Qazaq tili sabaǵynda deńgeılep oqytý tehnologıasyn qoldanýdyń tıimdiligi
Qazaq tili sabaǵynda deńgeılep oqytý tehnologıasyn qoldanýdyń tıimdiligi
«Bala damýynyń eń sharyqtaý shegi – bul til men oıdyń shyǵarmashylyǵy» (L. S. Vygotskıı)
Deńgeılep saralap oqytý tehnologıasy 1998 oqý jylynan bastap mekteptiń barlyq satysyna, barlyq pánderge enip, oqý úrdisin jandandyrýǵa úlken úles qosyp keledi.
Profesor J. Qaraevtyń deńgeılep - saralap oqytý tehnologıasy jańasha ózgergen maqsatpen oqýshylardyń ózdiginen tanyp, izdený is - áreketterin meńgertýdi talap etedi. Bul tehnologıada birinshi orynda oqýshy turady jáne óz betimen bilim alýdaǵy belsendiligine asa nazar aýdaryldy.
Deńgeılep - saralap oqytý tehnologıasynda jumys mindetti úsh deńgeılik, qosymsha shyǵarmashylyq deńgeı talaptarynan turady. Onyń basty maqsaty – synyp oqýshylaryn «qabiletti», «qabiletsiz» degen jikterge bólýdi boldyrmaý. Bul tehnologıa boıynsha sabaqta barlyq oqýshy tapsyrmany İ deńgeıden bastap oryndaıdy.
I - reprodýktıvtik deńgeı. İ deńgeı tapsyrmalaryn oryndaý memlekettik bilim standarty talaptarynyń oryndalýyna kepildik beredi. Barlyq oqýshy birinshi deńgeılik tapsyrmalardy oryndaýǵa mindetti, al joǵary deńgeılik tapsyrmalardy da oryndaı alýy qajet. Oqýshylar jumysty bir mezgilde bastap, bilim ıgerýdegi óz qabiletterin anyqtaıdy.
II - algorıtmdik deńgeı. Úırenýshilik deńgeıdegi bilimin tolyqtyra otyryp, oqýshynyń oılaý qabiletin jetildirýge beriletin ekinshi deńgeı tapsyrmalaryn oryndaý kezinde kúrdeli materıaldardy retteýi jáne júıeleýi kerek.
III - izdenis (evrıstıkalyq) deńgeıinde oqýshylar taqyryp boıynsha meńgergen bilimderin jetildirip, tereńdetýmen qatar, oı qorytýǵa arnalǵan, daǵdy qalyptastyratyn, ártúrli ádis - tásildermen oryndalatyn tapsyrmalar oryndaıdy. Oqýshy ózi izdenip, materıaldy sanaly túrde meńgerýi kerek.
IV - shyǵarmashylyq deńgeı. Oqýshy ózindik shyǵarmashylyq deńgeıin kórsetedi. Shyǵarmalar, shyǵarmashylyq tapsyrmalar - oqýshylardyń biliktiligi men daǵdysyn qalyptastyrý jáne ony baǵalaý deńgeıi bolady. Óz betimen taldaý jasaý arqyly shyǵarmashylyq turǵydan zertteý jumysyn júrgizýge baýlý.
Osylaı bir deńgeıden kelesi deńgeıge ótý úshin óz bilimin, bilik pen daǵdysyn tolyqtyryp otyrady. Nátıjesinde joǵary deńgeılik tapsyrmalardy oryndaý ár oqýshynyń maqsatyna aınalady.
Deńgeılik tapsyrmalar reıtıń - upaı – bal jınaý ádisimen baǵalanatynyn eskersek, oqýshylardyń deńgeılik sabaq ótkennen keıin de sol tapsyrmalarda jibergen qatelikterine, tapsyrmalaryn oryndaýda qoldanǵan tásilderine analız jasap, qatelikteri men kemshilikterin anyqtaı bilýge múmkindik beredi. Kelesi tapsyrmalarda oqýshy neǵurlym kóbirek upaı jınaý úshin izdenip oqytýshydan, joldastarynan, qosymsha materıaldardan bilim jınaıdy.
Deńgeılep oqytý tehnologıasynyń maqsaty bolyp bilim alýshynyń jeke basynyń dara jáne derbes erekshelikterin eskerip, olardyń óz betinshe izdenýin arttyryp, shyǵarmashylyǵyn qalyptastyrý tabylady. Árbir bilim alýshy óziniń damý deńgeıinde oqý materıalyn meńgergenin qamtamasyz etýi kerek. Deńgeılep oqytý tehnologıasy deńgeılik tapsyrmalar arqyly iske asady. Sebebi sabaqtyń ereksheligi jáne onyń tıimdiligin arttyrýdyń negizgi tásilderiniń biri - oqýshylarǵa arnalǵan deńgeılik tapsyrmalar oryndaý. Olardy ózdik jumystar, úlestirmeli materıaldar, testik jáne úı tapsyrmalary túrinde berýge bolady. Ár taraý boıynsha durys qurastyrylǵan deńgeılik tapsyrmalar sapaly bilim negizi bola alady, óıtkeni ol oqýshynyń bilim sapasynyń damýyn, logıkalyq oılaýyn, daǵdysyn qamtamasyz etedi. Bul tehnologıada birinshi orynda oqýshy turady jáne óz betimen bilim alýdaǵy oqýshynyń belsendiligine asa nazar aýdaryldy. Sondyqtan óz is - tájirıbemde oqýshylardyń oılaý qabiletin damytý ózdiginen jumys jasaýǵa daǵdylandyrý barysynda iske asyrylatyn deńgeılep oqytý tehnologıasynyń da elementterin qoldanamyn.
Deńgeılep - saralap oqytý tehnologıasynyń oqýshylarǵa tıimdiligi:
• Synyp oqýshylarynyń barlyǵy deńgeılik tapsyrma oryndaýy;
• Bilim kórsetkishiniń naqty jáne sapaly bolýy;
• Oqýshynyń óz bilimin ózi baǵalap, bilim deńgeıin damyta alýy
• Oqýshylardyń oqýǵa yntasy men pánge qyzyǵýshylyǵynyń artýy;
• Oqýshynyń izdený daǵdysynyń, ustamdylyǵynyń qalyptasýy;
• Oqýshy belsendiliginiń oıanýy;
• Alǵa qoıǵan maqsatyna jetýge daǵdylanýy, qıyndyqtardy jeńýge umtylýy;
• Oqýshynyń ózdiginen jumys isteýi men jaýapkershiliginiń artýy;
• Oqýshy men muǵalim arasyndaǵy yntymaqtastyq qarym - qatynastyń ornaýy.
Deńgeılep - saralap oqytý tehnologıasynyń muǵalimderge tıimdiligi:
• Deńgeılep - saralap oqytýda bilim ıgerýdiń úsh deńgeıiniń qarastyrylýy;
• Oqýshylardyń sabaq ústinde birneshe deńgeıde jumys júrgizýi;
• Bilim dárejesi birdeı toptardy tekserý isiniń jeńildeýi;
• Oqýshylardyń jumystary ádil baǵalanýy;
• Oqýshy men muǵalimniń belsendi shyǵarmashylyq qyzmetin damytýy;
• Daryndy oqýshylardy anyqtap, olarmen turaqty jáne júıeli jumys isteý múmkindiginiń ornaýy;
• Olımpıadalyq, shyǵarmashylyq jumys jeńimpazdarynyń sany artýy.
Jumysymdaǵy negizgi baǵytym: Qazaq tili jáne kásiptik qazaq tili sabaqtarynda deńgeılep oqytý tehnologıasyn qoldaný, al maqsatym: oqýshylardyń shyǵarmashylyqpen izdene jumys isteý qabiletterin nátıjeli damytý.
Jetistikterge jetý úshin eń aldymen oqýshylardyń bilim dárejesin, yntasyn, aqyl - oı, eńbek daǵdysyn, óz jumysyna degen jaýapkershiligin eskerý qajet. Deńgeılik tapsyrmalardy qandaı dárejede oryndaı alsa baǵa bilimine qaraı qoıylady.
Sabaq barysynda synyptaǵy barlyq oqýshynyń bilim deńgeıi anyqtalady. Bul ádistiń taǵy bir tıimdi jaǵy – oqýshy óziniń bilim deńgeıin, neni oqý kerektigin anyqtap, óziniń izdenýine bolady. Óıtkeni ol bilim sapasynyń damýyn qamtamasyz etedi.
Bilim sapasy bilim, biliktilik, daǵdy jáne tulǵanyń qasıetteri men qabiletterimen baǵalanady. Sabaqta oqýshylarǵa óz oılaryn taldaýǵa, aıtýǵa, qorytyndylaýǵa kóp kóńil bólý qajet. Sabaq barysynda ózdiginen eńbektenýge, shyǵarmashylyqpen izdenýge, qorytyndy jasaýǵa mashyqtanady. Tapsyrmany oryndaý barysynda jiberilgen qateler men kemshilikterdi ýaqytynda anyqtap túzetýge múmkindik berý kerek. Muǵalim bilimi nasharlarǵa kómek berip, qabilettilermen jumys uıymdastyryp otyrý arqyly matematıka pánin oqýǵa degen qyzyǵýshylyǵyn, belsendigin arttyrady. Taqyrypty tolyq meńgere almaǵan oqýshylarmen qosymsha sabaqtar, synyptan tys jumystar júrgizýi kerek.
Jańa oqytý tehnologıasynyń qaı túri bolsa da, ol ıgerýge tıimdi, oqytýshy men bilim alýshynyń arasynda qarym - qatynas ornatýǵa ıkemdi bolýy tıis. Qazirgi árbir izdenimpaz oqytýshynyń mindeti oqýshynyń belsendiligin, iskerligin damytý. Osyǵan oraı, oqýshylardyń tanymdyq belsendiligin arttyrýdyń tıimdi joldarynyń biri ózindik jumyspen ózdiginen bilim alý jumysyn uıymdastyrýdyń pedagogıkalyq jáne ádistemelik tásilderin qazirgi zaman talaptaryna sáıkes jetildirý bolyp otyr.
Sońǵy kezde ýaqyt talabyna saı óz tájirıbemde men deńgeılep oqytý tehnologıasyn qoldanyp júrmin. Bul tehnologıada birinshi orynda oqýshy turady jáne óz betimen bilim alýdaǵy belsendiligine asa nazar aýdarylady.
Ózimniń tájirıbeme kelsem, men orys tilinde bilim alatyn toptardaǵy qazaq jáne kásiptik qazaq tilinde deńgeılep oqytý tehnologıanyń elementterin jıi qoldanamyn.
Osy tehnologıa boıynsha sabaǵymda myna baǵytta jumys jasaımyn:
- ujymmen jumys;
- toppen jumys;
- jeke oqýshymen jumys;
- daryndy oqýshy daıyndaý.
DEŃGEILİK TAPSYRMALAR
KIİZ ÚI
Kıiz úı negizgi tórt bólshekten quralady. Ol - kerege, ýyq, shańyraq, esik. Bulardyń biri taldan, qaıyńnan, terekten jasalady. Eń jaqsysy tal. Kerege, ýyq, shańyraq, esikti sheber - úıshi jasaıdy. Úıshiler taldy ózender boıynan alady. Ol ózender: Edil, Jaıyq, Syrdarıa.
Úıshi kıiz úıdiń aǵashtan jasaıtyn buıymdaryn kóktemde bastap, kúzdiń aıaǵyna deıin isteıdi. Kıiz úıdiń aǵash bólshekterin jasaý úshin úıshiler mor, tez, úski degen ulttyq qural - saımandardy paıdalanǵan.
Kerege qanattardan turady. Qanat saǵanaqtan quralady. Keregeniń eki túri bolady: jelkóz, torkóz. Jelkóz qatty jelge tózimdi, al torkóz jańbyrly kúnderde sý jibermeıdi. Saǵanaqtar qıǵash ornalasady.
Shańyraq eki bólshekten turady: sheńber jáne kúldireýishten. Egerde kıiz úıdiń basqa bólshekteri taldan jasalsa, shańyraq qaıyńnan ıilip jasalady. Ol úshin qaıyńdy jazdyń ortasynda kesip alady. Bul kezde qaıyńnyń shyryny mol, sondyqtan ony keptirmeı, sheńber ıedi.
saǵanaq - jerd
qanat - reshetka
qıǵash - po dıagonalı
sheńber - krýg
I deńgeı
1. Mátinnen zat esimderdi terip, jekeshe jáne kópshe túrinde jazyńyz.
2. Mátin boıynsha suraqtar qurastyryńyz.
II deńgeı
2. Berilgen sózderdi qazaq tiline aýdaryńyz.
Sılnyı veter, dojdlıvye dnı; bolshaıa setka, massıvnaıa jerd, kojanaıa poloska, kojanyı ýzelok, shestıkanatnaıa ıýrta, legkoe derevo, ne propýstıt veter.
III deńgeı
Mátindi orys tiline aýdaryńyz.
IV deńgeı Rejıser A. Qarsaqbaev «Daladaǵy qýǵyn» (S. Seıfýllın)
Oqýshylar 1 - shi kórinisti kóredi.
1. Sóz tirkesterin esińizge saqtap qalyńyz.
qońaq syılaý shańyraq syılaý
shashtyń aǵyn syılaý aqsaqaldy syılaý
qarıalardy syılaý ata - anany syılaý
amandasý sálemdesý
2. Shańyraq syılaý kózqarasy turǵysynan qonaqtyń is - áreketine minezdeme berińiz.
Oharakterızýıte povedenıe gostá s tochkı zrenıa shańyraq syılaý.
TİL DAMYTÝ
A. Qarsaqbaev «Daladaǵy qýǵyn» (S. Seıfýllın) “Pogoná v stepı”
Tórtinshi kórinis (chetvertyı fragment)
I deńgeı
Berilgen etistikterdiń bolymsyz túrin quryńyz.
Obrazýıte otrısatelnye formy dannyh glagolov po obrazsý
jasyrý - jasyrmaý úndeý - __________
satý - __________ asyraý - __________
qorǵaý - __________ áýreleý - __________
sanaý - __________ aıtý - __________
I deńgeı
Syn esimderdi este saqtańyz. Zapomnıte prılagatelnye.
1. qaıyrymdy - mılostıvyı, lúbeznyı, dobryı
ádiletti - spravedlıvyı, pravdıvyı
ádil - spravedlıvyı, chestnyı
ádillet - spravedlıvost chestnost
Oqyńyz, aýdaryńyz. Prochıtaıte ı perevedıte:
«Bala damýynyń eń sharyqtaý shegi – bul til men oıdyń shyǵarmashylyǵy» (L. S. Vygotskıı)
Deńgeılep saralap oqytý tehnologıasy 1998 oqý jylynan bastap mekteptiń barlyq satysyna, barlyq pánderge enip, oqý úrdisin jandandyrýǵa úlken úles qosyp keledi.
Profesor J. Qaraevtyń deńgeılep - saralap oqytý tehnologıasy jańasha ózgergen maqsatpen oqýshylardyń ózdiginen tanyp, izdený is - áreketterin meńgertýdi talap etedi. Bul tehnologıada birinshi orynda oqýshy turady jáne óz betimen bilim alýdaǵy belsendiligine asa nazar aýdaryldy.
Deńgeılep - saralap oqytý tehnologıasynda jumys mindetti úsh deńgeılik, qosymsha shyǵarmashylyq deńgeı talaptarynan turady. Onyń basty maqsaty – synyp oqýshylaryn «qabiletti», «qabiletsiz» degen jikterge bólýdi boldyrmaý. Bul tehnologıa boıynsha sabaqta barlyq oqýshy tapsyrmany İ deńgeıden bastap oryndaıdy.
I - reprodýktıvtik deńgeı. İ deńgeı tapsyrmalaryn oryndaý memlekettik bilim standarty talaptarynyń oryndalýyna kepildik beredi. Barlyq oqýshy birinshi deńgeılik tapsyrmalardy oryndaýǵa mindetti, al joǵary deńgeılik tapsyrmalardy da oryndaı alýy qajet. Oqýshylar jumysty bir mezgilde bastap, bilim ıgerýdegi óz qabiletterin anyqtaıdy.
II - algorıtmdik deńgeı. Úırenýshilik deńgeıdegi bilimin tolyqtyra otyryp, oqýshynyń oılaý qabiletin jetildirýge beriletin ekinshi deńgeı tapsyrmalaryn oryndaý kezinde kúrdeli materıaldardy retteýi jáne júıeleýi kerek.
III - izdenis (evrıstıkalyq) deńgeıinde oqýshylar taqyryp boıynsha meńgergen bilimderin jetildirip, tereńdetýmen qatar, oı qorytýǵa arnalǵan, daǵdy qalyptastyratyn, ártúrli ádis - tásildermen oryndalatyn tapsyrmalar oryndaıdy. Oqýshy ózi izdenip, materıaldy sanaly túrde meńgerýi kerek.
IV - shyǵarmashylyq deńgeı. Oqýshy ózindik shyǵarmashylyq deńgeıin kórsetedi. Shyǵarmalar, shyǵarmashylyq tapsyrmalar - oqýshylardyń biliktiligi men daǵdysyn qalyptastyrý jáne ony baǵalaý deńgeıi bolady. Óz betimen taldaý jasaý arqyly shyǵarmashylyq turǵydan zertteý jumysyn júrgizýge baýlý.
Osylaı bir deńgeıden kelesi deńgeıge ótý úshin óz bilimin, bilik pen daǵdysyn tolyqtyryp otyrady. Nátıjesinde joǵary deńgeılik tapsyrmalardy oryndaý ár oqýshynyń maqsatyna aınalady.
Deńgeılik tapsyrmalar reıtıń - upaı – bal jınaý ádisimen baǵalanatynyn eskersek, oqýshylardyń deńgeılik sabaq ótkennen keıin de sol tapsyrmalarda jibergen qatelikterine, tapsyrmalaryn oryndaýda qoldanǵan tásilderine analız jasap, qatelikteri men kemshilikterin anyqtaı bilýge múmkindik beredi. Kelesi tapsyrmalarda oqýshy neǵurlym kóbirek upaı jınaý úshin izdenip oqytýshydan, joldastarynan, qosymsha materıaldardan bilim jınaıdy.
Deńgeılep oqytý tehnologıasynyń maqsaty bolyp bilim alýshynyń jeke basynyń dara jáne derbes erekshelikterin eskerip, olardyń óz betinshe izdenýin arttyryp, shyǵarmashylyǵyn qalyptastyrý tabylady. Árbir bilim alýshy óziniń damý deńgeıinde oqý materıalyn meńgergenin qamtamasyz etýi kerek. Deńgeılep oqytý tehnologıasy deńgeılik tapsyrmalar arqyly iske asady. Sebebi sabaqtyń ereksheligi jáne onyń tıimdiligin arttyrýdyń negizgi tásilderiniń biri - oqýshylarǵa arnalǵan deńgeılik tapsyrmalar oryndaý. Olardy ózdik jumystar, úlestirmeli materıaldar, testik jáne úı tapsyrmalary túrinde berýge bolady. Ár taraý boıynsha durys qurastyrylǵan deńgeılik tapsyrmalar sapaly bilim negizi bola alady, óıtkeni ol oqýshynyń bilim sapasynyń damýyn, logıkalyq oılaýyn, daǵdysyn qamtamasyz etedi. Bul tehnologıada birinshi orynda oqýshy turady jáne óz betimen bilim alýdaǵy oqýshynyń belsendiligine asa nazar aýdaryldy. Sondyqtan óz is - tájirıbemde oqýshylardyń oılaý qabiletin damytý ózdiginen jumys jasaýǵa daǵdylandyrý barysynda iske asyrylatyn deńgeılep oqytý tehnologıasynyń da elementterin qoldanamyn.
Deńgeılep - saralap oqytý tehnologıasynyń oqýshylarǵa tıimdiligi:
• Synyp oqýshylarynyń barlyǵy deńgeılik tapsyrma oryndaýy;
• Bilim kórsetkishiniń naqty jáne sapaly bolýy;
• Oqýshynyń óz bilimin ózi baǵalap, bilim deńgeıin damyta alýy
• Oqýshylardyń oqýǵa yntasy men pánge qyzyǵýshylyǵynyń artýy;
• Oqýshynyń izdený daǵdysynyń, ustamdylyǵynyń qalyptasýy;
• Oqýshy belsendiliginiń oıanýy;
• Alǵa qoıǵan maqsatyna jetýge daǵdylanýy, qıyndyqtardy jeńýge umtylýy;
• Oqýshynyń ózdiginen jumys isteýi men jaýapkershiliginiń artýy;
• Oqýshy men muǵalim arasyndaǵy yntymaqtastyq qarym - qatynastyń ornaýy.
Deńgeılep - saralap oqytý tehnologıasynyń muǵalimderge tıimdiligi:
• Deńgeılep - saralap oqytýda bilim ıgerýdiń úsh deńgeıiniń qarastyrylýy;
• Oqýshylardyń sabaq ústinde birneshe deńgeıde jumys júrgizýi;
• Bilim dárejesi birdeı toptardy tekserý isiniń jeńildeýi;
• Oqýshylardyń jumystary ádil baǵalanýy;
• Oqýshy men muǵalimniń belsendi shyǵarmashylyq qyzmetin damytýy;
• Daryndy oqýshylardy anyqtap, olarmen turaqty jáne júıeli jumys isteý múmkindiginiń ornaýy;
• Olımpıadalyq, shyǵarmashylyq jumys jeńimpazdarynyń sany artýy.
Jumysymdaǵy negizgi baǵytym: Qazaq tili jáne kásiptik qazaq tili sabaqtarynda deńgeılep oqytý tehnologıasyn qoldaný, al maqsatym: oqýshylardyń shyǵarmashylyqpen izdene jumys isteý qabiletterin nátıjeli damytý.
Jetistikterge jetý úshin eń aldymen oqýshylardyń bilim dárejesin, yntasyn, aqyl - oı, eńbek daǵdysyn, óz jumysyna degen jaýapkershiligin eskerý qajet. Deńgeılik tapsyrmalardy qandaı dárejede oryndaı alsa baǵa bilimine qaraı qoıylady.
Sabaq barysynda synyptaǵy barlyq oqýshynyń bilim deńgeıi anyqtalady. Bul ádistiń taǵy bir tıimdi jaǵy – oqýshy óziniń bilim deńgeıin, neni oqý kerektigin anyqtap, óziniń izdenýine bolady. Óıtkeni ol bilim sapasynyń damýyn qamtamasyz etedi.
Bilim sapasy bilim, biliktilik, daǵdy jáne tulǵanyń qasıetteri men qabiletterimen baǵalanady. Sabaqta oqýshylarǵa óz oılaryn taldaýǵa, aıtýǵa, qorytyndylaýǵa kóp kóńil bólý qajet. Sabaq barysynda ózdiginen eńbektenýge, shyǵarmashylyqpen izdenýge, qorytyndy jasaýǵa mashyqtanady. Tapsyrmany oryndaý barysynda jiberilgen qateler men kemshilikterdi ýaqytynda anyqtap túzetýge múmkindik berý kerek. Muǵalim bilimi nasharlarǵa kómek berip, qabilettilermen jumys uıymdastyryp otyrý arqyly matematıka pánin oqýǵa degen qyzyǵýshylyǵyn, belsendigin arttyrady. Taqyrypty tolyq meńgere almaǵan oqýshylarmen qosymsha sabaqtar, synyptan tys jumystar júrgizýi kerek.
Jańa oqytý tehnologıasynyń qaı túri bolsa da, ol ıgerýge tıimdi, oqytýshy men bilim alýshynyń arasynda qarym - qatynas ornatýǵa ıkemdi bolýy tıis. Qazirgi árbir izdenimpaz oqytýshynyń mindeti oqýshynyń belsendiligin, iskerligin damytý. Osyǵan oraı, oqýshylardyń tanymdyq belsendiligin arttyrýdyń tıimdi joldarynyń biri ózindik jumyspen ózdiginen bilim alý jumysyn uıymdastyrýdyń pedagogıkalyq jáne ádistemelik tásilderin qazirgi zaman talaptaryna sáıkes jetildirý bolyp otyr.
Sońǵy kezde ýaqyt talabyna saı óz tájirıbemde men deńgeılep oqytý tehnologıasyn qoldanyp júrmin. Bul tehnologıada birinshi orynda oqýshy turady jáne óz betimen bilim alýdaǵy belsendiligine asa nazar aýdarylady.
Ózimniń tájirıbeme kelsem, men orys tilinde bilim alatyn toptardaǵy qazaq jáne kásiptik qazaq tilinde deńgeılep oqytý tehnologıanyń elementterin jıi qoldanamyn.
Osy tehnologıa boıynsha sabaǵymda myna baǵytta jumys jasaımyn:
- ujymmen jumys;
- toppen jumys;
- jeke oqýshymen jumys;
- daryndy oqýshy daıyndaý.
DEŃGEILİK TAPSYRMALAR
KIİZ ÚI
Kıiz úı negizgi tórt bólshekten quralady. Ol - kerege, ýyq, shańyraq, esik. Bulardyń biri taldan, qaıyńnan, terekten jasalady. Eń jaqsysy tal. Kerege, ýyq, shańyraq, esikti sheber - úıshi jasaıdy. Úıshiler taldy ózender boıynan alady. Ol ózender: Edil, Jaıyq, Syrdarıa.
Úıshi kıiz úıdiń aǵashtan jasaıtyn buıymdaryn kóktemde bastap, kúzdiń aıaǵyna deıin isteıdi. Kıiz úıdiń aǵash bólshekterin jasaý úshin úıshiler mor, tez, úski degen ulttyq qural - saımandardy paıdalanǵan.
Kerege qanattardan turady. Qanat saǵanaqtan quralady. Keregeniń eki túri bolady: jelkóz, torkóz. Jelkóz qatty jelge tózimdi, al torkóz jańbyrly kúnderde sý jibermeıdi. Saǵanaqtar qıǵash ornalasady.
Shańyraq eki bólshekten turady: sheńber jáne kúldireýishten. Egerde kıiz úıdiń basqa bólshekteri taldan jasalsa, shańyraq qaıyńnan ıilip jasalady. Ol úshin qaıyńdy jazdyń ortasynda kesip alady. Bul kezde qaıyńnyń shyryny mol, sondyqtan ony keptirmeı, sheńber ıedi.
saǵanaq - jerd
qanat - reshetka
qıǵash - po dıagonalı
sheńber - krýg
I deńgeı
1. Mátinnen zat esimderdi terip, jekeshe jáne kópshe túrinde jazyńyz.
2. Mátin boıynsha suraqtar qurastyryńyz.
II deńgeı
2. Berilgen sózderdi qazaq tiline aýdaryńyz.
Sılnyı veter, dojdlıvye dnı; bolshaıa setka, massıvnaıa jerd, kojanaıa poloska, kojanyı ýzelok, shestıkanatnaıa ıýrta, legkoe derevo, ne propýstıt veter.
III deńgeı
Mátindi orys tiline aýdaryńyz.
IV deńgeı Rejıser A. Qarsaqbaev «Daladaǵy qýǵyn» (S. Seıfýllın)
Oqýshylar 1 - shi kórinisti kóredi.
1. Sóz tirkesterin esińizge saqtap qalyńyz.
qońaq syılaý shańyraq syılaý
shashtyń aǵyn syılaý aqsaqaldy syılaý
qarıalardy syılaý ata - anany syılaý
amandasý sálemdesý
2. Shańyraq syılaý kózqarasy turǵysynan qonaqtyń is - áreketine minezdeme berińiz.
Oharakterızýıte povedenıe gostá s tochkı zrenıa shańyraq syılaý.
TİL DAMYTÝ
A. Qarsaqbaev «Daladaǵy qýǵyn» (S. Seıfýllın) “Pogoná v stepı”
Tórtinshi kórinis (chetvertyı fragment)
I deńgeı
Berilgen etistikterdiń bolymsyz túrin quryńyz.
Obrazýıte otrısatelnye formy dannyh glagolov po obrazsý
jasyrý - jasyrmaý úndeý - __________
satý - __________ asyraý - __________
qorǵaý - __________ áýreleý - __________
sanaý - __________ aıtý - __________
I deńgeı
Syn esimderdi este saqtańyz. Zapomnıte prılagatelnye.
1. qaıyrymdy - mılostıvyı, lúbeznyı, dobryı
ádiletti - spravedlıvyı, pravdıvyı
ádil - spravedlıvyı, chestnyı
ádillet - spravedlıvost chestnost
Oqyńyz, aýdaryńyz. Prochıtaıte ı perevedıte:
Nazar aýdaryńyz! Jasyryn mátindi kórý úshin sizge saıtqa tirkelý qajet.
You Might Also Like
-
Sabaqtyń taqyryby: Jer – shar tárizdi dene. Globýs – jerdiń dál úlgisi
-
Sabaqtyń taqyryby: «Ózin - ózi taný páninde qoldanylatyn ádis - tásilder»
