Qaısar rýhty aqyn
Ońtústik Qazaqstan oblysy, Arys aýdany,
M. Shahanov atyndaǵy jalpy orta mektebi
Qazaq tili men ádebıeti pániniń muǵalimi
Polatova Aınur Múslimbekqyzy
Sabaqtyń taqyryby: Qaısar rýhty aqyn
(Aqyn Muhtar Shahanovtyń shyǵarmashylyǵyna arnalǵan ádebı - sazdy kesh)
Sabaqtyń maqsaty:
Bilimdilik: oqýshylarǵa aqyn Muhtar Shahanov ómiri men shyǵarmashylyǵy týraly maǵlumat berý. Oqýshyǵa kórkem oıdyń aınasy – kórkem sóz ekendigin úıretý.
Tárbıelik: patrıottyqqa, adamgershilikke, adaldyqqa baýlý.
Damytýshylyǵy: óz eliniń bedeldi aqyn, jazýshy azamattarynyń shyǵarmalaryn oqyp, bilýge tárbıeleý.
Sabaqtyń kórnekiligi: Aqyn portreti, plakattar, fotosýretter, sharlar, kitap - jýrnaldarmen kórkemdelgen kórme.
Keshtiń barysy: Mýzyka oınap turady.
1 – júrgizýshi: Dalasyndaı darqan halyq el,
Bilgiń kelse bizge dosym, jaqyn kel,
Qazaq halqy – Muhtarymen jazýshy
Qazaq halqy – Muhtarymen aqyn el.
2 – júrgizýshi: Kim eline Muqansha syr aǵytty,
Kim Muqansha baǵyndyrar baǵytty
Qazaq halqy - Muhtarymen Alataý
Qazaq halqy – Muhtarymen baqytty.
1 – júrgizýshi: Qazaqstannyń halyq aqyny, jazýshysy, «Túrik halyqtary arasynan shyqqan eń úzdik álem aqyny» ataǵynyń ıegeri Muhtar Shahanovtyń shyǵarmashylyǵyna arnalǵan
«Qaısar rýhty aqyn» atty ádebı – sazdy keshke qosh keldińizder!».
2 – júrgizýshi: Qazaqtyń qylyshtaı ótkir tildi, qaıratty minezdi, qadirli azamaty Muhtar Shahanov
1942 jyly 2 shildede Ońtústik Qazaqstan oblysy, Otyrar aýdany, Shilik aýylynda dúnıege kelgen. Biraq balalyq shaǵy Tóle bı aýdanynyń Qasqasý aýylynda ótken.
Oıan, Qaıyr babataıym, qasıettim, qymbattym!
San alapat tasyrdan soń,
Tasyr daýyl basylǵan soń,
Jeti jarym ǵasyrdan soń,
Ózińdi izdep til qattym,
Aman qapty batyr arman,
Otqa oranǵan Otyrardan
Qashyp shaqqan sol baıaǵy baladan
Bul kúnderi sanaly urpaq taraǵan.
Dáýiriniń qanatynda samǵaǵan
Sol urpaqtan shyqqan aqyn men bolam.
1 – júrgizýshi: Keshiktiń dep kinálama, aıbarlym,
Seni oıatý úshin qansha oıladym.
Eńiregen er, eń aýzy dýaly,
Bizge jetti júregińniń shýaǵy.
Túp - tamyryn senen alyp jatqan el
Saǵan uqsas batyrlaryn týady.
Kúlli Azıa tigetin tańdana
Qum astynan kórinbeıdi pań qala
Sol qalaǵa arnaǵan bul jyrymdy
Oń qabaqtan qabyldaı gór, jan baba!
Án. «Ómir - ózen»óleńi M. Shahanovtiki, áni Sh. Qaldaıaqovtiki oryndaıtyn Bekbosyn Gúldarıǵa, Kópjasar Ǵazıza.
2 – júrgizýshi: Ádebı qyzmetker, menshikti tilshi, Qazaqstan jazýshylar Odaǵy basqarmasynyń hatshysy, Respýblıkalyq «Jalyn» jýrnalynyń bas redaktory qyzmetin atqarǵan.
«Arman» óleńi. Aıtolqyn.
Erte, erte, ertede
Otyrarda
Bizdiń ińkár ólkede,
Iyq urmaı tek bilimnen basqaǵa
Qatar ósti eki birdeı jas bala
Qatar júrip san ónerge mashyqty,
Birge oqydy,
Birge oınady asyqty
Ekeýine nazar urdy el erek,
Óıtkeni olar daryndy edi keremet
«Tańdaıymyz óristi oımen tatymaq»-
Dep qýana ezý tartty otyryp.
Al daryndy medreseni taýysty
On ekige jasy ilikpeı jatyp – aq.
Sybaǵasyn taǵdyr dara bólgendeı,
Óse berdi tóske shaýyp, tórge órleı,
Ekeýine qaraǵan jurt súısinedi.
Otyrardyń bolashaǵyn kórgendeı.
Otyrarda jany joıqyn darıa,
Oıy bezben bar edi bir qarıa.
Sol qarıa bir kúni eki shákirtti
Qurmetpenen óz úıine shaqyrtty:
Balaqaılar, balapandar, kók órim,
Senderge bir saýal qoısam dep edim,
Týǵan jan ónerimen, órtimen
Ekeýińdi sóz etip júr el túgel
Mende tanyp bilsem dep em
Kimsińder?
Qandaı arman jeteginde júrsińder,
Qandaı baǵyt ustaısyńdar túbinde,
Sonsha nege qushtarsyńdar bilimge
Qane, Doıyl, sen aıtshy?
Doıyl aıtty:- Jalǵyz arman bar mende,
Shektesetin qýlyqpenen de armen de
Jalyn shashsa ónerimniń órnegi
Sonaý Iemen, Mysyr, Baǵdat elderi
Túgel tanyp jyr etetin tańdana
Saýdeger bop shyqsam deımin jan baba.
Tirligimde jabyrqamaı, jasymaı
Ata jolyn qýsam deımin osylaı.
Boı shaldyrmaı bos maqtan men ósekke
Ómirimdi qursam deımin esepke.
Utylasyń, jebemese jelekti oı,
Bul ónerdiń tabıǵaty erek qoı,
Tabý úshin jurt kórmegen paıdany,
Shyǵý úshin jurt shyqpaǵan beleske,
Jurttan asqan bilim kerek emes pe?
Tilin tapsań kim sozbaıdy qol ushyn
Óner qajet, bilim qajet sol úshin
Qart kúrsindi:- Ulym jelik qýypsyń!
Nege munsha jeltoqsandaı sýyqsyń!
Baǵymyzǵa týǵan daryn bolar dep
Qýanyp em,
Sorymyzǵa týypsyń.
Sor bolarsyń, odan ne mán tabarsyń,
Armanyńdy, bálkim, qaıta qararsyń?
Biraq Doıyl turyp aldy pańdana:
- Armanymdy ózgerte alman, jan baba!
Uldana: Al sen qalaı baǵyttadyń nuryńdy
Jasyrmaı aıt,
Jasqanbaı aıt syryńdy –
dep qarıa Doıylmen bir otyrǵan
Uıań shákirt jas Ábýge buryldy,
Ábý aıtty: - Mende de bar bir arman,
Mazdap janyp, qol bulǵaıtyn shynardan
Uly baba, Biraq meniń armanym –
Paryz benen mahabbattan quralǵan.
Shomyn jaqsam ǵylym menen ónerdiń,
Elimdi zor merekege bólermin.
Bul saparym azaptyda shyǵar - aý,
Nede bolsa peshenemnen kórermin.
Meıli, máńgi jarymaıyn kıimge,
Meıli, ulynyń eńbek etip arymen
Júrgendigin uǵynbasyn qalyń el
Qarly boran qyran jolyn bóger me?
Ónerimmen tasyp tolam kemerge,
Men ózim rıza emespin, elimniń
Súıenishi bola almasam egerde.
Qart jymıdy: - Bárekelde, jaz jaırań!
Kól bolmasa toıat tabar qaz qaıdan?!
Bireýińniń armanyńnan shoshyp em,
Biriń, mine, ettiń lezde máz - maıram.
Biriń úshin kúrsinýmen ótermin,
Biriń úshin súısinýmen ótermin,
Sóıte - sóıte men ómirden ótermin
Betterińnen jarylqasyn, táńirim
Al jaraıdy, batam osy, baryńdar
Otyrarda týǵan uly daryndar!
Ájýasyn ájimine jasyryp,
Jyldar aqty,
Jyldar aqty asyǵyp,
Jalyn edi - aý armany aıqyn, ár kóńil
Eki dosty eki arnaǵa bóldi ómir.
Doıyl solaı ózgertpedi sheshimin
Dáýlet oǵan jyldam ashty esigin.
Óneri asqan saýdagerdiń kóp ótpeı
Baǵdat, Mysyr túgel bildi esimin.
«Esepsizdiń nesibesi ozar ma?»
Áıelinde baýlydy ol so zańǵa,
Qonaqqa arnap asylatyn etti de
Ózi salyp berip júrdi qazanǵa.
Tek baılyqqa degen jutań saraqdyq
Jiberdi onyń bar ónerin qarań ǵyp.
Mine osylaı jazyq daryn, jas tulǵa
Ushyrady ábiletti tozǵynǵa.
Saýdagerdiń ózge túgil óziniń
Urpaqtary keshti umytyp az jylda
Al Ábý she?
Keńge jaıdy el qanatyn,
Ábýimiz – ári ǵalym, ári aqyn,
Ábýimiz – bizdiń uly babamyz
Ábý – Násir ál – farabı bolatyn.
Barlyǵy hormen: Máńgi laýlap janý úshin ǵalamda
Úlken baqyt tabý úshin ǵalamda
Úlken bolyp qalý úshin ǵalamda
Úlken arman kerek eken adamǵa.
2 – júrgizýshi: «Bala kezimnen bastap ákem meni aldyna alyp otyryp, Otyrardy qorǵaǵan uly babalardyń erligi, men Shyńǵys hannyń zobalańy jaıly áńgimeleıtin. Anamnyń «Bala ále jas qoı, túsine qoıar deımisiń?» degenine ákem: «Joq, túsinýge tıis, túsinbese ózine qıyn. Tamyryn tereńge jibere almaǵan daraqtyń ǵumyry kelte» deıtin. Meniń birneshe dúrkin Otyrar jaıly jazýyma týra kelse, osynyń barlyǵy áke sóziniń maǵan bergen áseri»- deıdi aqyn.
M. Shahanov atyndaǵy jalpy orta mektebi
Qazaq tili men ádebıeti pániniń muǵalimi
Polatova Aınur Múslimbekqyzy
Sabaqtyń taqyryby: Qaısar rýhty aqyn
(Aqyn Muhtar Shahanovtyń shyǵarmashylyǵyna arnalǵan ádebı - sazdy kesh)
Sabaqtyń maqsaty:
Bilimdilik: oqýshylarǵa aqyn Muhtar Shahanov ómiri men shyǵarmashylyǵy týraly maǵlumat berý. Oqýshyǵa kórkem oıdyń aınasy – kórkem sóz ekendigin úıretý.
Tárbıelik: patrıottyqqa, adamgershilikke, adaldyqqa baýlý.
Damytýshylyǵy: óz eliniń bedeldi aqyn, jazýshy azamattarynyń shyǵarmalaryn oqyp, bilýge tárbıeleý.
Sabaqtyń kórnekiligi: Aqyn portreti, plakattar, fotosýretter, sharlar, kitap - jýrnaldarmen kórkemdelgen kórme.
Keshtiń barysy: Mýzyka oınap turady.
1 – júrgizýshi: Dalasyndaı darqan halyq el,
Bilgiń kelse bizge dosym, jaqyn kel,
Qazaq halqy – Muhtarymen jazýshy
Qazaq halqy – Muhtarymen aqyn el.
2 – júrgizýshi: Kim eline Muqansha syr aǵytty,
Kim Muqansha baǵyndyrar baǵytty
Qazaq halqy - Muhtarymen Alataý
Qazaq halqy – Muhtarymen baqytty.
1 – júrgizýshi: Qazaqstannyń halyq aqyny, jazýshysy, «Túrik halyqtary arasynan shyqqan eń úzdik álem aqyny» ataǵynyń ıegeri Muhtar Shahanovtyń shyǵarmashylyǵyna arnalǵan
«Qaısar rýhty aqyn» atty ádebı – sazdy keshke qosh keldińizder!».
2 – júrgizýshi: Qazaqtyń qylyshtaı ótkir tildi, qaıratty minezdi, qadirli azamaty Muhtar Shahanov
1942 jyly 2 shildede Ońtústik Qazaqstan oblysy, Otyrar aýdany, Shilik aýylynda dúnıege kelgen. Biraq balalyq shaǵy Tóle bı aýdanynyń Qasqasý aýylynda ótken.
Oıan, Qaıyr babataıym, qasıettim, qymbattym!
San alapat tasyrdan soń,
Tasyr daýyl basylǵan soń,
Jeti jarym ǵasyrdan soń,
Ózińdi izdep til qattym,
Aman qapty batyr arman,
Otqa oranǵan Otyrardan
Qashyp shaqqan sol baıaǵy baladan
Bul kúnderi sanaly urpaq taraǵan.
Dáýiriniń qanatynda samǵaǵan
Sol urpaqtan shyqqan aqyn men bolam.
1 – júrgizýshi: Keshiktiń dep kinálama, aıbarlym,
Seni oıatý úshin qansha oıladym.
Eńiregen er, eń aýzy dýaly,
Bizge jetti júregińniń shýaǵy.
Túp - tamyryn senen alyp jatqan el
Saǵan uqsas batyrlaryn týady.
Kúlli Azıa tigetin tańdana
Qum astynan kórinbeıdi pań qala
Sol qalaǵa arnaǵan bul jyrymdy
Oń qabaqtan qabyldaı gór, jan baba!
Án. «Ómir - ózen»óleńi M. Shahanovtiki, áni Sh. Qaldaıaqovtiki oryndaıtyn Bekbosyn Gúldarıǵa, Kópjasar Ǵazıza.
2 – júrgizýshi: Ádebı qyzmetker, menshikti tilshi, Qazaqstan jazýshylar Odaǵy basqarmasynyń hatshysy, Respýblıkalyq «Jalyn» jýrnalynyń bas redaktory qyzmetin atqarǵan.
«Arman» óleńi. Aıtolqyn.
Erte, erte, ertede
Otyrarda
Bizdiń ińkár ólkede,
Iyq urmaı tek bilimnen basqaǵa
Qatar ósti eki birdeı jas bala
Qatar júrip san ónerge mashyqty,
Birge oqydy,
Birge oınady asyqty
Ekeýine nazar urdy el erek,
Óıtkeni olar daryndy edi keremet
«Tańdaıymyz óristi oımen tatymaq»-
Dep qýana ezý tartty otyryp.
Al daryndy medreseni taýysty
On ekige jasy ilikpeı jatyp – aq.
Sybaǵasyn taǵdyr dara bólgendeı,
Óse berdi tóske shaýyp, tórge órleı,
Ekeýine qaraǵan jurt súısinedi.
Otyrardyń bolashaǵyn kórgendeı.
Otyrarda jany joıqyn darıa,
Oıy bezben bar edi bir qarıa.
Sol qarıa bir kúni eki shákirtti
Qurmetpenen óz úıine shaqyrtty:
Balaqaılar, balapandar, kók órim,
Senderge bir saýal qoısam dep edim,
Týǵan jan ónerimen, órtimen
Ekeýińdi sóz etip júr el túgel
Mende tanyp bilsem dep em
Kimsińder?
Qandaı arman jeteginde júrsińder,
Qandaı baǵyt ustaısyńdar túbinde,
Sonsha nege qushtarsyńdar bilimge
Qane, Doıyl, sen aıtshy?
Doıyl aıtty:- Jalǵyz arman bar mende,
Shektesetin qýlyqpenen de armen de
Jalyn shashsa ónerimniń órnegi
Sonaý Iemen, Mysyr, Baǵdat elderi
Túgel tanyp jyr etetin tańdana
Saýdeger bop shyqsam deımin jan baba.
Tirligimde jabyrqamaı, jasymaı
Ata jolyn qýsam deımin osylaı.
Boı shaldyrmaı bos maqtan men ósekke
Ómirimdi qursam deımin esepke.
Utylasyń, jebemese jelekti oı,
Bul ónerdiń tabıǵaty erek qoı,
Tabý úshin jurt kórmegen paıdany,
Shyǵý úshin jurt shyqpaǵan beleske,
Jurttan asqan bilim kerek emes pe?
Tilin tapsań kim sozbaıdy qol ushyn
Óner qajet, bilim qajet sol úshin
Qart kúrsindi:- Ulym jelik qýypsyń!
Nege munsha jeltoqsandaı sýyqsyń!
Baǵymyzǵa týǵan daryn bolar dep
Qýanyp em,
Sorymyzǵa týypsyń.
Sor bolarsyń, odan ne mán tabarsyń,
Armanyńdy, bálkim, qaıta qararsyń?
Biraq Doıyl turyp aldy pańdana:
- Armanymdy ózgerte alman, jan baba!
Uldana: Al sen qalaı baǵyttadyń nuryńdy
Jasyrmaı aıt,
Jasqanbaı aıt syryńdy –
dep qarıa Doıylmen bir otyrǵan
Uıań shákirt jas Ábýge buryldy,
Ábý aıtty: - Mende de bar bir arman,
Mazdap janyp, qol bulǵaıtyn shynardan
Uly baba, Biraq meniń armanym –
Paryz benen mahabbattan quralǵan.
Shomyn jaqsam ǵylym menen ónerdiń,
Elimdi zor merekege bólermin.
Bul saparym azaptyda shyǵar - aý,
Nede bolsa peshenemnen kórermin.
Meıli, máńgi jarymaıyn kıimge,
Meıli, ulynyń eńbek etip arymen
Júrgendigin uǵynbasyn qalyń el
Qarly boran qyran jolyn bóger me?
Ónerimmen tasyp tolam kemerge,
Men ózim rıza emespin, elimniń
Súıenishi bola almasam egerde.
Qart jymıdy: - Bárekelde, jaz jaırań!
Kól bolmasa toıat tabar qaz qaıdan?!
Bireýińniń armanyńnan shoshyp em,
Biriń, mine, ettiń lezde máz - maıram.
Biriń úshin kúrsinýmen ótermin,
Biriń úshin súısinýmen ótermin,
Sóıte - sóıte men ómirden ótermin
Betterińnen jarylqasyn, táńirim
Al jaraıdy, batam osy, baryńdar
Otyrarda týǵan uly daryndar!
Ájýasyn ájimine jasyryp,
Jyldar aqty,
Jyldar aqty asyǵyp,
Jalyn edi - aý armany aıqyn, ár kóńil
Eki dosty eki arnaǵa bóldi ómir.
Doıyl solaı ózgertpedi sheshimin
Dáýlet oǵan jyldam ashty esigin.
Óneri asqan saýdagerdiń kóp ótpeı
Baǵdat, Mysyr túgel bildi esimin.
«Esepsizdiń nesibesi ozar ma?»
Áıelinde baýlydy ol so zańǵa,
Qonaqqa arnap asylatyn etti de
Ózi salyp berip júrdi qazanǵa.
Tek baılyqqa degen jutań saraqdyq
Jiberdi onyń bar ónerin qarań ǵyp.
Mine osylaı jazyq daryn, jas tulǵa
Ushyrady ábiletti tozǵynǵa.
Saýdagerdiń ózge túgil óziniń
Urpaqtary keshti umytyp az jylda
Al Ábý she?
Keńge jaıdy el qanatyn,
Ábýimiz – ári ǵalym, ári aqyn,
Ábýimiz – bizdiń uly babamyz
Ábý – Násir ál – farabı bolatyn.
Barlyǵy hormen: Máńgi laýlap janý úshin ǵalamda
Úlken baqyt tabý úshin ǵalamda
Úlken bolyp qalý úshin ǵalamda
Úlken arman kerek eken adamǵa.
2 – júrgizýshi: «Bala kezimnen bastap ákem meni aldyna alyp otyryp, Otyrardy qorǵaǵan uly babalardyń erligi, men Shyńǵys hannyń zobalańy jaıly áńgimeleıtin. Anamnyń «Bala ále jas qoı, túsine qoıar deımisiń?» degenine ákem: «Joq, túsinýge tıis, túsinbese ózine qıyn. Tamyryn tereńge jibere almaǵan daraqtyń ǵumyry kelte» deıtin. Meniń birneshe dúrkin Otyrar jaıly jazýyma týra kelse, osynyń barlyǵy áke sóziniń maǵan bergen áseri»- deıdi aqyn.
Nazar aýdaryńyz! Jasyryn mátindi kórý úshin sizge saıtqa tirkelý qajet.
You Might Also Like
