InfoHub Logo

Erbaı Medına
Qyzylorda qalasy
Q.Muhamedjanov atyndaǵy №1 mektep-gımnazıa

Bilimniń dánin sebelep, jemisine qýanatyn adam janynyń baǵbany – ustaz. Mektepti bizdiń ekinshi úıimiz dep esepteıtin bolsaq, ustazdy ekinshi anamyzdaı kóremiz.

Fransýz fılosofy Jan-Jak Rýsso aıtqandaı, óz ýaqytyn aıamaıtyn, ózgeniń baqytyn aıalaıtyn ustaz qaýymyn qalaı ulyqtasaq ta artyq emes. «Ustazyńdy atańnan da áziz tut», - degen halyq danalyǵy. Óz basym ustazǵa qurmet kórsetýdi ultqa qyzmet etýmen teń dep túsinemin. Óıtkeni ómirdiń kúre jolynda óz baǵytyńdy adaspaı tabýyńa birden-bir sebepker muǵalim ekeni bárimizge belgili. Endeshe, ustazdy nege  qurmettemeske?! Jáne sol qurmetimizdi qalaı bildiremiz? Bolashaǵyńnyń jarqyn bolýyna yqpal etýshi jannyń qasıetine qalaısha bas ımeske?!  

Eń aldymen, ustazyń  erkeligiń basylmaǵan balań kezińde taǵdyryńnyń appaq paraǵyna sony iz qaldyryp, qolǵa qalam ustatýdy, árip tanýdy úıretetin, saýatyńdy ashqan abzal jan ekenin umytpaýymyz kerek. Bala júregin syr sandyqqa teńesek, sol sandyqtyń kiltin asha biletin syrlasyńa aınalar senimdi de qymbat jan ekeni daýsyz.

Eń alǵash bilim ordasy – altyn uıa mektebiniń tabaldyryǵyn attaǵannan bastap, ustazyńnan tereń bilim alyp, dúnıeniń tylsym syrlaryn uǵynasyń. Bilim tuńǵıyǵyna boılatýmen qatar, adam ataýlynyń boıynda bolýǵa tıisti barsha izgi qasıetterge baýlıdy. Qajyrly túrde eńbek etýge, aldyńa bıik maqsattar qoıýǵa  úıretedi.

Bar bilgenin shákirt sanasyna zerdelep, taǵylymdy ónege úıretetin  mamandyq ıesi bolý ekiniń biriniń qolynan kele bermeıdi. Ustaz degenimiz - júrektiń jylýyn, jan shýaǵyn, adamgershilik pen izgilik qasıetterdi boıǵa darytatyn keremet jan. Ustaz mamandyǵy - eń asyly da ardaqtysy. Ustazǵa qurmet etý shákirttiń basty mindeti bolyp sanalady. Alaıda, bilimniń bulaǵynan sýsynyn qandyryp otyrǵan izgi jandy qurmetteýdiń ornyna muǵalimmen sózge kelip, balaǵattaıtyn oqýshylardyń bar ekeni qandaı ókinishti.

Sonyń biri – 11 naýryz kúni bıologıa sabaǵynda Taldyqorǵan qalasyndaǵy oqýshynyń ustazyna ersi qylyǵy jaıynda shyqqan áleýmettik jelidegi habar. Bul oqıǵa meni qatty qynjyltty. Ekinshi anasyndaı bolǵan ulaǵatty ustazǵa oqýshynyń sonshalyqty dóreki sóılep, minez kórsetýi - bizdiń eldigimizge syn. Óıtkeni bul oqýshy - elimizdiń bolashaǵy. Eger úmit kútip otyrǵan osyndaı jastardan ersi qylyqtar shyǵatyn bolsa, keleshegimiz qandaı bolmaq? Bundaı áreketterden biz jırenip, sabaq alýymyz kerek. Adamgershilik qasıetterge ıe Abaı aıtqan «tolyq» adam bolýǵa tyrysýymyz qajet.

«Bir árip úıretkenge  qyryq jyl sálem ber», - degen Alash ardaqtysy Júsipbek Aımaýytovtyń dana sózin kókiregimizge túıip ósken jón.  Rýhanı azyq syılap, bilimniń kemesinde erkin júzdiretin ustazdyń eńbegi biz úshin qashanda ólsheýsiz. «Alty alashtyń balasy bas qosqanda, qadirli oryn – muǵalimdiki», - degen Maǵjan Jumabaevtyń sózi de ustaz mártebesin bıikke qoıady.

El qorǵaǵaıtyn batyr da, sóz óneriniń ıesi aqyn da, qarapaıym jumysshy da, jerden nesibe tergen dıqan da, mal baqqan malshy da, el basqarǵan ákim de, ǵulama  hakim de – bári de ustaz aldynan shyǵatyny bárimizge aıan. Sol sebepti búkil adamzat balasy ustazǵa qurmetpen bas ıedi.

Ustazyn qadirlemegen shákirttiń óziniń ulken maqsattar jolynda nátıjege qol jetkize almaıtyndyǵy, qol jetkizse de, tıisinshe kádege asyra almaıdy dep oılaımyn. Aqyl-parasaty mol, tarıhta aty áıgili tulǵalardyń ózi de ustazyna erekshe qurmetpen qarap, árdaıym bir izetpen eske alǵanyn oqydyq. Naqty dálelder keltiretin bolsaq, Abylaı han - Tóle bıdi, Eskendir Zulqarnaıyn - Arıstoteldi, Shákárim - Abaıdy, Jambyl - Súıinbaıdy ózine aqylshy ári ustaz tutqan.

Ustazdyń aldyn kese ótpeı, árbir sózine asqan jylylyqpen jaýap berip, óz izettiligimizdi kórsete alsaq, sózimizdiń naqty iske aınalǵany  bolar edi.

Ustazdyń bergen bilimi men tárbıesi, ónegesi ata-ananyń tárbıesimen qatar órbip otyrady. Qıyndyǵy men qyzyǵy qatar júretin ustazdyń atqarar júgi az emes. Shákirtine sapaly bilim men sanaly tárbıe berý jolynda bar ǵumyryn arnaıtyn, erinbeı-jalyqpaı bar bilgenin aıamaıtyn ardaqty jandy qurmettemeýge bizdiń qaqymyz joq. Ustazdyń aldyn kese ótpeý, meıirim men izgilikten jaralǵan jannyń kóńiline qaıaý salmaý bizdiń qolymyzdan keletini haq. Halyqtyń ortasynda júrgende tór, árıne, muǵalimdiki bolý kerek.

Ustazdy  qalaı dáriptesek te jarasady. Ol  bilimniń bulaǵynan sýsyndatýmen qatar, árdaıym óziniń boıyndaǵy izgilik pen adamgershilik qasıetterin, tálim-tárbıesin bizge, ıaǵnı, shákirtterine berip otyrady. Qarapaıym da meıirimdi ustazdyń ǵumyryndaǵy qymbat ýaqytyn   mektebine, shákirtterine arnap, ózgege kúnniń qudiretti sáýlesindeı nuryn tógetini barshamyzǵa aıan. Ustaz – bárimiz úshin ata – anamyzdan  keıingi qymbatty jandardyń biri. Óziniń bilimdiligimen, jaıdary minezimen, bar bolmysymen bizge jaqsy áser qaldyrady.  

Muǵalim. Bul - adamnyń ardaqty aty.
Bilimdik bar bıikke shyǵar saty.
Eń alǵash bastalady osy adamnan,
Súıedi sondyqtan da jaqyn, jaty..., - dep jyrlaǵan Sábıt Muqanovtyń osynaý jyr  shýmaǵynan  ustazdyń adamzat úshin eń aıaýly janǵa aınalǵanyn bilýge bolady. Balanyń jan dúnıesin kúı sandyqqa teńesek, sol sandyqtyń kiltin asha biletin muǵalim – naǵyz ustaz. Eń senimdi de syrlasymyz –  árıne, ustaz. Ol bizdi tarydaı qalpynda qabyldap, altyn uıadan taýdaı etip shyǵarady. Bilim kemesimen ómir teńizinde  qalaı júzýdi úıretedi.

Bilimdiden shyqqan sóz
Talaptyǵa bolsyn kez.
Nuryn, syryn kórýge,
Kókireginde bolsyn kóz, - dep Abaı aıtpaqshy, men ózimniń oqyǵan mektebimmen, aıaýly ustazdarymmen maqtanamyn.

Mine, sondaı  ardaqty ustazdardyń biri – meniń qazaq tili men ádebıetinen sabaq beretin Gúlmıra apaıym. Bilimdiligimen qatar, jaıdary minezimen, sabyrly qalpymen, ózine jarasymdy bar bolmysymen júregimizdiń tórinen oryn aldy. Meniń sóz ónerine degen súıispenshiligim men qushtarlyǵymdy arttyryp, ádebıet álemine degen kózqarasymnyń qalyptasýyna sebepshi bolǵan edi.

«Ana tili... júrektiń tereń syrlaryn, basynan keshken dáýirlerin, qysqasy jannyń barlyq tolqyndaryn urpaqtan-urpaqqa jetkizip saqtap otyratyn qazyna», - dep Júsipbek Aımaýytov baǵasyn bergen sóz óneriniń qudiretine tereń boılaý kez kelgen jannyń qolynan kele bermeıdi. Boıyńdaǵy alpys eki tamyryńdy shymyrlatyp, jan júıeńdi jadyratar, qulaq quryshyn qandyratyn sózderimen kórkem shyǵarmaǵa degen qyzyǵýshylyǵymyzdy oıata bildi. Árbir sabaǵynda aqyndar men jazýshylardyń sóz ónerindegi qoltańbasyn áńgimelep, olardyń shyǵarmalaryna ádebı turǵydan taldaý jasap bergende, bar ynta-jigerimmen tyńdap otyratynmyn. Ustazymnyń sóz máneri, daýys sazy, qıynnan qıystyryp sóıleýi eriksiz ózine baýrap alatyn. Tipti aqyndardyń jyrlaryn mánerine keltirip, jatqa aıtyp bergende, eriksiz tańyrqaıtynbyz. Súıine tyńdaımyz. Ustazǵa eliktep, bizdiń de aqyndardyń jyrlaryn jatqa oqyp, kórkem áńgimelerdi bar yntamyzben  taldaýymyzǵa Gúlmıra apaı rıza bolatyn. Ol kisiniń kúlimdegen kózderi men aqyl-parasattylyǵy baıqalyp turatyn kirshiksiz jarqyn júzi júregime nur quıǵandaı bolady.   

Zeınolla Qabdolov óziniń «Meniń Áýezovim» atty shyǵarmasynda «O, ǵajap! Ýnıversıtet aýdıtorıasyna Ulylyq kirip kele jatty...» - dep,  óziniń ustazyna degen sheksiz súıispenshiligin osynaý sóılemmen-aq keremet bildiredi emes pe? Men de qazaq tili men ádebıeti sabaǵynda Gúlmıra apaıdyń kirip kelýin esikke qarap, kútip otyratynmyn.

Ustazǵa degen qurmetim ol kisiniń bergen árbir sabaǵyna qyzyǵýshylyqtan bastaý alǵan sekildi. Únemi ustazyma bas ıip ótemin. Ol kisi maǵan únemi qoldaý bildirip, odan ári shyńdalýyma yqpal etti. Ómir teńizine qulash uryp, aǵysyna qarsy júzege bilýdi úırenip kele jatqan kez kelgen shákirt ustazymen maqtanady. Meniń mektep qabyrǵasynda júrip jetken jetistikterime Gúlmıra apaıymnyń yqpaly zor. Ustazymnyń maǵan bergen tálimi men bilimi meniń bolashaqta ómirimniń azyǵyna aınalary sózsiz. Atyraýdan Altaıǵa deıin shektesip jatqan táýelsiz  Qazaqstan jerinde, Otanymnyń keń-baıtaq ólkesinde meniń tegin bilim alyp, erkindikke qanat jaıǵan bala qyrandaı bıikke qulash urýym – ustazdarymnyń arqasy. Ustaz bolmasa, ómirdiń naqty tutqasyn ustaý múmkin emes dep esepter edim.  

Qazaqtyń tamasha aqyn qyzy Farıza Ońǵarsynovanyń

Ustazsyz janda sónbek kún,
Shákirtsiz ómir – sýsyz jer.
Kórinbes ǵajap eńbektiń
Beınetin kórip júrsizder.
Júrekte turar jalqy úniń,
Janymnan jalyn, jiger kút.
Ustazym, seniń ár kúniń,
Ár sátiń turǵan, bir erlik, - degen  osynaý jyr joldary dál meniń ustazyma arnalǵandaı.

Jan dúnıemdi nurlandyryp, júregime shapaǵatqa bólegen, bolashaq tańdaǵan mamandyǵymnyń myqty ıesi bolaryna senim bildirgen Gúlmıra ustazymdy árdaıym erekshe aıtyp júremin. Óz ustazymdy báıgege  tulpar baptaǵan  atbegige teńer edim. Qyrandaı qıaǵa qarap kóz sholyp, meniń bolashaǵymnyń jarqyn bolaryn boljaı bilgen.

Mine, meniń jýrnalısıkaǵa degen qushtarlyǵym osylaı bastaldy. Óner ataýlynyń ishindegi qıyn da kúrdelisi – sóz óneri. Sóz óneriniń qulaǵynan ustap, eldiń muń-muqtajyn jetkizetin, keń aýqymdy áleýmettik másele kótere biletin, «tórtinshi bılik» atanǵan jýrnalıs bolý ońaı emes ekenin jaqsy túsinemin.

Bala kezimnen qıalymda asqaqtaǵan armanymnyń júzege asaryna senimim mol. Qarapaıym jýrnalıs emes, álemdik básekege qabiletti tanymal jýrnalıs bolsam deımin. Qazaq elindegi jýrnalısıka salasynyń álemdik deńgeıde ıyq tirestire alar sala bolýyna úlesimdi qosqym keledi. Bala kúnimnen kórkem shyǵarmalardy, buqaralyq aqparat quraldarynda jarıalanǵan maqalalar men ocherkterdi kóp oqıtynmyn. Oıymdaǵy túıgenderimdi aq paraq betine qalam ushymen túsiretinmin. Telearnalardaǵy habarlardy qarap, ondaǵy jýrnalıserden úlgi alatynmyn. Osyndaı balalyq qıalyma qanat bitirgen ustazyma alǵysym sheksiz.

Ustaz týraly ultymyzdyń uly perzenti Baýyrjan Momyshuly: «Ustazdyq – uly qurmet, sebebi urpaqtardy ustaz tárbıeleıdi. Bolashaqtyń basshysyn da, danasyn da, ǵalymyn da, eńbekqor eginshisin de, kenshisin de ustaz ósiredi… Ómirge urpaq ákelgen analardy qalaı ardaqtasaq, sol urpaqty tárbıeleıtin ustazdardy da sondaı ardaqtaýǵa mindettimiz», – degen edi.

Eger de ózim armandaǵan oqýǵa qol jetkizip, tańdaǵan mamandyq ıesi bolsam, eń aldymen,  ustazym jaıly talaı-talaı kólemdi dúnıeler jazatynym anyq. Muǵalim mártebesin kóterer maqalalar jazyp, týyndaǵan máselelerdiń sheshimin tabýǵa umtylamyn degen maqsatym bar.  Ustazdardy qurmetteý  jolynda ózgege de    jarqyn ister   jasaý  meniń bolashaǵymnyń enshisinde.

Álemniń jarty bóligin jaýlaǵan uly qolbasshy Eskendir Zulqarnaıyn «Men ózimniń ustazyma ákemnen kem qaryzdar emespin: ákemnen ómir alsam, al Arıstotelden ómirimdi jaqsy ótkizý týraly bilim aldym», – degen  sózinen  ulyq bolsa da, ustaz aldynda óziniń bas ıetinin baıqaımyz. Qaı dáýirde bolsyn, ustazdarǵa degen qurmet joǵary bolǵan. Sondyqtan keshe de, búgin de ustazdyń mártebesi joǵary, shoqtyǵy bıik tur. Keleshekte de solaı bolmaq. Árbir sanaly azamat tek qana ata-anasynyń emes, ustazyna  da qaryzdar.

«Ustazy jaqsynyń ustamy jaqsy», – dep halyq danalyǵynda aıtylǵandaı, árbir balanyń juldyzyn jaǵyp, bolashaǵyna baǵdarsham bola bilgen ustazdyń eńbegi sheksiz.

«Adamnyń adamshylyǵy - jaqsy ustazdan» dep uly Abaı aıtqandaı, muǵalim tárbıesi men ónegesi oqýshynyń bolashaq azyǵy. Jaqsy ustazǵa kezigip, tálim-tárbıe alǵan shákirt ómir maıdanynda moıymaı kúresip, bolashaq joldarda baǵytynan taımasy anyq. Balaǵa degen sheksiz mahabbatyń ıesi bola bilgen ustazdarym óz eńbekteriniń jemisin udaıy kóredi degen oıdamyn.

---