InfoHub Logo

Qazaǵymnyń úni sensiń, dombyra 5 - synyp

Maqsaty: dombyranyń shyǵý tarıhy, altyn dombyra týraly ańyzben tanystyrý, asyl dombyrany qasterleýge baýlý; kesh qonaǵy - dombyrashy ustazdyń óner salasyna kelý jolymen tanysý, kókeıdegi kóp saýalǵa jaýap alý.
Dombyram, dosym meniń kúı ańsaǵan,
Ózimdi, ómirimdi kıam saǵan.
Shaǵymda shabyttanǵan, qıaldaǵan,
Shapaǵyn, bar shattyǵyn quıar maǵan, - dep aqyn M. Maqataev jyrlaǵandaı, búgingi «Qazaǵymnyń úni sensiń, dombyra» atty kezdesý keshimizge qosh keldińizder!

«Dombyra týraly ballada» áni (jeke oryndaýda)

Altyn dombyra jaıly ańyz.
Qasıetti «dombyra» ataýynyń shyǵý tarıhy. (Oqýshylar Ó. Jánibekovtiń «Ýaqyt kerýeni» kitabynda berilgen derek boıynsha túsindiredi).
Kúı halyqtyń ulttyq sazyna jata ma, kúı degen ulttyq uǵymdy qalaı túsinemiz?
Kúı – adam sezimin, psıhologıalyq kúıin túrli aspaptar arqyly syrtqa shyǵaratyn halyq murasy. Ony shyǵarýshyny kúıshi, kompozıtor, al jetkizýshini oryndaýshy deıdi. Kúı – omonımdes sóz: kúı – zattyq uǵym, kúı – qımyl uǵymy maǵynasyn atqaratyn sóz.

Samal qaǵyp syńǵyrlap shertilgendeı,
Dúbirdi estip boz tarlan jelpingendeı.
Kúmbirlep qońyr úniń estilgende,
Kóńildiń qara bulty serpilgendeı.

Halyq kúıi «Keńes». Oryndaıtyn –
Syry bar Qarataýdaı qatparlanǵan,
Alaýlap jalyn kúıden tastar janǵan.
«Órt shalyp dúnıeni ketpesin!» dep
Ejelden dombyra ǵoı saqtandyrǵan.

Endi meniń joldasym – jalǵyz qobyz,
Sarna, qobyz, muń – zarly shyǵar lebiz.
Sen jylasań, jylarmyn men de birge
Jan jylasa, jylamaı qala ma kóz?!

Kúı belgili bir oqıǵaǵa nemese adamnyń kóńil kúıine baılanysty qazaq dalasyn sharlaıdy. Endigi sátte «Aqsaq qulan» kúıiniń shyǵý tarıhyna qulaq túreıik. (Oqýshy)
«Dombyrasyz sán qaıda?» áni (hormen aıtylady).
Shertedi bul dombyra dala syryn,
Aıtady júrektegi baba jyryn.
Kúmbirlep kúı tógedi shanaǵynan,
Aıaýly anamyzdaı – janashyrym.

Zaman - aı» kúıi. Oryndaıtyn:
Bizdiń ata – babamyz sózsheń bolyp, ózgeniń de utqyr jáne ótkir oıyn rızashylyqpen qabyldap, sóz qadirin bilgen halyq.
Endeshe, ortaǵa búgingi qonaǵymyzdy shaqyraıyq.
Dombyra qaıda barsam tastamaımyn,
Ánmenen sensiz óleń bastamaımyn.
Eki ishek, on bir perne, bir tıekpen,
Saırasam qyzyl tilmen aspandaımyn, -
degendeı, osy dombyrashylyq óner sizdiń mamandyǵyńyz, júregińizdiń qalaýy dep aıtsaq, qatelespeımiz be? Ózińiz bul týraly ne aıtar edińiz?
Jaýap:
Endi kókeıdegi kóp saýalǵa kezek bereıik.
(Oqýshylar tarapynan qonaqqa suraqtar qoıylady).
Jan joldas jas kúnimnen qaıda barsam,
Janyma júre almaımyn baılamasam.
Daýysyma daýys qosyp áser beredi,
Jańǵyrtyp taý men tasty aıqaılasam.
Sizden «Darıǵa, dombyramdy bershi maǵan» ánin oryndap berýińizdi suraımyz.
Tuńǵysh aspap – qobyz, kúıshi Qorqyt eken.
Biz biletin kúı atasy, onyń kúıleri týraly ne bilemiz?
1 – oqýshy. Kúı atasy – Qurmanǵazy, «Kishkentaı» kúıi týraly málimet,
4 – oqýshy. «Kisen ashqan» kúıiniń shyǵý tarıhy
2 – oqýshy. «Qaıran sheshem» kúıiniń shyǵý tarıhy
3 – oqýshy. «Baldyrǵan» kúıiniń shyǵý tarıhy
5 – oqýshy. «Saryarqa» kúıiniń shyǵý tarıhymen tanystyrady.

Qurmanǵazynyń «Erteń ketem» kúıi.
Oryndaıtyn________________

Ózinen ásem áýen qalyqtaǵan,
Qos ishekten aqqý kúı sharyqtaǵan.
Eski kózden qalǵan sen mura ediń,
Aıalap erteńderge alyp baram, - deı otyra, keshimizdi aıaqtaımyz.
( Qonaqqa eskertkish syılyq usynylady).