InfoHub Logo

Informatıka 8 synyp
Sabaqtyń taqyryby: Paskal tiliniń qarapaıym operatorlary. Aınymalar tıpteri. Standartty fýnksıalar.
Sabaqtyń maqsaty:
Bilimdiligi: Oqýshylarǵa Paskal programmalaý tiliniń alfavıti, tildiń qarapaıym obektileri, málimetter tıpteri, standartty fýnksıalar, órnekter jáne olardyń jazylýy týraly tolyq maǵlumat berý.
Damytýshylyǵy: Oqýshylardy standartty fýnksıalardy paıdalanyp berilgen órnekterdi programmalaý tilinde jaza bilýge daǵdylandyrý;
Tárbıelik: Oqýshylardy uqyptylyqqa, jınaqylyqqa adamgershilikke patrıottyqqa, jaýapkershilikke tárbıeleý.
Sabaqtyń túri: praktıkalyq sabaq

Sabaqtyń barysy:
1. Uıymdastyrý
2. Ótken materıaldy qaıtalaý
3. Jańa sabaqty túsindirý
4. Sabaqty bekitý
5. Úıge tapsyrma
6. Komptermen jumys

İ Jańa sabaqty túsindirý
Paskal tiliniń programmasy bloktardan qurylady. Qandaı da bir blok ishinde kishigirim bloktar ornalasýy múmkin.

Programma qurylymnyń dıagramsy

Paskal tilinde kez kelgen programmanyń taqyryby, odan keıin ıpattaý bólimi jáne begin jáne end sózderimen qorshalǵan operatorlar bólimi bolýy kerek. Sıpattaý bólimi tolyq jaǵdaıda, 7 bólikten turady, olar:
1. USES programmamen baılanysatyn kitaphanalyq modýlder ataýlarynyń tizimi (ol túıindi sózimen bastalady);
2. belgilerdi (label) sıpattaý:
3. turaqtylardy (const) sıpattaý;
4. málimetter tıpterin (type) anyqtaý;
5. aınymalylardy (var) sıpattaý;
6. prosedýralardy (procedure) sıpattaý;
7. fýnksıalardy (function) sıpattaý;

Belgilerdi sıpattaý. Belgi programmanyń bir jolyn, ıaǵnı bir operatoryn erekshelep belgileý úshin qoldanylady. Bul belgi arqyly qajetti jaǵdaıda programmanyń kez kelgen jolynan osy belgisi bar operatorǵa kóship, ony qaıtalap kezeksiz oryndaýǵa bolady.
Turaqtylardy sıpattaý. Programmadaǵy turaqtylar óz minin (mysaly, 5, 14, 13. 5 t. b.) nemese oǵan qoıylǵan ataý arqyly belgileýi múmkin.
Pishimi: const ataý 1=máni; ataý 2 =máni;...., ataý n =máni;
Mysaly, const ri =3. 14; e =2. 7; a = ` bol`; max = 1000;
Aınymalylardy sıpattaý. Programmada paıdalanatyn aınymly shamalardyń ataýlar tizimi jáne olardyń toptastyrylyp kórsetilgen tıpteri tómendegi pishimde sıpattaý bóliginde kórsetilýi qajet.
Pishimi: var aınymaly ataýlarynyń
tizimi: ---------------------------------------- tıp:
Mysaly: var af, m, n: -------------------- integer;
h, sg: -------------------------------------- real;
d, ch: ----------------------------------- char;
kd, b: -------------------------------------------- boolean;
Operatorlar bólimi
Programmaǵa enetin aınymalylar men turaqtylardy, sandardy paıdalanyp túrli áreketter (nusqaý, jarlyq) oryndaı alatyn sóılemderdi Paskal tilinde operatorlar, al algorıtmdik tilde komandalar dep ataıdy. Operatorlar qarapaıym jáne kúrdeli (qurama komandalar) dep eki topqa bólinedi. Vegin jáne end túıindi sózderi operatorlyq jaqshalar dep atalady. Operator degenimiz – algorıtmdi júzege asyrý barysynda oryndalatyn is - áreketterdi anyqtaıtyn tildiń qarapaıym sóılemi. Olar jazylý retine birtindep birinen keıin biri tizbekteı orvndalady.
Operatorlardyń jalpy jazylý túri:
Vegin
1 - operator;
2 - operator;
....................;
n - 1 - operator;
n - operator
end.
Paskal tilindegi operatorlar qarapaıym jáne qurama (kúrdli qurylymdy) bolyp ekige bólinedi.
Qarapaıym operatorlar dep quramyna basqa operatorlar enbeıtin (menshikte shartsyz kóshý, prosedýra shaqyrý) operatorlardy aıtady.
Qurama operatorlar birneshe operatorlardan quralady, olarǵa: Shartty operatorlardy tańdaý operatory, qaıtalaý operatorlary jatady.

Operatorlardyń jiktelýi

Paskal tiliniń qarapaıym operatorlary
Menshikteý operatory. Menshikteý operatory barlyq tilde paıdalanatyn negizgi operator bolyp tabylady. Matematıkadaǵy qarapaıym teńdeý tárizdi aınymalylar sandyq mán berý bul jaǵdaıda menshikteý operatory dep atalady.
Menshikteý operatory jazylan órnekterdiń mánin eseptep, ony aınymaly menshikteý úshin qoldanady. Órnek mániniń tıpi aınymalynyń tıpine mindetti túri sáıkes kelýi tıis. Operatordyń jazylý erejesi:: =;
Mundaǵy - aınymaly ıdentıfıkatory,: = - menshikteý belgisi, arıfmetıkalyq órnek nemese san.
Bul operator eki mindet atqarady:
1. Aınymalylardyń belgili mánderi boıynsha arıfmetıkalyq órnektiń sandar
mánin esepteıdi.
2. Tabylǵan mán aınymaly ataýyna menshikteledi, ıaǵnı anyqtalǵan mán sandy aınymalyǵa sáıkes kompúter jady uıashyǵyna ornalasady.
Málimetterdi engizý operatory READ (aǵylshynsha oqý). Operatordyń jalpy túri.
READ(al, a2,…, an);
READLN(al, a2,……, an);
READLN;
Shyǵarý operatory. Paskal tilinde nátıjeni ekranǵa shyǵarý úshin WRITE
operatory qoldanylady.
WRITE (al, a2,…, an);
WRITELN(al, a2,……, an)

İİ Jańa sabaqty bekitý.
1 - mysal. Eki sannyń qosyndasyn tabý programmasyn qurý kerek.
Program kosindi;
Var a, b, x integer;
Begin
Write (‘a, b - sandaryn engiz');
Readln(a, b);
X:=a+b;
Writeln(‘x =’, x);
End.
2 - mysal. Eki sannyń bólindisin tabý programmasyn qurý kerek.
Program bolindi;
Var a, b, x: real;
Begin
Write (‘a, b - sandaryn engiz');
Readln(a, b);
X:=a/b;
Writeln(‘x=’, x);
End.

Úıge tapsyrma: Sıpattaý bóliminiń tıpterin jattaý. Operatorlardy oqý.