InfoHub Logo

Qytaı — álem ekonomıkasynyń bir bólshegi. Osydan elý jyl buryn áli damýshy memleketter qatarynda jatqan aspan asty eli nebári qysqa ýaqyttyń ishinde eńsesin tiktep aldy. Búgingi tańda QHR dúnıejúzindegi ekonomıkasy myqty elder arasynda Amerıkadan keıin ekinshi oryndy alyp otyr. Statısıka boıynsha AQSH-ta JİÓ $20,93 trln bolsa, al QHR-da $14,72 trln quraıdy eken. Qalaı oılaısyz? Qytaıdyń myqty elder qataryna qosylýyna ne áser etti? Bálkim, halyq sany kóp bolǵandyqtan ba? Adamy kóp desek, onda Úndistanda da qytaımen shamalas adam bar emes pe?! Indıa nelikten álemniń negizgi ekonomıkasy bolyp ketpeıdi? Demek, memlekettiń damýy halqynyń sanyna qatysy joq. Menińshe, jurttyń sanyn emes, saýatyn arttyrý kerek sıaqty. Sebebi qaı salany alyp qarasaq ta, sol sferany damytý úshin bilim kerek. Osy oraıda bilim mektepke deıingi balabaqshadan bastaý alatynyn atap ótkim keledi. Búgingi jumysymda men Qytaı elinde balabaqshalar qandaı jáne búldirshinderdi mektepke deıin qalaı tárbıeleıdi, artyqshylyqtary men kemshilikterine toqtalmaqpyn.  

Búgingi tańda resmı málimet boıynsha 2021 jyly Qytaıda 295 myń balabaqsha bar eken, bul 2011 jylmen salystyrǵanda shamamen 77%-ǵa artyq. Qytaıda bala úsh jasynda keıde eki jastan asqan soń balabaqshaǵa barady. Degenmen balanyń balabaqshaǵa barýy mindetti emes. Ata-anasy qalasa balasyn balabaqshaǵa bermeı-aq úıde ózi baqsa da bola beredi. Biraq kóptegen qytaılyqtar balasyn balabaqshaǵa bergendi jón kóredi. Sebebi mektepke jaqsylap daıyndalady dep oılaıdy.    

Jeke menshik VS Memlekettik

Jalpy aspan asty elinde balabaqshanyń 2 túri bar. Olar: jeke menshik jáne memlekettik. Qytaıda adam sany kóp, sáıkesinshe balabaqshaǵa baratyn balalar da mol. Ádette qytaılyqtar balalaryn memlekettik mekemege bergendi jón kóredi. Sebebi onda JOO bitirgen mamandar jumys isteıdi ári baǵasy da arzandaý bolady. Alaıda memleketttik balabaqshalar tez tolyp qalatyndyqtan, ata-analar jekemenshik balabaqshalardyń kómegine júginýge týra keledi. Osy oraıda jekemenshik balabaqshalardy negizinen Qytaıda ártúrli sebeppen turyp jatqan sheteldikter ashady. Sebebi olar óz balalaryna ne memlekettik balabaqshaǵa ornalastyra almaıdy nemese aınalasyndaǵy balabaqshalarǵa kóńili tolmaǵandyqtan ózderi qolǵa alady. Statısıka boıynsha Qytaıda 3 jastan asqan 10 myńǵa jýyq sheteldik bala ártúrli balabaqshalarda tárbıelenýde eken. Endi baǵasyna keletin bolsaq, jeke menshik balabaqsha aıyna shamamen 2000 ıýán turady. Al memlekettik balabaqshada ata-analar jarty jylǵa nebári 3000 ıýán tóleıdi. Osy jerde baǵadaǵy aıyrashylyqta kádimgideı paryq bar, jekelik balabaqsha qymbat ekendigi belgili. Degenmen bul aqshaǵa «bári bar» qyzmeti kiredi ıaǵnı balany kúnine 5 ret tamaqtandyrý, balabaqsha avtobýsymen aparý, ákelý, balabaqsha formasy, aıaq kıim, rúgzak, tósek-oryn jáne de aqyl-oıdy damytýǵa arnalǵan túrli-tústi quraldar jıyntyǵy beriledi. Búldirshin balabaqshaǵa qabyldanǵan kezinen bastap ózge kishkentaılarmen birdeı forma kıip, sómke taǵady. Degenmen forma kıý mindetti emes, biraq ata-analar balabaqshanyń bergen formasyn qup kóredi, sebebi ár aı saıyn balaǵa jańa kıim alyp berip áýre bolmaısyń. Osy jerde memlekettik jáne jekemenshik balabaqshalardyń aıyrmashylyǵy baǵasynda ǵana emes, oqytý da bar. Memlekettik balabaqshalarda balany eńbekti jaqsy kórýge, eńbektenýge tárbıelese, al jekemenshik balabaqshalarda kerisinshe mádenı jáne estetıkalyq bilimge ıaǵnı teorıalyq bilimmen qatar ónerdi de úıretýge kóbirek kóńil bólinedi. Jeke menshik balabaqshalar qytaılyq bilim berý júıesimen ǵana shektelmeı sheteldiń ozyq bilim júıesin de óz tájirıbelerinde qoldanady. Osy jerde aqsha júrgen jerde jemqorlyq jaǵy qosa eretini belgili. Osy máseleni sheshý úshin qytaılar saýalnama júrgizýdi durys dep tapqan. Ata-analar balanyń formasy men oqýy, qysqy jylytýǵa ǵana aqsha tóleıdi de basqa qosymsha tólemder joq. Onyń ornyna ár alty aı saıyn balanyń áke-sheshesinen jemqorlyq jaǵdaıy kezdesti me joq pa suralyp otyrady. Bul jerde olar korrýpsıaǵa barynsha qarsy turǵysy keletindigin kóremiz.

«Birinshi synypqa bararǵa deıin tórt júzge jýyq ıeroglıfterdi jatqa bilý kerek»

Balabaqshada oqytý eki kezeńge bólinedi, ár kezeń alty aıdan turady. Olarǵa mektepke barmaı turyp-aq matematıka men ıeroglıfterdi oqytýdy úıretip bastaıdy. Qytaıdaǵy bilim júıesi boıynsha balaqaı birinshi synypqa bararǵa deıin tórt júzge jýyq ıeroglıfterdi jatqa bilý kerek. Budan bólek olarǵa tabıǵat qubylystary, ósimdikter men aǵashtardyń túrleri týraly da aıtylady. Balabaqshada bir topta 30 bala bolady, oǵan eki tárbıeshi men bir tárbıeshi kómekshisi qaraıdy. Osy oraıda ár balanyń oıynǵa qatysýy jiti qadaǵalanady, sebebi Qytaıda árbir otbasynda bir ǵana bala bolǵandyqtan olar tek balabaqshada ǵana ózge búldirshindermen sóılesip oınaıtyndyǵy eskeriledi.  Balaqaılar kele salysymen kúnde tańerteń memlekettik tý kóterilip, ánuran oınatylady. Osylaısha otansúıgishtikti damytýdy jastaıynan qolǵa alady. Budan keıin búkil Qytaı balabaqshalarynda tańerteń balalar men tárbıeshiler birdeı bı bıleıdi. Bul bıde olar dene bulshyq etterin qozǵaltyp, kádimgi sport jattyǵýlarynan góri tıimdi ári qyzyqty dep bıdi salaýatty ómir saltyn nasıhattaý úshin qoldanady. Osydan soń kúnniń birinshi jartysynda balalar qytaı, aǵylshyn, matematıka, mýzyka, ıeroglıfterdi oqyp, óleń aıtýdy úırenedi. Muǵalimder oqýshylarmen 2 tilde — qytaı jáne aǵylshyn tilderinde sóılesedi. Aı saıyn balalar atestattaýdan ótedi, al eger bala pándi jaqsy bilmese, muǵalim sógis estıdi. Sondaı-aq ár maýsymda ata-analarmen birge bankke, poshtaǵa, fermaǵa, stomatologıaǵa, taýǵa shyǵý, saıabaqqa baryp qydyrý sıaqty mindetti is-shara ótedi. Bul bala men ata-ana arasyndaǵy qarym-qatynasty nyǵaıtady.

Sonymen qatar Qytaıda jer silkinisi jıi bolyp turady. Sondyqtan balabaqshalar men mektepterde mindetti túrde qaýipsizdik sabaǵy ótkiziledi, onda balalarǵa jer asty dúmpýleri bastalsa, ózin qalaı ustaý kerektigi aıtylady. Eger ǵımarattyń qulaý qaýpi bar bolsa, basyn qolymen jaýyp, tez arada kóshege atyp shyǵý kerektigi, al eger ǵımarat qatty shaıqalmasa ústeldiń nemese kereýettiń astyna tyǵylyp ózin qorǵaı alatyndyǵy úıretiledi. Sonymen qatar órt qaýipsizidigi sabaǵy da ótkiziledi. 

Tárbıe

Al endi tárbıe jaǵyna toqtalsaq. Azıa elderiniń stýdentteri degende ádette kóz aldymyzǵa kózine kózildirik taqqan, kitaptan bas almaıtyn oqýshylar elesteıdi. Árıne, bunyń sebebi olarda oqýǵa kóp kóńil bóletindigimen túsindiriledi. Degenmen kúndelikti ómirde qarasaq, eki qolyna bir kúrek tappaı jumyssyz júrgen qytaıdy kezdestirdińiz be? Óz basym joq. Mine osy jerde qarańyzshy. Olar oqý ǵana emes kúndelikti ómirdegi qoǵamdyq isterge de kóńil bóledi. Balabaqshada balalarǵa týyndaǵan túsinispeýshilik pen qıyndyqtardy óz betterinshe sheshýge úgitteıdi. Árıne, tárbıeshiler árdaıym kómektesýge daıyn. Degenmen de olar balanyń ózi qoǵamdaǵy oryn alatyn jaǵdaılardy kishkentaı kezinen óz betinshe sheship úırenýin durys kóredi, sebebi bul olardyń boıyndaǵy kóshbasshylyq qasıetin damytyp, balanyń óz-ózine senimdi bolyp ósýine yqpal etedi.

Budan bólek Qytaıda Halyqaralyq balalardy qorǵaý kúni Jańa jyl sıaqty dúrkirep toılanady. 2 jastan 6 jasqa deıingi búldirshinder eń ádemi kıimderin kıip qymbat qonaq úı zalynda ortaǵa shyǵyp óner kórsetedi. Bulda balalarǵa degen erekshe qatynastyń bir kórinisi ispettes.

Kemshilikteri

Degenmen Qytaı balabaqshalarynyń kemshin tustary da barshylyq. Qytaıdyń ońtústik aımaqtary ádette jyly. Alaıda qys mezigilinde qansha degenmen temperatýra tómendeıtini anyq. Sol ýaqytta keıbir balabaqshalar jylý júıesine qosylmaǵandyqtan ǵımarat ishi qońyr salqyn, sýyq bolady. Sondyqtan balaqaılar balabaqshanyń ishinde qalyń kıimmen qysqy aıaq kıimderimen otyrady.

Sonymen birge balany temperatýrasy kóterilip ishi aýyryp tursa da balabaqshaǵa ákele alady. Sebebi bárimizge de jumysqa barý kerek qoı. Al balalardy esik aldynan medbıke kútip alyp ár balanyń dene temeratýrasy men densaýlyǵyn baqylaıdy. Bul olarǵa tumaý sıaqty vırýsty aýrýlardyń balalardyń arasynda taralmaýy úshin aldyn ala jasaǵan qadamdary. Al eger bala aýyryp tursa da ony qabyldap, ózderi emdeıdi. Degenmen tumaý sıaqty aýrýlar aýamen tez taralatyndyqtan aýrýdyń aldyn alý báribir de qıyn.

Qatal tártip

Qytaıda bala óz qalaýyn ysyryp, toptaǵy tártipke baǵynýdy úırenýi kerek dep sanaıdy. Al kónbegen balalar bolsa olarǵa qatal qaraıdy. Osy jerde tárbıeshiler keıde balalarmen qatal qarym-qatynasty mektepte odan da qatal bolatyndyǵymen túsindirip, óz áreketin aqtap alady. Mektep jasyna deıingi balalar sabaq barysynda tynysh otyryp, sypaıylyq pen ádeptilik normalaryn saqtaýdy talap etiledi. Al eger shýlap bul tártipke kónbegen jaǵdaıda jazalaıdy. Jazaǵa kelsek, ár tárbıeshi óz yńǵaıyna qaraı jazalaıdy. Mysalǵa bir ımıgrant balany ıeroglıfti ádemi jaza almaǵany úshin balanyń saýsaqtaryn kishkene taıaqpen urǵan jaǵdaılar da kezdesken. Árıne, osy jerde ata-ana qaıda qaraıdy? Óz balasyn qalaısha bireýge bulaı urǵyzyp otyrady dep oılaısyń. Degenmen qytaılar — balaǵa qatal tártip kerisinshe paıdaly dep sanaıdy. Qytaılyq áke-shesheler úshin balasynyń minez-qulqy jaqsy ári úlgerimi de joǵary bolsa sony eń mańyzdy dep sanaıdy. Máselen, uıqy rejımderi shamamen bir jarym saǵatqa sozylady. Bul ýaqytta keıbir balalar rasymende kóz shyrymyn alsa, al ekinshileri uıqysy kelmese de typ-tynysh jatady. Buzyqtyq jasap, jastyqpen oınaý degen atymen joq, sebebi tártip qatal.  

Balanyń egosyn joıý

Tártip bolǵany jaqsy. Degenmen bul máselege ekinshi jaǵynan qarasaq mundaı qatal tártip balanyń shyǵarmashlyq bastaýlaryn janbaı jatyp sónip qalýyna áser etedi. Bala óz qalaýynsha birdeńe jasaýǵa qorqady, ıaǵnı balanyń ónertapqyshtyq qabileti joq bolady. Álemdegi ınovasıalardy qarasaq bári derlik erejeden tys jaǵdaıda dúnıege kelgen. Osy jerde qytaılar nege ómiri únemi ózgelerden kóshire beretindigin túsinemiz. Osylaısha bala balabaqshada úsh jyl bilim alǵan soń baryp mektepke qadam basady.  

Álemdik qaýymdastyqta Qytaıdaǵy oqytýda qatal tártip jıi synǵa alynady. Degenmen bir jarym mıllıard halyqty basqaryp, olardy jumyspen, tamaqpen qamtý ońaı emes ekendigi anyq. Sol jaǵynan qarasaq bálkim qatal tártip bolǵany da durys pa dep te oılaısyń. Biraq Qytaı óz aldyna bólek memleket, balabaqshada qandaı saıasat, qalaı tárbıeleıdi bunyń bári olardyń ishki isi ıaǵnı bizge qatysy joq nárse. Sondyqtan synaı almaımyz. Toqsan aýyz sózdiń tobyqtaı túıinin aıtsaq, «ózge elde sultan bolǵansha, óz elińde ultan bol» degendeı, óz elińniń erkin balabaqshasynda óskenge ne jetsin degim keledi.

Almaty qalasy KMQK
"№115  bóbekjaı-balabaqshasynyń"
tárbıeshisi Shaımurat Gúlnaz

Oqýǵa keńes beremiz:

Úńgirde ornalasqan, júzdegen turǵyny, mektebi men basketbol alańy bar aýyl

---