InfoHub Logo

Ánsheıinde baıqamaıdy ekenmin. Qara aýyz naǵyz ıttiń tóresi eken. Aqlıma apaıdyń nemeresi Ashattyń kózin ashpaı turǵanda qoıynyna tyǵyp ákelgen kúshigi. Alǵashqyda qyńsylap, enesin izdegen qara aýyz birte-birte júni tikireıip, sháý-sháý etip úretindi shyǵarǵan. Kúshiktiń Ashat dese jany bir basqa. Janynan qars eli qalmaıdy. Qultyrańdaı júgirip ári-beri oıqastap, ıesine kep asylady. Álde neni uzata laqtyryp jiberse, tistep alyp keledi. Aldyńǵy aıaqtaryn kóterip amandasady. Quddy sırktiń úıretilgen kúshikteri sıaqty.

Qara aýyz óse kele tumsyq tusy shymqaı qara, qulaǵy tikireıgen iri susty tóbet boldy. Biraq ádetin tastaǵan joq. Árqashan Ashattyń janynda. Álde kim ázildep Ashatqa tıisse, Qara aýyzdyń júni tikireıip yryldap qoıa beredi. Taıynshadaı tóbettiń susynan qoryqpaı gór. Tisin aqsıtyp, keýdeńe asyla tússe, saýdańnyń bitkeni. Biraq Qara aýyz álde kimdi talap tastapty degen sóz estigen joqpyn. Onyń ústine Qara aýyzdyń moınyna shynjyr baılanǵan emes. Minezi shyǵar. Kúshik kúnindegideı taýyq qýalap, kóringenge sháýildep, tentektik tanytpaǵaly qashan. Úıdegi qara-ala mysyq árqashan Qara aýyzdyń qoınynan tabylatyn. Quddy ekeýi dos sıaqty. Tipti aldyndaǵy tamaǵyn urlaıtyn kishkene kándekterge de kóz alaıtpaıtyn. Túnde úrýge erinshek. Biraq qaqpaǵa beıýaqytta kirgen adamdy qaıta shyǵarmaıtyn ádeti bar. Birde apam sý tasıtyn arbany almaq nıetpen Ashattyń úıine baryp, eki-úsh saǵattan soń zorǵa oralǵan. Sóıtse ol úıde eshkim joq eken.

— Quddy adam sıaqty. Kúzetshi Kúzeýbaı Qara aýyzdyń janynda túkke turmaıdy, — deıdi apam kórshi ıtin maqtap. Eki-úsh saǵat boıy Qara aýyzdyń «tutqyny» bolǵany esinen shyǵyp ketken sıaqty. Apam Qara aýyzǵa nan da berip kóripti. Biraq kúzetshi — Qara aýyz mán bermepti. Tek Ashat kelgennen soń baryp:

— Aý, Qara aýyz. Munyń ne? Kórshi apa emes pe. Munyń jón qylyqqa jatpaıdy, — dep basynan sıpaǵannan soń jiberipti.

Ashatty el bop ásker qataryna shyǵaryp saldyq. Qara aýyz ıesiniń uzaq jolǵa ketkenin bilgen sıaqty. Basynan sıpaǵan Ashatqa eki-úsh ret gúr-gúr etip úrdi de, quıryǵyn bulǵańdatty.

— Iı....maqulyq-aı. Qý ishi bilip tur ma eken, — desti mańaıyndaǵy turǵandar.

— Al, Jomart. Qaraýyzǵa bas kóz bola júr. Tentek balalar tas laqtyryp esin shyǵarmasyn. It atqandardan saq bol, — dedi Ashat maǵan Qara aýyzdy tapsyryp.

Ornynan qozǵalǵan avtobýspen birge ilesken Qara aýyz sol kúni ushty-kúıli joq boldy.

Bir kún óte Qara aýyz úıge oraldy. Uzaq joldan kelgen jolaýshydaı, esik kózindegi kúrkesine kirip uzaq jatty. Syrttan baqylap qoıamyn. Kórýge kelgen kósheniń balalaryna tipti nazar salar emes.

— Ashatty oılap, muńaıyp jatqan shyǵar, — deıdi Botabek.

— Shirkin-aı, meniń de osyndaı ıtim bolsa she? Ashattyń atyn estigen Qara aýyz eleńetip basyn kóterdi de, qaıta myzǵyp ketti.

— Qara aýyzdy Ashat nege birge áketpedi eken, — dedi Boranbaı degen kip-kishkentaı bala.

— Shekarashylarǵa da qyraǵy kúzetshi kerek qoı.

— Shynynda da, — dep  qostaıdy qalǵandary.

— Qara aýyz shekarashylardyń ıtinen bir kem emes. Aýlaǵa kirgen bóten maldy da ajyratady, — dedi Arman.

— Basqa ıtterdeı shý kótermeı yryldap qoıyp, qaqpadan shyǵaryn salady.

Bizdiń aıtqanymyz, tek áńgimeniń bergi jaǵy eken. Qara aýyz aqyldylyǵyn kúnnen kúnge dáleldeı tústi.

Ashat ketkennen keıin Qara aýyzdyń da minezi ózgerdi. Sabaqqa keterde erteńgisin meni kútip alyp, mektepke barady. Alty sabaq bitkenshe mektep esigin torýyldaýmen esi shyǵady. Shamasy Ashat shyǵyp qalady dep oılasa kerek. Odan qalsa, ıesi barady-aý degen dostarynyń úılerin sholyp ótedi. Qaıtyp kelip, úıshikke kirip uzaq ýaqyt uıyqtaıdy. Erteńgisin keıde Ashattyń apasy ekeýi tabynǵa mal qosady. Álde qalaı ıesiniń aty atalsa Qara aýyz sol jerden tabylady. Ashattyń hatyn oqyǵanda apasyna jaýtań-jaýtań qarap, «aýp-aýp» dep gúrildeı úredi. Onysy «meniń Ashatymdy qaıda jiberdinder. Ol meniń janymda júrse kerek edi» dep muńyn shaqqany shyǵar. Ondaıda Ashattyń apasy: «Aý, Qara aýyz-aý, Ashat úlken jigit emes pe. Áskerge baryp elin qorǵap júr. Sen meni kúzetsin dep tastap ketken. Ony kóp izdeme. Ýaqyt degen synaptaı syrǵyp óte shyqpaı ma. Eki jyl degen ne táıiri» dep kúńkildep alady. Osy sátte keıbireýler:

— E, qoıshy, jeńeshe. Qara aýyz seniń ne aıtqanyńdy túsine me. Maqulyq emes pe, — dep kúlse, Ashattyń apasy kádimgideı-aq renjıdi. Qabaǵyn shytyp: — O qudaı jaratqan sen de Qara aýyzdyń qyspaǵyna bir tússeń-aý. Ol adam bilmegendi biledi. Jaman-jáýtik adamyń Qara aýyzdyń tyrnaǵyna tatymaıdy, — deıdi ol. Shyndyǵyńda Ashatgyń apasy durysyn aıtady. Onyń ústine belgisiz bir kúsh meni Qara aýyzǵa tańyp tastaǵanyna tańmyn. Qara aýyzdy kórgende oıyma Ashat túsedi. Ol áskerden qaıtarda Qara aýyzdy aldynan alyp shyqsam ba deımin. Ashat sonda ne der edi. Bárinen de Qara aýyzdyń sol bir sátin aıtsańshy. Keýdesine asyla túsetin shyǵar. Tek Qara aýyzdy aman saqtaý kerek deımin. Áýeli aýyldaǵy balalarǵa Qara aýyzdyń jaıy belgili.

Jyl óte Qara aýyz maǵan qartaıyp ketken sıaqty kóringen. Biraq Ashatty umytpady. Aty estilse, qulaǵyn tikireıtip janyńa jetip keledi. Mundaıda ıt bolady eken dep tań qalamyn.

Kesheý kúzdiń qysqa qaraǵan shaǵy edi. Erteńgisin sabaqqa ketýge daıyndalyp jatqanmyn. Oıda-joqta esik qaǵyldy. Sıyrlardy kórshilerdiń tabynǵa kezektesip aıdaıtyn ádeti.

Solardyń biri me dep oıladym da asyqpadym. Esik burynǵydanda qattyraq dúrsildedi. Álde kimniń:

— Qara aýyzdy óltirip ketipti, — dedi qyryldaǵan ún.

— Ne deıdi? Daýysym qatty shyqty. Júgire shyqqan maǵan shashy jaýlyǵynyń syrtyńda qobyraı kóringen Aqlıma apam suq saýsaǵymen qora jaqty kórsetti. Sóıtkenshe jan-jaqtan kórshiler de jınalyp qaldy. Qaqpanyń syrtqy betindegi sharbaqqa taıaý jer- de ústi basy qan-qan bop sozylyp Qara aýyz jatyr. Keýdesine qara qoshqyl qan uıypty.

— Ittiń balasy, kim bolsa da naǵyz qanisher eken. Pyshaqtap ketipti, — dedi álde kim. Esik pen tórdeı jerdiń oıran-topany shyǵypty. Dala-dulasy shyqqan shúberekterdiń qıyndylary. Túnde jańbyr jaýsa kerek. Balshyq betinde aıqush-aıqush izder.

— Qarala sıyr men buzaýyn alyp ketýge kelgen eken. Qara aýyz urylarǵa qarsy turyp, janyn qıǵansha alysypty, — dedi Ashattyń apasy kózine jas alyp. Eńirep jibere jazdadym. Pıǵyly qara adamdardyń tirshilik ataýlyǵa degen aıaýshylyq sezimi qara tastaı qatyp qalǵan shyǵar. Qara aýyzdyń jazyǵy ne?

Eki-úsh kún óte urylar ustaldy. Olar Qara aýyzdyń qaısarlyǵyn jasyrmapty. Alyp soǵyp, ústine otyryp alǵan soń, pyshaq salypty. Eh, ıtter-aı. Olar myna dúnıege nesine keldi eken.

Biraq eńdi aqyldy Qara aýyzdy qaıdan tabamyz. Bárinen de Ashatqa ne deımin. Eki-úsh kún óte Aqlıma apaı: — Áı, qaraǵym Jomart. Ashatyma Qara aýyzdyń ólimi týraly lám deme. Jany aýyrady ǵoı. Joldastaryńa da eskertip aıt, — dedi kúrsinip. Basymdy ızeımin.

Kóz aldyma Qara aýyzdyń áskerden oralǵan Ashatty qarsy alǵany elesteıdi. Keýdesine asylyp «Ashat, men seni saǵyńdym ǵoı, ne qyp sonsha keshiktiń» deıtin sıaqty. «Qaıran Qara aýyz, seniń jóniń bólek edi ǵoı!»

---