InfoHub Logo

Janbolat Mamaıdyń "Zulmat" fılminde qazaq halqynyń tarıhyndaǵy 22 aqpanda Reseı Syrtqy ister mınıstrliginiń aqparat jáne baspasóz bólimi «1932-1933 jj. KSRO-daǵy asharshylyqtan týyndaǵan qaıǵyly oqıǵaǵa qatysty uǵymdarǵa baılanysty» túsinikteme berdi. Reseı Syrtqy ister mınıstrligi atap ótkendeı, jaqynda birqatar Ortalyq Azıa memleketteriniń aqparattyq keńistiginde ótken ǵasyrdyń 30-shy jyldaryndaǵy ashtyq taqyryby ultshyldyq kózqarastardan týyndaǵandyǵy aıtyldy.Jáne  óz elderiniń jurtshylyǵyna osy qaıǵyly oqıǵany «ashtyq», tipti «aımaqtyń baıyrǵy halyqtarynyń genosıdi» dep atady.KSRO basshylyǵymen uıymdastyrylǵan, Qazaqstanda ótken ǵasyrdyń 20-30-shy jyldaryndaǵy oqıǵalar týraly neǵurlym egjeı-tegjeıli taldaýǵa jáne saıası baǵalandyrýǵa osy ýaqytqa deıin kóńil bólmeı kelemiz.Osy oraıda birneshe  mıllıon qazaqstandyqtar ashtyqtan qaıtys bolǵanǵandyǵyn,júzdegen myń Qytaıǵa qashyp ketkendigin,al keıbiri bólshevıkter men qarý-jaraqtarǵa qarý-jaraqpen kúresýte qaza tapqandyǵyn qalaı jasyrýǵa bolady eken.Ártúrli oqıǵalar  týraly aqparat áli kúnge deıin qupıalylyq paraǵyn qorshap turǵanymen, qazaqstandyq jýrnalıs Janbolat Mamaı, ótken ǵasyrdaǵy ashtyqty jáne mıllıondaǵan qazaqtardyń qaza bolýyn genosıdke baǵyndyrýdy qarastyrady. Onyń «Zulmat" fılmi Qazaqstanda osy jyldyń basynda kórsetildi, al bir aıdan az ýaqytta YouTube-da bir ǵana arna 400 000-nan astam kórermen jınady.Jýrnalıstiń aıtýynsha, Reseıdiń Syrtqy ister mınıstrliginiń túsindirmesi «Zulmat» fılminiń shyǵýyna baılanysty paıda boldy.

CAAN-ge bergen suhbatynda Janbolat Mamaı óz fılmi týraly áńgimelep berdi jáne Qazaqstandaǵy ashtyqtyń genosıd dep sanalýyn túsindirdi.

J.Mamaı: «2017 jyly saıası turǵydan negizdelgen bir is boıynsha maǵan úsh jyl merzimge jýrnalısik qyzmetpen aınalysýǵa tyıym salynǵan"-dep rejıser bar shyndyǵyn aıtty. Oǵap Qazaqstanda jýrnalısik qyzmetpen aınalysýǵa bolmaıdy eken.Sondyqtanda ol  aǵartý jolyn tańdaýdy sheshken.

HH ǵasyr - bul qasiret tragedıalar, revolúsıalyq ózgerister jáne álem tarıhyndaǵy túbegeıli ózgerister kezeńi. Aqpan tóńkerisinen keıin qazaqtar ózderiniń memlekettiligin - Alash respýblıkasyn qurý múmkindigine ıe boldy.Jáne de rejıser  XX ǵasyrdaǵy qazaqtardyń tarıhy týraly derekti fılmder serıasyn jasaýdy basty maqsat etken.

Ol túsirgen  alǵashqy fılm «Alash respýblıkasy jeńdi me?»-dep  atalady. Qazirgi ýaqytta birneshe myń kórermen kózaıymyna aınalǵan  ekinshi fılm - «Zulmat.Qazaqstandaǵy genosıd". Endigi kezekte Janbolat myrza úshinshi fılmdi shyǵarýdy josparlap otyr.Ol 30-shy jyldardaǵy jappaı saıası qýǵyn-súrginderge qatysty tarıhı trılogıa bolatyn kórinedi.

Fılmde Qazaqstandaǵy ashtyq týraly,erte keńestik kezeń jaıly tolyǵyraq baıandalady. Bul fılmde 1930 jyldary jarıalanǵan ataqty «altyýdyń haty",sondaı-aq, qazaq halqynyń 49% qaıtys bolǵanyndyǵy málimdeledi.

«Asharshyq» jáne «Zulmat» .«Asharshyq» azyq-túliktiń bolmaýyna baılanysty ashtyq bolyp tabylady. Biraq bul sóz 20-shy ǵasyrdaǵy qazaqtarmen bolǵan barlyq tragedıany bildirmeıdi. «Zulmat» - bul tragedıa, apat. Bul tragedıa, bul mıllıondaǵan kinásiz adamdardyń jappaı qyrylýy.Muraǵattyq qujattarǵa qaraǵanda arnaıy baıandamalar Stalın men bólshevıkterdiń joǵarǵy bıligi qazaq dalasynda ne bolyp jatqanyn jaqsy biledi. Olar jappaı daýlar, ujymdastyrý qarsy qarsylyq, adamdardyń jappaı ólimi jáne kannıbalızm Qazaqstanda bastalǵandyǵyn bildi. Biraq eshkim bólshevıkterdiń artyqshylyǵyn toqtatpaq emes. Qazaqtyń mal-janýarlaryn qazaq aýyldarynan alyp tastap, qazaqtardy jappaı qyryp-joıady. Bólshevıkter qazaq dalasynda júrgizgen saıasat mıllıondaǵan adamnyń ólimine ákeletinin jaqsy biledi.

«Zulmat» fılminde biz osy oqıǵalar týraly egjeı-tegjeıli sıpattaǵan.Birinshi bólim 1921-22 jyldardaǵy jappaı ashtyqqa qatysty. Ekinshi bólikte ujymdastyrý úrdisi, osy jumystyń barysynda qandaı qylmystar jasalýy sıpattalady. Úshinshi bólim Keńes rejımine qarsy halyqtyń jappaı narazylyǵy týraly aıtady. Tórtinshiden, ashtyqtyń qasireti týraly. Besinshi bólikte biz osy qaıǵyly oqıǵalarǵa tarıhı jáne saıası baǵany berdik. Olar ózderiniń esimderin atady - bul genosıd saıasaty boldy! Nátıjesinde 3,2 mıllıon qurban boldy.Bul sandar qaıdan keledi jáne olar shyndyqqa qanshalyqty sáıkes keledi?

Zulmat  qurbandarynyń ártúrli sandary bar. 20-shy jyldardaǵy ashtyq kezinde 1 mıllıonǵa jýyq adam qaza tapty. Bul týraly  derekkózder  bar. 1930 jyldary Golodomordaǵy sandar erekshelenedi. Keıbireýlerdiń aıtýynsha, shamamen 1,5 mıllıon adam qurban bolǵan, qalǵandary 3 mıllıonǵa jýyq. Fılmde biz Manash Qozybaevtyń basshylyǵymen Qazaqstannyń Joǵarǵy Keńesine Komısıa bergen statısıkany berdi. Memlekettik jáne vedimistik arhıvterdi zerttegennen keıin, sol jyldardaǵy halyq sanaǵy, olar 1930-shy jyldary Golodomor kezinde Qazaqstanda 2,2 mıllıon adam qaıtys bolǵan degen qorytyndyǵa keldi. Biraq biz olardyń zardap shegýshilerge, qaralatyn adamdarǵa tıesili ekenin bilýimiz kerek. Daladaǵy, jolda, Qytaıǵa kóshý kezinde qansha adam qaıtys boldy? Bul áli belgisiz. Demek, 2,2 mıllıon shyndyqqa jaqyn. Shyndyǵynda bul qazaq halqynyń 50 paıyzy. 1930-shy jyldary jarıalanǵan ataqty «alty haty» sonymen birge qazaq halqynyń 49% -y qaza tapqanyn málimdedi. Iaǵnı halyqtyń jartysy qaza tapty! Biraq biz bul tikeleı shyǵyn ekenin este ustaýymyz kerek. Bir mıllıonnan astam adam óz jerinen ketip, Qytaıǵa, Aýǵanstanǵa, Iranǵa, sodan keıin basqa elderge bardy. Zulmat zor demografıalyq zalal keltirdi.

Muraǵattyq materıaldarda balalar ólimi týraly qorqynyshty faktiler saqtalǵan. Ata-analar, stansıalarda, kúshi bar qalalarda, mılısıada partıalardyń balalar úıleri qurylatyn bolady dep úmittenedi, osylaısha balalar sol jerde aman qalady. Adamdar olarmen birge balalardy qabyldamady, sebebi olar eshqaıda ketpedi. Olar ózderiniń kóz aldymynda júrgen kedeı adamdar edi. Úlken qalalarda olarǵa jol berilmedi. Fılmde ashyqqandarǵa Qaraǵandyǵa barýǵa múmkindik bermeıtin faktiler keltirilgen, onda olar aman alyp, jumys taba alady. Valerıı Mıhaılovtyń «Uly Jýta» kitabynda balalardyń - jasyrynǵandardy kórgen qorqynyshty oqıǵalary bar. Bul qorqynyshty sýretter boldy.

---