

Artynyp-tartynyp Sardar men Kenjegúl kiredi.

Haıdarbek (ornynan ushyp turyp). Assalaýmaǵalaıkúm, at-kólik aman, keldińizder me?

Sardar. Aleıkasalam. Qaıda kórsem de qaǵazdan bas almaısyz.

Haıdarbek. Al tórletińizder. Tirlik solaı, tirlik solaı, aqsaqal.

Kenjegúl. Aý, bul úıdiń adamdary qaıda eken?

Haıdarbek. Kelinińiz magazınde, Sákeń sharýasynda, bári de qazir keledi.

Kenjegúl. Bizdiń balanyń hali qalaı, quda?

Haıdarbek. O jaǵynan qam jemeńiz.

Sardar. Taǵy bir chemodan bar edi ǵoı. (Syrtqa shyǵyp ketedi.)

Kenjegúl. Áıteýir rettedińiz be?

Haıdarbek (esik jaqqa qarap sybyrlap). Ózińiz bergen bireýdi kómekeılerine tastap jiberdim. Endi oryndamaı kórsin, aıaqtary aspannan keledi...

Kenjegúl. Aıtqanyń kelsin, quda.

Shymyldyq

PROSENIÝM

Sardar. Men oblys túgili Almatynyń jınalysyna da talaı qatysqan adammyn. Osy saparda inimmen renjisip qalsam, sizderden aldyn ala keshirim suraımyn. Al Almas týraly qamym joq. Balanyń qalaǵany biledi. Qysqasy, qusty tusap toqtata almaısyń — qanaty bar, ózen teris aqpaıdy — saǵasy bar. (Ketedi.)

ÚSHİNSHİ AKT

Mýzyka únindegi majorlyq ekpin azdan keıin mınorlyq sarynǵa aınalady. Bul osy aktyda bolar oqıǵanyń kilti. Biz taǵy da Sadyqtyń úıinde kezdesemiz. Tús mezgili. Arada birneshe kúnder ótedi. Úı ishinde bir kóńilsizdik bar. Radıola túski konsert «Sý tasýshy» («Vodovozdy») ánin aıtyp jatyr. Ánniń ortan belinde ishten Haıdarbek shyǵady. Radıony burap toqtatady.

Haıdarbek. Mundaı qoıyrtpaq óleń óz qolymnan da keledi. (Oılanyp.) Esenjolovty rettedik. Taı taqymda deı berińder... Anaý, anaý... ol da ıkemge keldi. Instıtýttyń muǵalimderi meni kórse tura qashady, sonysyna túsinbeımin. Basqa jaǵynan bitirip jatqanymdy qaıdan bilsin olar. Sáýleniń toıyn dúrildetkende bir-aq bilesińder. Al endi osy eki aǵaıyndy jigittiń arasynda bir unamsyz kúıdi ańǵaryp júrmin. Solardy bylaı jaltartyp, qaqtyǵysqa keltirmeý kerek. Aǵasynyń minezi jaman. Eki ortada shybyn ólediniń keri bolmasyn.

Ásıa shyǵady. Syr tarta.

Apasy, osy aǵaıyndar bylaı...

Ásıa. Jeńeshemde eshnárse joq, aqkóńil, aldyr-saldyr adam ǵoı. Qaınaǵa birdeńege renjýli me, qaıdam. Keshe sen joqta bir áńgimeler bastalyp ketti de, kisiler kelip qalyp abıyr boldy. Qaınaǵa jezdeńdeı emes, betiń bar, júziń bar demeı týra ketetin adam. Aıtpaqshy saǵat úshke keńsege kelsin dep bastyǵyń zvonıt etti.

Haıdarbek. Baram ǵoı. Erteń Sákeń baıandama jasaıdy, jaýapty másele. Qaınaǵańyzdy óıtip-búıtip jýasytpasa bolmas.

Ásıa. O jaǵyn óziń bil. Ne ekenin bilmeımin, áıteýir bir ashý bar.

Syrttan Kenjegúl kiredi.

Kenjegúl. Álgi balalarǵa bylaı kóılek-kónshe shaı-qant degendeı soǵan ekeýmiz baryp qaıtsaq qaıtedi?

Ásıa. Men daıyn.

Haıdarbek (syr tarta). Shalyńyz ne qyp...

Kenjegúl. Oı, onyń árdaıym qyńyr júretin ádeti ǵoı. Sodan basqa adam áke bolmaǵandaı-aq, balam ne oılasa sol bolady deıdi de otyrady.

Haıdarbek. Almas jóninen neshaýa, vse v porádke.

Kenjegúl. Raqmet, shyraǵym, osy bala bir ornalassa eken.

Haıdarbek. Qam jemeńiz dedim ǵoı.

Ásıa. Al endi biz magazınderge baryp kele qoıaıyq. (Haıdarbekke.) Qaınaǵa kelse, sen úıdesiń ǵoı. Tamaqty asyp qoıdym. (Ásıa men Kenjegúl kete beredi.)

Haıdarbek. Úıdemin. Joq, bul shaldy ertegi ázilmen biraz jerge shyrqap tastaıyn. Ózi kóp nársege baladaı senedi. Maǵan unaıtyny sol.

Sardar kiredi.

Sardar. Bizdiń báıbishe bir jaqqa ketken be?

Haıdarbek. Sáke, áneýkúngi hatty jiberip pe edińiz?

Sardar (salqyn). Hat qaıda qashar deısiń...

Haıdarbek (seziktene). O ne degenińiz.

Sardar. Ie, basqa ne saýal.

Haıdarbek (qýlyqqa basyp). Sáke, men sizdi óz ákemdeı syılaıtyn adamnyń birimin.

Sardar. Onyńa rahmet, shyraǵym. Sadyq túske kele me? (Oryndyqqa otyrady.)

Haıdarbek. Kelýi kerek... (Túlki bultaqqa salyp.) Sáke, osy siz túske senesiz be?

Sardar. Qaıdam.

Haıdarbek. Tús jorýǵa qalaısyz? Men bir nársege qýanyp júrmin búgin.

Sardar (mán bermeı). Aıta ber.

Haıdarbek (lepire). Taqǵa jadyn kórdim. Aıdalada bir shyń jartas eken deımin. Sonyń ushar basynda dúnıeniń tórt buryshyn sholyp turmyn.

Sardar. Durys-aq.

Haıdarbek. Bir kezde jartastyń etegine qarasam, tómende bireý tyrmysyp, órmelep-órmelep kele jatyr.

Sardar (ádeıi elegen bolyp). Iapyr-aı, ol kim eken?

Haıdarbek. Men oǵan mán bermeı taǵy da álemdi sholyp kettim. Sálden soń álgi tómennen «Haıdarbek» degen bireýdiń qarlyqqan daýsy keldi qulaqqa. Jalt qarasam, órmelegen adam aıaǵymnyń astyna kelip qalypty. Qolyńdy berip jibershi» dedi bir mańǵaz deneli kisi.

Sardar. Qolyńdy berdiń be?

Xaıdarbek. A kak je, tartyp janyma otyrǵyzdym

Sardar. Saýap bolǵan eken.

Haıdarbek. Sodan, arqasyndaǵy bir jáshik aq qaǵazdy sheship: «Balam, mynany saǵan ákelip edim», — dep tastaı bermesi bar ma.

Sardar (ádeıi). Iapyr-aı, mynaý bir jaqsylyqtyń nyshany ǵoı.

Haıdarbek. Ózi borsha-borsha terge túsken ábden. Sardar. Shyń basyna bir jáshik qaǵaz arqalap shyǵý ońaı ma?

Haıdarbek. Bylaı betine anyqtap qaraımyn, kim deısiz ǵoı endi siz aqyrynda.

Sardar. Al dedik... (Betine ajyraıa qaraıdy.) Haıdarbek. Kádimgi ózimizdiń Abaı, aqyn Abaı, Qunanbaıdyń Abaıy.

Sardar (shydamaı ornynan turyp ketip, ózine-ózi). Abaı da aljyǵan eken seniń túsińe ense. (Haıdarbekke.) Ie, sodan?

Haıdarbek. Osy shyń basynan myna qaǵazdardy toltyrmaı túspe, dedi de ǵaıyp boldy. Sodan:

Táńirim-aý, qaǵaz salǵan aǵash jáshi

Ony da toltyrarmyz bolsa násip, —

dep óleńdetip jatyp oıanyp kettim.

Sardar (yzasyn búge). Endi aqyn bolmaǵan neń qaldy?

Haıdarbek. Rahmet, Sáke, rahmet, ózim de osyny aıtar dep otyr edim.

Sardar (salqyn únde). Sen óziń beri qarashy.

Haıdarbek (Sardardyń túsiniń ózgesheliginen shoshyna). Al, qaraǵanda ne?

Sardar. Meni kim dep júrsiń ózińshe?

Haıdarbek (úni jýasyp). Quda, týys, aǵaıyn qalaı kóretinimdi jańa aıttym ǵoı.

Sardar. Qazaqtyń «úsh jyl mal baqqannan aqyl surama» degen qarǵys atqan maqalyn jamylyp, meni aqmaq etkiń keledi. Men júz jyl mal baqsam da, aqylymnan adaspaımyn.

Xaıdarbek (jaltara). Aý, Sáke, bul ne degenińiz, men sizdi ózimniń...

Sardar (jekirip). Táıt ári... Áneýgúni qonaq degen atyńdy syılap shydadym. Jezdeń men kelinnen uıatty, ózińe keterde aıtaıyn dep edim, otty aınalǵan kóbelekteı óziń bastadyń.

Haıdarbek (úninde jalbaryný bar). Ay, Sáke endi siz ashýdy bylaı... meni bilesiz ǵoı...

Sardar. Doǵar. Óziń deliqul bolǵan soń aınalańdaǵynyń bárin de deliqul sanaısyń-aý, shamasy.

Haıdarbek (aqyrǵy kúshin jıyp). Siz meni oskarbıt etpeńiz... Ol úshin jaýap beresiz.

Sardar (tós qaltasyndaǵy baıaǵy hatty alyp). Mynadan artyq oskarbıt bola ma? (Jyrtyp-jyrtyp aldyna laqtyrady.) Mine onyń jaýaby. Osy hat rektordyń qolyna túskende meni kim deni saý adam dep oılaıdy?

Haıdarbek. Báribir Almas oqýǵa túsedi.

Sardar. Ony bildim. Raqmet. Rektory «úlken kisiler tapsyryp edi, balańyz túsedi» dedi. Biraq saǵan eregisken soń balanyń aıtqanyna kóndim. Barlyq dokýmentin alyp voenkomatqa aparyp, samolettiń ýchılıshesine bergenmin. Shúkir, densaýlyǵy jaqsy edi, búgin jaratyp aldy. Tórt kúnnen keıin Saratovqa júredi.

Haıdarbek. Bul netken sumdyq? (Aınalyp ketip, ózine-ózi.) Jeńgeı aqsha bergenin aıtyp qoıdy ma eken? (Kók bettene.) Báribir men sizdiń qolyńyzdan kók tıyn alǵan joqpyn.

Sardar. Men saǵan aqsha aldyń dep otyrmyn ba? Saǵan para berip meni jyn soǵyp pa?

Haıdarbek (ózine-ózi). Onda neshaýa, óz obaldaryń ózderińe. (Sardarǵa.) Esh ketken eńbegim-aı.

Sardar. Sen endi jas emessiń. Janym ashyp aıtam. Adal peıilińmen kiriskenińe rahmet dedim ǵoı jańa. Biraq bárinen de óz arymdy taza ustaýǵa tyrysatyn adammyn. «Balańdy oqýǵa túsirdim» dep erteńine jelkeme minetinińdi barǵan kúni-aq kózińnen tanyǵanmyn.

Haıdarbek (jigerlene). Aqsaqal, tyńdaǵan saıyn óksheleı bermeńiz. «Baryp jaǵdaılaryn bil, bıyl Almas oqýǵa kelsin» degen kelinińiz.

Sardar. Kelinime myń da bir rahmet.

Haıdarbek. Keıin daýlasa beretin bolsańdar, men bárin ótkizgenmin.

Sardar. Joq, sen mindetińdi ótediń. Al ishimdegi bir zapyran osy edi, shyǵaryp boldym. Bul áńgimeniń bolǵanyn ekeýmiz-aq bileıik...

Haıdarbek (nyǵarlap). Sizge de rahmet. Bul áńgimege budan bylaı qandaı jaǵdaıda bolsa da oralmasqa ant eteıik. Meıli, kisi ólimi bolsyn, bir aýyz bul taqyrypqa tis jarmaıyq. Oılan degenińizdi ákeniń balaǵa bergen sabaǵy dep uǵamyn.

Sardar. Tic jaryp oralmasqa mine qolym. (Ekeýi qol alysady.) Balanyń jaıyn qatynǵa túsindire jatam. Aldyratyn bolǵanyńdy da aıtam.

Haıdarbek. Sony sendire aıtyńyz, qudaǵı renjip qalmasyn. Óıtkeni men shek keltirmeńiz degenmin.

Sardar. Eńbegińe qudaǵıyń rıza bolady. Ol jaǵyna kúmandanba.

Haıdarbek (jerdegi hattyń jyrtyndysyn jıyp, kólgirsı). Meniń keleshektegi shyǵarmamnyń bir keıipkeri bolarsyz dep senem.

Sardar. Qazaqtyń mendeı dıdar shaldary az deısiń be, shyraǵym.

Haıdarbek. Degenmen men úshin sizdiń ornyńyz bólek bolyp turǵany.

Sardar (kúlip). Záýede jaza qalsań ózińdi de umytpa, quda bala.

Haıdarbek (qýana). Sóz joq, oryndalady, aqsaqal.

Magazınnen alǵan zattarymen Kenjegúl men Ásıa kiredi.

Haıdarbek qıpaqtap Sardarǵa qaraıdy.

Sardar (jaıdary). Mundaǵy jurtqa birdeńe qaldyrsaıshy, qalany kóshirip ketkiń kele me, báıbishe-aý?!

Kenjegúl. Munyń kózine men túıme alsam, túıedeı kórinetin ádeti. (Ákelgenderin tórgi úıge alyp ketedi.)

Ásıa. Qaınaǵa, shóldep qalǵan joqsyz ba? Qazir shaı daıyndap jibereıin. (Stol ústin yńǵaılastyrady.)

Sardar. Joq, aınalaıyn. (Kózin qysyp.) Haıdarbek ekeýmiz áńgimeni soǵyp rahattanyp otyrmyz.

Ásıa. Sen álgi keńseńnen qalyp qoıma, qaıta-qaıta tapsyryp jatyr edi. (Syrtqa shyǵyp ketedi.)

Haıdarbek. (saǵatyna qarap). Aıtpaqshy men keteıin (Mán bere.) Aqsaqal, endigisin ózińiz degendeı...

Sardar (kózin qysyp). Jolyń bolsyn! (Haıdar ketedi.) Sanasynda sańlaý bolsa, endi oılanar.

Kenjegúl shyǵady.

Kenjegúl. Aýylǵa barǵan soń «Balańnyń oqýǵa túsken toıyn jasa» — dep jurt mazany alatynyn bilesiń. Soǵan ózimizde joqtan qaǵystyryp birazyn aldym kesheden beri.

Sardar (sezdirmeı). Sol toıyńdy qazir bastasaq qaıtedi, báıbishe? Balań búginnen bastap oqýǵa tústi.

Kenjegúl (qýanyshy qoınyna syımaı). Shyn aıtasyń ba?

Sardar. Saǵan ómiri ótirik aıtyp kórip pe edim?

Kenjegúl (júgirip). Aınalyp keteıin álgi kelin qaıda, aq túıeniń qarny jaryldy. Álgi neleriń qaıda, ózim kómekteseıin. (Ásıa kiredi, ony qushaqtap alady.) Aınalaıyn-aý, aınalaıyn, bári seniń arqań ǵoı.

Ásıa. Ne bop qaldy, jeńeshe-aý, ne bop qaldy?

Sardar (murtynan kúlip). Úndeme, kelin, qazir bárin bilesińder.

Kenjegúl (qýanyshtan ne istep, ne qoıaryn bilmeı). Tórejan nege keshigip jatyr?

Ásıa. Baıandama dep basy qatady da júredi onyń. Áne, ózi de keldi.

Kenjegúl (kire bergen Sadyqty qushaqtap). Tórejan-aý, súıinshi Almas tústi.

Sadyq. Qaıyrly bolsyn, biraq emtıhan áli aıaqtalǵan joq emes pe, jeńeshe?

Kenjegúl. Bitsin, bitpesin, ákesi aıtyp otyr ǵoı.

Sadyq (Sardarǵa). Sáke, ras pa?

Sardar. Bári ras, al shaıǵa otyraıyqshy. (Ásıa men Kenjegúl shaı daıyndaıdy.)

Sadyq. Tamasha! (İshke kirip ketedi.)

Kenjegúl (abyrjyp). Álgi býtylkalaryn qaıda qoıyp edim? (Asyǵys ekinshi bólmege ketedi. Úı kıimin kıip Sadyq shyǵady.)

Sardar (Sadyqqa). Ne aıtsam da jeńgeńniń kózinshe meni qostap otyr.

Sadyq. Ol ne sondaı-aq?

Sardar. Qazir bilesiń.

Kenjegúl bir qushaq ár túrli býtylkalar alyp shyǵady.

Sadyq. Jeńeshe-aý, mynanyń bári...

Kenjegúl. Áı, táýekel. Almasjan úshin ózim de qyzyldan iship jiberem.

Sardar. Búgin báriń de aqtan ishesińder.

Sadyq. Durys, durys kóndik.

Ásıa. Al, jeńeshe, myqty bol. Qaınaǵa maǵan jeńildik jasar.

Sardar. Aınalaıyn, ne de bolsa jeńgeńmen birge kór.

Kenjegúl (Ásıaǵa). Eshnárse etpes, qyzyldan aýyz tıeıik.

Sardar. Aıtyp otyrmyn ǵoı, aq ishesińder. Báıbishe, sen aq ishpeseń, balańdy oqýdan shyǵaryp tastaımyn.

Kenjegúl. Oıbaı, onda ý bolsa da ishem. (Rúmkalarǵa Sardar araq quıady.)

Sardar. Bir tamshy qaldyrmaı ishesińder.

Ásıa (shaı quıyp jatyp). Qaınaǵa maǵan jeńildik etińiz.

Sardar. Dáneńe etpeıdi, qaraǵym, jeńgeńnen qalma.

Sadyq. Durys, durys, alyp jiber.

Sardar. Al, alyńdar. Almasjannyń oqýynyń qadamy sátti bolýy úshin.

Kenjegúl (alyp jatyp). Qudaı, óziń keshir. (Bári alǵansha Sardar qarap otyrady.)

Sardar. Balam úshin ishtim deseń keshirmeı ne bopty qudaıǵa. (Kenjegúl kózin jumyp tartyp jiberedi. Bári de ishedi.)

Kenjegúl (túshirkene). Allaı, saqtaı kór, ishimde bireý ot alyp qashyp bara ma...

Sardar. Endi bireýin ishseń qashyp bara jatqan toqtaıdy.

Sadyq. Súıtedi, jeńeshe, súıtedi.

Kenjegúl. Qoı, Tórejan, endi bolmas.

Ásıa. Jeńeshe, ystyq shaı alyńyz. (Sardar taǵy quıady. Kenjegúl ańǵarmaı qalady.)

Sardar (Sadyqqa kózin qysyp). Entikken sabanyń pushpaǵy sheshilip ketkende tabaldyryqqa deıin shapshıtyny bar ǵoı, sol nege uqsaıdy?

Sadyq (túsinbeı). Ol endi ózi...

Sardar. Osy kúni aspanda izinde shubatylǵan aıran arqany bar... bir samoletter ushyp júredi ǵoı.

Kenjegúl. Allaı-aı, bir ǵajap, ózin kúmisten jasaıdy-aý deımin, izi aq aırandanyp tartqanda janyń túrshigedi. (Kózin jypylyqtatyp.) Qarap otyryp kúlkim kelgeni nesi... Myna qurǵyryń...

Sardar. Jańaǵy samoletti aıtsaıshy onan da.

Kenjegúl. Qudaı biledi, sonyń ishindegi adam dúnıeniń jaý júregi shyǵar...

Sardar (Sadyqqa kózin qysyp). Sondaı jaý júrek ul tapqan bizdiń báıbisheniń densaýlyǵyna... Al óziń de alyp qoı.

Kenjegúl (túsinbeı iship jiberip). Oıbaı-aý, meni ne qara basty, taǵy ishtim-aý? (Sadyq pen Ásıa birine biri qaraıdy.)

Sadyq (Sardarǵa). Men shamasy...

Sardar (Kenjegúlge). Sol jaý júrek balań úsh jyldan keıin kúmis samoletpen aýylǵa keledi.

Kenjegúl (kózin jypylyqtatyp). Ne deıdi, ne deıt?..

Sardar. Almas Sardarovty ushqyshtar ýchılıshesine qabyldady.

Sadyq. Bul qalaı bolǵany sonda. Instıtýt qaıda?

Sardar. «Ózi de jaman oqymaǵan eken, onyń ústine úlken kisi tapsyryp edi, qaıtsek te alamyz» dep edi, ózim bolmadym. Shamasy, sen zbandaǵan bolýyń kerek?

Sadyq. Joq, men telefon soqqan joqpyn.

Sardar. Endeshe úlken kisisi Haıdarbek boldy.

Kenjegúl (Ásıaǵa). Kelin, bizdiń shal ne dep otyr, men mas bolyp qaldym ba?

Sardar. Balań kúmis samolet aıdaıtyn ushqysh bolady deımin.

Kenjegúl. Qaıdaǵy báleni aıtpashy, quda bala ózi biledi, munyń qartaıǵansha ázili qalmaıdy. Kelin, basym aınalyp ketti, meni aparyp jatqyzshy.

Sardar. Senimen ázildesip óleıin dep otyr edim, kók soqqan, o nesi-aı...

Ásıa. Káne, jeńeshe. (Qoltyǵynan kóteredi.)

Kenjegúl (ázer turyp). Aýlym kóship qonady-aý, Belturǵanǵa-eı... (Kete beredi.)

Sardar. Esiń kirgende kóship-qonarsyń. Qyzyp baıqamaı otyr, áıtpese shý shyǵarady.

Sadyq. Munyńyz beker boldy ma deımin.

Sardar. Joq, beker emes. Aldymen balanyń tilegi sol. Onyń ústine «inisiniń arqasy, tamyr-tanys» degen el esegi de maǵan jeńil tımeıdi. Óz kúshimen buzyp-jaryp kirmegen soń, bári beker.

Sadyq. Jaqynda bir kisi «myna para degen biteý jaraǵa aınalyp barady, endi ol oqý oryndaryn da jaılap keledi» dedi.

Sardar. Ondaı sumdyqty estigenimizge kóp boldy.

Sadyq. Ol kisi mıǵa kiretin úlken bir qaýip aıtty. Astanada da, oblys ortalyǵynda da oqýǵa kóbine bedeldi qyzmetkerlerdiń kóshe taptap júrgen áýmeser balalaryn alyp júrmiz. Olar bes jyl boıy ilinip-salynyp, onda da áke bedeliniń arqasynda zorǵa bitiredi. Ia maman, ıa nadan emes, ári-seri birdeńeler shyǵyp jatyr. Shyn máninde bul bolashaqqa jasalyp otyrǵan zorlyq, qıanat. Oqıtyn yntalylar jańaǵy lobatrástardyń kesirinen tys dalyp keledi. Keıingi kezdegi osy naýqas ıntellıgensıanyń keleshegine qaýippen qaraýǵa májbúr etedi»,— dedi.

Sardar. Mine, naǵyz ádil adamnyń sózi: keshe qonaqtaryń kelip buzyp ketti, meniń de aıtarym osy tóńirekte. Mysaly, basshylardan ǵana deni saý bala týyp, malshydan esersoq týady dep saǵan kim aıtty?

Sadyq. Ondaı dep eshkim aıtpaıdy.

Sardar. Aıtqanda qandaı, «malshy bolý baqyt» dep gazetterińde jylda jazasyń. Osy elý jyldyń ishinde sen sıaqtylardyń bireýiniń balasy dalaǵa baryp qoı baqty ma? Malshy bolý shyn baqyt bolsa, nege jibermeısiń balańdy?

Sadyq. Byltyr áıeldiń aıtqanymen Muratty oqýǵa túsirgenime osy kúnge deıin uıalam. Qazir ekspedısıada adam bolyp júr. Endi aram ólsem de kirispeımin. Bul jaǵynan adalmyn.

Sardar. Seniń uıalǵanyńnan ne paıda, jurtty uıalta almasań, adaldyǵyńnan ne paıda, aramdy áshkereleı almasań. Adam balasy úshin bilim-óner degen báıge emes pe. Keıbireýiń sol báıgege attyń ornyna esek qosyp júrsińder... Sol esekpen qaı qyrdan aspaqsyń? Basqany bylaı qoıaıyq, seniń de oblystyń mekemelerdi basqarǵanyńa pálenbaı jyl boldy. Sen nege oılamaısyń osyny?

Sadyq (jaltaryp). Bul jaǵy maǵan qaramaıdy ǵoı.

Sardar. Sóz bolǵanyńa, kóshede bir adam óleıin dep jatsa, bizdiń mekemeden emes dep qaramaı ketesiń be?

Sadyq. Iapyr-aı, Sáke, sizge ne bolǵan ózi?

Sardar. Men munda Almas úshin kelgen joqpyn. Ábden shıryǵyp júrgenimde jınalystaryna shaqyrdyńdar. Erteń baıandamańdy tyńdaımyn ǵoı. Biraq búgin bilgim keledi seniń kim ekenińdi.

Sadyq (kúlip). Óz týysyńyzdy tanymaı otyrsyz ba?

Sardar. Tanımyn. Seni maǵan týys etetin seniń barlyq jaladan aýlaq júretin adaldyǵyń. Biraq el basqarǵan, halyq sengen adamǵa bul az. Ondaı adaldyq ár pándeniń basynda bolady.

Sadyq. Endi ne qyl deısiz maǵan?

Sardar. Kóp jyldan beri óziń otyrǵan mekemeni alaıyq. Talaı jınalysta maldyń basyn pálenge jetkizý kerek dep siltep turasyń. Al endi jannyń basyn pálenge jetkizý kerek degen sezdi senen estimeı kelem. Maldy baǵatyn adam ǵoı, shyraǵym-aý. Meniń kóz aldymda Sadanbaıdyń pálen balasy óldi. Jáne bári sábı kezinde jel-quzben ketip jatyr. Sardar shal aıtty eken dep seniń balań erteń qoı baǵýǵa bara qoımas. Seniń-aq balań jerdiń kindigin tireıtin bolsyn... Al jańaǵy Sadanbaı balalary tiri bolsa, tym bolmasa bir-ekeýi malshy bolady ǵoı. Ortalyqtan nemese basqa bólimsheden dáriger kelem degenshe jurt óliginiń jetisin berip jatady. Sondaıdy kórgende kózime sen elesteısiń, kirerge jer tappaımyn. Mal basyn aıtqanda, jan basyn nege oılamaısyń deıtinim sol meniń.

Sadyq. Osy myna medısına kadry degen-aq júıkeletip boldy.

Sardar. Áńgime jalǵyz sonda ǵana ma eken? Aldymen jaıylym men qystaýdaǵy úı-jaıǵa baılanysty. Jas balanyń ókpesine sýyq tıdi bitti. Mynaý shyǵaryp jatqan kıiz úılerińniń súıegi bir keshýden qalmaıdy. Týyrlyqtary bir jańbyrdan keıin irip ketedi. Sony nege kórmeısiń? Fevraldyń azynaǵan jelinde anadaı úılermen balańdy jetektep kóship júrshi, áýlıe ekensiń. Osy kúnge deıin ókimet pen partıa tarapynan malshyǵa jaǵdaı jasaǵany úshin sógis alǵan bir adamdy kórgen joqpyn. Ókimet pen partıa qanshama qarajat bóledi, daýly alady, sendeılerge senedi, iske asyrady deıdi, adyry ne? Sonda ana mekemede sen ne bitirip otyrsyń?

Sadyq. Shama kelgenshe tyrysyp jatyrmyz ǵoı.

Sardar. Joq sen tyrysyp júrgen joqsyń, qasyńda men jaýap berem, ojaýǵa ol jaýap bersin dep búrisip júrsiń. Aınalyp kelgende halyqqa jaýap bergiń kelmeıdi. Osydan eki-úsh jyl buryn Almatyda úlken basshylar da, úlken basymen Sábıt Muqanov ta malshynyń jaǵdaıyn aıtyp zar qaqty. Óziń tyńdadyń. Sodan beri ne istedim deı alasyń? Jıyrma jyl alǵa qarashy, óziń mal ósedi, budan eki ese bolýy múmkin, al malshy óspeıdi, sosyn mal qyrylady. Múmkin, jıyrma jyldan keıin ettiń ornyna rezeńke jep, kostúmniń ornyna qańyltyr kıetin shyǵarsyńdar?

Sadyq. Oıpyr-aı, Sáke-aı, osyndaı áńgimeniń sizge keregi ne? Bul jaǵdaı bizden buryn da bolǵan, bizden de bolar.

Sardar. Mine, ekeýmizdiń jolymyzdyń aırylatyn jeri osy. Men qartaıǵandyqtan aıtyp otyrǵan joqpyn, qanym qaraıǵan soń aıtyp otyrmyn.

Sadyq (araq quıyp). Bárimiz de kommýnıspiz ǵoı, qoısańyzshy býynsyz jerge pyshaq urmaı.

Sardar. Kúni boıy aıtyp otyrǵanym býynsyz eken ǵoı. Táńirim sendeı komýnısen saqtasyn. Jalaqyny sen alasyń, jaýapty malshy beredi. Kúneltken kóleńkeń qaıyrly bolsyn!

Sadyq. Mundaı narazylyqtardy júregińiz daýalasa, meniń bastyǵyma aıtyńyz, sol kisiden komanda bolsyn.

Sardar. Tapqan ekensiń sý júrekti. Seniń bastyǵyń aspannan túsken joq, ol da áıelden týǵan shyǵar. Munshalyqty maıdalanyp ketkeniń, qalǵan ómirimniń qasireti bolmasa jarar edi. Bastyǵyń erteń bolady ǵoı. Sen sóılep bolǵannan keıin osynyń barlyǵyn jınalysta aıtamyn. Sosyn meni bastyǵyń bar, óziń bar, jylqyshylyqtan bosatyńdar. (Teńselip júrip ketedi. Telefon syldyrlaıdy.)

Sadyq. Alaý, ıe, men, dalalyq mılısıadan?

Telefon. Bizdiń byltyrdan beri taba almaı júrgenimiz Haıdarbek Janaev edi. Sizdiń úıińizden alyp ketýge uıat, qyzmet ornyna shaqyrtyp alyp ákeldik.

Sadyq. Ie, ol ne qylmys jasap qoıypty?

Telefon. Úlken kisilerdiń atyn paıdalanyp eki jyldan beri oqýǵa túsýshilerden para alyp júrgendigi anyqtalyp otyr. Sondyqtan tergeý bitkenshe bizde bolady. Sizge zvonda degen ótinishimen habarlap turmyn.

Sadyq. Paıdalanǵan attarynda men joq pa ekenmin?

Telefon. Tergeý endi ǵana bastaldy. Ázir belgisiz. Saý bolyńyz.

Sadyq (trýbkany qoıyp). Kelisken ekenbiz.

Sardar. Ne boldy?

Sadyq. Haıdarbek oqýǵa túsýshilerden para alǵan deı me, mılısıada otyrǵan kórinedi.

Sardar. Para? (Basyn shaıqap.) E-e, túsimde Abaımen kezdestim dep edi, aqyry alyp ketken eken ǵoı.

Sadyq (oılanyp). Erteń baıandama, aǵadan jegen taıaqtyń túri mynaý. Baldyzdyń batpaǵy anaý. (Basyn shaıqap.) Ózime de sol kerek.

---