- 19 aqp. 2019 00:00
- 219
Qara besti qaıda?
"Ákemniń aty Bapalaq,
Jasymnan jeppin shapalaq,
Shapalaq jeıtin sebebim,
Bolyppyn sondaı sotanaq."—
Deıtin bizdiń Pirekeń,
Sotanaqtyń biri eken...
Sol Bapalaqtyń Pirekesi jasynda sotanaq, óse kele sýaıt, sýaıttan suǵanaqqa aınaldy. Ásirese, sońǵy kezdegi onyń suǵanaqtyǵy qabynyp ketti. Et kombınatynyń sharýashylyǵyn basqarǵannan beri Bapalaq bilgenin istedi. Ol irini ýaqqa, ýaqty irige, ólini tirige, áıteýir birin-birine aýystyryp,"qaz ornyna qarǵa" degendeı, tuıaqqa tuıaq tigip qylǵýmen boldy. Onyń osy qylmystary aıtylyp gazette laqtyń baıbalamy" degen feleton da shyqty. Biraq, "tamyr-tanys, joldas-joranyń kópti men aıaqsyz qaldy. Et kombınatyndaǵy sybaılastary onyń qylmysyn bile-tura eskere qoımady. Pirekeń burynǵy tabys, eski shabysymen júre berdi. Ol sońǵy kezde:
"Qara besti at astymda eleńdegen,
Oıda joq edi janýar ólem degen,
Muz astynan súldesin taýyp aldyq,
Tanystyryp qoıaıyn óleńmenen!" —
dep soǵatyndy shyǵardy.
Bapalaqtyń bul "Qara besti dep" otyrǵany et kombınatynyń qara aty bolatyn. Ony Bapalaq minip júrip joǵaltty, iz-túzi bilinbeı ketti. Ortan qoldaı Qara besti kók sýdyń jaǵasynda, Kúmis ózek pen Obaly kóldiń ortasynda kisendeýli júrip ǵaıyp boldy... Biraq Bapalaq onyń da esebin tapty. Óz-ózinen "ǵaıyp" bolǵan atty, "aýyryp maıyp boldy..." degizip et kombınatyna akti túsirmek boldy da, qaza bolǵan Qara bestige "kóńil aıtyp" Mýlávko joldasqa eki aýyz sózdi qosa jazyp, akti aparyp tastady.
"Qara besti jaryqtyq qaıtys boldy,
Bul jóninde kópten-kóp aıtys boldy.
Bireý mańqa, bireýler kómekeı qurt,
Tezirek qurt dedi..." —
dep qol qoıdy. Biraq, Bapalaqtyń bul aktisine mal dárigerleri qolyn qoımady, zańsyz dep tapty. Ásirese, Shide (malshy) kónbedi. "Aıtamyn" dep otyryp aldy. Sonymen, Qara besti kúzde sý astynda, qysta muz astynda, Obaly kóldiń ortasynda izdeýsiz jata berdi...
Kúnderden kún ótkende balyqshylar muz astynan bir balyq kórdi — kólemi úlken, kólbep jatyr... Biri qarmaǵyn saldy, biri shanyshqymen urdy. Aqyrynda anyǵyna jetti. Balyq degeni at boldy, qabarsyz ketken Qara bestige tap boldy. Onyń "mańqadan" ólgeni, "Kómekeıqurt" bolǵany ótirikke aınaldy. Sonymen Qara bestiniń daýy prokýrorǵa tústi. Bapalaqtyń úreıi ushty, tek onyń senetini óziniń bótelkeles "dostary", et kombınatynyń bastyqtary. Olardyń "ne deıtini" ózine belgili... Sondyqtan da Bapalaq muńaıǵan joq, qaıta kóńildenip ketti:
"Jaryqtyq ólip ketken Qara besti,
Qutyldym ba dep edim qulaq kesti,
Obalydan óligiń shyǵa qalyp,
Eki qoıdyń artyna kep mingesti..."
Onyń "eki qoıdyń artyna kep mingesti" dep otyrǵany, jaqynda ol eki qoıdy taǵy jep qoıyp edi. Ony da Shilde men Omar (shopandar) bilip qalǵan. Bapalaq olarǵa ótinish te aıtyp kórdi. Keıinirek tóleýge tilhat ta berdi: "jumǵan aýyz ashylmasyn, jurtshylyqqa shashylmasyn" dep ótinish saldy. Biraq Shilde múlde kónbedi, "aıtamyn da aıtamyn" dep otyryp aldy. Sondyqtan da ony (20 jyldyq stajyn eskermeı) shopandyqtan qýdy da shyqty. Sonymen Bapalaq, polevoı sýmka moınynda, tórt-bes myń som aqsha qoınynda, qalaǵa kelip, "qarasatyndarǵa" paraǵa berip, bilgenin istep, sapyryp júr. Qyzyp alsa:
"Ákemniń aty Bapalaq,
Jasymnan jedim shapalaq,
Shapalaq jeıtin sebebim,
Bolyppyn jasta sotanaq!" —
dep esire túsedi.
Bizdiń tań qalatynymyz, taýdaı qylmysty tarydaı kórmeı, Bapalaqtyń Pirekesi júre bere me?