Qanyqpaǵan kómirsýtekter. Alkender nemese etılendi kómirsýtekter
Ońtústik Qazaqstan oblysy, Maqtaaral aýdany, “Kóktóbe” aýyly
«№ 19 M. Maqataev atyndaǵy jalpy orta mektebi»
komýnaldyq memlekettik mekemesiniń hımıa pániniń muǵalimi:
Bıtabarova Hadısha Isabekovna
Sabaqtyń taqyryby: Qanyqpaǵan kómirsýtekter. Alkender nemese etılendi kómirsýtekter.
Sabaqtyń maqsaty:
a) biliktilik: oqýshylarǵa kanyqpaǵan kómirsýtekter, olardyń ataýy, ızomerıasy (keńistik ızomerıasy), hımıalyk qasıetteri, qoldanylýy jóninde túsinikter berý. Izomerıa jóninde alǵan alǵashqy teorıalyq maǵlumataryn, sondaı - ak, kosylystardy (IÝPAK) halyqaralyq ataý júıesi boıynsha atap - úırený bilikterin damytý.
Sabaqtyń mindetteri:
a) óz oılaryn erkin aıtyp, bir - biriniń pikirin tyńdaıdy.
á) ujymdasa birlesip jumys isteıdi.
Sabaqtyń túri: jańa bilim berý, jınaqtaý sabaǵy.
Sabaqtyń ádisi: túsindirý, salystyrý, suraq - jaýap, baıandaý, oqýlyqpen jumys, baǵalaý, bekitý, qorytyndylaý.
Kórnekiligi: test suraqtary, saraptama materıaldar (suraq - jaýap)
Pánaralyq baılanys: bıologıa, geografıa, tarıh, qazaq ádebıeti.
Sabaqtyń formalary: jeke, toppen, synyp ujymymen jumys júrgizý.
Sabaqtyń tıpteri: jańa sabaqty meńgertý.
Sabaqtyń tegi: jańa materıaldy ıgertý sabaǵy, jańa sabaqtyń maqsatyn túsindirý, bul sabaqta neni bilip shyǵatyny týraly aıtyp, oqýshy zeıinin sabaqqa aýdaramyn.
Ustaz ustanymy: sabaqta barlyq oqýshylardyń qamtylýy.
Oqýshy ustanymy: ynta, jiger, shynaıylyq.
Sabaqtyń barysy:
İ. Uıymdastyrý kezeńi.
1. Oqýshylarmen amandasý
2. Synyp bólmesiniń tazalyǵyna kóńil aýdarý.
3. Kezekshi málimdemesin tyńdaý.
4. Jýrnal boıynsha túgeldeý.
5. Oqý quraldaryn túgeldeý.
6. Tártipke shaqyryp, oqýshylardyń sabaq bastaýǵa kóńil kúıi, oqýshy nazaryn sabaqqa tolyq aýdarý.
7. Sabaqqa belsendi qatysýdy, bir - biriniń jaýabyn tyńdaýdy eskertý.
8. Jańa sabaqqa daıyndyq.
9. Sabaq taqyryby men maqsatyn habarlaý.
10. Sabaq josparymen tanystyrý.
İİ. Úıtapsyrmasyn suraý kezeńi.
Ótken sabaqtarda ótilgen «Qanyqqan kómirsýtekter. Alkandar men sıkloalkandar» taqyryby boıynsha suraq – jaýap ádisimen túsingenderin, sabaqty meńgergenderin surap bilemin.
İ tapsyrma. Suraq - jaýap.
1. Alkandardy halyqaralyq ataý júıesi boıynsha kalaı ataıdy?
2. Orynbasý reaksıasynyń mehanızmi kandaı?
3. Alkandardyn keńistiktegi pishininiń ırek - ırek bolý sebebi ne? Ermeksazdan propannyń, býtannyń keńistik pishininiń sharózekti modelderin jasańdar.
4. Bromnyń metanmen árekettesý reaksıasynyń teńdeýlerin jazyńdar.
5. a) Geksannyń, ó) sıklogeksannyń janý reaksıalarynyń teńdeýlerin kurastyryńdar.
6. Salystyrmaly molekýlalyk massasy 100 - ge teń alkannyn:
a) eki gomologynyń,
á) eki ızomeriniń qurylymdyq formýlalaryn jazyńdar.
9. Sıklobýtannyń janý, kosylý jáne hlormen árekettesý teńdeýlerin kurastyryńdar.
10. Sıkloparafınder alkandardan ózgeshe kandaı hımıalyk reaksıaǵa qatysady, mysaldar keltirińder.
11. Etan molekýlasyndaǵy atomdar keńistikte qalaı ornalasady?
İİ tapsyrma. Ózindik jumysy.
İ deńgeı
1. Quramynda: a) 7 kómirtek atomy bar; á) 10 sýtek atomy bar alkandardyń molekýlalyq formýlasyn qurastyryńdar.
2. Quramynda:
a) 12 kómirtek atomy bar, á) 35 kómirtek atomy bar, b) 30 sýtek atomy bolatyn
alkandardyń molekýlalyq formýlasyn qurastyryńdar.
3. Sıklopropannyń qurylym jáne elektrondyq formýlalaryn jazyńdar.
4. Molekýlalyq formýlalary keltirilgen qosylystardyń ishinen:
S2N4, S2N6, S3N6, S4N6, S5N10, S6N12, S6N14, S7N16, S8N16, S6N6
sıkloalkandarǵa saı formýlalardy taýyp jazyńdar.
İİ deńgeı
1. Alkandardyń gomologtyq qatarynda metannan pentanǵa deıingi kómirsýtekterdiń janý reaksıalarynyń teńdeýlerin qurastyryp, olardy tolyq jaǵýǵa jumsalatyn ottek kóleminiń ózgerý zańdylyǵyn tabyńdar. Kómirsýtek quramyndaǵy kómirtektiń sany men jaǵýǵa jumsalǵan ottek kólemderiniń arasyndaǵy táýeldilikti beıneleıtin grafık syzyńdar.
2. Qurylym formýlalary keltirilgen kosylystardy halyqaralyk ataý júıesi boıynsha atańdar jáne birinshilik, ekinshilik, úshinshilik, tórtinshilik kómirtek atomdaryn taýyp kórsetinder:
3. Tómendegi qurylym formýlalary boıynsha keltirilgen qosylystardy atap, berilgen zattardyń ishinen ızomerlerdi tabyńdar. Ol úshin áýeli olardyń molekýlalyq formýlasyn tapqan jón:
4. Quramdarynda:
a) 6 kómirtek atomy; á) 8 sýtek atomy; b) 10 kómirtek atomy; v) 36 sýtek atomy
bolatyn sıkloalkandardyń molekýlalyq formýlalaryn qurastyryńdar.
İİİ deńgeı
1. Berilgen zattardyń ataýlary boıynsha kurylym formýlalaryn jazyńdar:
a) n - geksan, á) 2 - metılbýtan, b) 2, 3 - dımetılpentan, v) 2, 2 - dımetılbýtan.
2. Tómende attary keltirilgen qosylystardyń qurylym formýlalaryn jazyńdar:
a) metılsıklobýtan; á) 1, 1 - dımetılsıklopropan; b) 1, 2 - dımetılsıklobýtan;
v) 1 - metıl - 2 - etılsıklopentan.
3. Keltirilgen ataýlary boıynsha zattardyń qurylym formýlalaryn jazyp, birinshilik, ekinshilik, úshinshilik, tórtinshilik kómirtek atomdaryn kórsetińder:
a) 1 - metıl - 4 - propılsıklogeksan; á) 1, 1 - dımetılsıklopentan. b) 1 - metıl - Z - etılsıklogeksan;
v) 1, 2, 3, 3 - tetrametılsıklopentan.
4. a) Metan, á) býtan molekýlalarynda qansha σ - baılanystar bolady? Atalǵan alkandar molekýlalarynyń syzbanusqalaryn syzyp kórsetińder.
«№ 19 M. Maqataev atyndaǵy jalpy orta mektebi»
komýnaldyq memlekettik mekemesiniń hımıa pániniń muǵalimi:
Bıtabarova Hadısha Isabekovna
Sabaqtyń taqyryby: Qanyqpaǵan kómirsýtekter. Alkender nemese etılendi kómirsýtekter.
Sabaqtyń maqsaty:
a) biliktilik: oqýshylarǵa kanyqpaǵan kómirsýtekter, olardyń ataýy, ızomerıasy (keńistik ızomerıasy), hımıalyk qasıetteri, qoldanylýy jóninde túsinikter berý. Izomerıa jóninde alǵan alǵashqy teorıalyq maǵlumataryn, sondaı - ak, kosylystardy (IÝPAK) halyqaralyq ataý júıesi boıynsha atap - úırený bilikterin damytý.
Sabaqtyń mindetteri:
a) óz oılaryn erkin aıtyp, bir - biriniń pikirin tyńdaıdy.
á) ujymdasa birlesip jumys isteıdi.
Sabaqtyń túri: jańa bilim berý, jınaqtaý sabaǵy.
Sabaqtyń ádisi: túsindirý, salystyrý, suraq - jaýap, baıandaý, oqýlyqpen jumys, baǵalaý, bekitý, qorytyndylaý.
Kórnekiligi: test suraqtary, saraptama materıaldar (suraq - jaýap)
Pánaralyq baılanys: bıologıa, geografıa, tarıh, qazaq ádebıeti.
Sabaqtyń formalary: jeke, toppen, synyp ujymymen jumys júrgizý.
Sabaqtyń tıpteri: jańa sabaqty meńgertý.
Sabaqtyń tegi: jańa materıaldy ıgertý sabaǵy, jańa sabaqtyń maqsatyn túsindirý, bul sabaqta neni bilip shyǵatyny týraly aıtyp, oqýshy zeıinin sabaqqa aýdaramyn.
Ustaz ustanymy: sabaqta barlyq oqýshylardyń qamtylýy.
Oqýshy ustanymy: ynta, jiger, shynaıylyq.
Sabaqtyń barysy:
İ. Uıymdastyrý kezeńi.
1. Oqýshylarmen amandasý
2. Synyp bólmesiniń tazalyǵyna kóńil aýdarý.
3. Kezekshi málimdemesin tyńdaý.
4. Jýrnal boıynsha túgeldeý.
5. Oqý quraldaryn túgeldeý.
6. Tártipke shaqyryp, oqýshylardyń sabaq bastaýǵa kóńil kúıi, oqýshy nazaryn sabaqqa tolyq aýdarý.
7. Sabaqqa belsendi qatysýdy, bir - biriniń jaýabyn tyńdaýdy eskertý.
8. Jańa sabaqqa daıyndyq.
9. Sabaq taqyryby men maqsatyn habarlaý.
10. Sabaq josparymen tanystyrý.
İİ. Úıtapsyrmasyn suraý kezeńi.
Ótken sabaqtarda ótilgen «Qanyqqan kómirsýtekter. Alkandar men sıkloalkandar» taqyryby boıynsha suraq – jaýap ádisimen túsingenderin, sabaqty meńgergenderin surap bilemin.
İ tapsyrma. Suraq - jaýap.
1. Alkandardy halyqaralyq ataý júıesi boıynsha kalaı ataıdy?
2. Orynbasý reaksıasynyń mehanızmi kandaı?
3. Alkandardyn keńistiktegi pishininiń ırek - ırek bolý sebebi ne? Ermeksazdan propannyń, býtannyń keńistik pishininiń sharózekti modelderin jasańdar.
4. Bromnyń metanmen árekettesý reaksıasynyń teńdeýlerin jazyńdar.
5. a) Geksannyń, ó) sıklogeksannyń janý reaksıalarynyń teńdeýlerin kurastyryńdar.
6. Salystyrmaly molekýlalyk massasy 100 - ge teń alkannyn:
a) eki gomologynyń,
á) eki ızomeriniń qurylymdyq formýlalaryn jazyńdar.
9. Sıklobýtannyń janý, kosylý jáne hlormen árekettesý teńdeýlerin kurastyryńdar.
10. Sıkloparafınder alkandardan ózgeshe kandaı hımıalyk reaksıaǵa qatysady, mysaldar keltirińder.
11. Etan molekýlasyndaǵy atomdar keńistikte qalaı ornalasady?
İİ tapsyrma. Ózindik jumysy.
İ deńgeı
1. Quramynda: a) 7 kómirtek atomy bar; á) 10 sýtek atomy bar alkandardyń molekýlalyq formýlasyn qurastyryńdar.
2. Quramynda:
a) 12 kómirtek atomy bar, á) 35 kómirtek atomy bar, b) 30 sýtek atomy bolatyn
alkandardyń molekýlalyq formýlasyn qurastyryńdar.
3. Sıklopropannyń qurylym jáne elektrondyq formýlalaryn jazyńdar.
4. Molekýlalyq formýlalary keltirilgen qosylystardyń ishinen:
S2N4, S2N6, S3N6, S4N6, S5N10, S6N12, S6N14, S7N16, S8N16, S6N6
sıkloalkandarǵa saı formýlalardy taýyp jazyńdar.
İİ deńgeı
1. Alkandardyń gomologtyq qatarynda metannan pentanǵa deıingi kómirsýtekterdiń janý reaksıalarynyń teńdeýlerin qurastyryp, olardy tolyq jaǵýǵa jumsalatyn ottek kóleminiń ózgerý zańdylyǵyn tabyńdar. Kómirsýtek quramyndaǵy kómirtektiń sany men jaǵýǵa jumsalǵan ottek kólemderiniń arasyndaǵy táýeldilikti beıneleıtin grafık syzyńdar.
2. Qurylym formýlalary keltirilgen kosylystardy halyqaralyk ataý júıesi boıynsha atańdar jáne birinshilik, ekinshilik, úshinshilik, tórtinshilik kómirtek atomdaryn taýyp kórsetinder:
3. Tómendegi qurylym formýlalary boıynsha keltirilgen qosylystardy atap, berilgen zattardyń ishinen ızomerlerdi tabyńdar. Ol úshin áýeli olardyń molekýlalyq formýlasyn tapqan jón:
4. Quramdarynda:
a) 6 kómirtek atomy; á) 8 sýtek atomy; b) 10 kómirtek atomy; v) 36 sýtek atomy
bolatyn sıkloalkandardyń molekýlalyq formýlalaryn qurastyryńdar.
İİİ deńgeı
1. Berilgen zattardyń ataýlary boıynsha kurylym formýlalaryn jazyńdar:
a) n - geksan, á) 2 - metılbýtan, b) 2, 3 - dımetılpentan, v) 2, 2 - dımetılbýtan.
2. Tómende attary keltirilgen qosylystardyń qurylym formýlalaryn jazyńdar:
a) metılsıklobýtan; á) 1, 1 - dımetılsıklopropan; b) 1, 2 - dımetılsıklobýtan;
v) 1 - metıl - 2 - etılsıklopentan.
3. Keltirilgen ataýlary boıynsha zattardyń qurylym formýlalaryn jazyp, birinshilik, ekinshilik, úshinshilik, tórtinshilik kómirtek atomdaryn kórsetińder:
a) 1 - metıl - 4 - propılsıklogeksan; á) 1, 1 - dımetılsıklopentan. b) 1 - metıl - Z - etılsıklogeksan;
v) 1, 2, 3, 3 - tetrametılsıklopentan.
4. a) Metan, á) býtan molekýlalarynda qansha σ - baılanystar bolady? Atalǵan alkandar molekýlalarynyń syzbanusqalaryn syzyp kórsetińder.
Nazar aýdaryńyz! Jasyryn mátindi kórý úshin sizge saıtqa tirkelý qajet.