InfoHub Logo

Burynǵy ótken zamanda bir qyz patsha bolǵan eken. Qyz patsha kúnderdin birinde qol astyndaǵy halqyna: «Kimde-kim meni alǵysy kelse, jatqan jerimnen qozǵamaı, úsh ret tek sózben kóterse, sol kisige tıemin», – dep jar salady. Sol ýaqytta bul habardy bir tazsha estip, qyz patshanyń úıine kelip:

         — Taqsyr, aryzym bar, ruqsat etseńiz, aıtar edim! – dep suraıdy. Qyz patsha ruqsat etedi, tazshanyń sondaǵy aıtqan aryzy mynaý eken:

         — Burynǵy ýaqytta bir molda, bir baltashy, bir zerger birge júrgen eken. Kúnderdiń birinde baltashy bir sulý qyzdyń sýretin jasapty; zerger altyn men kúmisti aralastyra qyzǵa laıyqty kıim jasapty; molda duǵa oqyp, sulý qyzǵa jan salypty. Sonan soń úsheýi: «Men alamyn! Men alamyn!» dep qyzǵa talasypty. Árqaısysy ózinshe sebep kórsetipti. Baltashy:

         — Qyzdyń sýretin jasaǵan men, sondyqtan qyzdy men alýym kerek! – deıdi.

         Zerger:

         — Qyzdyń qyz bolýyna laıyq qylyp, ajar bergen men emes pe? Sondyqtan bul qyzdy men alýǵa laıyqpyn, – deıdi.

         Molda:

         — Meniń duǵamnan bul qyzǵa jan bitti. Sondyqtan bul qyzdy men alýym tıis! – deıdi.

         Tazsha osy sózdi aıtyp bolyp, qyz patshaǵa:

         — Osy úsheýiniń qyz qaısysyna tıisti? Tóreligin  berińiz! – dep suraıdy. Qyz úndemeı jata beredi. Sonda tazsha:

         — Munyń tóreligi  sizge qıyn bolǵanmen, bizge ońaı, biz tóreligin bere alamyz. Ol qyz aǵash ustasyna tıisti, sebebi mynaý: eger de aǵash ustasy qyzdyń sýretin jasamasa, ol qyz tipti bolmas edi, degen kezde, qyz patsha basyn kóterip alyp:

         — Aqymaq ekensiń! Ol qyz moldaǵa tıisti emes pe? Molda duǵasyn oqymasa, qyzdyń sýretinen ne paıda? Moldanyń duǵasymen qyzǵa jan bitip turǵan joq pa? – deıdi.

Sonda turyp tazsha:

         — Taqsyr, bir mártebe basyńyzdy kóterdińiz, sony umytpańyz! – depti. Qyz patsha qaıtadan jatady. Endi tazsha taǵy da:

         — Taqsyr! Endi bir aryzym bar edi, aıtýǵa ruqsat etseńiz! – dep suraǵanda, qyz patsha úndemeı jata beripti.

         Tazsha taǵy da sózge kirisipti.

         — Burynǵy ýaqytta bir qyraǵy, bir mergen, bir aspannan zýlap túsip kele jatqan nárseni kyryq kez jerden joǵary qarǵyp, jerge túsirmeı qaǵyp alǵysh – úsheýi joldas bolyp, bir qalaǵa kelipti. Qalaǵa jaqyndap kelse, bir aq otaý tur; ishine kirse, bir sulý qyz otyr eken. Bulardy kórip, qyz: «Sender bul jerden jyldam ketińder!» – depti. Munan úsheýi sebebin suraǵan eken, qyz aıtypty: «Men osy qalanyń patshasynyń qyzymyn. Kóp jyl boldy, qalamyzǵa bir aıdahar jylan keldi; ol jylan qalamyzdy oıran qylyp, adam ataýlyny taýysyp bara jatqan soń, meniń ákem sol aıdahar jylanmen sóılesip, jylannyń ár kúnine tamaǵy úshin bir qyz berýge ýáde qyldy. Sonan beri kún saıyn bir qyzdan bere-bere endi qalanyń  qyzy taýsyldy. Sondyqtan búgingi tamaǵy úshin patshanyń qyzy maǵan ret kelip otyr, sonymen jylannyń búgingi tamaǵy – men. Sol jylannyń keletin ýaqyty boldy, senderdi menimen birge jep  keter, jyldam  ketińder dep  otyrǵanym sol», – depti. Sonda bul úsh ónerpaz ózdi-ózi aqyldasyp: «Bizder qudaı buıyrtsa, sol jylandy óltirip, bul qyzdy jáne qalanyń adamdaryn bul jylannan qutqaryp alamyz. Sol úshin úıdiń qasynan jer qazyp, jasyrynyp jataıyq», – deıdi.  

         Olar jer qazyp alyp, jasyrynyp jatyp, uıyqtap qalǵan eken, bir ýaqytta bir adamnyń oıbaılaǵan daýsyn estip, shoshyp oıanyp qarasa, jylan qyzdy alyp ketken eken. Jylan qyzdy alyp, alysta ushyp bara jatqanyn qyraǵy kórip, dereý mergenge kórsetedi; mergen kórgishtiń siltegenimen jylannyń naq tamaǵynan kózdep atqanda, oq kózdegen jerinen tıip, jylan tabanda ólip qalady. Qyz ólgen jylannan bosanyp, aspannan jerge qaraı quıylyp kele jatqanda, dereý qaǵyp alǵyshqa: «Qaǵyp ala kór!» – desedi   ana ekeýi. Qaǵyp alǵysh jerden qyryq kez sekirip, joǵary ushyp qyzdy jerge túsirmeı, qaǵyp alypty.

         Bul úsheýi qyzdy aman-saý patshaǵa ákelip beripti. Sonda bularǵa patsha aıtypty: «Barlyq dúnıem senderdiki jáne qyzymdy da úsheýińizge berdim, ózderińiz kelisip bireýińiz áıeldikke alarsyz», – depti. Sonda bul úsheýi: «Qyz maǵan tıis, maǵan  tıis!» – dep, ózdi-ózi talasady.

         Osy sózdi aıtyp bolyp tazsha, qyz patshadan suraıdy:

         — Osynyń tóreligin berińiz! Qyz jylandy óltirgen mergenge tıisti me, bolmasa, kórsetken kórgish qyraǵyǵa tıisti me? Joq, qaǵyp alǵan qaqqyshqa tıisti me? – deıdi. Qyz patsha jaýap bermeı jatady. Sonda tazsha:

         — Tóreligin siz bermeseńiz, men ózim de beremin. Menińshe, qyz qyraǵy kórsetkishke tıisti, sebebi: ol kórsetpese, jylan qyzdy alyp, qutylyp keter edi, – deıdi.

         — Jerge túsirmeı, qyryq qulash jerden qaǵyp alǵan qaqqyshqa tıisti, sebebi: qyz jylan jese de óler edi, mergen jylandy atyp óltirgen soń, jerge qulaǵanda da óler edi. Qyzdyń tiri qalǵanyna sebep bolǵan qaǵyp alǵysh emes pe? – deıdi qyz basyn kóterip. Sonda tazsha:

         — Taqsyr, umytpańyz, basyńyzdy osymenen eki ret kóterdińiz!– deıdi. Budan keıin qyz patsha qaıtadan jatyp qalypty.

         Tazsha taǵy da aıtady:

         — Taqsyr, aıtatyn aqyrǵy aryzym bar! Burynǵy zamanda eki qashqyn joldas bolypty. Bireýi bir baıdyń malaıy eken, ekinshisi bir patshanyń jigiti eken, patshanyń kárine ushyrap, qashyp ketken eken. Ekeýi de ónerli eken, ekeýi de ózderine qorlyq kórsetken baı men patshadan amalyn asyryp, óshterin almaq bolypty. Osy ýádemen ekeýi bazarǵa kelse, bazarda álgi baı mal satyp tur eken, baıdyń qoıny tolǵan altyn eken. Baıdyń qashqyn jigiti, baıǵa bildirmeı, baıdyń qoınyndaǵy altynnyń ornyna tas salyp, altyndy alyp ketipti. Endi patshanyń jigiti qasyna álgi joldasyn ertip, beline almas qylysh baılap, tup-týra patshanyń saraıyna keledi; kelse, esiktiń aldynda kúzetshi tur eken. Patsha saraıy jigittiń ózine tanys. Ol kúzetshige baıqatpaı kelip, onyń aýzy-murnyn tas qylyp, dybysyn shyǵartpaı, jerge kóterip uryp, aıaq-qolyn baılap tastaıdy. Sonan qylyshpenen qaqpany shaýyp, sharbaqqa kiredi; atyn qasyndaǵy joldasyna berip, ózi patshanyń jatqan úıine kirip kelse, sham janyp tur. Patsha uıyqtap jatyr eken. Esiginiń aldynda bir kúzetshisi bar eken. Ol kúzetshini de álgideı qylyp baılap tastap, hannyń qasynda turǵan bir qap altyndy alaıyn dep, patshaǵa qarap turǵanda, patsha oıanyp ketipti. Sonda álgi jigit ózi baılap tastaǵan kúzetshiniń myltyǵyn qolyna alyp, qaraýyl sekildenip tura qalypty. Patsha muny óziniń kúzetshisi eken dep: «Jańa bir tús kórdim, jolbarys kelip, esigimdegi kúzetshimdi alyp uryp, ózime qaraı júgirgende, qorqyp oıanyp kettim», – deıdi. Sonda jigit: «Taqsyr! Burynǵynyń maqaly bar: «Túsińde qoryqsań, oıanǵanda qýanasyń» – degen, sizge qudaı qýanysh beredi eken», – deıdi. Buǵan patshanyń kóńili hosh bolyp, qaıtadan uıyqtap qalady. Patsha uıyqtaǵan soń jigit patshany býyndyryp óltiredi de altynyn alyp ketedi. Tazsha osy sózdi aıtyp bolyp, qyz patshadan:

         — Taqsyr, osy ekeýiniń qaısysy batyr, – dep surapty. Qyz patsha úndemegen soń, tazsha:

         — Munyń tóreligi sizge qıyn bolǵanymen, maǵan ońaı. Óıtkeni men ata-babamnan beri qaraı tórelik etemin: tapa-taltúste bazarda barsha adam júrgen ýaqytta baıdyń qoınynan altyndy alyp, ornyna tas salyp ketken jigit, túnde patsha saraıyna túsken jigitten anaǵurlym batyr dep esep qylamyn, – depti.

         Sonda qyz patsha basyn kóterip alyp:

         — Aqymaq bolmasań, eki kúzetshisin baılap tastap, patshanyń túsin joryp, uıyqtatyp, onymen qoımaı, patshany býyndyryp óltirip, altynyn alyp ketken jigitten eshkimniń erligi ozbaıdy, – depti, basyn úshinshi ret kóterip.

         Sonan soń qyz patsha osy basyn úsh kótertken tazshaǵa tıip, tazsha muratyna jetken eken.

---