InfoHub Logo

Áleýmettik qozǵalystar degenimiz - qoǵamǵa jańalyq nemese ózgeris engizý maqsatynda bir nemese birneshe birlestikter júzege asyratyn is-sharalar. Qoǵamdyq qozǵalystar qoǵamdaǵy qaqtyǵystar men máselelerdi sheshý tásili retinde saıası mádenıettiń bir bóligi bolyp tabylatyndyǵyn dáleldeý úshin, olarda qoǵamdyq qozǵalystardy sheshý jolynda qoǵam músheleriniń normatıvti qundylyqqa beıimdiligi bolatyndyǵynan bastaý kerek. Ol úshin birinshiden, siz normatıvtik qundylyqtarǵa beıimdiliktiń saıası mádenıettiń quramdas bóligi ekendigine kóz jetkizýińiz kerek. Qoǵamdyq qozǵalystar kóptegen jyldar boıy bolǵan, biraq sońǵy birneshe onjyldyqtarda qazirgi bolyp jatqan áleýmettik qozǵalystar ártúrli dep esepteledi. Qazir bizde «Jańa áleýmettik qozǵalystar» degen termın bar.
Meniń oıymsha, kez-kelgen qozǵalystyń bizdiń qoǵamdaǵy rólin túsinýdiń eń jaqsy tásili - olardyń keıbireýleri men olardyń nátıjelerin taldaý. 2019 jyly jaǵdaıdyń ýshyǵýyn kórsetetin kóptegen qoǵamdyq narazylyqtar boldy. Máselen, aqpan aıynda ár qaladaǵy kóp balaly analar óz synyptarynyń áleýmettik jaǵdaıyn jaqsartýdy talap etti. Ádette, mundaı baıandamalarǵa qatysýshylar, árıne, uzaq ýaqyt boıy ózgerister týraly oılanǵan, biraq narazylyq úshin, ádette, máseleniń mańyzdylyǵyn kórsetetin qandaı-da bir is-shara qajet. Bul jaǵdaıda balalardyń óz úıinde janyp ketýi kezdeısoq jaǵdaı. Mıtıńter, narazylyqtar, jaýaptar - bul halyqtyń keıbir oqıǵalarǵa, sheshimderge, reformalarǵa reaksıasy. Sondyqtan, olar ózdiginen júredi. Biraq bul jerde bılik baılanysqa shyǵyp, járdemaqyny kóbeıtý jáne baspana máselesin qarastyrdy. Osylaısha, bul áleýmettik narazylyq sátti ótti dep aıtýǵa bolady. Alaıda, bul durys emes, óıtkeni men onyń qanshalyqty tıimdi bolǵanyn bilmeımin. Biraq men qoldaýdy kópbalaly otbasylar ǵana emes, basqa áleýmettik osal toptar da alady dep estidim.

Biraq qazir ekiushty emes qozǵalystar týraly da aıtqym keledi. Mysaly, Kómek eriktiler qozǵalysy. Atyndaǵy QazUÝ stýdentteri kiretin bul qoǵamdyq uıym Ál-Farabı. Ózgerister de olardyń maqsaty, biraq oǵan jetýdiń joly basqasha. Olar jetimderge, naýqas balalarǵa jáne qarttarǵa kómekke keledi. Osylaısha olar qoǵamǵa óz úlesterin qosyp qana qoımaı, tájirıbe jınaqtap, qoǵamda damıdy. Jasóspirimderge arnalǵan áleýmettik qyzmetter olarǵa mańyzdy azamattyq top retindegi óz mindetteri men mindetterin oryndaýǵa, problemalardy sheshýge jáne bolashaqta qoǵamdastyqtyń damýyna baǵyttalǵan resýrstarmen qamtamasyz etýge, sondaı-aq áleýmettik ózgeristerge jetekshilik etetin jas kadrlarmen qamtamasyz etýge múmkindik beredi. Sheteldegi jumys sıaqty ár túrli halyqaralyq volonterlik is-sharalar jasóspirimderdi óz elderi men etnıkalyq toptaryna negizdelgen tar túsinikter men alalaýshylyqtardan shyǵatyn ǵalamdyq azamattar retinde keń kózqaras pen tózimdilikti damytýǵa shaqyrady.

Eger ekologıalyq qozǵalystar týraly aıtatyn bolsaq, onda men Qazaqstanda qurylǵan eń mańyzdy ekologıalyq qozǵalys - Nevada-Semeı antıadrolyq qozǵalysy dep sanaımyn. 1947 jyly tamyzda Semeı ıadrolyq synaq polıgony salyndy (ol «Polıgon» dep te atalady), onda ıadrolyq synaqtar júrgizildi. Qorshaǵan ortanyń lastanýy Qazaqstandaǵy basty ekologıalyq problemalardyń birine aınaldy jáne qoǵam qaıratkeri Oljas Súleımenov alǵashqy kezdesýde uıymdastyrylǵan Nevada-Semeı qozǵalysynyń jetekshisi boldy. Bul qozǵalystyń basty maqsaty - Jerdi saqtaý, ıadrolyq qarýdy qoldanýdy toqtatý jáne polıgondardy jabý arqyly qorshaǵan ortany jaqsartý. Semeı polıgonyndaǵy sońǵy jarylys 1989 jyly jasalǵan, sodan keıin ol jappaı narazylyqtarǵa baılanysty jabyldy. Muny qozǵalystyń basty jetistigi dep sanaýǵa bolady. Birinshiden, olar ózderi baqylap otyrǵan problemany jarıalady jáne halyqtyń kóp bóligin ózgeris qajettiligine sendire aldy. Osylaısha uıymdastyrýshylar belsendiler tulǵasynda halyqtyń qoldaýyna ıe boldy. Bul qozǵalys qazir halyqaralyq antıadrolyq alánstyń bóligi bolyp tabylady. Osy jetistikke oraı biz qoǵamdyq, ekologıalyq jáne saıası qozǵalystardyń rólin jaqsy túsinemiz. Sonymen qatar, qozǵalys problemasy - bul oryndaýdyń bolmaýy. Menińshe, is-árekettiń resmı túrde jasalýy sırek emes, biraq is júzinde olar tıimdi oryndalmaıdy. Árıne, Nevada-Semeı qozǵalysyn sátti dep ataýǵa bolmaıdy, óıtkeni basty talap oryndaldy. Alaıda, ońaltý máselesi anaǵurlym aýqymdy bolyp shyqty jáne bólingen kómek aımaqty tolyq qalpyna keltirý úshin jetkiliksiz boldy. Másele «sheshildi» dep sanaldy.

«Mádenıet» sóziniń ózi ár túrli maǵynaǵa ıe, biraq meniń oıymsha, joǵaryda aıtylǵandardy eskere otyryp: «Qoǵamdyq jáne ekologıalyq qozǵalystar jalpy qozǵalys mádenıetin qalyptastyrýǵa yqpal etedi» dep aıta alamyn.

Mádenıettaný mamandyǵynyń 2 kýrs stýdenti Lı A.V. Óndiristik tájirıbe jetekshisi Esbolova M.A.

---