InfoHub Logo

Qalekeń úıine biz ekindi áletinde keldik. Qujyrańdaǵan qara shal, bilekti sybanyp jiberip, dáret alyp jatyr eken.

— Joǵary shyǵyńdar, balalar! — dedi.

Bul jaq Qostanaı eliniń ádetindeı, kelgen kisige kórpe salýdy bilmeıdi. Qaı úıge barsań da sáki. Sákiniń ústine eski-úski alasha, kıiz tóseı salady. Maldas quryp otyrsań, taqtaı tobyǵyńa batyp, ári-beriden soń typyrshyp kólbeýge aınalasyń. Úı ıesi áıel alasa aıaqty dóńgelek ústeldi ákelip, aldyńa tartady. Bul - tamaq ishetin ústel. Buǵan jazý jazýǵa da bolady. Munysy kentke eliktegendik. Biraq, kemistik bar: myna ústeldiń aıaǵy bıik bolsa, kelgen kisi otyra ketkendeı jaı taqtaıdan-aq istelgen, oryndyqtar bolsa, tipti kelisti bolar edi-aý.

Qartań tartqan qara tory áıel, kóne dastarqandy ústeldiń ústine tósep jatyp, Qalı otaǵasyǵa kóziniń qıyǵymen qarap aldy:

— Namaz oqıtyn bolsań, oqysaıshy, shaı qaınady,— dedi aqyryn ǵana.

— Ákel, ákel shaıyńdy, balalardyń qarny ashyp otyrǵan shyǵar,— dep Qalekeń qalbańdap, qant ákelip shaǵýǵa kiristi.

Kún batyp barady. Endi keshikse, ekindi namazy ótip ketpek Qalekeńniń dáreti — ekindi dáreti ǵoı. Endi nege oqymaıdy?

— Shaıǵa úlgiresiń ǵoı, namaz oqıtyn bolsań, oqyp al,— dep áıel taǵy qulaq qaǵys qylyp edi, Qalekeń bizge qarap arsalańdap kúldi:

— Áı, shyraǵym-aı, aǵańdiki qaı bir sopylyq deısiń, ásheıin bir ádet qoı, orazasyn ustamaǵanda, namazyn qaı bir oqyp jarytady deısiń. Ózim moldanyń aldyn kórgen adam emespin, erterek kezde "aqsaq molda" deıtin boldy. Bir jaǵynan "táýiptigi" de bar ma edi, qalaı edi, sol kisi namaz úıretem dep birsypyramyzdy namazǵa jyqqan bolar. Sodan beri ara-tura oqıtynym bar. Ádet qoı, bolmasa sonymen jumaqqa barady ekem degen oıym joq...

Qalekeńniń munysy rıasyz shyǵar dedim, óıtkeni ótirik aıtatyn kisiniń túri emes, burys bolsyn, durys bolsyn oıyna kelgenin aıtyp salyp, qarap turatyn kisiniń keıpi.

— Shyraǵym, izdep baryp jolyǵatyn bala ediń, jaqsy keldiń, sizden suraǵaly júrgen bir sózim bar,- dedi Qalekeń salmaqtaı sóılep.

"Qoısań edi, búldirip alyp júrersiń, sóz bilýshi me eń sen"— degen pishinmen áıeli Qalekeńe qarady.

Suraýǵa kirmesten buryn Qalekeń birsypyra óziniń tarıhyn aıtyp aldy: ákesiniń ákesi, ata-babasy, tipti aıta berseń jeti atasynan beri kedeı eken. Kedeılik ornaǵan tuqym eken. Qojaqmet degen bir jaqyn aǵasy 21-jylǵy ashtyqta qańǵyp ketip, sodan beri dereksiz eken. Ózi eptep tigin tigip, sonymen tamaǵyn asyrap keledi eken.

— Asqan óner bolmasa da, shúkir, tamaq asyrarlyq jaıym bar. Myna kórshi qalanyń kelip ornaǵany biz sıaqty kedeıge jaqsy boldy: kásip tabyldy, jetpegenimizdi alyp turatyn boldyq... Ózim sol qalanyń tiginin tigip, qystyq azyǵymdy jıyp alýmen kelem,— dep bul jaǵyn bir súre áńgime qylyp ótip, Qalekeń endi negizgi máselege, óziniń suraýyna kóshti:

— Úkimet ózimizdiki, úkimettiń bastaǵan jumysyn shyn yntamyzben quttyqtaımyz... Osy biz ǵoı kálektıp bolyp jatyrmyz. Maldy ortaǵa salyp jatyrmyz. Qarsylyǵymyz joq, kóppen kórgen uly toı. Meniń jalǵyz-aq túsinbeı júrgenim bar: maldyń bári ortaǵa salyndy eken, erteń jaz shyǵady, sonda maldyń aǵyn qalaı paıdalanamyz? Tamaqty bir jerden ishemiz be? "Igilik" arteline kirip otyrǵan 66 úı ekemiz. Sol 66 úıdiń bala-shaǵasy bir qazannan neǵyp jarady? Osy jerine tipti túsine almaı-aq qoıdym,— dep Qalekeń kúrsindi.

— Túsinbeseń, jaıyńa ǵana otyr, seni bireý zorlady ma? — dep kempiri taǵy alara qarady.

Men arteldiń maqsatyn, qalaı qurylatyndyǵyn túsindirdim. Kalekeń de, áıeli de betime tesile qarap, meniń aýzymnan shyqqan sózdiń bir túıirin qaldyrmaı uǵyp alǵysy kelip otyrǵan tárizdendi. Qalekeńe meniń sózim qymbat emes, kálektıp qurylysyndaǵy ózi sheshe almaı júrgen jumbaqtyń kilti qymbat. Jumystyń qyzý kezinde astyn-ústin ketip, sap-sara jumysty elge jumbaq qylyp qoıǵandar joq emes. Sonyń biri osy Qalekeńniń túsinbeı otyrǵan jumbaǵy. Bul jumbaq kázirshe sheshilip otyr. Kolhoz qurylysy týraly shyǵarǵan Ortalyq partıa komıtetiniń qaýlysy talaı aýrýdyń betin ashty. Jergilikti oryndar qolmen istegen qatesin jańa sezgendeı bolyp, endi sony jóndeýge jan ushyryp kirisip jatyr. Osy qateden Beınetqor aýdany da saý emes, maldy túp-túgel ortaǵa túsirgen! Ortaǵa túsirýdiń jóni osy dep bar maldy tirkep jaza bergen. Kálektıp bolamyz dep tilegin bildirgen Qalekeńder jumbaqqa belshesinen batyp qala bergen. Mynanyń jóni bylaı dep aıyryp, túsindirýshi de bolmaǵan.

— Biz qaıteıik. Bizdi adastyrǵan ókiriktik soıýz,— dep aýdan shýlaıdy.

Men Qalekeńe jańa ýstavty túsindirip edim, máz bolyp qaldy:

— Mine, sheshildi, mine, sheshildi! — dep qaıta-qaıta aıta beredi. — Báse osylaı bolsa kerek edi. Túbinde biriktirip jiberse, kim bolsa da qarsy emes. Ózińiz aıtyp otyrsyz ǵoı, kolhoz turmysy túbinde sondaı qyzyqty bolsa, ne keregimiz kolhozdan tabylyp tursa, ishkenimiz aldymyzda, ishpegenimiz artymyzda bolsa, ondaı atty kúnge jetsek, maldy qaıtpekshimiz? Tipti ortaǵa salma dese de, ózim aparyp salyp jiberer em... Ázirge balalarǵa súti qıyn ǵoı... Bir jıylysta osyny aıtam dep bálege qala jazdadym: "Qalekeńniń munysy "ońshyldyq" dep, "solshyldyq" dep Káreneı tura daýryqty. Shyraǵym-aý, osy oń men solymyzdy bilsek, endi bile bastap otyrmyz ǵoı, bizge ne dep kiná taǵatyndaryn bilmeımin. Keshe esittim: Kótek aýylynyń qatyndary jınalyp, ókildi ortaǵa alypty: "Basqa malda jumysymyz joq, kálektıpke qarsy emespiz, biraq saýyn sıyrymyzdy bere almaımyz" depti. Kelinderdiń osynysyn qarsylyq deýge bola ma? Basyn kesseń de, endi solar kálektıpke shyqpaıdy. Biraq kúni erteń kezdeskeli otyrǵan qıyndyqty aıtsa, ony qarsylyq dep bilmeý kerek. Káreneı qusap: "Ońshyl da solshyl" dep soǵa bergenmen bolmaıdy... Qudaı urǵan Káreneıge osy eki sózińniń bireýimen ǵana aıypta desem bolmaıdy: Já "ońshyl" dep aıyptasyn, já "solshyl" dep aıyptasyn.

— "Ońshyl" men "solshyldan" habaryńyz bar eken ǵoı,— dep edim, Qalekeń kúldi:

— Káreneıdiń osynysy ne degen sóz eken? — dep aýylǵa kelgen bir ókilden surasam, ekeýi de jaǵymdy sóz emes eken. Sodan beri bireý ózime "ońshylsyń" dese, sýǵa ıterip jibergennen jaman qynjylam,— dep Qalekeń jymyń etti.

Erteńine júrgeli jatqanymyzda, Qalekeń taǵy keńesti.

— Úsh buzaýly sıyrymyz bar edi, shyraǵym, jeńgeńmen sóılesip, sonyń bireýin ózimizge qaldyryp, ekeýin ortaǵa salmaq boldyq,— dedi...

---