InfoHub Logo

Batys Qazaqstan oblysy, Bókeı Ordasy aýdany,
Han Ordasy aýyly, Jáńgir han atyndaǵy jalpy bilim
beretin orta mektebiniń tarıh pániniń muǵalimi
Almýrzına Gýlmıra Joldıbaevna

Qazaqstan tarıhy 7 synyp
Qazaqstan aýmaǵyndaǵy etnosaıası qaýymdastyqtyń qalyptasýy
Sabaqtyń maqsaty:
Bilimdilik: Qazaqstan aýmaǵyndaǵy etnosaıası qaýymdastyqtyń qalyptasýyn baıandaý, halyqtyń ǵasyrlar boıy armandaǵan arman tilegi men ózara týystastyǵy nátıjesinde dúnıege kelgenin túsindirý.
Tárbıelik: Tuńǵysh qazaq memleketiniń qurylýyna negiz qalaǵan qoǵam qaıratkerleriniń eńbegin baǵalaı bilýge, tarıhı uly tulǵalardyń erlikterin nasıhattaı otyryp, otansúıgishtikke tárbıeleý, óz eliniń tarıhyna, adal uldaryna degen qurmet sezimin qalyptastyrý. Óz eliniń tarıhyn bilip, qurmetteýge, adamgershilikke tárbıeleý, óz Otanyn súıýge, ultjandylyqqa tárbıeleý.
Damytýshylyq: Kartamen jumys jasaýǵa, óz betinshe qorytyndy jasaýǵa, izdeniske daǵdylandyrý. Oqýshylardyń tarıhı – tanymdyq qabiletterin óz betinshe izdenýge baýlý, til baılyǵyn damytý.
Pánaralyq baılanys: ádebıet, geografıa, beıneleý
Sabaqtyń ádisi: baıandaý, suraq – jaýap, tirek - syzbalar, kestemen jumys.
Sabaqtyń túri: Jańa sabaqty meńgertý
Kórnekilik quraldar: oqýlyq, karta, syzba, ınteraktıvti taqta, slaıd,
karta, tirek sqemalary, qazaq handarynyń portretteri.

Sabaqtyń barysy:
İ. Uıymdastyrý kezeńi
II. Jańa sabaq
İİİ. Qorytyndy kezeń
İÚ. Ú ı tapsyrmasy

J o s p a r y:
1. Ejelgi zamanǵy týystyq belgiler.
2. Orta ǵasyrlardaǵy etnıkalyq ózgerister.
3. Qazaqstandaǵy etnosaıası qaýymdastyqtyń qalyptasýy.

İ. Ejelgi zamanǵy týystyq belgileri
Halyq bolyp qalyptasýdy anyqtap, zertteıtin arheologıa, antropologıa, etnologıa, til bilimi sıaqty kóptegen ǵylym salalary qundy derekter beredi. Al tarıh basqa ǵylymdar bergen derekterdi paıdalanyp, belgili bir aýmaqta qandaı halyqtyń ómir súrgendigin naqtylaıdy.

Saq, sarmat, úısin taıpalarynyń kelbetteri androndyqtarǵa uqsas bolǵan.
Saqtyń músindik portreti
Úısinniń músindik portreti
Sarmattyń músindik portreti

İİ. Orta ǵasyrdaǵy etnıkalyq ózgerister
Vİ - İHǵǵ - Qazaqstanǵa shyǵystan kelgen ǵun taıpalarynyń jergilikti taıpalarmen aralasýynyń nátıjesinde monǵoloıdtyq belgiler damı bastaıdy.

Mańǵyt, barlas sıaqty túrkilengen jańa etnıkalyq toptar paıda boldy.

Jaýlap alýǵa baılanysty jer máselesi shıelenise túsedi.
Mońǵoldar shuraıly jerlerin tartyp alǵan jergilikti halyq basqa jaqqa aýa kóshedi.
Shyńǵys urpaqtary ósip, jańa úlestik jer alǵanda jergilikti rý - taıpalar da bóliske tústi.
Qazaq jerindegi halyq bolyp qalyptasý úrdisi 150 - 200 jylǵa kesheýildeıdi.

Etnosası qaýymdastyq dep belgili bir tarıhı aımaqta qurylǵan handyqtyń turǵyndaryn aıtamyz.
Aq Ordanyń turǵyndary – “ózbek”, “qazaq - ózbek”
Noǵaı Ordasynyń turǵyndary – “mańǵyt”, “noǵaılar”
Qazaq = úısin+qypshaq
Handyqtardyń shekarasy turaqty bolmaǵan.

HÚ ǵasyrdyń birinshi jartysynda Qazaqstanda ómir súrgen handyqtardyń etnıkalyq quramy tili jaǵynan, túr - turpaty, sharýashylyǵy, ádet - ǵurpy, salt - sanasy jaqtarynan bir - birine uqsas bolǵan. Olar “92 baýly ózbekter” shejiresi boıynsha, 92 taıpadan turǵan.

Ózbekterge basty úsh halyq jatady - shaıbanı, qazaqtar, qaraqalpaq pen noǵaılar atalǵan mańǵyttar.
– dep tarıhshy Isfaǵan Rýzbıhan jazǵan.

“ T a r ı h ı m o z a ı k a ”
Uǵymdar men tarıhı oqıǵalarǵa anyqtama berińder.

Etnosaıası qaýymdastyq -
«Qazaq - ózbekter»-
Antropologıa -
«92 baýly ózbekter»-
Rýzbıhan -
monǵoloıdtyq -

Úıge tapsyrma
§31. Qazaqstan aýmaǵyndaǵy etnosaıası
qaýymdastyqtyń qalyptasýy
Ejelgi jáne orta ǵasyrda Qazaqstan jerine qonystanǵan taıpalardyń atyn dápterińe jazyńdar.
Qashan etnonım paıda boldy, dápterińe jazyńdar:
ózbek;
moǵol;
noǵaı;
mańǵyt;
qazaq

Tolyq nusqasyn júkteý