InfoHub Logo

Úsh perdeli, bes sýretti komedıa

QATYNASÝSHYLAR:

Maıakovskııdiń daýsy
stýdentter
Marfýǵa — Suńǵattyń áıeli.
Arystan — Jámılániń nemere aǵasy.
Qatıra — Jámılániń sheshesi.
Beken — Sapardyń nemere aǵasy, shopan.
Saılaýbek — fotokorrespondent.
Jupar — kórshi kempir.
Raýshan — Sapardyń áıeli.
Ahmet — Sapardyń ákesi.
Barshagúl — Sapardyń sheshesi.
Tapal — kombaıner.
Borankúl — kolhozshy áıel.
Alekseı — zootehnık.

Oqıǵa bir zamandasymnyń basynan etken.

BİRİNSHİ PERDE

Shymyldyq ashylmas buryn kóńildi mýzyka azdan soń aýyr sarynǵa kóship, qaıtadan saltanatty serpinge aýady.

Maıakovskııdiń daýsy:

«...Dúnıe kóktem kórkindeı shyraıly,
Dúnıe taǵy da gúldermen bezendi.
Áıelder týraly, mahabbat jaıly
Másele sheshiler kez endi,
Paradqa barǵyshpyz, óleń de oqımyz,
Minbede sýyrylyp sóılegish-aqpyz.
Biraq ta jaýyrdy jaba toqımyz,
Keıde tym kóne qol usaqpyz.
Bireýler qonady bir gúlden bir gúlge,
Ushady samǵaıdy,
tynym joq sorlyda
Joq bizder tatýmyz.
bir jerde turamyz.
Bylǵanysh bolmasyn ishin. men tysyń.
Tazalyq úshin dabyl uramyz,
Saqtaımyz dostyq pen
mahabbat kúshin».

BİRİNSHİ SÝRET.

Shymyldyq ashylady. Gúl alańy. Alystan Alataýdyń qarly silemderi shalynady. Erteńgi ýaqyt. Ótken-ketken mashınalardyń sıgnaly oqtyn-oqtyn estilip turady. Anda-sanda baq aralaǵan jastar kórinedi. Jámılá men Sapar sahna tórinen shyǵady.

Sapar (qolyndaǵy gúlin Jámılániń omyraýyna qadap jatyp). Qandaı tamasha! Gúlge gúl qosylsa odan saıyn qulpyrady emes pe!

Jámılá. Durys, maqtaýyń jetti. (Sapar umtyla bergende, júgirip baryp oryndyqqa otyrady.)

Sapar. Qyzdardyń osy ádeti-aı! (Jaqyndaı beredi.)

Jámılá. Nemene? Qyzdardyń qylyǵy qajytqan adamsha sóıleısiń ǵoı?

Sapar. (Jámılániń janyna kelip otyryp). Joq, jarasymdylyǵyn aıtamyn, qyzyǵym da, qýanyshym da bir óziń demedim be? Seniń kóńildi kórkińe kóz toımaı, kúmisteı kúlkińe qulaq quryshy qanbaı ótetin shyǵar bul dúnıede.

Jámılá. (Sapardyń shashyn sıpap). Sen keıde osyndaı tátti sózder aıtqanda, jaýap taba almaıtynym nelikten eken, á?

Sapar. Ǵashyqtyq tili — tilsiz til.

Kózben kór de ishpen bil», — dep Abaı aıtqandaı, munyń jaýaby sol tilsiz tilde.

Jámılá. Taptyń, taptyń! (Oılanyp.) Árdaıym saǵan kóp nárse aıtqym, kóp nárse bilgim keledi. Al kezdeskende sol oılardyń basy quralmaıdy.

Sapar. Ol jaǵdaı meniń de basymda bar. Áli talaı syr aıtylar... Arman, qıaldaryn jurtqa ashýǵa ertere ári uıat sanap júretinder bar emes pe! Ár syr, ár maqsattyń aıtylý kezeńi týady.

Jámılá. Mysal úshin?

Sapar (abyrjyp). Mysal úshin be? Mysal úshin mynany alaıyq. Men... Sen biraq kúlme. Men synshylyǵym Belınskııdeı bolsa dep arman etemin. Seniń de ataqty tarıhshynyń biri bolǵyń kelmeı me? Osynyń bári tolǵaǵy jetkende týatyn syrlar emes pe?

Jámılá. Árıne, biraq «Aqyn bolmaý erkińde, azamat bolý boryshyń» demeı me Nekrasov?

Sapar (qushaqtap). Aınalaıyn aqylyńnan. (Sózdi buryp.) Myna gúlderdi qarashy?! Jyl saıyn jasarady. Talaı júrektiń syryna kýá bolyp qaıta qýarady. Adam ómiri de nege osylaı jańaryp turmaıdy eken? Esińde me, komsomol jınalysynan shyǵyp kele jatqanda, syrymdy alǵash osy jerde aıtyp edim-aý! Oǵan da bir jyl ótti. Bular qaıta gúldedi. «Tanımyz senderdi, qutty bolsyn toılaryń!» dep turǵandaı.

Jámılá. Ol kúndi men umytpaımyn. Tórt aýyz sóz aıtyp toqsan kúrsingeniń áli esimde. «Súıem» degende daýsyń dirildep, berekeń qashyp edi. Qazir seniń «súıem» degeniń «sálamatsyz ba» degendeı ońaı tartyp barady.

Sapar. Al sen she? Tanysqaly «Sapar, seni súıemin» dep bir aıttyń ba? Endi eki kúnnen keıin toıymyz bolady.

Jámılá. Toı kúni aıtam. Súıemin Saparymdy deımin.

Erekshe kıingen Arystan shyǵady.

Arystan (Saparǵa). Ýádelesken soń kútý kerek qoı. Men kelsem, sen de joq, qyz da joq. (Saparǵa úndeme degendeı ısharat bildiredi. Jámıláǵa qarap.) Pardon mahabbat. (Kúrsine qabaǵyn tyjyryp.) Tyńdańdar mahabbat degen ne? Eh, Emılıa, Emılıa! Moskvada bir ıspan qyzymen tanystym. Keýde kepter ıyq!.. Kóz ben kirpik! Mármár moıyn! Aıaq, qol... Ǵajaıyp! Qysqasha aıtqanda onyń symbatyn salýǵa Rembrandtyń da shamasy kelmeıdi! Jalpy ertegide bolmaǵan dúnıe! Váls, fokstrot — kóz tunady. Emılıamen bir bıleý máńgi-baqı baqyt, lázzat! A rokınroll: (Bıleıdi.)

Sapar. Óziń birge bılediń be?

Arystan. Talaı ret!

Jámılá. Endeshe máńgi:baqı baqytty emessiz be?

Arystan. Áńgime mahabbatta!.. Men senderge shynyn aıtsam. Emılıa bılegende Ýlanovanyń dál ózi dep qalasyń.

Jámılá. Emılıa qazir úlken teatrda ma?

Arystan. Joq... konservnyı zavodta tehnolog, kúısýge tıgen, balasy bar. Qoıshy, qoldan ketken soń báribir. (Eki-úsh qyz ótedi.) Pardon! Bıkesh! Qyz... (Júgire basyp ketedi. Sapar men Jámılá ony mazaq etip kúlisedi.)

Sapar. Súıem Saparymdy dediń be? Bul sózdi de estıtin kún bar eken ǵoı! Endi men baqyttymyn. Óz aýzyńnan, óz qulaǵymmen estidim. Budan bylaı qatal taǵdyr dozaǵyn arnaı bersin maǵan. Kirpik qaqpaı qarsy alamyn.

Jámılá (erkelep). Sapash, dozaqty ańsamaı tura tur.

Sapap. Árdaıym oıymyzdyń osylaı toǵysyp jatqanyna qýanam. Jar súıý, úlgili semá bolý da baqyt qaqpasyna aparatyn dańǵyl jol. Ótken ómirimizde, keleshegimizde de burylystar, qatelesýler bolýy múmkin. Sol shaqta keshirimdi bol, ári aqylshy bolǵaısyń, Jámılá.

Jámılá. Onsyz ómir bola ma?.. Birimizdiń qatemizdi birimiz jóndep, aqyldasyp otyrmasaq, yntymaq qaıda?

Sapar. Ah, Jámılá! Budan bylaıǵy ómirimdi saǵan arnaǵan adammyn. Sensiz ótken ýaqyttarymnyń da bar jelimin keıin aldyńa tartam. Ómir qıyn ǵoı, Jámılá!.. sonda aǵat basqan qadamdarym bolýy múmkin. Qorǵaýshym da, keshirim etetin tóreshim de óziń bolarsyń.

Jámılá (seziktenip). Nemene? Qylmysty adamsha qıyla qalǵanyń? Adam óltirgendeı sonsha taýsylǵanyńa jol bolsyn!

Sapar. Adam túgil, tyshqan murnyn qanatyp kórgenim joq. Bar tilegim — qatem bolsa keshir, keshirem deshi!

Jámılá. Jaraıdy, solaı-aq bolsyn, onda ne tur?

Sapar (aımalap). Raqmet, Jámılásh! Búginnen bastap seniń qolyńa taǵdyrymdy berdim. Aqyl-oıym da, arman-tilegim de sendi ýáde me?.. (Jámılá únsiz, basyn ızeıdi. Sapar lepirip.) Taýǵa aıda, tasqa sal, qajymaımyn. Sen úshin bárine de baramyn. Seniń mahabbatyńdy janyma qýat, eńbegime nár, qıalyma qanat, tirshiligime tirek dep sanaımyn. Sensiz jerde janda dármen, eńbekte bereke, qıalda qazyna, tirshilikte mán bar dep oılama. Bar aıtarym osy.

Jámılá (oılanyp). Sapasha! Adal júregińmen aqtaryla aıtyp otyrǵanyńa senem. Men de óz syrymdy aıtaıynshy. Qaltqysy bolmasyn. Seni sondaı jaqsy kóremin. Biraq keıde beıtanys adam sıaqty kórinesiń. Barlyq kóńil túkpirińdi kóre almaıtyn sıaqtymyn. Bir túrli ári jaqyn, ári jat...

Sapar. Jámılásh...

Jámılá (Sapardy qushaqtap aýzyn basyp). Joq... Joq... Sapar, renjime, men qaıdaǵy joqty aıtyp turmyn. Óziń bilesiń ǵoı. Júregim lúpildep alyp barady. Qaıdaǵy bir oılar keledi. Aıtshy, maǵan renjimeısiń ǵoı...

Sapar. Renjimeımin, Jámılásh. (Qushaqtap súıedi.) Al endi sen bara ber. Men úıge telegramma berip keleıin. Olar da qýansyn.

Jámılá. Suńǵattyń úıinde kezdesermiz. (Kete beredi.) Kóp keshikpe.

Sapar. Jaraıdy. (Jámılá ketedi. Sapar basyn ustap shaıǵa otyrady. Azdan soń qoınynan hatty alyp ashyp jatyp.) E, Sapar dos!.. Úlken syn ústinde tursyń, myqty bol! Ne jazdy eken bular! (Hatty oqıdy.) «Ardaqty jannan artyq kórýshi balamyz Sapar!..» Bizdiń úıdiń hattary ylǵı osylaı bastalady. «Biz de qudaı dep júrip jatyrmyz...» Sol qudaılaryńnyń paıdasy shamaly-aý... «Torbaıtal mertigip, jarty etin baspaqqa aıyrbastadym...» Ábden durys bolypty... «Jumanazardyń qyzy kórshi sovhozdaǵy bir traktorıspen qashyp ketti...» Qarasy batsyn!.. «Al, balam, kelinniń aıy jaqyndady». (Kúrsinip.) Pálesi endi bastaldy! Sorly basym odan saıyn shyrmala túspese jarar edi?... «Sonda qyzmetke qalam degen ekensiń, qarsylyq joq. Túsimde kezdik taýyp alyp júrmin, qudaı qalasa kelin ul tabar?!» Sol dym tappaı-aq ketse dep edim, amal ne?.. «Náresteniń buǵanasy qatqan soń alyp qalamyn da, kelindi janyńa jiberemin». Mássaǵan. «Saý-sálemet bol, tilektes ákeń Ahmet». Búıtken tilegiń qurysyn! (Hatty jyrtyp-jyrtyp, gúldiń arasyna laqtyryp jiberedi.) Qudaı buıyrsa Raýshan balasyn jetektep ákesiniń úıine barar. (Oılanyp). Endi qaıttim?.. Joq, Sapar, óziń myqty bol!.. Shyntýaıtqa kelgende, sen túgil ortan qoldaı jazýshy da, artıs te, aıta berseń akademıkterdiń de áıelinen ajyrasyp jatqandary, tipti eki-úsh qaıtara úılengenderi de bar. Baqsaq ol da ómirdiń zańy. Erteń aspırantýra!.. Kandıdat, doktor! Kim bop keteıin dep kúrmip, janym-aý Raýshan eki qabat bolmaq túgil tórt qabat bolsa da, meniń qazirgi rýhanı dúnıeme nár bere ala ma? Men úılengende kolhozdyń esepshisi edi ol, áli sol kúıi. Al, Sapar she? Qoı... Endigi jerde Saparǵa keregi Jámıládaı oqyǵan, mádenıetti adam. Ákesi de Almatynyń myqtysy, tym bolmasa sol myqtynyń kómegimen de biraz jerge baramyn ǵoı. Qap! Jap-jaqsy bastalǵan nárse edi. Myna bir páleniń berekeni qashyryp turǵany-aı! Biraq izdep kelip janjal shyǵaratyn jiger Raýshanda joq. Elde ósken qyzdardyń osyndaı uıań minezi jaqsy-aý. (Oılanyp.) Myqty bol, Sapar! Sheshýshi saǵat taıaý! Júregi jarylyp ketse de telegramma berýge týra keledi.

Ketedi. Paýza. Sahnanyń eki jaǵynan Qatıra men Jupar shyǵady.

Qatıra. Ay, sen qaıdan júrsiń?

Jupar. Myna buryshtaǵy magazınde qaznanyń etin satyp jatyr eken, kespege qara joq! Et shabatyn jyltyr qara tanys qoı, shıretsiz aldym da, saǵan qutty bolsyn aıtaıyn dep burylyp edim. Ie, qýanysh qaıyrly bola bersin.

Qatıra. Raqmet! Aıjannyń úıinen shyny aıaqtar alýǵa bara jatyr em. Kimnen estidiń? (Ekeýi oryndyqqa otyrady.)

Jupar. El qulaǵy elý, jaqsylyq jata ma, durys jasaǵansyń, qyz jıyrmadan asqan soń, úıde otyrýy ózińe de, úı ishine de aýyr.

Qatıra. Týǵan balasyn kisi aýyrsyna ma? Áıteýir ózderi jarassa boldy da.

Jupar. Qyzdy qutty jerine qondyrý ońaı emes, qosaǵymen qosa aǵarsyn!

Qatıra. Aıtqanyń kelsin. Úlken qyzymdaı baqytty bolsa, armanym joq. Joldastarynyń bári maqtaıdy Sapardy. Jámılá da teńi bolǵan soń unatqan shyǵar.

Jupar. Oıbaı-aý, o ne degeniń. Teńi bolmasa jolaı ma bul zamanda. Biz sorly ǵoı baıaǵy, úıine kelgenshe kúıeýimizdiń júzin anyqtap ta kórgenimiz joq.

Qatıra. Qoıshy, sende qaı-qaıdaǵyny aıtpaı!

Jupar. Ótirik pe, onan da jıyrma jyl kesh týmaǵan ekenbiz de.

Qatıra. Kesh týǵanda qaıte qoıar ediń?

Jupar. Kóńil shirkin emes pe, júrmes pe edik osylardaı shalqaqtap.

Qatıra. Qudaı tóbeńnen ursyn, aljıyn degen ekensiń. Sen bolmasań qalanyń ósegin kim aıtady.

Jupar (renjip). Jaqyn tartyp estigen-bilgenimdi aıtsam, ósek kóresiń!

Qatıra. Syryń belgili ǵoı, Jupar.

Jupar. Ol qurǵyrdy qaıbir jetiskendikten aıtady deısiń. (Sózdi buryp.) Úlken qyzyń eki qabat dep edi, bosandy ma?

Qatıra. Shúkir, bir nemeremiz bar.

Jupar. Jasaǵan-aý, bar qýanysh sende eken ǵoı.

Qatıra. Qýanyshtan aıyrmasyn, Kúláı bosanǵan kúni kúıeý balam telefon soqty. Qýanǵany daýsynan-aq belgili. Qaıta-qaıta «apa, áke boldyq» deı beredi.

Jupar. Endi qaıtsin, tuńǵyshyna kim qýanbaıdy. Marqum bizdiń úıdegi osy Sharapatjan týǵanda: «Jupar ul tapty» dep jeńgeleri súıinshi suraıdy ǵoı baıaǵy. Sonda sasqanynan aýzyndaǵy nasybaıyn jutyp jiberip, ólip qala jazdaǵan.

Qatıra. Qaıtsin, sender de keshigip kórdińder ǵoı balany.

Jupar. Oıbaı-aý, estidiń be?

Qatıra. Taǵy nemene?

Jupar. Turashtyń balasy da Máskeýde ǵoı, nashar oqyǵan soń Arystandy onbersetten shyǵarady dep otyrǵan. Týysymdy jamandady dep renjime, ózi berekesiz bala-aý deımin shamasy.

Qatıra. Áıteýir bir bálesi bar, ashyp aıtpaıdy.

Jupar. Ata-anasy da táýir adamdar. Ózi de ájeptáýir jigit, o nesi eken?

Qatıra. «Ata dańqymen qyz ótedi, mata dańqymen bez ótediniń» zamany qalǵan joq pa? Óz sanasyna bermegen soń báribir jyndy bota sıaqty ómiri ótedi.

Jupar. Onyń ras, baıaǵy bankide isteıtin jýan qarynnyń balasy kármenshik bolyp ketipti.

Qatıra. Seniń balań oqyǵan, qatardaǵy azamat. Solar sıaqty masyl bolsa qaıter ediń? Shúkirshilik et.

Jupar. Ataı kórme? Shúkirshilik etkende qandaı?

Qatıra. Oıbaı-aý, senimen sóz bitpes. (Kele jatqan Sapardy kórip.) Bylaı keteıi balalar kele jatyr eken.

Oıǵa shomǵan Sapar shyǵady. Sahnanyń orta shenine shyǵyp ózine-ózi.

Sapar. Habar bergenim beker boldy ma? Osy asyǵystyqtan-aq óletin boldym. Shydaı turǵan da durys eken-aý. Biraq bireýden estigennen góri ózimnen telegramma barǵany á degennen betin qaıtaryp tastaýǵa durys. Bolar is boldy. (Saılaýbektiń kirgenin baıqamaı.) Myqty bol, Sapar, myqty bol.

Saılaýbek. Molodes! (Sapar selk ete qalady.) Ts... ts... Sen zagovor daıyndap otyrǵannan saýmysyń?

Sapar (abyrjyp). Qaıdaǵyny aıtpa, bir nárse sezip pe ediń?

Saılaýbek. Ts... ts... baýyrym... Men sezsem, aldymen ózim aıtamyn ǵoı, Myqty bol, Sapar, myqty bol degenińdi tegin deı almaı otyrmyn.

Sapar. Semá qurý ońaı ma, dostym?..

Saılaýbek. Iá, sol ma edi. Úılený degen sonsha qaýipti bolsa, bizge de aıtyp qoısaıshy, jolamaıyq pálege!

Sapar. Qaýipti emes, jaýapty qadam.

Saılaýbek. Ts... ts., eshkimge aıtpa, men jalpy jaýapkershilik degennen at-tonyn ala qashatyn adammyn. Al seniń myna abyrjýyńa qaraǵanda, úılený degeniń osal dúnıe bolmady. Óz basymyzǵa mundaı kúı tússe, jyndanyp ketetin shyǵarmyz. Aýlaq júreıin, aýlaq!..

Sapar. Tabıǵat zańy, bul quryqqa ilinbeı ketpeısiń.

Saılaýbek. Ts... ts. Óıtip júregimdi ushyrma. Juban degen aǵamyz tabıǵat zańynyń tumsyǵyna bir teýip, qyryq beske kelgenshe úılenbeı júr. Endi úı bolýy... Áı bilmeımin-aý...

Sapar (ornynan turyp). Jaraıdy, erik ózińde, toıǵa kelesiń be?

Saılaýbek. A kak je, pozdravıtelnyı telegramma da alarsyń.

Sapar. Raqmet! (Kete beredi.)

Saılaýbek. Ts... ts...stop! Toıyńnyń qarsańynda sfotografırovat etýge ruqsat et! (Jalma-jan apparatyn yńǵaılaı bastaıdy. Sapar galstýgyn jóndep, baısaldy keıipte tura qalady.)

Sapar. Eskertkish bolsyn!

Saılaýbek (keıin sheginip, apparatyna bir qarap). Bylaıyraq tur, gúlge taman... ta ta stop, bashpaıyńnan basyńa deıin túsiremin, vse, raqmet!

Sapar. Saǵan da raqmet!

Saılaýbek. Toıyńdy túsirýge 3-4 katok plenka arnadym. Tolyq bir álbom... Tartýym da sol bolar saǵan!..

Sapar. Odan artyq tartýdyń qajeti joq. Cay bol.

(Ketedi.)

Saılaýbek. Jalpy basy bar jigit... Ánýar sorly ashyq aýyzdanyp júrip Jámıládan aırylyp qaldy. Myna qý qaǵyp ketti. Bále ózi?! Jámılá da Ánýardy súıgen joq. Al, men bolsam, kóringennen seziktenip stop-stop, tak-takpen ómirim ótetin qý aıaq shyǵarmyn. Jámıládaı qyz túgil, jóni túzý bireýge kezdessem jarar edi-aý!

Sahnanyń tórinen qoltyǵynda kitaptary bar

Ánýar ótip bara jatady.

Saılaýbek (aıqaılap). Ánýar, beri kel! (Ózine-ózi.) Súıgen qyzyńnyń toıy bireýmen bolǵaly jatqanda, qaıbir ońyp júr deısiń.

Ánýar (sálemdesip). Taǵy da etúd túsireıin dep júrsiń be?

Saılaýbek. Basqa ne kásip bar mende?

Ánýar. Oqýǵa ketetin boldyń ba?

Saılaýbek. Dokýmentterimdi operatorlar daıarlaıtyn fakúltetine jiberdim, áli habar joq. (Syr tartqysy kelip.) Nastroenıe qalaı?

Ánýar. Qalaı bolýshy edi, jaqsy.

Saılaýbek. Jámılá toıyna shaqyrdy ma?

Ánýar (oılanyp). Joq... Shaqyrmasa da baram, otyram. Jaqsy tilek aıtam Saparǵa, árıne barǵanymdy ishteı unatpaıdy. Amalym qansha, Jámılányń Saparǵa shyǵaıyn dep jatqanyn men de unatpaımyn.

Saılaýbek. Bári ózińnen, qandaı tamasha qyz edi, aırylyp qaldyń.

Ánýar. Sen de tamasha jigitsiń, aırylyp qaldyń degen sóz bola ma eken! Adamnyń sezimin baılap ustaıtyn qudiretiń bolsa, kómektese ǵoı maǵan!..

Saılaýbek. Ondaı kúsh bolsa, aldymen ózimdi jarylqar edim ǵoı. Tanysqan kúnniń erteńine qyzdar tanymaı ketedi.

Ánýar. JenPI-diń bir qyzy ózimdi jaqsy kóredi dep júr ediń ǵoı?

Saılaýbek. Ts... ts... Aıta kórme eshkimge! Ol qyz ásheıin mazaqtap júr eken. Bir kúni sabaqtan shyǵýyn kútip turyp, tramvaıǵa deıin shyǵaryp salyp kele jatqanymda: «Sizdi súıemin, bylaı netip qosylýǵa bolmas pa eken» dedim. Ol: «Raqmet, qaınym, meniń tórtinshi klasta oqıtyn qyzym, prokýratýrada isteıtin kúıeýim bar» dep qarap tur. Zárem zár túbine ketti. «Hosh bolyńyz, qaryndas, kúıeýińizge aıta kórmeńiz» degenimde, sylq-sylq kúlip qala berdi.

Ánýar (kúlip). Qatyrǵan eken!... Bárinen de tórtinshi klasta oqıtyn balasy bar áıeldi «qaryndas» degeniń unaıdy maǵan.

Saılaýbek. Ts... ts... Aıta kórme eshkimge! Qorqynyshta aýzyma ne túskenin bilmeımin, keıin ózim de uıaldym... Jáne kúıeýi prokýratýrada isteıdi degen ne sumdyq!.. Dostyq retinde aıtyp qoıaıyn, ondaılardan aýlaq júrý kerek.

Qolyndaǵy tor qaltada tamaq salǵan kastrúlka, bir qolynda farfordan jasalǵan mysyqtyń beınesi, shashyn áshekeılep, sońǵy modamen kıingen, shamadan tys boıanǵan Marfýǵa kiredi.

Marfýǵa. Prıvet znamenıtomý ıstorıký ı fotografý!

Saılaýbek. Sálem, nosıtelnıse peredovoı kúltýry!

Ánýar (keketip). Qazaqstanda modaly kıimderdiń negizin qalaýshy deseıshi!

Marfýǵa (túsinbeı). Spasıbo, hot sender prıznaete meniń kúltýrnyı adam ekenimdi. Al, baıym «osy narádyńdy unatpaımyn» deıdi (zattaryn oryndyqqa qoıyp). Oh, sharshalǵandym.

Ánýar (keketip). Unatpasa, nege unatpaısyń dep suramaısyń ba?

Marfýǵa. Aıtady ne, men dep aıtady, mundaı odejdalardy senen basqa eshkimnen kórmegen dep aıtady.

Saılaýbek (keketip). Sharshalǵandym otyrǵanda kóp aıtpa demeısiń be?

Marfýǵa. Vechno sender maǵan kúlesińder. Poprobýı qatyn bolyp mundaı kúnde tamaq tasýǵa.

Ánýar. Marfýǵa, qalaı qatyn bolamyz! Adamnyń qolynan kelmeıtin iske jumsaıtynyń ne?

Marfýǵa. Men ózim dýra, zachem baıǵa tıdim.

Saılaýbek. Sony aıtam-aý!..

Ánýar. Erkek bop júre berý kerek edi.

Marfýǵa. Beda v tom, lúbısh ı vse!

Saılaýbek (keketip). Júregim jańa ornyna tústi-aý, Marfýǵa-aı! Shynymen áıel bolyp shyqtyq pa dep qorqyp ketip edim.

Ánýar. Men de solaı oılap qaldym.

Saılaýbek. Jámılániń toıy bolaıyn dep jatyr. Baryp kómektespeısiń be?

Ánýar. Marfýǵa ondaıǵa joq shyǵar.

Marfýǵa. Net, baram, eshe ýspeıý.

Ánýar (Marfýǵaǵa). Júre ǵoı, seni troleıbýsqa mingizip jibereıin. Ózim emtıhan tapsyrýǵa baram.

Marfýǵa (zattaryn alyp jatyp.) Molodes, vot djentelmen.

Ánýar onyń qolyndaǵysyn ózi alady da, ekeýi de shyǵyp ketedi.

Saılaýbek (ózine-ózi). Suńǵattyń basyna qonǵan dáýlet te az emes. «Marfýǵany tárbıelep shyǵarǵansha shash aǵarar» dep beker aıtpaıdy, qaıtsin. Maǵan da osyndaı bireý kezdesip sorlatpasa jarar edi-aý! (Bireýge kózi túsip ketip). Naǵyz kerek adam shyǵar! Kele jatyr.

Keýdesinde orden, medaldar, ózinshe sándi kıingen Beken kiredi.

Saılaýbekti baıqamaı bir úıge tańdanyp.

Beken. Pa, pa, úı bolǵanyńa, sabazdar-aı, qalaı salǵan. Ózi neshe qabat-aı, shirkin, kolhozǵa osyndaı bir úı salyp alar ma edi. Átteń qol qysqa-aý. Tipti basynan qus ushpaıdy eken.

Saılaýbek. Assalaýmaǵaleıkúm, ata.

Beken. Áleıkúmsálem, balam.

Saılaýbek. Ýádeleskendeı kelýińizdi qarashy! Gazetke sýretińizdi túsirip alýǵa ruqsat etińizshi!

Beken. Tań atpaı bir-ekeýi kelip túsirip alyp edi, qaıte beresińder, shyraqtarym-aý?

Saılaýbek. Qajet, aqsaqal, qajet. Men basqa gazettenmin.

Beken. Osy Almatyǵa kelse qoldan qolǵa tımeımiz. Bir ǵajap!

Saılaýbek. Eńbek adamdary qaıda bolsa da qurmetti. (Bekendi oryndyqtan bylaıyraq alyp kelip.) Osylaı turyńyz. (Keıin sheginip apparatyna bir qarap.) Nemnojko levee! (Beken túsinbeı ońǵa qaraı jyljıdy.) Jo, joq, solǵa taman, solǵa taman! Stop!

Beken. Stobyń qalaı, tur degeniń be, janym-aý? (Qozǵalaqtaı beredi).

Saılaýbek. Vot, vot, solaı! (Túsiredi. Bloknotyn alyp.) Atyńyz? Famılıańyz?

Beken. Atym Beken, famılıam — Baıbolov.

Saılaýbek (jazyp jatyp). Meniń bir joldasymnyń da famılıasy Baıbolov edi!

Beken. Júz saýlyqtan dúz jıyrma bes qozy aldym, Jambyl oblysynan.

Saılaýbek (jazyp jatyp). Ol da Jambyl oblysynan.

Beken. Aty Sapar emes pe? Ýnıversıtette oqı ma?

Saılaýbek. Dál ózi.

Beken. Bıyl bitire me?

Saılaýbek. Tak tochno.

Beken. Tochno bolǵanda ózi jazýshy ma?

Saılaýbek. Azdap jazatyny bar.

Beken. Endeshe, ol meniń inim, úlken aǵaıdan týǵan bala.

Saılaýbek. Vot zdorovo! Aǵaıyn bolyp shyqtyńyz ǵoı.

Beken. Álbette, Saparjannyń joldasy ekensiz, hosh deńiz. Myna sýretińniń bireýin berseń, qalaı bolady, kempirime ala keteıin. Atyń kim edi, balam?

Saılaýbek. Atym Saılaýbe bireý emes, ekeýin jasap bereıin, ata!

Beken. Myń bol, shyraǵym. Tıyn-tebenimiz jetkilikti, uıalma, onyń da shamasyn aıtyp qoı.

Saılaýbek. Aqsaqal, men sizge tegin beremin.

Beken. O, myń bol, myń bolǵyr! Ózime kezdese almasań, Saparjanǵa ber, erteń baryp alarmyn ózim. (Tós qaltasyna saǵatyn alyp.) Oıbaı-aý, álgi jınalystan keshigip qalarmyn. Cay bol, shyraǵym. (Jedel basyp kete beredi.)

Saılaýbek (ózine). İnisiniń toıyn bile me eken? (Bekenniń izinshe júre berip.) Aqsaqal, búgin...

Beken. Aıtpaqshy, Saparjannan súıinshi sura, men shyǵatyn kúni Saparjannyń úıindegi kelin ul tapty!

(Asyǵys ketip qalady.)

Saılaýbek (kilt toqtap). Men, men ne estidim?.. Ne deıdi, Sapardyń qatyny ul tapty dedi me?

Shymyldyq

EKİNSHİ SÝRET.

Ahmettiń úıi. Úı jasaýy mádenıetti. Stol ústi jasaýly.

Shildehana. Bala kótergen Raýshan tereń oıda.

Raýshan (ózine-ózi). Bul qalaı? Sapardyń sońǵy hattarynda salqyndyq seziledi. Túsinbeımin. Múmkin ol... Joq, joq, senbeımin. (Sergip.) Oqý da ońaı emes, áldenege renjip júr me eken, kim bilsin. (Balasyna meıirlene qarap.) Papasynyń balasy da jylaı ma eken? Ákeń oqý bitiremin dep jantalasyp júrgende, sen uıalmaı jylaısyń, á? Ákeńniń oıynda buryn tek men bolsam, endi sen qosyldyń, oǵan kiná joq. Bir aıdan keıin keledi. Tanysasyń ekeýiń. Almatyǵa baramyz. Sen de sonda oqısyń. Álde ınjener, álde agronom bolasyń ǵoı shamasy. Kim bolasyń, aıtshy.

İshki úıden Barshagúl shyǵady.

Injener deısiń be, onda óziń bil.

Barshagúl. Jaratqan-aý, ne dep júrsiń, kelin-aý, uıyqtady ma?

Raýshan. Injener bolam dep nemereńiz uıyqtaıtyn emes, apa.

Barshagúl (jaqyndap, balanyń betin ashyp). O, kózińnen aınalaıyn jyltyraǵan. Deni saý bolsa, meniń janym ınjenerińdi aıtasyń, qudaı qalasa mılısıa da bolyp ketedi.

Raýshan (kúlip). Áı, apa-aı, sonda ınjenerden mılısıa myqty bolǵany ma?

Barshagúl. O ne degeniń, janym-aý! Baıaǵyda kire tartyp júrip Rahymjan bir kúnde mılısıa bolyp shyǵa keldi de, osy otyrǵan eldi túgel bıledi. Qudaı bereıin dese, qıyn emes.

Raýshan (kúlip). Solaı-aq bolsyn, endi uıyqtaıdy, aparyp jatqyzaıyn.

Ketedi. Qolynda zattary bar Ahmet kiredi.

Ahmet. Kempir, tamaǵyń jaqyndady ma?

Barshagúl. Bári boldy. Al sen bar ǵoı, shalym, aldyńǵy jyldaǵydaı jurt qaýqaýlaǵanǵa shydamaı taǵy araq iship, masqara bolyp júrme.

Ahmet. Nemene, ishem búgin.

Barshagúl. Aıttym ǵoı, óstip qudaı urady seni.

Ahmet. Baıaǵydan beri ursa kózi kórmeı júr me, ishem degen soń ishem.

Barshagúl. Qoı deımin endi ózeýremeı, iship tynysh otyrsań, bir sári, óleń aıtam dep kúlki bolatynyń bar.

Ahmet. İshemin. Óleń de aıtamyn, bıleımin. Al ne qylasyń?

Barshagúl. O, kári túıe, ana saqaldy qaıtesiń?

Ahmet. Saqal kerek bolsa saǵan berem. O nesi-aı, Abylaıdyń, asynda shappaǵanda, atańnyń basynda shabasyń ba» degen eken bireý. Jalǵyzymnan nemere kórip otyrǵanda ishpegende, qaıda ishemin? Ákeńdi tanytyp qyzyl araqtan saǵan da ishkizem.

Barshagúl. Sóıtip elirip ketetiniń bar seniń. Ózińmen óziń bol, menen aýlaq.

Ahmet (kúlip). Kempir kóndi degen osy.

Alekseı kiredi.

Alekseı. Ýa, týma qaıyrly bolsyn, aqsaqal. (Qolyndaǵysyn Barshagúlge berip, Ahmettiń qolyn alady.)

Ahmet. Aıtqanyń kelsin, qyrma saqal.

Barshagúl. Aıtsyn, shyraǵym, qýanysh ortaq.

Alekseı (Barshagúlge). Sábıdiń densaýlyǵy qalaı, sheshe?

Barshagúl. Shúkir allaǵa. Bosanǵan rahat eken jaryqtyq. Bir jetiniń ishinde áp-ádemi bala bolyp qalypty. Qudanyń qudiretimen qol, aıaǵy, ıegi Saparjannan aınymaıdy. Muryn jaǵy kelinge tartyp ketipti.

Ahmet. Saparjannyń murny saǵan uqsasa da eshkimnen kem bop júrgen joq.

Barshagúl. Meni qaǵytýdan basqa kásibiń bolmasyn.

Alekseı. Sapar uldy bolǵanyn estidi me?

Ahmet. Kelin bosanǵan kúni Beken Almatyǵa saýeshenıaǵa ketken ǵoı, sodan áldeqashan estigen shyǵar. Biraq qazir yǵzam berip júr, kele almas.

Barshagúl. Bir keremeti kelin bosanǵan kúnnen bastap, Alekseı-ay, aldyn jurt bermedi. «Balanyń densaýlyǵy qalaı», «Raýshannyń hali qalaı?» dep kelmegen birde-bir kolhozshy joq. Eń ar jaǵy jeke batyr aıdaıtyn Mıkaıla da áıelimen «Raýshan kak chostıt, bala kak chostıt» dep eki ret kelip ketti. Kelinimniń jurtqa qadirli ekenin sonda bildim.

Alekseı. Onda sóz bar ma, sheshe.

Ahmet (mańyzdana). Al, Alekseı shyraǵym, bir atanyń uly ediń, myna nemereńniń atyn búgin óziń qoı. Týmasaq ta týǵandaı bolyp kettiń, endi oılana ber.

Alekseı. Senim bildirgenińizge rahmet, aqsaqal. Biraq, qoıǵan atym unamaı qalyp júrse.

Ahmet. Unamaıtyn nesi bar. Qazaq Itbaı, Kótibar atanyp ta kún kórgen.

Alekseı. Itbaev, Sıyrbaev degender bizde de bolǵan.

Ahmet. Endeshe sol atta ne tur. Deni saý, baqytty, ómiri uzaq adam bolsa boldy da.

Tapal kiredi.

Tapal. Assalaýmalıkúm, aqsaqal, baýy berik bolsyn nemereńizdiń. Salamat pa, Alekseı. (Ekeýimen de qol alysady.)

Alekseı. Aqsaqal, tyń bıdaıyn jınaýdaǵy eńbegi úshin Tapaldy eńbek erine usynyp otyrmyz.

Ahmet. O, aınalyp keteıin. Qaıyrly bolsyn, toıdyń úlkeni sende eken ǵoı.

Tapal. Qaıdam, qıratqan esh nársem joq sıaqty, jurtpen birdeı eńbek etkenim bolmasa.

Ahmet. Durys, balam! Igiligimen bersin. Biraq Altyn juldyz alǵan soń, Dúkenbaı sıaqty araqty iship alyp, kóringenge aqyl aıtyp jaǵalasýdan saq bol.

Raýshan kiredi.

Raýshan. Ata, qonaqtaryńyzdy baqshaǵa aparmaısyz ba?

Ahmet. Oıbaı-aý, esimnen shyǵyp ketipti, balalar, káne, júrińder, balalar.

Tapal. Ózińiz de júrińiz, Raýshan.

Raýshan. Bara berińizder. Men shamalydan keıin. Ahmet, Alekseı, Tapal ketedi. Azdan son, Ahmet qaıtyp shyǵady.

Ahmet. Saparjannan áli delegramm kelmedi, á?

Barshagúl. Delegramm túgil, hat ta keletin ýaqyt boldy ǵoı. (Raýshanǵa jaqyndap.) Pochta qyzdy kóre almadym búgin. Hat-pat bolsa soǵady ǵoı áli. Renjimeshi, janym.

Raýshan (jaıdarylana). Nege renjıin, apa, qazir emtıhan ýaqyty. Qoly tımeı júrgen shyǵar.

Borangúl bastaǵan bir top qyz-kelinshe jastar keledi.

Amandasý, qutty bolsyn sózder aıtý.

Borangúl. Eki ret bardym bolnısaǵa, ana bet-bıǵyń kirgizbedi. Ul tapty degende ózim tapqandaı qýandym. Kelshi beri. (Qushaqtaıdy.) Osy aq kóńildigimnen óletin boldym. Eki kún jumysqa shyqpadyń dep byltyr eńbegimdi kemitkende de renjigen joqpyn. Pravlenıege de apardyń. Nesheýa, Boragúl, tiri bolsa talaı eńbekkún tabady.

Raýshan (kúlip). Renjigenin, ras, onyń nesin jasyrasyń. Meniń ádil ekenimdi óziń bilesin, ǵoı.

Borangúl. Ol ádildik emes, qataldyq. Endi ana boldyń, mineziń jumsaratyn shyǵar, solaı emes pe, shesheı?

Barshagúl. Kelinjan-aý, úsh bala tapqan seniń mineziń áli baıaǵy qalpynda, bir bala tapqan Raýshanǵa ne syn bar.

Borangúl. Oıbaı-aý, sheshe-aý, úsheýi de qyz ǵoı.

Bári úıge kiredi.

Ahmet. Al, jigitter, ydystaryńa quıyp alyńdar! Qymyz ishetinderiń beri shyǵyńdar. Jasyratyny joq, ózim Alekseımen soǵystyryp araqqa basam. Onyń mynadaı sebebi bar. Myna dúnıege kelgen nemeremniń atyn, úlken atanyń uly — Alekseı qoısyn dep otyrmyn. Qarsylyqtaryń joq qoı.

Bári. Joq, joq, ábden durys.

Tapal. Alekseı, myqty bol, káne sóıle.

Alekseı. Myqty bolǵanda ózi bylaı. Eń aldymen, maǵan osynsha senim bildirip, qurmet kórsetkeni úshin aqsaqalǵa, úlken shesheıge bar janymmen rahmet aıtamyn. Ekinshiden, qazaq halqy balaǵa at qoıǵanda ómirde bolyp jatqan úlken bir oqıǵaǵa baılanystyrady eken. Qazir respýblıkamyzdyń tyń kóterip, ótken jyly mıllıard put astyq berip, dúnıe júzin tańdandyrdy.

Barshagúl. Onda Mıllıardbek qoısaq qaıtedi?

Alekseı. Osyndaı úlken oqıǵanyń tusynda Raýshan bizge bir zamandas ákeldi. Sondyqtan zamandasymyzdyń aty Tyńbergen bolsa deımin.

Bári. Ýra, tamasha! Tyńbergen úshin!

Ahmet. Rahmet, janym, oıymnan shyqtyń.

Alekseı. Al endeshe, sol Tyńbergenniń ómiri baqytty bolýy úshin tartyp jibereıik. (Bári soǵystyryp ishedi).

Tapal. Radıony qoıyp jibershi. Tyńbergenniń qurmetine qandaı án berilip jatyr eken. (Tapal radıony burap qoıady.)

Dıktor... degender bizge jat qylyqtar. Sosıalısik semá Otannyń bir bólegi. Bizdiń Otan — semálardan quralady. Semásyn súıip, semá birligin saqtaǵan adam, ol Otanǵa degen úlken mahabbattyń da ıesi ekendigine kúmán joq. (Az úzilis.)

Tapal. Tyńbergenge aıtylǵan aqyl.

Alekseı. Bul bárimizge de ortaq aqyl.

Dıktor. Sizderdiń tyńdaǵandaryńyz Qazaqtyń Kırov atyndaǵy ýnıversıtetiniń fılologıa fakúltetiniń besinshi kýrs stýdenti Sapar Baıbolovtyń «Semá — Otan» degen maqalasy. Oqyǵan — avtor.

Ahmet. Aınalaıyn, aınalaıyn, bizdiń Saparjan eken ǵoı.

Raýshan (qýanyp). Dál ózi, ata.

Barshagúl. Qudaı-aý, deseıshi, áneýgúni de bir nesin ortań belinen tyńdadyq.

Alekseı. Molodes, Sapar. Al endi sábıdiń anasy men jańaǵy sózdiń avtory Sapardyń densaýlyǵy úshin ishemiz. (Bári quıa bastaıdy, pochtashy qyz júgirip kiredi.) Sapardan telegramma. (Barshagúl alyp Tapalǵa beredi).

Barshagúl. Oqy.

Tapal (telegrammany ózi oqyp). Jańa semá birligi dep qaqsap jatyr edi, mynaýsy nesi. (Jurt ań-tań.)

Ahmet (ashýly). Daýystap oqy deımin.

Tapal (oqıdy). «Birneshe ret sezetindeı etip hat jazyp edim, túsinbepsiń. Amal ne, keshir. Men munda úılendim. Sapar».

Ahmet. Ne deıdi mynaý.

Kelinshek. Betim-aý, ne masqara.

Barshagúl. Alla-aý, saqtaı gór. (Bári ań-tań.)

Raýshan telegrammany alyp, betine basyp otyra ketedi.

Shymyldyq

EKİNSHİ PERDE

ÚSHİNSHİ SÝRET

Suńǵat pen Marfýǵa turatyn bólme. Tús mezgili. Oń jaqta jınalmaǵan tósek. Bólmeniń orta sheninde jazý stoly. Qabyrǵaǵa shaǵyn kilemshe tutylǵan. Odan joǵary jaǵynda úlkeıtilgen Marfýǵanyń sýreti. Etajerkada kitaptar, opa-dalap saýyttary, radıoprıemnı aına, bosaǵa jaqta shırma, shaǵyn býfet. Azdan son Suńǵat kiredi. Qoltyǵyndaǵy kitaptaryn stol ústine qoıyp, Marfýǵa jazyp ketken bir japyraq qaǵazdy daýystap oqıdy.

Suńǵat. «Ia poshla domoı. Skoro vernýs, smotrı ketip qalma! Selýıý, Maro». (Basyn shaıqap.) E, úılengende kórgen ujmaqtyń túrin qara?.. Eń ar jaǵy tamaqty da basqa úıden tasyp ishýge daǵdy aldyq. Aqyry nemen biter eken?.. (Tósekti ıegimen nusqap.) Myna poezıa da jýyrda paıda bola bastady. (Syrttan «Suńǵat, telefonǵa» degen áıel daýysy estiledi.)

Suńǵat ketedi. Marfýǵa kiredi. Úıde eshkimniń joq ekenin

baıqamaı sóıleıdi.

Marfýǵa. Ostanovkadan vstrechat etýdi de okonchatelno umyttyń, jap esikti. (Jan-jaǵyna qarap.) Kýda mýj ıschez?.. (Aınaǵa aınala qaranyp.) Bednaıa Maro, hýdeesh! (Suńǵat kiredi. Marfýǵa oǵan dúrse qoıa beredi. ) Qandaı sen vse-takı ashyq aýyzsyń. Úıde adam joq, on poshel zvonıt, kak eto vam nravıtsá.

Suńǵat. Úıdi bireý arqalap ketedi deısiń be?

Marfýǵa. Jańa korıdorda aýyl adamdary júr. Olar melochnık keledi. Byltyr bizdiń úıde bolǵan ýsatyı kolhoz predsedateli karta oınap otyryp, papamnyń ımennoı rýchkasyn urlap ketti emes pe?

Suńǵat. Papań da esesin jibergen joq, bir-eki saǵattyń ishinde elý tórt somyn qaǵyp aldy.

Marfýǵa. Jańaǵylardyń biri úıge kirip, Zınadan alǵan «Brodága» plasınkasyn qoınyna tyǵyp ketkende, ıa by posmotrela na tebá.

Suńǵat (keketip). Astanaǵa ádeıi sol úshin kelip pe?

Marfýǵa. Hvatıt, kesirlenbe! (Tósekti ıegimen nusqap.) Anany jınaı salýdy ne mog chto lı?

Suńǵat (tósekti jınastyryp jatyp.) Sý tasyp, tósek jınaýdan jaǵdaı jaqsarsa, ókinish joq... Biraq bulardyń kómegi shamaly. Jámılániń toıyna aparatyn eshnárse aldyń ba?

Marfýǵa. Mine podarka. (Mysyqtyń beınesin kórsetedi.)

Suńǵat. Deniń saý ma, shyraǵym-aý!.. «Týystaryńnyń ákelgen podarkasy mynaý» dep, jurt kúledi ǵoı. Joǵalt kózin páleńniń.

Marfýǵa. Vo-pervyh, ty ne ýchı mená, vo-vtoryh, eto ochen orıgınalno, potom sen bilesiń be, bizdiń svadbamyzǵa sol týystaryń ne ákelip edi, Suńǵat?

Suńǵat. Ekeýimizge eki kıimdik otrez, samovar, kilemshe, saǵan az ba?

Marfýǵa. Potomý chto onı shıshkı, a sen kimsiń? Stýdent? Seniń týysyń úshin papamnan aqsha suraýym kerek pe? I tak seni ne lúbát onı.

Suńǵat. Meni unatpaıtynyn ózim de bilemin. Olardan sura degen men de joq. Keshegi úıden kelgen aqsha osy toıǵa arnalǵan.

Marfýǵa. Ia ýje polovıný ıstratıla.

Suńǵat. Janym-aý, eskertip edim ǵoı.

Marfýǵa. Ný ı chto je eskertseń, ateleden platemdy alý kerek pe, joq pa?

Suńǵat. Árıne, alý kerek...

Marfýǵa. Vot ı vse. (Oılanyp.) Qazir baram da nabor «Golýboı lares», net, net «Serebrıstyı landysh» alam. Kotoryı ız nıh lýchshe!

Suńǵat. Ol bálelerińniń birine de túsinbeımin.

Marfýǵa. Modnyı dýhılar.

Suńǵat. Meıli, jurttyń aldynda uıalsań, sen uıalasyń.

Marfýǵa. Nege?

Suńǵat. Jeńgesi sarań eken deıdi.

Marfýǵa. Chto takoı sarań?

Suńǵat. Marfýǵa skýpaıa bolyp shyqty deıdi.

Marfýǵa. Men be skýpaıa? Ia eto ne pozvolú.

Suńǵat. Tek dýhı aparsań, solaı deýine sóz joq.

Marfýǵa. Ah ta na zlo vsem kýplú zolotye chasy, otrez na plate.

Suńǵat. Kóp bolyp ketpeı me?

Marfýǵa. Net, net. Men magazın kirem, potom po-obedaem.

Sýmkasyn ált shyǵyp ketedi. Shyǵa bergende

Saparmen soqtyǵysyp qaıta kiredi.

Suńǵat (ózine ózi). Maqtanshaǵym-aı, osyndaı arqań bar-aý! (Tósekti jınastyra bastaıdy.)

Sapar. Sálem, dostar.

Marfýǵa. Jámılá qaıda? Ekeýimiz atelege barýymyz kerek edi. Bastyǵy papın staryı znakomyı, vne ocheredı obeshal sdelat.

Sapar. Kelý kerek.

Marfýǵa. Jdıte, ıa poshla.

Ketedi.

Sapar (qýlana Suńǵatqa). Jańa turyp jatyrsyńdar ǵoı múlde!

Suńǵat (abyrjyp). Jalańyzdan aýlaq, men konsýltasıadan kelip otyrmyn. Marfýǵa asyǵyp tósek jınamaǵan eken, sony baıaǵy... Otyr! (Oryndyq usynady.)

Sapar. Ásheıin ázil ǵoı. Jolaı profesor Aqylbaevpen kezdesip, aspırantýra jaıyn sóılestim. Ol kisi bizdiń eldiki ǵoı, kómektesemin dedi.

Suńǵat. Sen aspırantýraǵa kómeksiz-aq túse alasyń

Sapar (lepirip). Áýeli ýnıversıtetti bir bitirip alaıyn, sonsoń qarap tur, Suńǵat! Ádebıet aspanyna qalaı sharyqtar ekem! Jáne myqtynyń tvorchestvosy jóninen dıplom jazyp, tamyrdy biraz jýandatyp turmyn ǵoı. Bir sózinde «talap zor eken, jigitim, áýeli kólemdi maqala etip, jýrnalǵa usyn, keıin dısertasıaǵa aınaldyr, ózim de basshylaryńa aıtarmyn» dep saldy.

Suńǵat. Sen dıplom qorǵaıtyn kúni kelem dedi me?

Sapar. Kelgende qandaı! Ózi ǵajap kisi ǵoı. Maqtaǵandy kim jek kóredi deısiń. Men de siltedim-aý. «Ádebıetimizdegi alyp tulǵa, poezıamyzdyń maqtanyshy» dep bastalatyn jerinde, basyp ızedi de otyrdy. Ne kerebórttirip-bórttirip jibergen jerlerim bar. Aıaımyn ba, tildi de bezedim, teńeýdi de tóktim.

Suńǵat. Sapar, osyndaı jeńil aılaǵa úıir bolyp barasyń. Sózińniń basy «bizdiń eldi aıtqanymnan shyqpaıdydan» keledi. Seni men maǵan bul jaraspaıdy.

Sapar. Tamyr-tanyssyz orta jolda qalasyń.

Suńǵat. «Ózińniń qyran ekenińdi bilmeseń, qıaǵa qonba» depti ǵoı bir aqyl ıesi. Oqyǵan bizdiń ómirge kózqarasymyz osylaı bolsa, ne bolmaq dúnıe?

Sapar. Qoıshy, sen de qara aspandy tóndirmeı. Buryn joldas edi endi týys bolǵaly turmyz. (Sózdi bura.) Jámılá ǵajap qyz emes pe, shynyńdy aıtshy, Suńǵat?

Suńǵat (kúrsinip.) Týys bolǵan soń maqtady deme, ondaı jaqsy adamǵa jar bolý baqyt. Bizdi aıtsaıshy mynaý!

Sapar. Nemene, sen on aı otaspaı jatyp sarnaı jónelgeniń? Marfýǵa meniń jarym bolsyn deıtin qazaqtyń quralaı kóziniń ózi emes pe?

Suńǵat. Kókirek kózi ashyq bolmaǵan soń, quralaı kózden ne paıda?

Sapar. Bireýdiń jalǵyzy, azdap erkeleý ósken shyǵar, onda ne tur?

Suńǵat. Erkeliktiń de orny bar ǵoı.

Sapar. Erteń ekeýiń de oqýdy bitiresińder, bári de ornyna keledi. Suńǵatovıchter dúnıege kelgen soń, erkelik bazary eriksiz tarqaıdy.

Suńǵat. Tarqasa da qaljyratyp baryp tarqar.

Sapar. Tatýlyqtaryńda min joq edi, qara mysyq qashan ótip júr?

Suńǵat. Sheshesi «kolhozshynyń balasyna tıdiń, erteń elge alyp ketedi» deıtin kórinedi. Men aspırantýrada syrttan oqımyn, elge baram dep júrgen joqpyn ba? Sonymen bas ekeý bolǵanmen daý tórteý bolyp turǵan jaı bar.

Sapar. Toılaryńda da sheshesiniń minezin unatpap edim. Ózim de sezemin-aý bir páleni.

Suńǵat. Endeshe qatelespegen ekensiń.

Sapar. Degenmen, áńgime ekeýińde. Ózderiń myqty bolsańdar, bitip jatyr.

Marfýǵa kiredi.

Marfýǵa (qolyndaǵy oraýly zattaryn qoıyp). Ýje kýpıla, davaıte tamaq ishemiz. (Kastrúlkany alyp shyǵyp, tarelkalarǵa qarap, Suńǵatqa.) Tarelkalardy spolosnýt ete salmaısyń ba?

Suńǵat. Esimde bolmapty.

Marfýǵa (ózi alyp shırmanyń ishinde jýyp jatyp). Vechno esińde bolmaıdy. Prámo nadoelo. Jańa bir podrýgam kezdesip: «pohýdela, nado za soboı sledıt» dep ýprekat etti. (Bári tamaqqa otyrady.)

Sapar (sózdi buryp). Maro, óz oqýyń qalaı?

Marfýǵa. Tak sebe. Nedavno po rýsskomý ıazyký von tý samýıý polýchıla.

Sapar (bes saýsaǵyn kórsetedi, Marfýǵa basyn shaıqaıdy. Bireýin jumady, basyn shaıqaıdy, ekeýin jumady, eki saýsaq qalǵanda basyn ızeıdi.) Sen orysshaǵa kelgende bizdi on orap alatyndaı ediń ǵoı?

Suńǵat. Gramatıkadan jibi bosańdaý bolyp shyqty.

Marfýǵa. Prepodavatelimiz nesereznyı adam, ýjasno sóıleıtin, elden kelgen Beısenova deıtin qyzǵa chetverka qoıdy. Qalada ósip, ómiri oryssha sóıleıtin maǵan dıoıka, smeshno daje!

Sapap. Til mamany bolǵan soǵ onyń bar syr-sıpatyn meńgerý kerek.

Marfýǵa. Ný horosho! Zanımatsá etsem, orys gramatıkasyn kak nıbýd bilýge bolady. Al, qazaq tilimen mıymdy ashytqany, prosto ne terpımo!..

Suńǵat. Orys tili men ádebıetin jaqsy bilseń arman joq qoı! Biraq sen ekeýinen de quralaqan qala ma dep qorqam. Keıde «Revızordy» Pýshkın, «Kapıtan qyzyn» Gogol jazdy dep bylyqtyratynyń bar.

Sapar. Qazaq mektebinde orys tilinde sabaq júrgizesińder ǵoı, sondyqtan qazaq tilin bilý shart.

Suńǵat. Sonymen Marfýǵa ekeýin de jaqsy biletin boldy.

Marfýǵa Odnako esińde me?.. My s toboı v lúbvı obásnálıs na rýsskom ıazyke.

Suńǵat. Birazyn qazaqsha da aıttym ǵoı.

Marfýǵa. Bilem, bilem, qansha qazaqsha aıttyń.

Sapar. Men janashyr joldas retinde aıtam, oqý bitirgen soń, seni el arasyna qyzmetke jiberedi deıik. Oǵan bárimiz de baramyz. Qala mádenıetin aýylǵa jetkizetin myna bizder. Sonda qazaqtyń kempir-shalymen tilmash arqyly sóılesesiń be?

Marfýǵa. Vo-pervyh, men ólsem de elge barmaımyn. Vo-vtoryh, po neschastnomý slýchaıý bara qalǵan kúnde meni túsinedi.

Suńǵat. Da býd ıa
n negrom preklonnyh godov
ı to bez ýnyná ı lenı
ı rýsskıı by
tolko zat o,
chto ım razgovarıval Lenın.

Marfýǵa. Vot men de hotela eto skazat.

Sapar. Bunyń óte durys. Sonymen qatar óz ádebıetińdi, óz tilińdi bilgenniń nesi jat?

Marfýǵa. Qazaq lıteratýrasyn bolee-menee znaıý. Naprımer «Botakózdi» oqydym. Pervaıa knıga roman «Abaıa» davno bilem. Eshe chto, «Soldat ız Zapadnogo Kazahstana», ný vot gde Kostá rabotaet parıkmaherom.

Sapar (kúlip). Kitaptyń aty Zapad, Vostok emes, prosto «Soldat ız Kazahstana» ǵoı.

Marfýǵa. Ný chto j. Ana jigit ız Zapadnogo Kazahstana.

Suńǵat. Durys, buǵan da shúkir, aıta ber.

Marfýǵa (oılanyp). Endi «Kargalenkany» oqımyn.

Sapar. Neni? Ondaı bar ma edi, janym-aý?

Marfýǵa. Izvınáús, «Ýgol Karagandy».

Sapar (keketip). Ádebıetti kóp oqyǵanyna qýanam. Al til úırenem deseń, jańaǵylardy túp nusqadan oqy?

Marfýǵa. Bul moraldi ǵashyǵyń Jámıláǵa aıtarsyń.

Suńǵat. Jámılá eshkimniń aqylynsyz-aq oqyp, bilip júrgen adam.

Marfýǵa. Ný ı horosho!

Sapar. Ol óte oıly, sanaly qyz.

Suńǵat. Ekeýi teń.

Marfýǵa. Ákesi shıshka!

Sapar. Áńgime onda emes qoı, Marfýǵa! Júrekte, júrekte!

Marfýǵa. Qoıyńdarshy, senderde júrek bar ma? Naverno kak solenyı ogýres. (Esik qaǵylady.) Vot ona Jámılá. (Marfýǵa esikke qaraı júgiredi. Sapar aınanyń aldyna baryp galstýgin jóndep, qabaǵyn sál shytyp, baısaldy keıipke enedi. Ánýar kiredi.)

Marfýǵa. Sen be ediń, ıa dýmala Jámılá.

Ánýar. Sálem sokrattarǵa!

Sapar (baıaǵy qalpyna túsip). Áı, Ánýar-aı, sonsha dúrliktirip...

Ánýar. Ne bop qaldy?

Suńǵat. Sapar Jámılá shyǵar dep aınaǵa tura júgirip edi.

Ánýar (Sapardy keketip). Qyranym-aı, kútip otyr ekensiń ǵoı. Áı, ǵashyqtyq, qaıteıin seni. (Jaqyndap betin tosyp.) Kózińdi jum-daǵy «Jámılá» dep betimnen bir súıe ǵoı!

Sapar (unatpaı, ıterip). Sen qyranym, suńqarym degendi tasta.

Ánýar. Onda japalaǵym bola ǵoı.

Sapar. Osy qaljyńdy qashan qoıasyń?

Ánýar. Bul jetijyldyqta qaralmapty, shydaı turasyń da.

Suńǵat. Óziń kóńildisiń ǵoı, búgin?

Ánýar. Jańa emtıhan tapsyryp bir besti sıraǵynan ilip shyqtym.

Marfýǵa. Pozdravláú!

Ánýar. Rahmet!

Sapar. Neden tapsyrdyń?

Ánýar. Tarıhtan... Seniń jerlesińe... tórt alaıyn dep turǵan Ánýar bir qosymsha suraqqa «sizdiń kitabyńyzdaǵy derekterge qaraǵanda» dep ustazyma kópshik qoıa tópeı jónelip edim, bes qoıyp qarap tur! Ómirimde birinshi ret myna Sapardyń ádisin qoldandym. Biraq sol aram besten, adal tórtim artyq.

Sapar (syzdana). Joldas, sen osyndaıdy qoısańshy.

Ánýar. Oınap aıtam, onsyz da bes alatynymdy bilesiń ǵoı. Biraq byltyr osy aqyldy óziń emes pe aıtqan?

Marfýǵa. Ný, horosho, sen glýpo postýpat qylǵansyń.

Suńǵat. Bul jerde Ánýardy qýattaımyn. Al Sapar seniki durys emes.

Sapar (jaltaryp). Oınap aıta salyp em...

Ánýar. Ondaı da oıyn bola ma eken?

Sapar (Ánýarǵa). Jala jabýǵa úırengen ekensiń.

Ánýar. Sen, dostym, meni jalaqor deme. Osy Almatydaǵy bar myqtyny «jerlesim», «jaqynym», «dosym» dep kúnde maǵan maqtanatynyń ótirik pe? Osyndaǵy myqtylardan saǵan qaryn bóle shyqpaǵan kim bar? Mıhaıl Sholohovtyń átteń orys bolyp jany qalyp júr. Áıtpese, sen ony da túp naǵashym deýden betiń bylsh etpeıdi.

Sapar. Áı, osy seniń meni kórseń jynyń bar ma? Joldas, sen syılaǵan saıyn basqa sekirip barasyń. Men joldastardyń bárine aýzymnan tastamaı maqtap júrsem, o nesi eken-aý, baıaǵy, úndemegen saıyn netip barasyń ǵoı óziń tipten? Eń ar jaǵy táýir qyzdarǵa da aıaq-qolyńdy jerge tıgizbeı maqtaımyn.

Ánýar. Saǵan jeńgetaı bol dep pe edim. Men úılensem senen aqyl suraıdy degendi qaýashaǵyńnan shyǵar.

Suńǵat. Ánýar, sen qatty ketpe.

Sapar. Endeshe, ómiri úılenbeı ket.

Ánýar. Áıelshe qarǵaıtyn bolypsyń ǵoı!

Sapar. Oı, ońbaǵan, tilin qarashy, qyzdarǵa qyryń joq ekenin menen kóresiń be?

Ánýar. Bul jaǵynan maqtanýyńa bolady. Kúlpáshtiń izinen qalmaı júrýshi eń, onyń ákesi ornynan túsken soń, Jámıláǵa aýystyń. Ońatyn jigitterdiń kásibi osy bolsa, bárinen Marfýǵa paıǵambar bolar.

Suńǵat. Bul ras bolsa, jaqsy qylyq emes eken.

Sapar. Qaıdaǵy ras?.. Kúlpáshpen bir-eki ret kınoǵa barǵam, onda ne tur?

Ánýar. Úılenem Kúlpáshqa degeniń ótirik pe?

Marfýǵa. Ánýar, perestanesh ılı net. Ný, horosho, júrgisi kelmedi, ajyrasty, chto v etom zazornogo. Ondaı jaı, bárimizdiń de basymyzdan ótken, solaı emes pe, Suńǵat?

Suńǵat. Qaıdam, óz basyńda bolmasa, men ondaıdan aýlaq edim.

Marfýǵa (tepsinip). Chto, sen menimen opát urysaıyn dep otyrsyń ba?

Suńǵat. Qudaı saqtasyn...

Marfýǵa (shoshynyp). Net, qudaı saqtamaıdy...

Ánýar (Saparǵa). Jaraıdy, mır! Qolyńdy ákel! Toıyń qutty bolsynnan basqa aıtarym joq. Jer ústi taǵy bir boıdaqtan qutyldy. Jámıláǵa baqyt tileımin. Ol — pák jandy adam. Sondyqtan da men ony ómir boıy jaqsy kóremin. Syılaımyn, bilemin, qyzǵanasyń. Ol durys. Shynaıy mahabbat júrgen jerde qyzǵanysh bolmaq. Tek solaı bolsyn, bir kezde senen Jámıláni men de qyzǵanǵanmyn. Jasyratyny joq, áli de qyzǵanamyn (Sapar únsiz oıǵa batyp qalady).

Marfýǵa. Sapar molodes. I minezi prekrasnyı!.. Nemene, sender, hvatıt...

Ánýar. Qoıdyq, haným. Baǵana ákeńniń úı jaǵynan tanys kastrúl men mysyq jetektep kele jatyr ediń, jyly-jumsaqtan birdeńe bar ma?

Marfýǵa. Bar. (Shırmaǵa kirip). Oıbaı, myna ekeýi jep qoıypty. (Mysyqtyń beınesin alyp.) Ánýar, znaesh, bul qansha turady?

Ánýar. Qazaq mal sharýashylyǵyn jaqsy bilgenimen, mysyq sharýashylyǵymen kóp shuǵyldanbaǵan halyq. Jylqy, sıyr, eshki qansha turady deseń aıtar edim. Mysyǵyńa kelgende til kúrmeledi.

Marfýǵa. Ty nıchego ne ponımaesh v ıskýsstve!

Ánýar. Mysyqtyń sýreti arqyly ıskýsstvony túsinbeı-aq qoıdym.

Sapar (qoshamettep). Osyndaıda Ánýardyń taýyp ketetini bar. Al men kettim.

Marfýǵa. Jámıláni kútpeısiń be?

Sapar. Jolaı kezdesermin. Onyń ústine qyzdyń kózinshe Ánýarmen shatasatyn jaıym joq.

Ketedi.

Suńǵat. Ózin biraz qystyq-aý, sen de aıamaısyń adamdy.

Ánýar. Oǵan sol kerek.

Marfýǵa. Talantlıvyı paren... pıshet, zarabatyvaet, sender kóre almaısyńdar.

Ánýar. Bul qanshama talantty bolsa, sonsha aram ba dep qorqam. Osynda bir syr bar.

Marfýǵa.. Ne mojet byt...

Suńǵat. Men de túsinbeımin. (Esik qaǵylady.)

Marfýǵa. Vot Jámılá. Jańaǵy ketip qaldy-aý... Úndemeı otyryńdar.

Suńǵat. Kirińiz. (Azdap qyzyp alǵan Arystan keledi.)

Arystan. Sálem, fılosoftar! (Marfýǵanyń qolyn súıedi.)

Ánýar. (Arystannyń stılnyı kıimine bastan-aıaq qarap). Arystan, myna kıimińnen bir úlken kemshilik kórip turmyn.

Arystan. Imenno?

Ánýar. Jaýyrynyna qalta salynbapty.

Arystan. Uzamaı ol da bolýy múmkin.

Ánýar. Shashty da órip júretin ýaqyt jetken joq pa?

Arystan. Osy sender moda degenge túsinesińder me? Sony aıtyńdarshy, fılosoftar?

Suńǵat. Azdap. Biraq myna sıaqty erekshelikterge kóz úırený qıyn...

Arystan. Marfýǵa, seniń ǵoı vkýsyń otlıchnyı. Úıretpeısiń be mynalarǵa?

Malfýǵa. Ia ýje ýstala, túsinbeıdi ı vse... Daje meni kúnde krıtıkovat etedi. Ia ýje nachınaıý otstavat.

Ánýar. Marfýǵa, ókinbe. Seni modadan nege qalasyń dep komsomol jınalysyna salmaıdy, basqa jaǵynan qalmasań boldy.

Marfýǵa. Kak skazat...

Syrttan «Marfýǵa, telefonǵa» degen daýys estiledi. Marfýǵa ketedi.

Arystan. Sender pochtı ýnıversıtet bitirgeli otyrǵan adamsyńdar. Áı-aı! Kak vam ne stydno, molodye lúdı. Munyń atyn men vostochnyı despotızm, ıaǵnı ultshyldyq dep túsinemin.

Suńǵat. Joldas, baıqap sóılegenińiz durys bolar. Men jubaıymnyń jaqsy, jarasymdy kıinýin tileımin. Ol solaı da. Seniń usynyp otyrǵanyń moda emes, erikken alańǵasardyń sory.

Arystan. Meni de sonyń qataryna qosqanyńyz ba, ızvınáús, eto slıshkom smelo...

Suńǵat. Joq, jalpy aıtqanym ǵoı.

Ánýar. Arystan, biz senen úırenbeı-aq qoıdyq. Juldyzyńdy sanap júre berseńshi...

Arystan. Men bir jaǵynan ózi, ádebıetshi adammyn. Odnajdy papam aıtqandaı, qazaqtyń genıalnyı bir maqalyn bilesińder me?

Ánýar. Maqal kóp, qaısysyn aıtaıyq. Degenmen óziń bastashy!

Arystan. Fılosoftar bilý kerek. (Oıǵa shomǵan keıpin bildirip.) «Modanyń ózin zaman týǵyzady» osyǵan oraı qazaq:

«Zamanyń túlki bolsa, tazy bolyp bir shal» degen.

Ánýar (kúlip). Qazirgi túriń shynynda tazyǵa uqsaıdy, shala ber endi.

Arystan. Vot tebe na!.. Smyslyna túsinbeısińder, ýnıversıtetti bitirmedi degen atymyz bolmasa, dıplomy barlardyń kóbimen sóıleskende, krýgozor jaǵynan mańaılatpaıtynymdy ózim de sezemin.

Suńǵat (kekete). Aldymen óziń sezgeniń durys.

Arystan. Inache nelzá. Adamnyń ózine syn kózimen qaraýy dep osyny aıtsa kerek.

Ánýar. Ózińdi ońdyrmaı synaıdy ekensiń.

Arystan. Ózin-ózi synaı bilgen adam, ózgeni de ókirtip synaıdy degen bir ǵalym.

Suńǵat. Iapyrym-aı, ony kim aıtty eken?

Arystan. Umytpasam... Ózim shyǵarmyn deımin. (Qabaǵyn shytyp.) Vprochem, jigitter, sender astronomıaǵa túsinbeısińder. Bul ǵylymda shek joq. Planetarıa, teleskop, mysaly, Marsty alaıyq. Múmkin onda el bar shyǵar. Vot, joldas, baıqaý kerek.

Suńǵat. Baıqaǵanda qaıtemiz?

Ánýar. Arystan durys aıtady. Marsta tamasha restoran, bı alandary da bar dep estigenmin.

Arystan. Sen, davaı, keketpe. Onda tirshilik bar dep júrmiz, demek adam da bar degen sóz. Adam bar jerde restoran, bı bar degen sóz.

Suńǵat. Osy pikirińdi dáleldep, gazetke nege jazbaısyń?

Arystan. Qazir oılanyp júrmin. So vremenem kitap jazýym da ǵajap emes.

Ánýar. Marsta shashlyq satatyndardy umytyp ketpe!

Arystan. Davaı, nastroenıemdi buzba búgin. Belınskıı ýnıversıtetke jaramasa da, velıkıı adam bolǵan. Poka meniń úmitim zor. Eshe molod. (Ashýly, asyǵa basyp Marfýǵa kiredi.)

Suńǵat. Kim eken telefon soqqan?

Marfýǵa. Papam.

Suńǵat. Ne bolyp qalypty?

Marfýǵa. Potom rasskajý...

Arystan. Meniń de kelgen jumysym ózińe belgili ǵoı, Marfýǵa, papań men týraly teatrmen sóılesip pe?

Marfýǵa. Teatrǵa zavlıt bolý úshin — spesıalnyı obrazovanıesi... obshım ty ne podhodısh...

Arystan. Marfýǵa, ákeń jekjatqa kómektesý degendi umyta bastaǵan eken: Arystan osylaı dep aıtty de. Endigi tuıaq iletin jer kınostýdıa, net, net, televıdenıe. Ketti Ánýar.

Ánýar. Qaıda?

Arystan. Qupıa sóz bar.

Ánýar. Men kitaphanaǵa soǵýym kerek.

Arystan. Durys, men de solaı júrem. Cay bolyńdar, kosmopolıtter!

Ánýar, Arystan ketedi.

Marfýǵa. (tepsinip). Dýrak ty, bolshe nıchego!

Suńǵat. Ne bop qaldy?

Marfýǵa. Papam zvonıt etti. Men oǵan seni Almatyda qaldyrýǵa bir shıshkamen sóıles desem, okazyvaetsá sen óziń kolhozǵa baramyn dep nastaıvat etipsiń ǵoı?!

Suńǵat. Maro! Sen osy ádetińdi qashan qoıasyń? Seniń ákeńniń bedeliniń maǵan keregi ne? Partıa meni qaıda uıǵarsa sonda baram. Komısıanyń sheshimi solaı bolǵan, men qabyldadym. Maǵan keń baıtaq Qazaqstannyń aýasy men aspanynyń aıyrmasy joq.

Marfýǵa. Smotrı, partıa, partıa deıdi. Sen partıaǵa kandıdat bolǵanyńa vsego dva mesása. Al papam jıyrma jyldyq stajymen sovhozǵa dırektorlyqqa usynylǵanda lavırovat etip, barmaı qaldy. Sen sodan chestnyımysyń?

Suńǵat. Maqtanarlyq jaı eken. Esińde bolsyn, partıa aldyndaǵy abyroı stajben emes, shyn peıili, adal eńbegimen kórinse kerek.

Marfýǵa. Orden «Znak pocheta», neskolko medaleı po tvoemý eńbekke berilmeı, magazınnen satyp aldy deısiń be?

Suńǵat. Múmkin bir kezde, eńbek etken shyǵar, qazir ony ermek etip júrgen tárizdi.

Marfýǵa. Ia tebe dokajý. Ty odnako ne zabyvaı, on byvshıı zam. mınıstr, potom, potom... vyletelo ız golovy. Horosho, qazir predsedatel artelá. Vse ravno, nam ne ploho jıvetsá. Men bárin papama aıtam!..

Suńǵat. Aıtqanyń jaqsy bolar edi!

Marfýǵa. Posmotrım qalaı jaqsy bolady. Sen áýeli sondaı postylardy zanımat et, potom mojesh zadırat nos.

Suńǵat. Maǵan dárejeniń keregi joq. Adal arymmen, óz mamandyǵymda eńbek etsem boldy.

Marfýǵa. Znachıt, papam parazıt qoı?

Suńǵat. Bilmeımin.

Marfýǵa. Bilesiń, bilesiń, aıt qazir!

Suńǵat. Múmkin solaı da bolýy.

Marfýǵa. Ah, ta teper vse. Jenoı ýchıtelá-kolhoznıka ıa ne býdý!

Suńǵat. Solaı de!

Marfýǵa. Podýmaesh, ýchıtel, alatynyń alty júz som, meniń bir platemniń baǵasy.

Suńǵat (ashýǵa býlyǵyp). Jetti endi, kómekeıinde kópten júrgen osy sózdiń shyǵaryn bilip edim. Syryń belgili boldy. Saý bol, men kettim.

Marfýǵa (júgirip ustaı alady). Qaıda?

Suńǵat. Jumysyń bolmasyn!

Marfýǵa (paýzadan soń). Pojalýısta... Biraq erteń Jámılániń toıyna barmaısyń ba?

Suńǵat. Ony ózim bilem. (Bulqynyp shyǵyp ketedi.)

Marfýǵa (oılanyp, basyn ustap). Chto ıa natvorıla? Neýjelı úıden.. Ia je lúblú ony. (Otyra ketedi.)

Shymyldyq

ÚSHİNSHİ PERDE

TÓRTİNSHİ SÝRET

Stýdentterdiń jataqhanasyndaǵy Sapar men Ánýardyń bólmesi. Bólme ishi uqypty jınalǵan. Sapar asyǵys kıinip jatyr. Ánýar syrttan sháınek alyp kiredi.

Ánýar. Káne, shaıǵa kel! «Toıǵa barsań toıyp bar» degen.

Sapar. Asyǵyspyn, profesormen saǵat beste kezdesýim kerek.

Ánýar. Jaı adammen sóılesýdi qoıǵansyń ǵoı, sirá!

Sapar. Olar qaıda qashady deısiń.

Ánýar. Taǵy da aspırantýra jaıy shyǵar?

Sapar. Endi ne dep edi quda túseıin dep júr deısiń be?

Ánýar. Quda túsip boldyń ǵoı.

Sapar. Aıtar aqylym: úılengende sondaı qyzǵa úılený kerek.

Ánýar. Aldyńnan jarylqasyn. (Keketip.) Myqtylardyń qyzy qaısy birimizge jetedi. Ortamyzdan seni shyǵardyq bolmaı ma?

Sapar. Áńgime onda emes, Ánýar, ómir degen shahmat oıyny tárizdi. Kezegiń keldi me, júre bil! Bir júristen shatassań bitti jumys!

Ánýar. Ómirdi oıynǵa aınaldyrý óz basyńnan ketpesin. Absolútnyı chempıondyqty saǵan berdim.

Sapar. Ideıalyq jaǵynan ustamdy, partıaǵa kireıin dep júrgen adamdardyń sóz saptasy solaı keledi.

Ánýar. (qatýlanyp). Sen partıany da oıynǵa aınaldyraıyn dediń be?

Sapar. Kórdiń be jabysýyn! Erteń bir jınalysta «Sapar osylaı degen» dep sarnaǵaly otyrsyń ǵoı. Joq, dostym, ol qaqpanyńa Sapar túspes! (Jalǵan pafospen.) Uly Komýnıs partıasyna múshe bolý úshin, Otanǵa sheksiz berilgendiktiń, adaldyqtyń úlgisi bolý kerek.

Ánýar. Myna sen sıaqty ma?

Sapar. Nemene, kúmániń bar ma?

Ánýar. Bolýy da múmkin.

Sapar (sózin bólip). Jeter, senimen saıası bilim salystyratyn men emes. (Ketip bara jatyp.) Markstiń qyzy ákesinen baqyt týraly uǵymyńyz qandaı degende: «Kúres» dep jaýap bergen. Baqyt úshin kúrese bilý kerek.

Ánýar. Kúrese bilý kerek deısiń?.. Sonda sen qalaı kúresip júrsiń?.. Áı, Sapar-aı! Júgirseń, shaldyrmaı, jyǵylsań, turmaı qalatynnyń biri bolmasań jarar edi. Dos sıaqtymyz, biraq seni jek kóremin. Zamandaspyz, jat minezińdi sezem. Saǵan mahabbattan mansap qymbat. Jámılá da oıly qyz... Átteń bilmeı keledi ǵoı osy syryńdy.

Sapar (ashýǵa býlyǵyp, saǵatyna qarap.) Seniń baqytyńa ýaqytymnyń taryn qarashy.

Jedel shyǵyp ketedi. Ánýar oılanyp otyryp qalady. Azdan soń Marfýǵa kiredi.

Marfýǵa. Suńǵat ne prıhodıl?

Ánýar. Kelgen joq.

Marfýǵa (jylamsyrap). Pomogı, Ánýar, dorogoı!

Ánýar. Ne bop qaldy?

Marfýǵa. Suńǵat meni tastap ketti.

Ánýar. Ótirik bolar.

Marfýǵa. Kak ótiri kórmeı tursyń ba? Kak ıa rastroena!

Ánýar. Meniń qolymnan ne keledi?

Marfýǵa. Ty je znaesh, men ony osynda qalsyn dep júrmin ǵoı, poetomý papama aıtqanmyn. Al, Suńǵat dal soglasıe kolhozǵa baram.

Ánýar. Durys jasaǵan.

Marfýǵa. Ný horosho, men áli oqımyn. Kak bez nego býdý jıt?

Ánýar. Óziń zaochnyıǵa kóshemin dep júr ediń ǵoı, solaı et te, Suńǵatpen birge elge tart!

Marfýǵa. Kak ýjasno! Onda ne bitirem men?

Ánýar. Jumys tabylady, tym bolmasa saýynshy bolasyń.

Marfýǵa. Kak saýynshy?

Ánýar. Doıarka bolasyń deımin.

Marfýǵa. Chto ty, s ýma soshel?.. Daje sıyrdyń... Kak eto?.. (Qolymen kórsetip.) Nesheý ekenin de bilmeımin!..

Ánýar. Onsha kóp emes, nebári tórt-aq emshegi bar.

Marfýǵa. Neýjelı tórteý-aq, ıa dýmala, mnogo, mnogo...

Ánýar. Sen shoshqanyń emshegimen shatastyryp otyrsyń. Saýynshy bolsań eki jylda Geroı Sosıalısıcheskogo Trýda bolyp shyǵa kelesiń.

Marfýǵa. Neýjelı za dva goda?!

Ánýar. Sóz joq, odan keıin depýtat Verhovnogo Soveta Marfýǵa Myrzabekovna Sarına deıdi jurt.

Marfýǵa. Pravdý govorısh?..

Ánýar. Eńbek etseń bári ornyna keledi.

Marfýǵa. Vot zdorovo? Geroı?.. Depýtat?.. Vot togda Suńǵatý dam jarý!.

Ánýar. Ony óziń bilersiń. Al, Suńǵatyńdy taýyp al da, birge ketemin de, jumys sonymen bitedi.

Marfýǵa. Ánýarchı proshý tebá, ol maǵan ókpelep ketti, pomırı nas!..

Ánýar. Anada da tatýlastyrdym, osy meni syrtymnan advokat etip alǵannan saýmysyńdar?

Marfýǵa. No ty je ego drýg?!

Ánýar. Jaraıdy, sen óz tarapyńnan keshirim sura Suńǵattan. Áıeldiń jyly sózine erimeıtin erkek joq deıdi kitapta. Eń aqyry osy bolsyn. Ózim úılensem, senderge advokattyq jasaýǵa qolym da tımes. (Oılanyp.) Sen, Marfýǵa, mynany túsin: ekeýiń birińdi biriń súıesińder, ony jaqsy bilem. Esińde bolsyn: seniń keıbir balalyq minezin onyń janyna tıedi, janyna tıgen soń qyzmetine áser etedi. Qyzmetine áser etti degen qoǵamǵa da zıany tıdi degen sóz. Jasyratyny joq, jańa ol kelip ketti. «Alatyn aılyǵyń bir kóılektiń puly» depsiń, uıat emes ne? Adam aqsha úshin ómir súre me eken?

Marfýǵa. Aqsha maǵan sovsem keregi joq. Hot nı kopeıkı ne zarabatyvaet, vse ravno, ıa ego lúblú, prosto hotela podkolnýt.

Ánýar. Tek súıý ǵana az. Eń aldymen janashyr joldas bola bil. Eńbek — tvorchestvo. Ol da jaqynyńnan, joldasyńnan kómek tileıdi. Úıińniń ishinde qyrǵı-qabaq jaı bolsa, eńbekte de bereke bolmaıdy. Semádaǵy yntymaq — ár eńbektiń jemisti aıaqtalýyna ákeletin jol. Men Suńǵatqa da osyny aıttym.

Marfýǵa. Kakoı ty ýmnısa, Ánýar! Chestnoe slovo, bolshe nıkogda ne býdý. Suńǵattan keshirim suraımyn ı vse!

Beken kiredi.

Beken. Assalaýmálıkým, balalar. (Marfýǵa únsiz basyn ıedi, sostıyp tur.)

Ánýar. Sálemetsiz be, aǵa!

Beken. Shúkirshilik!

Ánýar. Tórletińiz! (Oryndyq usynady.)

Beken. Rahmet, balam. (Otyrady.) Osynda Sapar Baıboluly tura ma?

Ánýar. Jańa ǵana shyǵyp ketip edi.

Beken. Áttegen-aı, á! Jolyǵaıyn dep edim.

Ánýar. Elden keldińiz ǵoı, aqsaqal.

Beken. E, shyraǵym, osynda malshylardyń jınalysy bolyp jatyr ǵoı, soǵan keldim. Sapardyń aǵasymyn.

Ánýar. Sapardyń qýanyshyn biletin shyǵarsyz?

Beken. Bilgende qandaı, ortaq qýanysh qoı, shyraǵym. Keshe gúli kóp jerde Saılaýbek degen bala sýretke túsirgen, sodan habar aıtyp jibergem. Bıyl bitireıin dep jatyrsyńdar, ol da qutty bolsyn. Óziń qaı jerliksiń, balam?

Ánýar. Aqmola jaǵynan!

Beken. Orta júz boldyń ǵoı onda? (Marfýǵany nusqap.) Myna bala kim bolady?

Ánýar. Bizde bir joldastyń jubaıy. Tanysyńyz.

Marfýǵa. Zdravstvýıte, atashka.

Beken (kúlip). Qazaq balasy emes pe?

Marfýǵa. Qazaqshamyn. (Uıalyp qalady.)

Ánýar. Qalada ósken ǵoı, tildi nasharlaý biledi.

Beken. Nıcheýa, qyzym, sen túgil zootehnık Alekseıdiń úrpek bas sary qyzy da bir jyldyń ishinde qazaqsha sóıleıtin boldy. Asyly orystyń balasy pysyq keledi ǵoı. Ata-apa dep ishi-baýyryńa kirip ketedi. Balam, seniń úırenýiń bárinen de ońaı, elge bar, sharýa tamam.

Ánýar. Ózderi de bıyl júredi.

Beken. Mine, aqyldy balalardyń ádeti osylaı bolady. (Marfýǵa basyn ızep shyǵyp ketedi.) Uıalyp qaldy, jas bala ǵoı. Shyraǵym, men de júreıin...

Ánýar. Otyryńyz, tamaq aýyz tıińiz. (Kastrúlkany yńǵaılaı beredi.)

Beken. Joq, raqmet, janym. Jańa ǵana restorannan toıyp shyqtym. (Arystan kiredi.)

Arystan. Sálem, Ánýar! (Bekendi kórip.) Bonjýr, ata!

Beken. Áleıkimsálem, shyraǵym. (Ánýarǵa.) Bonjary ne degeni?

Ánýar. Salamatsyz ba, degeni ǵoı. (Arystanǵa sybyrlaıdy da, Bekenge.) Aqsaqal, qýys úıden qur shyqpa degen, tym bolmasa shaı ishińiz. (Ketedi. Arystan bloknotyn alyp bir nárse oqyǵan bolyp týrady. Beken shoshıdy.)

Arystan. Saspańyz, ata, baıqaımyn, jınalysqa kelgensiz ǵoı.

Beken. Álbette.

Arystan. Almaty unady ma sizge?

Beken. Jer jannaty Jetisý dese degendeı ǵoı jaryqtyq.

Arystan. Birinshi bolýyńyz ba?

Beken. Aldyńǵy jyldary bir kelip qaıtqanmyn. (Ánýar kiredi, Arystan radıony qoıyp bılep turady, Beken oǵan qarap.) Shyraǵym, myna balanyń deni saý ma?

Ánýar. Deni cay, óziniń ádeti ǵoı.

Beken (Arystanǵa jekirip). Áı, balam, deniń saý bolsa, sekektemeı otyr. Jasyratyny joq, balalarymyzdyń oryssha bilgenin jaqsy kóremiz. (Arystandy nusqap.) Al myna balanyń keıbir sózi orysshaǵa da kelmeı jatyr. Eń ar jaǵy aýyldaǵy Alekseı de ózimizben qazaqsha sóılesip, tipten ázildesip te qoıady. Týǵan inimnen kem kórmeımin. Aq jarqyn jigit, keıde bir iship alatyny bar, sonda oqtaýdy dombyra etip ánge basady. Qudaı-aý, ne deýshi edi? (Oılanyp.) E, e...

«Qys bolsa aqboz atty taǵalaımyn,

Qurty, maıy bar úıdi jaǵalaımyn...» —

degende, qyran-topan kúlkiden ólip qalamyz.

Arystan. Meshkeı bireý emes pe?

Beken. Joq-á, táıiri, aýyldaǵy qýlardyń úıretip júrgeni ǵoı, kúlki úshin aıtady da.

Arystan. Tamasha eken.

Beken. Tamasha bolǵanda suramańyz deımin.

Arystan. Ata, áńgimeńiz durys-aq, jaıǵasyp otyryp aıtsańyz maǵan bir poemanyń sújeti bar ma dep turmyn.

Beken. Boıama degenderińizge biz túsinip jatyrmyz ba, shyraǵym. Al endi Alekseıdiń sýreti ózińde bar bolý kerek.

Ánýar. Joq, aqsaqal, sýret emes, sújet deıdi. Aqyndarda sondaı til bar. Oqıǵa jelisi degen sóz.

Beken. E, solaı deseıshi. Budan bir-eki jyl buryn osy Almatydan bir aqyn baryp eki kúndeı úıde jatty. Qoıymdy soıyp, qolymdy qýsyryp ábden kúttim. İshetini bar eken, o jaǵynan da kende bolǵan joq. Keterde «Aqsaqal, Almatyǵa kelip, úıge qonaq bolmasań, qatty renjımin» dep, ólerdegi sózin aıtyp attanǵan! Keshe jınalysta kórip amandastym. Úıine shaqyryp áýre qylady-aý dep oılap em, baıaǵy jalpaqtaýdyń nyshany da joq, jigitim qyryndap júre berdi. Uıattaǵy-aı, jáne ózimmen birge kelgen shaldarǵa «aqynnyń úıine qonaq bolarmyz» dep maqtanyp aıtyp qoıarym bar ma, sorly basym. Jeńgeımen birge kelińiz dep jalynǵany bar-aý taǵy?! Asyly aqyn degen qyzyq halyq-aý ózi, álde Almatynyń salty solaı ma, kim bilsin!

Ánýar. Joq, aqsaqal, Almaty da qonaq kúte biledi. Bir sarańyna kezdesip qalǵan shyǵarsyz, famılıasy kim edi?

Beken. Esimde joq, áıteýir, úlkenderiniń biri.

Arystan. Eshnárse jazdy ma, siz týraly?

Beken. Obalyna ne kere jazýynda min joq. Keıde oıdan qosyp jibergen jerleri de bar. Álgi bizdiń úıdegi kempirdi júzinen nury taımaǵan, mańǵaz báıbishe degeni kelispeı-aq tur. Otasqanymyzǵa otyz jyldan asty. Jasynda da onsha kelbetti emes edi, ol tóbeńnen urǵyrdyń qaı jerinen nur kórip júrgenin qaıdam! Kóp sóılep ýaqyttaryńdy aldym-aý, qaraqtarym, keteıin, «Myljyń shal eken» dep kúlip júrersińder me, kim biledi!

Ánýar. Keshke kelesiz ǵoı. Sapardy jiberemiz.

Beken. Álbette. Ózi soqsyn! (Ketedi.)

Ánýar. Shal tamasha, anaý mańdaıdyń árbir qyrtysynda qyrýar tarıh jatqan sıaqty.

Arystan. Da, tamasha! Ánýar, men týraly sóılestiń be, dekandaryńmen.

Ánýar. Aıtýǵa uıaldym. Jap-jas jigit, sport klýbynyń zavsklady boldy degen sumdyq.

Arystan. Ony kim bilip jatyr. Tuıaq ilinse boldy ǵoı.

Jámılá kiredi.

Jámılá. Ánýar, jaqsymysyń.

Ánýar. Rahmet. (Abyrjyp.) Jámılásh, toıyń qutty bolsyn, sheksiz baqyt tileımin. (Qolyn alyp, betinen súıedi.)

Jámılá. Bireý arqyly shaqyrmaı, óz aýzymnan aıtaıyn dep keldim, renjimeısiń ǵoı maǵan?

Ánýar. Osy arnap kelgenińniń ózine rahmet.

Arystan. Paı-paı, názigin-aı mynalardyń.

Ánýar (kúrsinip). Arystan, sen túsinbeısiń ǵoı...

Arystan. Men bárine túsinemin, Ánýar. Ózimizge qaramaı, kóz aldymyzdan talaı qyz ótken. Sonyń bárine kúızele bersem, súıegim áldeqashan qýrap qalatyn edi.

Ánýar (oǵan mán bermeı, kúızelisin jasyra serpilip). Jámılásh! Mynaý Arystannyń kózi tur. Saparmen baqytty bolýyńdy óz basymnan kem tilemeımin. Ol maǵan túsinikti. Ras, keıde men onymen shaıqasyp, renjitip alam, keı minezin unatpaımyn.

Arystan. Paı-paı, josyldy-aý. Shabytpen aıtylǵan sóz. Óziń turǵan boıyńmen fılosofsyń ǵoı.

Jámılá. Bolyp júrgender Ánýardan artyq deısiń be? (Stol ústindegilerdi qarap.) Mynalardy jınastyryp keteıin.

Ánýar. Joq, joq... Sen búgin shóp basyn syndyrýǵa haqyń joq, ózim jınaımyn.

Arystan. Absolútno dúrys! Toqtaı turyńdarshy! (Jámıláǵa.) Álgi men syrtynan ǵashyq bolyp júrgen bıdaı óńdi qyz kele me?

Jámılá. Keledi. Biraq sizdiń ǵashyq bola beretinińiz jaman.

Ánýar. Qaıtsin! Jasy qurǵyr da ıek artpada tur ǵoı.

Jámılá (Ánýarǵa kózin qysyp). Búgin tanystyramyn, jaqsylap sóıles.

Arystan. Biraq, ásheıinde saıraǵanmen, qyz aldynda tilim kúrmelip, albasty basatyny bar. Endi bir jamany, qyzben sóıleskende kitaptardan oqyǵan mahabbat jaıyn aıtyp, esimde qalǵan óleńderden sıtat keltirip, ózimen jumysym bolmaı bet aldy laǵyp ketemin-aý sorlap.

Ánýar (keketip). Bul joly laǵyp ketpe endeshe. (Jámılá men Arystan ketedi.) Ie, búgin toı, barý kerek.

Stol ústin jınastyra bastaıdy. Paýza. Entige basyp

Saılaýbek kiredi.

Saılaýbek. Masqara, masqara!

Ánýar (abyrjyp). Ne jaý shapty?

Saılaýbek. Ts... ts... Eshkim joq pa?

Ánýar. Bolsaıshy endi.

Saılaýbek. Men keshe gúl alańynda bir shaldy sýretke túsirdim. Ol Sapardyń aǵasy eken. Sodan, sodan, sodan álgi shal ketip bara jatyp «Saparjanǵa sálem aıt, men shyǵatyn kúni áıeli ul tapty» dedi.

Ánýar. Kimniń áıeli!

Saılaýbek. Sapardyń áıeli!

Ánýar. Sapardyń áıeli! Múmkin emes. Jańa ol shal osynda boldy, aıtpaı ma?

Saılaýbek. Ol shal estigen joq.

Ánýar. O, ońbaǵan, baqyt úshin kúresý, shahmat oıyny degen osy eken ǵoı! Bes jyl birge oqyp júrip... Fılosof bolǵanyńa... aqmaq!

Shymyldyq

BESİNSHİ SÝRET

Jámılániń úıiniń qonaq bólmesi. Jastardyń bári verandadan kórinedi. Olardyń oıyn-kúlkisi estilip turady. Júgire basyp Jupar kempir kiredi.

Jupar. Qatıra, qaıdasyń? (Ac úıden Qatıra shyǵady.) Ataı kórme, sumdyq, endi ne betimdi aıtaıyn.

Qatıra. Ie, ne bopty?

Jupar. Marfýǵa kúıeýimen ajyrasyp ketipti.

Qatıra. Sýsyldaq-aı, muny qaıdan shyǵardyń?

Jupar. Jańa Marfýǵanyń sheshesin kórdim. Kúıeý balasy aıtqanǵa kónbeı, eline ketem degen soń, qyzyna «barmaısyń, basyń jas, taǵy bireý tabylar», — depti.

Qatıra. O da bir qudaı soqqan eken, bos áńgime bolyp júrer, aýzyńa saq bol! Suńǵatjan ondaıǵa baspaıdy.

Jupar. Oıbaı, nem bar, ánsheıin saǵan aıtyp otyrmyn.

Qatıra. Saǵan aıtyp otyrmyn dep, búkil qalany shýyldatatyn ádetiń bar.

Jupar. Jalǵyz men be, osyndaǵy tyrtyq bet qara kempir bar ǵoı, ósekshilerdiń eń kúshtisi sol.

Qatıra. Sen de oǵan aqyńdy jibermeısiń.

Jupar (renjip). Osy sózińdi qoıshy, estigenińdi qalaı ishińe syıǵyzyp otyra alarsyń, men bulardyń ajyrasyp ketetinin basta bilgenmin.

Qatıra. Beý, osyndaıda áýlıe bola qalatynyń-aı!

Ánýar men Suńǵat sóıleı kiredi. Ánýardyń nazary pás.

Salamatsyzdar ma? Qýanysh qutty bolsyn!

Qatıra. Rahmet, ózderińmen birge bolsyn!

Jupar (Qatıraǵa sybyrlap). Kórdiń be, áne jalǵyz keldi, nazary da tómen.

Qatıra. Boldy, júr súıreńdemeı! (Ac úıge alyp ketedi.)

Ánýar (Suńǵatqa). Sen ondaı áńgimeni qoı, tatýlas. Basqany bilmeımin.

Suńǵat. Baǵana ózi de jylap mazamdy aldy. Jaqsy kórem, biraq túsinbeıdi.

Ánýar. Túsinedi, onyki ánsheıin erkelik. Oıynda jamandyq bolsa, maǵan kelmes edi ǵoı. Tipti saýynshy bolam degenge deıin bardy.

Suńǵat. Maǵan da aıtty.

Ánýar. Boldy, endeshe shalqaıa berme.

Suńǵat. Táýekel, taǵy synap kóreıin.

Ánýar. Bir Marfýǵany tárbıeleı almaısyń, senen qandaı pedagog shyǵady.

Suńǵat. Qazbalaı bermeshi.

Ánýar. Qazir, Jámılá ekeýi kele jatyr. Kóńildi qarsy al!

Suńǵat. Búgin seniń berekeń nege qashyp tur?

Ánýar. Ony keıin bilesiń.

Jámılá men Marfýǵa kiredi.

Beri jaqynda, ákel qolyńdy! (Suńǵatpen ekeýiniń qolyn tabystyrady.)

Suńǵat (kúlip). Kórdiń be, mynalar meni zorlap kóndirip tur.

Marfýǵa. Men aıttym ǵoı, bolshe ne býdý!

Jámılá. Bar qatesin moıyndady.

Ánýar. Beıbitshilik ornasyn. (Bári kete beredi.)

Jupar (shyǵyp). Betim-aý, qosylyp qalypty ǵoı? Qushaqtasyp barady.

Qatıra. Aıttym ǵoı, sen búldiresiń dep.

Jámılá shyǵady, qolynda plasınkalar.

Qatıra. Janym-aý, jınaı berip qaıtesiń? Osy dóńgelekterge bir jáshik toldy ǵoı.

Jámılá. Mama, bul da baılyq!

Qatıra. Kitapty da baılyq dep jınadyń kep, jınadyń kep. İshki úıde aınalatyn jer joq.

Jámılá. Burynǵy baılar rahatyn kóremiz dep maldy kóp jınaıdy eken. Bul zamanda rýhanı baılyq degen bar, ol kitaptan alynady.

Qatıra. Te áıteýir, bilimderiń juǵymdy, ózderiń baqytty bolsańdar boldy ǵoı. (Ketedi.)

Jámılá (aınanyń aldyna kelip, aınala qaranyp). Ol meni janyndaı kóredi... men she? Men de solaı shyǵarmyn!.. Bilmeımin, bilmeımin!.. Jámılá jıyrma úshte kúıeýge tıdi degen ne sumdyq! Otyz, qyryq... oıpyrym-aı, qyryqqa kelgende qandaı bolar ekenmin. Biraq qyryqqa kelse de óńin bermeıtin áıelder bar ǵoı, sonyń biri bolsam jarar edi-aý... Uıat-aı, men ne aıtyp turmyn?.. Bireý estise ǵoı, jarymes eken der... (Veranda jaqtan Arystan kórinedi de, qaıta sheginedi, ony Jámılá ańǵarmaıdy.) Shynymen men kúıeýge shyǵaıyn dep jatyrmyn ba? Kak strashno!

Arystan kirip keledi.

Arystan. Pardon, madam. Strashnyı eshteńesi joq! Lúbov eto estlúbov!

Jámılá (abyrjyp). Tyńdap turdyńyz ǵoı, á, uıat emes pe?

Arystan. Aıtýǵa aýyz uıalmaǵanda, estigen qulaq sorlynyń ne kinási bar? Mynaý meniń toı tartýyna alyp kelgen plasınkalarym.

Jámılá. Qaryndasymen ázildese me eken?

Arystan. Mahabbat máselesi, baýyrym, keń túrde talqyǵa salýǵa turatyn taqyryp. Bul týraly mahabbattyń ýly sharbatyn talaı ishken, eń jaqynyń menimen aqyldas! Sapar slıshkom ýmnyı jigit, jaraıdy, keıin aıtarmyn. (Stol ústine qoıylǵan býtylkalarǵa jaqyndap, sanaıdy.) Mynaýyń az ǵoı, janym-aý.

Jámılá. Stýdentter kóp ishpeıdi.

Arystan. Sóz bolǵanyńa, qolyńa qalam al da, jaz! Áli aldyrý kerek. (Arystan aınanyń aldyna baryp, eki búıirin taıanyp turady.)

Jámılá (qaǵaz, qalam alyp). Aıta ber!

Arystan. Erkekter qaýymynan ortań qoldaı segiz jigit delik.

Jámılá. Sapar men Suńǵat aq ishpeıdi.

Arystan. Búgin ol benzın bolsa da ishýi kerek. Ondaı jas ádebıetshi túgil, aqyndardyń qudaıy Esenın de eshkimnen sorly ishpegen.

Jámılá. Bilmeıtiniń joq-aý!

Arystan. Meni astronom deıdi! Aspandaǵy juldyzdyń syryn bilý úshin, eń aldymen jer ústiniń hıkaıasyn jaqsy bilý kerek degen bir ǵalym.

Jámılá. Kim degen ǵalym?

Arystan. Qazir esimde joq... Umytpasam osyny aıtqan ózim bolýym kerek. Ta aq araqtan tórt kılo dep bir qoı. Moskovskıı bolsyn, mestnyı tamaqty aýyrtady.

Jámılá. Kóbirek emes pe?

Arystan. Bári oqý bitireıin dep otyrǵan adamdar, ishedi. Al, endi zakýskaǵa kelsek...

Jámılá (sózin bólip). Ol jaǵyn mamam biledi.

Arystan. Shyraǵym, mamań emes, Moskvada talaı vecherdiń koroli bolǵan aǵań biledi.

Jámılá. Sol koróldik seni shala astronom etip ýnıversıtetten shyǵarǵan?

Arystan. Pardon, naýqas, klımat, eki jyldan keıin qaıta baram...

Jámılá. Eki jyldan keıin Moskvanyń aýa raıy ózgeredi degen habar bar ma?

Arystan. Aǵasyn syılar bolar. (Lepirip.) Men mahabbattyń qýǵynyna ushyraǵan adammyn, basyńa túskende bilersiń? O, mahabbat, mahabbat! Kel, azdap aıaqty jattyqtyryp alaıyq.

Jámılá. Umytyp qalamyn dep qorqasyz ba? (Ekeýi bıleıdi. Arystan qısalańdap keıipsiz qımyldarǵa basady. Jámılá ony unatpaı.) Adamsha júrseńshi!

Arystan. Janym, bul batystyń aıaq alysy. Mádenıetti adamnyń budan da habary bolýy kerek.

Jámılá (sheginip). Bulaı basqa bireýmen bılersiz. (Ornyna baryp otyrady.)

Arystan (qısaıǵan kúıi turyp qalyp). Áı-áı-áı!.. Bulardy mádenıetke tartam dep men ále kónbeı bular álek. Arystan astanany kórdi-aý, tálim alaıyqshy degen bireýi bolsaıshy.

Jámılá. Áýeli sizdiń ózińizdi biraz tárbıeleý kerek.

Arystan (mán bermeı). Áı, feodalızm, abskýrantızm, konservatızm, qazaqshylyq... Áli shyrmaýyń bar-aý, aıaqta!..

Jámılá. Dál jańaǵy mádenıetińnen qazaqshylyǵym júz ese artyq.

Arystan (Jámıláǵa jaqyndap). Senderdi ýnıversıtette oqıdy deıdi. Qazaqtyń feodaldyq dáýirin sıvılızovannyı mırmen salystyrýǵa uıalsańdarshy! Soǵan da renjip qaldyń ba? Keshir!

Bir tizerlep turady, Sapar shyǵady.

Sapar. Bul nemene?

Arystan. Sapar! Tisine deıin qarýlanǵan Arystan qyz ashýynyń aldynda tize búgip, on jylǵa deıin uryspasqa shart jasady.

Jámılá (jaıdarylanyp). Kóńil bólme. Bizdiń aǵaıdyń ýádesi qardaǵy jazýmen teń.

Sapar. Ashýdy qoı, Jámılá.

Arystan. Egerde men muny jeke basty jábirleý dep uqsam, taǵy da maıdan órti tutanyp ketý qaýpi bar. Onan da toıyna arnalǵan óleńimdi oqyp jibereıin.

Jámılá. Erkińiz bilsin.

Arystan. Ózimshe bir-eki aýyz aıtaıyn.

Sapar. Sol durys bolar.

Arystan. Janna. Qaǵazǵa jazbaǵan soń qıyn! Sondyqtan sýyryp salmaǵa baspasa bolmaıdy. (Erekshe pozada oılanyp.) Ym...m...ıe, keldi.

Sapar. Aqyn arýaǵyn shaqyryp tur-aý! (Arystan úndeme degendeı ısharat bildiredi.)

Arystan. Janna, qaǵazǵa jazbaǵan soń bolmaıdy... (Saparǵa.) Sen synshysyń ǵoı, men ózim ǵashyq boǵan aspan qyzyna mynandaı óleń shyǵardym, tyńdashy. Aty Emılıa bolatyn. (Erekshe pozada turyp, qabaǵyn tyjyryp).

Oh, moıa Emılıa,
Nejnee chem lılıa!
Stroınee ee talıı
Nıgde ne vstretıtsá.
I nebo Ispanıı
V glazah ee svetıtsá
No serdse
Emılıı Krepche Bastılıı, —

dep aıaqtaımyn. Tamasha emes pe?

Jámılá (kúlip). Árıne, tamasha! Biraq bul Lepmontovtyń grafınıa Mýsınaǵa arnaǵan óleńi ǵoı.

Sapar. Lermontovta sál ózgesheleý, ol bylaı deıdi.

Grafınıa Emılıa,
Belee chem lılıa
Stroıneı ee talıı
Nıgde ne vstretıtsá.
I nebo Italıı
V glazah ee svetıtsá,
No serdse Emılıı
Podobno Bastılıı.

Osyǵan qaraǵanda, bul óleńdi sen jazǵan degenge senbeı otyrǵanym.

Arystan. Ný horosho. Osynyń ishinde óz sózderim bar emes pe?

Jámılá. Bir-eki nashar sózder ózińizden qosylǵan. Mysaly «grafınıa» ornyna «Oh, moıa», «belee-niń» ornyna «nejnee», «na sveteniń» ornyna «nıgde», «Italıanyń» ornyna «Ispanıa» degensiz. Ne kere Lermontovty aıamaǵan ekensiz.

Sapar (keketip). Keıde uly adamdardyń oıy bir jerden shyǵa beredi.

Arystan. Onyń da ras. Asyly, men Lermontovty jaqsy kórem, daje muny Lermontovtyń áseri dep aıtýǵa bolady.

Jámılá. Áser osyndaı bola ma eken, aǵasy! Lermontovtan urlap alǵansyz.

Arystan. Hvatıt, hvatıt! Men Moskvada oqyǵan adammyn, esińde bolsyn! Men kórgen sredany eshqaısysyń kórgen joqsyń. (Aıǵaı salyp.) Jeńeshe, qurtam mynaý úıdiń ishin! Tez kel, tez, nastroenıemdi buzdy mynalar!

Qonaqtar kirip jaıǵasyp otyra bastaıdy. Bári Arystandy jubatqan bolady.

Sapar (arqasynan qaǵyp). Toı kúni ashýdy qoıyńyz.

Arystan. Chepýha, joldastar, ózimniń negizgi mamandyǵymnyń biri — tamadalyq. Sondyqtan ol qyzmetke kirise berýime qarsylyq jasamassyńdar. Keliseıik osyǵan.

Ánýar. Bolsyn, bolsyn.

Arystan. Raqmet, halqym, senim bildirgenderińe. Al, endi maǵan bir orynbasar kerek. Jáne ol áıel jynysynan bolsyn.

Suńǵat. Biz usynaıyq pa, joq, óziń qalaısyń ba?

Arystan. Meni usynǵandaryń jetedi. Al memleket quramyn ózim retteımin. Janna jeńeshemdi shaqyr.

Jámılá. Orynbasarlyqqa ma?

Arystan. Oıbaı joq, kelip otyrsyn deımin. Maǵan Marfýǵa orynbasar bolady. Qarsylyqtaryń joq pa, halqym?

Bári. Joq, joq!..

Arystan. Jumys bitti, al ýhajıvat ete bastańdar!

Qatıra, Jupar kiredi, bári otyrady.

Birinshi sózdi qurmetti jeńesheme berem. Sóıle, jeńeshe!

Qatıra. Aınalaıyndar, baqytty bolyńdar. Jámıláshtiń papasy uzaq jolǵa attanarda yrzalyǵyn bildirgen. (Kelip Sapar men Jámılániń betinen súıedi. Bári ishe bastaıdy.)

Marfýǵa. Mınýtochký, mınýtochký, Jámılásh, Sapashka, sizderdiń ámirlerińiz Suńǵat ekeýimizdeı baqytty bolsyn.

Bári kúledi. Beken men Saılaýbek kiredi. Sapar baıqamaıdy.

Sapar. Bastaımyz ǵoı endi? (Býtylkany quıa bergende).

Beken. Bastaımyz, Saparjan. (Sapardyń qolynan býtylka túsip ketedi. Túsi ózgeredi.) Janym-aý, tanymaı qaldyń ba? (Betinen súıedi.)

Saılaýbek. Tanysyńyzdar, Sapardyń aǵasy, jınalysqa kelgen.

Marfýǵa. Vot súrprız.

Qatıra. Tórletińiz.

Sapar (abyrjyp). Biz, siz... naǵyp júrsiz?..

Beken. Qonaqqa keldik. Nemene, túsiń buzylyp ketti ǵoı.

Sapar (boıyn tejeı). Jáı, ánsheıin, otyryńyz!

Beken. Oılamaǵan jerden kezdesken soń shoshyp qaldyń ba?

Arystan. Al, quıyńdar bokalǵa, jigitter? Jıvee, jıvee. (Barlyǵy toltyryp alady.)

Beken. Maǵan qyzylyńnan. (Ánýar quıady.) Raqmet.

Arystan. Al, dostar, birinshi sóz ortamyzdaǵy aqsaqal Sapardyń aǵasy, ordendi shaban Bekenge beriledi. (Bári qol shapalaqtaıdy.)

Sapar. Aqsaqal ondaıǵa olaq. Áýrelep qaıtesińder.

Ánýar. Jol sol kisiniki.

Beken (ornynan turyp). Aınalaıyn balalarym, tuz-dám aıdap astanaǵa kelip qalyp ek. Tilegimiz durys eken. Shaldy qonaqqa shaqyrdyńdar, raqmet! Sonymen áıteýir aıtaıyn degenim, osyndaıda aýyzǵa sózi qurǵyr da túspeıdi. Sondyqtan óstip-osylaı otyrǵan degen ǵanıbet qoı.

Sapar (Bekenge). Aǵa, endi siz jastardy tyńdap otyryńyz. Jańalyq, amandyqty erteń aıtarsyz.

Beken. Estip qoıyp pa ediń?

Sapar. Erteń ózime aıtarsyz dedim ǵoı.

Beken. Onda ne tur, janym-aý?

Sapar. Aǵa, sizge qoı dedim ǵoı.

Arystan. Sapar, tamada men, sen emes, tynysh otyr, aıta berińiz, aqsaqal.

Beken. Álbette, balalar! Biz ózi eki aǵaıyndy jigit edik. Menen úlken aǵaıdan myna Sapar da, mende bir qyz bar, oqıdy. Álgi ózimizdegi muǵalimder ınstıtýtynda.

Sapar. Ony erteń aıtarsyz dedim ǵoı.

Arystan. Sapar, tártip.

Beken. Sapar bala ǵoı áli, uıalyp otyr. Iá, aıtaıyn degenim... Jaqynda biz de qýanyshty boldyq. Men osynda shyǵardan bir kún buryn (ózine-ózi), umytpasam solaı bolar, nemereli boldyq. Myna Sapardyń úıindegi kelin bosanyp, bir uldy bolyp, qaǵanaǵymyz qaryq, saǵanaǵymyz saryq. (Jurttyń bári birine biri qaraıdy. Sapardyń moıny tómen salbyrap ketken.) Ózi estidi me, estimedi me, aıtpa degeni uıalyp otyrǵandaǵysy ǵoı. Qalqam-aý, onyń nesine uıalasyń. Men maıdanda qaıtys bolǵan aǵańdy tap seniń jasyńda kórgemin? Ie, solaı bolar, al endi... (Jurttyń nazaryn baıqap.) Aý, shyraqtarym-aý, bularyń ne, orynsyz bir nárse aıtyp qoıdym ba? (Jurt únsiz.) Men búldirdim-aý, shamasy! Qudaı uryp jańaǵy bir rúmkege qyzyp qalǵannan saýmyn ba? Aý, balalar, bul ne? (Jurt únsiz.) Dúnıege sábı kelgende osylaı qarsy ala ma eken?

Marfýǵa. Vot nahal, eshe pısatelem, krıtıkom býdý deıdi.

Suńǵat (shydamaı). Ata, dúnıege sábı kelgeni úlken qýanysh. Onyń ómirli, baqytty bolǵanyna bárimiz tilektespiz. Biraq dúnıe esigin ashqan jas sábıdiń ákesi Sapar bolǵany óte ókinishti...

Beken. Nege, janym-aý, o nesi-eı? Saparjan-aý, túsindirseıshi!

Ánýar. Jigitter! Men eń aldymen aqsaqaldan keshirim suraımyn. Eger búgingi jınalǵan sebebimizdi aıtsaq, kelmeı qalady degen oımen, aqsaqaldy tek qonaq bolyńyz dep, Saılaýbek ekeýimiz shaqyrdyq. Jámılá da keshirer. Basqa amal bolmady.

Beken. Onda ne tur?

Jupar. Báse, bir páleni sezip em-aý!

Qatıra (jekirip). Jap, aýzyńdy!

Ánýar (Bekenge). Myna inińizdiń áıeli bar ekenin bárimiz de búgin bildi al osy jıyn Sapardyń mynaý Jámıláǵa úılenetin toıy bolatyn. Jınalý sebebimiz sol edi.

Beken (ashýǵa býlyǵyp). Ne deıdi? Sorly basym. Iapyrym-aý... Endi qaıttim. Men ne estip turmyn... (Paýza.) Laǵnat! Laǵnat! Laǵnat jaýsyn saǵan! Seni tiregimiz bolad dep, kókiregimiz aıaqqaptaı bolyp aýylda biz júrmiz. Oıbaı-aı, appaq saqalymmen meni masqara qyldyń-aý, sen ıt! Júgirmek ket! Júgirmek ketkir! Sendeı bala bergenshe, qý bas qyp alsaıshy! Soqyr qudaı! Áı, o nes-áı! O zamannan bu zaman áıelin jasyrdy degen ne sumdyq. Baıaǵyda baılar kámpeskeden malyn jasyryp bolyp edi, sen ıt adamdy jasyrdyń-aý.

Sapar. Men ZAGS-ke turǵan joqpyn ǵoı.

Beken. Úniń óshsin, úniń óshkir! Men ana shesheńmen otyz jyldaı ZAGS túgil saıtan da joq, turmyn ǵoı. Endi ZAGS-ke turmadym dep kempirdi qańǵyrtyp jibereıin be? Qaı ata-babań ZAGS qaǵazyn arqalap júrip edi, laǵnat jaýǵyr! Seni bireý zorlap úılendirdi me? Súmeńdep júrip óziń emes pe ediń alǵan? Joǵal kózime kórinbeı! Otyrǵan jerińde qyzyl-ala qan qylarmyn. Erteń mektebińe baryp kózińdi aǵartaıyn! Oqyǵanmen sen adam bolyp jarytpassyń. Ket deımin, ket degensin.

Sapar ornynan turyp kete bergende, aldynan Raýshan shyǵady:

Sapar (abyrjyp). Raýshan, kelip qaldyń ba? (Umtyla beredi. Jurttyń bári ornynan týrady.)

Raýshan. Tart qolyńdy.

Beken. Aınalaıyn, jettiń be, qutqar meni myna masqaradan.

Raýshan. Aıyp etpeńizder. Men eshkimniń oshaǵyna órt, ózegine dert salaıyn dep kelgenim joq. Bala ózimdiki. (Bekendi kórsetip.) Mine ákesi, aýylda da ákesi, sheshesi bar. Ana qorǵansyz bolatyn zaman emes. Men jarym deýge ana, ákem deýge bala uıalatyn jeksurynǵa aqyrǵy sózimdi aıtaıyn dep keldim. Sen sıaqtylar erteń oqý bitirip adam taǵdyry, qoǵamdyq is taǵdyry qolyna túskende, qandaı zulym bolatynyn kim bilsin. Qapas jandy qara bettiń, ar tazalyǵy, semá, Otan dep, qaǵaz shımaılap, jurtqa basalqy aıtqandaǵy sıqy osy ma!.. Boıyńdaǵy merez naýqasyńnyń syry erte ashylǵanyna qýan, myna qaýym onyń da emin tabady.

Jámılá. Raýshan, keshir, qurbym. Men sizdiń atyńyzdy jańa estip turmyn. Kinálama, maǵan ońaı deısiz be? Joq, dostar! Raýshan meniń kózimdi ashty. (Raýshanǵa.) Tórlet, qurbym, qurmetti qonaǵym bol, ortaq bol qýanyshyma, bul meniń týǵan kúnimniń toıy bolsyn. Bul meniń qaıta týǵanymnyń toıy. Qurbylarym, toı jasa, kúıeýsiz qalǵan qyz degen jamanat erse erer, meıli. Asqynǵan naýqastyń aldyn alyp eskertken Ánýar men Saılaýbekke de raqmet. Qaıteıin, kútkenim basqa edi. Jurt baqytsyz dep oılar, biraq abyroısyz emespiz. Dos, qurbymnyń betine týra qaraı alamyn. Al... al, (Sapardy nusqap.) Mynaý ne betimen qarar eken?

Beken. Joǵal kózimnen. Biz bilmeppiz, bul bizdiń tuqym emes, bórik astyndaǵy bóltirik bolyp shyqty. (Sapar kete beredi.)

Maıakovskıı daýsy:

...Joq!
Dál mundaı jastyq shaq — qur eles.
Maǵnasyz jas bolý túk emes.
Jas dep aıt:
Tepsinse tas jaryp,
Qasarǵan qaharly shep qursa,
Keleshek urpaqtar atynan
«Ómirdi ózgertem» — dep tursa!

Shymyldyq

---